Ὀρθόδοξος Τύπος, 24/10/2025 – 7/11/2025, ἀρ. φύλλων 2562-2564.
Τίτλος δημοσίευσης Ὀ.Τ.: «Σύγχρονοι Λειτουργίαι τοῦ Ἁγ. Ἰακώβου».
(γιά καλύτερη ἀνάγνωση, γιά τίς παραπομπές, τίς εἰκόνες, τίς ἀναφορές, κτλ., δεῖτε στὸ τέλος τό PDF)
Οἱ Λειτουργίες τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου ποὺ τελοῦνται, ἐδῶ καὶ περίπου 100+ χρόνια[1] στὴν Ἑλλάδα, εἶναι «Λειτουργικοὶ αὐτοσχεδιασμοί».[2] Τό 1930 τελοῦνταν ἅπαξ ἢ δίς τοῦ ἔτους, μόνον στὸ παρεκκλήσι τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν καὶ στὴν Ῥιζάρειο Σχολή.[3] Τό 1968 μετὰ ἀπὸ στρατηγικὴ προώθηση τόσων ἐτῶν, τελοῦνταν περίπου μόνο στό 23.2% τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,[4] μία – δύο φορὲς τὸν χρόνο, στοὺς Μητροπολιτικοὺς Ναούς. Οἱ Λειτουργίες αὐτές:[5]
Τελοῦνται λατινογενῶς ἐκτὸς τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, γιὰ τὸ θεαθῆναι.[6], [7], [8]
Τελοῦνται λατινογενῶς πρὸς τὴν Δύση, χάριν τῆς πλάνης παλαιοτέρων κληρικῶν καὶ θεολόγων-λειτουργιολόγων,2, [9] καὶ τοῦ ἀκράτου κληρικαλισμοῦ.6
Τελοῦνται αὐτοσχεδιαστικῶς κατὰ τὸ δοκοῦν.2, 8
Δὲν ὑπάρχει versus populum (πρὸς τὸν λαό, πρὸς τὴν δύση) ἀνάγνωσις Εὐχῶν, οὔτε τέλεσις τῆς Λειτουργίας, οὔτε τῶν Μυστηρίων ἐν γένει καὶ τῶν Ἀκολουθιῶν πρὸς τὸν λαὸ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία:
Ἅγιος Ἰουστῖνος ὁ Φιλόσοφος: «ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς [ἰδιαίτερα στὴν Θεία Λειτουργία, καὶ στὶς Ἀκολουθίες][10] νεύομεν πρὸς ἀνατολὴν πάντες», «Τὸ δὲ ἔθος, παρ' ὧν εἴληφεν ἡ Ἐκκλησία τὸ εὔχεσθαι, παρὰ τούτων εἴληφε καὶ τὸ ποῦ εὔχεσθαι [κατ’ Ἀνατολάς], τοῦτο δὲ παρὰ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων».9
Οὔτε ὅμως καὶ στοὺς παλαιότερους Παπικούς λειτουργοῦσε ὁ Ἱερεὺς πρὸς τὴν Δύση.9
Αὐτὸ τὸ «ἔθιμο» τῆς πρὸς τὴν Δύση «θεατρικῆς» τελέσεως τῆς Λειτουργίας ἦρθε ἀπὸ τὴν Ἑσπερία, ἀπὸ τὸν ἀρχιαιρεσιάρχη Λούθηρο (1526 μ.Χ.), καὶ κατόπιν τὸ υἱοθέτησαν οἱ Παπικοί στὴν ἐκκοσμίκευσή τους, πολλοὶ ἐκ τῶν ὁποίων (ἀκόμη καὶ ὁ ἐκλιπὼν Πάπας Ῥώμης Βενέδικτος ὁ 16ος) ἀντιδροῦν σήμερα σὲ αὐτὸν τὸν νεωτερισμό![11]
Ἀπὸ τὴν συλλογικὴ ἐπιστημονικὴ συνεργασία ἐκδόσεως τῆς Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου γιὰ τὴν Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου ἔχουμε τὶς ἑξῆς ἐρωτο-ἀπαντήσεις:2
«Ἔχουμε ἀποδείξεις ὅτι πράγματι τελεῖται [ἡ Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου] στὴν ἁγία Τράπεζα στὸ ἱερὸ Βῆμα;
[Ἀπάντησις:] Δὲν χρειάζονται ἀποδείξεις. Ἡ σύγχρονη πράξη καὶ ὅλη ἡ ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας αὐτὸ ἀποδεικνύουν. Μᾶλλον ὅσοι θέτουν τράπεζες στὴν μέση τοῦ ναοῦ, παρούσης τῆς ἁγίας Τραπέζης, ἐκεῖνοι πρέπει νὰ ἀποδείξουν ποῦ στηρίζουν τὴν πρακτική τους».6
«Οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ διάκονοι δὲν πρέπει νὰ βλέπουν πρὸς τὸν λαό;
[Ἀπάντησις:] Ὄχι. Τὸ κατὰ ἀνατολὰς τετράφθαι κατὰ τὴν προσευχὴν εἶναι παράδοση ἀποστολική».9
Αὐτὴ ἡ Λειτουργία ὄχι μόνον δὲν πρέπει νὰ τελεῖται πρὸς τὴν Δύση, καὶ ἐκτὸς τοῦ Τέμπλου/ Βήματος2, 6, 8, 9 ὅπως λατινογενῶς τελεῖται, ἀλλὰ κατὰ τὴν γνώμη μας (ἀπευθυνόμενος στοὺς παραδοσιακοὺς Κληρικοὺς καὶ Μοναχούς) καθόλου δὲν πρέπει νὰ τελεῖται στὴν Ἐκκλησία μας. Γιατί;
Εἶναι Ἀπαράδοτη Λειτουργία.
Ἀπαράδοτη Λειτουργία σημαίνει ὅτι δὲν ἔχει παραδοθεῖ, διὰ ζώσης ἐννοεῖται. Δὲν τὴν παρελάβαμε. Εἶναι νεκρὴ Παράδοσις ἀπὸ τὸν 11ον αἰῶνα[12] στὴν Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων. Φαίνεται ὅμως ὅτι αἰῶνες πρὸ τοῦ 11ου αἰ. (ἀπό τόν 4ον αἰ. ἀναφέρει ὁ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος)[13] εἶχε ἤδη ἐγκαταλειφθεῖ ἀπὸ βασικὴ Λειτουργία στὰ Ἱεροσόλυμα, βλ. ὑποσ. 41, 51. Ἡ Κωνσταντινουπολίτικη Παράδοση μᾶλλον ποτὲ δὲν τὴν ἐτέλεσε (ὡς βασικὴ λειτουργία).
Οἱ ἴδιοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας τὴν καταργήσανε, τὴν ἀπέρριψαν αἰῶνες πίσω, τὴν κλείσανε στὸ χρονοντούλαπο τῆς Ἱστορίας, πρὶν τὴν ἐμφάνιση τῶν Προτεσταντῶν, Ἀγγλικανῶν, καὶ τῶν Μοντερνιστῶν τῆς Λειτουργικῆς Κινήσεως ποὺ τὴν ἐπανέφεραν στὸ «προσκήνιο»,[14], [15], [16], [17], [18], [19] καὶ τοὺς ἀκολούθησαν κατόπιν οἱ δικοί μας στὶς ἐκδόσεις.
Λόγῳ τῆς ἐγκαταλήψεώς της ἀπὸ τὴν σύνολη Ἱερὰ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, δὲν παρεδόθη ἡ τέλεσίς της ἀπὸ Ὀρθόδοξο Ἱερέα σὲ Ὀρθόδοξο Ἱερέα, ἢ ἀπὸ Ὀρθόδοξο Ἐπίσκοπο σὲ Ὀρθόδοξο Ἱερέα. Γιὰ αὐτὸ εἶναι Ἀπαράδοτη Λειτουργία. Δὲν ἔχει λειτουργικὴ συνέχεια.[20]
Δὲν εἶναι τῆς Ἱερᾶς μας Παραδόσεως, οὔτε τῆς σύνολης Ἑλληνορθοδόξου Παραδόσεως μας ποὺ ἔφτασε στὶς μέρες μας ὡς ΤΜΕ[21] ἢ ὡς ΤΑΣ[22] ἢ ὡς Ἁγιορείτικα Τυπικά. Σὲ κανένα ἀπὸ τὰ Τυπικὰ αὐτὰ δὲν εἶναι καταγεγραμμένη.
Οὔτε στὸ ἀρχαιότερο σωζόμενο Κωνσταντινουπολίτικο Ἐπισκοπικὸ Εὐχολόγιο τὸν Βαρβερινὸ κώδικα Barb. Gr. 336 (8ος αἰῶνας), δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ Λειτουργία.
Ἡ ἐπαναφορά της εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ Ἀντικουαριανισμός.[23]
Τό ἰσχῦον Τυπικόν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ΤΜΕ (ὑπὸ τοῦ Γεωργίου Βιολάκη), καί στίς 23/10, μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἀλλὰ καὶ τὴν πρώτη Κυριακή μετά τά Χριστούγεννα, ἔχει μόνον τήν Λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου!
Ὁ δέ ἀρχιμ. Δοσίθεος ἡγούμενος Ἱ. Σ. Μ. Παναγίας Τατάρνης, λέει γιά τίς 23/10: «Σημείωσαι δ’ ὅτι οὐδαμοῦ ἐν τοῖς τυπικοῖς ἀναγράφεται τέλεσις τῆς θ. Λειτουργίας Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου»! [24]
«Κατά τόν ιβ' (12ον) αἰῶνα ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μάρκος Γ', μεταβάς εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἐζήτησε νά τελέσῃ τήν συνήθη [;][25] αὐτῷ Λειτουργίαν τοῦ ἁγ. ’Ιακώβου [προφανῶς πρὸς ἐπίδειξιν], ἀλλ’ ἠμποδίσθη» (Ἀθηνῶν Χρυσόστομος, 1937). Ἐμπόδισαν Πατριάρχη! Τέτοιαν ἀκρίβειαν εἶχαν οἱ Πατέρες στὴν Παράδοσιν! Ἐδῶ οἱ Μοναχοὶ ὅταν πᾶνε σὲ ἄλλη Μονὴ σέβονται τὸ Τυπικόν της, καὶ αὐτὸς πῆγε σὲ αὐτὴν τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ «ὥρμησε» γιὰ νὰ κάνει τὸ δικό του.25
Ὅλες οἱ σύγχρονες Λειτουργίες τοῦ Ἰακώβου, τοῦ Μητρ. Ζακύνθου Διονυσίου Λάτα,[26] τοῦ Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου,[27] τοῦ Ἀρχιμ. Εὐθυμίου Θ. Δελαλῆ,[28] τοῦ Ἀριστείδου Πανώτη, τῆς ἐκδόσεως τῆς ΙΜΜΒ,[29] κ.ἄ., φυσικὰ δὲν εἶναι ἴδιες (ἀλλιῶς θὰ ὑπῆρχε μόνον μία ἔκδοση), οὔτε εἶναι «νομιμοποιημένες» ἀπὸ τὴν παραδοθεῖσα ζῶσα Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀφοῦ εἶναι ἀπαράδοτες. Εἶναι λειτουργικοὶ αὐτοσχεδιασμοί,2 μοντερνισμοί, προϊόντα κοπτορραπτικής, πρβλ. τὰ λεγόμενα τῶν ὑπευθύνων τῆς ἐκδόσεως τῆς ΙΜΜΒ.2
Ἡ Παράδοση δὲν εἶναι melting pot, οὔτε κοπτορραπτικὴ καὶ Ἀντικουαριανισμός,23 λίγο ἀπὸ ἐδῶ ἀπὸ αὐτόν τόν αἰῶνα, λίγο ἀπὸ ἐκεῖ ἀπὸ τὸν ἄλλον αἰῶνα, ἢ λίγο ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ ἀρχαία παράδοση, λίγο ἀπὸ τὴν Ἰβηρικὴ (Γεωργιανὴ) ἀρχαία παράδοση.
Ἡ αὐθεντικὴ Λειτουργικὴ Παράδοση, στὸ σήμερα, στὸν ἐνεστῶτα χρόνο, εἶναι αὐτὴ ποὺ παρελάβαμε διὰ ζώσης, ζωντανά, καὶ αὐτὴν ἔχουμε ὑποχρέωση νὰ διαφυλάξουμε καὶ νὰ μεταλαμπαδεύσουμε: «Ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν».[30] Αὐτὴ εἶναι ἡ Παρακαταθήκη ποὺ παρέλαβαν οἱ Κληρικοί μας καὶ ὀφείλουν νὰ τὴν διαφυλάξουν.
Στὸ Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων, ἡ Λειτουργία Ἰακώβου «ἐπανῆλθε» μετὰ ἀπὸ ἐγκατάλειψιν αἰώνων[31] στίς 30 Δεκεμβρίου 1900, ὅταν τελέστηκε ὄχι στὸν Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως, ἀλλὰ στὴν Σχολὴ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ,[32] καὶ ὄχι σύμφωνα μὲ τὸ ἀρχαῖο Ἱεροσολυμιτικὸ κείμενο (ἀκριβῶς δηλ. λέξη πρὸς λέξη, μὲ κάποιο σωζόμενο χειρόγραφο), ἀλλὰ σύμφωνα μὲ τὸν νεωτεριστικό λειτουργικό αὐτοσχεδιασμό2 τοῦ Διονυσίου Λάτα.26
Στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μᾶς ἦρθε κυρίως ὄχι τόσο ἀπὸ τὸν Μητρ. Ζακύνθου Διονύσιο Λάτα (1886)[33], 26 ποὺ τὴν τελοῦσε τοπικὰ στὸν Ἱ.Ν. τῶν Ἁγίων Πάντων τῆς Χώρας Ζακύνθου μία φορὰ τὸν χρόνο στίς 23/10,[34] καὶ ἅπαξ γιὰ ἐπίδειξη στίς 1/12/1886 στὴν Ἁγία Εἰρήνη ὁδοῦ Αἰόλου γιὰ τὴν ἐνηλικίωση τοῦ διαδόχου Κωνσταντίνου, ἀλλὰ μᾶς ἤρθε ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο Παπαδόπουλο (1923-1938), περίπου ἀπὸ τὸ 1923-1930.
Στὴν ἀρχὴ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος τὴν τελοῦσε ἰδιωτικά (δοκιμαστικά; ), ἅπαξ ἢ δίς τοῦ ἔτους, στὸ παρεκκλήσι τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καὶ στὴν Ῥιζάρειο Σχολή,[35] βλ. Εἰκ. 1.
Εἰκ. 1. Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1930, ἔτος 7ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Γραμματέως τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν, 23 Ὀκτωβρίου.
Ἀργότερα (ἀφοῦ δὲν βρῆκε ἀντίσταση) πῆρε θάρρος καὶ τὴν τελοῦσε στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ τῶν Ἀθηνῶν,[36] βλ. Εἰκ. 2.
Εἰκ. 2. Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1933, ἔτος 10ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Γραμματέως τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν, 23 Ὀκτωβρίου.
Κατόπιν, μὲ κατάλληλη στρατηγικὴ διαφήμιση καὶ προώθηση, προσέθεσαν καὶ τὸ Ἅγιον Εὐχέλαιον μετὰ τό 1951[37] οἱ ἑπόμενοι (καὶ χρησιμοποιώντας ἤδη πρὸς τὸν σκοπὸν αὐτὸν κυρίως τό ὑμέτερον Ἡμερολόγιον Φαρλέκα, καὶ κατόπιν τὸ ἐπίσημο Ἡμερολόγιον – Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος), ἐξαπλώθηκε σταδιακὰ σὲ προθύμους Μητροπολίτες.
Εἰκ. 3. Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1953, ἔτος 30όν, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Πρωτονοταρίου τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν, 23 Ὀκτωβρίου, μὲ ἔνδειξιν τελέσεως τοῦ Ἁγίου Εὐχελαίου ἀντί τοῦ Κοινωνικοῦ!
Τό 1968 τελοῦνταν μόλις στό 23.2% τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, προαιρετικῶς, ὡς «Εἴδησις»,4 βλ. Εἰκ. 4, καὶ μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ μοντερνιστικοῦ καὶ εὐσεβιστικοῦ πνεύματος στὴν Ἐκκλησία προϊόντος τοῦ χρόνου,6 ἐξαπλώθηκε στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος (δὲν γνωρίζουμε ὅμως σὲ τὶ ποσοστό Μητροπόλεων ἀνὰ ἔτος, διότι σταμάτησαν ἤδη (τοὐλάχιστον) ἀπό τό 1973 νὰ ἀναφέρουν στὸ Ἡμερολόγιον – Δίπτυχα τὶς Μητροπόλεις ποὺ τὴν τελοῦσαν).4 Σημειωτέον ὅτι στὴν ἀρχή, αὐτὴ ἡ Λειτουργία τελοῦνταν μόνον στοὺς Μητροπολιτικοὺς Ναοὺς καὶ ἅπαξ (ἢ δὶς) τοῦ ἔτους.
Εἰκ. 4. Ἐπίσημο Ἡμερολόγιον (Δίπτυχα) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1968, 23 Ὀκτωβρίου, σ. 171.
Στὰ ἑπόμενα Δίπτυχα (Ἡμερολόγιον) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος:
1973: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον». Τό 23.2% τοῦ 1968, ἔγινε «πολλαχοῦ» τό 1973.
1978: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου Ἰακώβου».
1980: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».
1982: Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».
1983: Ἡ Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα ἔπεσε 1η Ἰανουαρίου 1984. Στίς 23/10 δὲν ἀναφέρεται καθόλου ἡ Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου!
1984: Στὰ Δίπτυχα (Ἡμερολόγιον) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1984, τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ὅμως ἐπανῆλθε ἡ Εἴδησις! Ἡ Εἴδησις εἶναι ἴδια μέ τοῦ 1978: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου».
1994, 1997: Στίς 23/10 ἀναφέρουν: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγ. Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ ἵνα ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».
2003, 2006: στίς 23/10 ἀναφέρουν ὄχι μὲ μορφήν Εἰδήσεως, ἀλλὰ στὴν ἀρχή: «εἰς τὴν θείαν λειτουργίαν – εἴθισται νὰ ἐπιτελῆται ἡ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ἀποστόλου φερομένη τοιαύτη».
2009-2025, στίς 23/10, οὐδόλως ποιοῦν μνήμη τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου (οὔτε ὡς προαιρετική Εἴδηση) – θὰ ἔπρεπε ὅμως νὰ τονίζουν ὅτι σύμφωνα μὲ τό ἰσχῦον Τυπικόν (ΤΜΕ), τελεῖται ἡ Λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου, διότι (μετά τὰ τόσα 80 χρόνια διαφημίσεως) συνεχίζουν νὰ τελοῦνται αὐτὲς οἱ Λειτουργίες τοῦ Ἰακώβου (μιὰ ἁπλὴ ἀναζήτηση στό google ἀναδεικνύει τὴν ἔκταση καὶ τὴν κατάσταση τοῦ θέματος).
Εἰκ. 5. Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 2025, σ. 289, ἀναφέρουν λιτῶς μόνον τὰ Ἀναγνώσματα.
Στὸ Τυπικὸν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου 2025 ὑπάρχει σημείωση γιὰ τὴν εἴς τινας Ναοὺς τέλεση τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, Εἰκ. 6.
Εἰκ. 6. Ἑορτολόγιον – Τυπικαὶ Διατάξεις Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου 2025. 23 Ὀκτωβρίου.
Στό Ἡμερολόγιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, 1993, 2002, 2008, στίς 23/10 δὲν ἀναφέρεται καθόλου τέλεσις Λειτουργίας Ἁγίου Ἰακώβου, οὔτε φυσικά, τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα.
Στὴν ἔκδοση τῆς Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, ἀναφέρεται: «Τὸ πρῶτο καὶ τὸ πιὸ δύσκολο ἔργο ἦταν ἡ κατάρτιση τοῦ σώματος τῶν Εὐχῶν [!] [δηλ. ποιὲς Εὐχὲς θὰ κρατήσουν καὶ ποιὲς ὄχι ἀπὸ τὴν Λειτουργία ποὺ ἐκτίθεται στὰ χειρόγραφα!]. Ὅσοι μελετοῦν τὴν χειρόγραφη παράδοση τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου γνωρίζουν ὅτι αὐτὸ ποὺ τὴν διακρίνει - ἰδιαίτερα σὲ σχέση μὲ τὶς λεγόμενες βυζαντινὲς Λειτουργίες – εἶναι ἡ ἀνεξέλεγκτη αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Εὐχῶν καὶ οἱ συνεχεῖς ἀναδιπλασιασμοί».[38]
Ἀφοῦ ἔτσι ἔχουν τὰ ἀρχαῖα χειρόγραφα, οἱ ἀρχαίες αὐτὲς ἀποδείξεις αὐτῆς τῆς Λειτουργίας, γιατὶ «συντομεύτηκαν» καὶ «ἀλλοιώθηκαν» αὐτὰ τὰ μουσειακὰ κείμενα (ὅπως παρόμοια ἔκαναν Ἀγγλικανοὶ στὸ παρελθόν),15 καὶ τὸ ἀποτέλεσμα παρουσιάζεται μοντερνιστικῶς ὡς δῆθεν Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου;43
Κρίνονται τὰ χειρόγραφα ὑποκειμενικῶς, μοντερνιστικῶς, καὶ οἱ ὅποιες ἀλλαγὲς γίνονται βάσει τῆς σημερινῆς κατασταλλαγμένης μορφῆς (χάρις στὸν Ἅγιο Φιλόθεο τὸν Οἰκουμενικό Πατριάρχη) καὶ χρονικῆς διάρκειας τῆς βασικῆς Λειτουργίας (Χρυσοστόμου).
Οἱ ἴδιοι οἱ ὑπεύθυνοι αὐτῆς τῆς σύγχρονης ἐκδόσεως τῆς ΙΜΜΒ, λένε ἐπίσης τὴν Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου νὰ τὴν κάνουν λειτουργίσιμη (sic) ! [39]
«Ὁ πρῶτος σκοπός μας ἦταν νὰ τὴν κάνουμε “λειτουργίσιμη” [ποιά; τὴν Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου!], ἐνῶ θέσαμε ὡς γενικὲς ἀρχὲς τὰ ἑξῆς: α) Κάθε λειτουργικὸ μέρος, ἱεροπραξία, νὰ ἔχει μόνο μία εὐχή. Γι’ αὐτὸ ἀφαιρέσαμε μερικὲς εὐχές ἀπὸ τὸν ὑποχρεωτικὸ κανόνα, ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸ προκαταρκτικὸ καὶ ἀπολυτικὸ μέρος, θέτοντάς τες στὸ τέλος τοῦ Ἱερατικοῦ ὡς προαιρετικές. β) Νὰ παραλείπονται οἱ εὐχὲς ποὺ ἀποδίδονται σὲ ἄλλους ἁγίους (δύο – μᾶλλον τρεῖς – τοῦ Μ. Βασιλείου[40] καὶ μία τοῦ ἁγ. Διονυσίου). γ) Τὰ δευτερεύοντα στοιχεῖα, ἰδιαίτερα τὰ πρακτικὰ - Πρόθεση, Εἴσοδοι, Κλάση, Ζέον, Κοινωνία κ.ἄ. – νὰ γίνονται κατὰ τὸν συνηθισμένο τρόπο [σύμφωνα μὲ τὴν Λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου/Βασιλείου δηλαδή]».39
Πῶς τότε λειτουργοῦσαν στὰ Ἱεροσόλυμα τὴν (ὑποτιθέμενη) μὴ λειτουργήσιμη Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τῶν ἀρχαιοτέρων σωζομένων χειρογράφων τοῦ 8ου–11ου αἰ.;
Ἄρα, ἂν ἰσχύει ἡ μὴ λειτουργίσιμη ὑπόθεση, ἀρκετὰ πρὸ τῶν ἀρχαιοτέρων σωζομένων χειρογράφων (δηλ. πρὸ τοῦ 8ου – 9ου αἰ.) τῆς Λειτουργίας Ἰακώβου, αὐτὴ ἡ Λειτουργία εἶχε ἐν τοῖς πράγμασι ἐγκαταληφθεῖ καὶ στὰ Ἱεροσόλυμα (εἶχε πάψει νὰ εἶναι βασικὴ Λειτουργία), πέραν ἴσως κάποιας σπάνιας «ἐθιμοτυπικῆς» τελέσεως της στὰ Ἱεροσόλυμα μέχρι τόν 11ον αἰ., ὥσπου καὶ ἐκεῖ καταργήθηκε.12, 13
Σύμφωνα μὲ τὸν Μητρ. Καισαρείας Ἀμβρόσιον Σταυρινόν: «Ἡ λειτουργία λοιπὸν τοῦ Ἰακώβου ὑπέστη καὶ ὑφίστατο ἑκάστοτε προσθήκας, οὐχὶ διότι διηνεκῶς (= αἰωνίως) καὶ ἀπαύστως ἐτελεῖτο ἐν Παλαιστίνῃ καὶ Συρίᾳ, ἀλλὰ διότι ἀπὸ τοῦ δʹ αἰῶνος καὶ ἐφεξῆς ἐτελεῖτο ἐκτάκτως ἐν Ἱεροσολύμοις».[41]
Ὁ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος γράφει: «Ὥστε ἡ Ἐκκλησία οὐδόλως θεωρεῖ τὴν Λειτουργίαν τοῦ ἁγίου Ἰακώβου ὡς Ἀποστολικὴν γραφήν, ἀναγνωρίζει ὅτι τὸ ἀρχικὸν αὐτῆς κείμενον[42] προσέλαβε μεταγενεστέρας Εὐχάς, μάλιστα δὲ αὐτὸς πάλιν ὁ Ἱερεμίας γράφων ὑποδηλοῖ, ὅτι ἀπὸ τοῦ δʹ αἰῶνος καὶ ἑξῆς ἐπεκράτησε νὰ τελῶνται αἱ δύο μόνον Λειτουργίαι [ἐννοεῖ τοῦ Μ. Βασιλείου καὶ τοῦ Χρυσοστόμου] [...]».[43]
Γράφουν ἐπίσης οἱ ὑπεύθυνοι τῆς ἐκδόσεως ΙΜΜΒ: «Μὲ ὅλο τὸν σεβασμό μας πρὸς τὸ ἔργο τῶν ἱερωτάτων ἐπιστατῶν αὐτῶν τῶν ἐκδόσεων [μητροπ. Διονυσίου Λάτα (1886), καὶ ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου], πρέπει νὰ ὁμολογήσουμε ὅτι διακρίνονται γιὰ τὸν λειτουργικό τους αὐτοσχεδιασμό», καὶ συνεχίζουν, «Δὲν μποροῦσε ὅμως νὰ γίνει καὶ διαφορετικά, ἐφ’ ὅσον τὰ μνημειώδη βιβλία τόσο τοῦ Mercier, ὅσο καὶ τοῦ Καζαμία ἐκδόθηκαν ἀργότερα, τὰ δὲ ξενόγλωσσα χειρόγραφα μέχρι πρὸ τινος ἦταν σχεδὸν ἄγνωστα στὸν ἑλληνόφωνο κόσμο».[44]
Φυσικά ἐμεῖς θὰ διαφωνήσουμε μὲ τὴν τοποθέτηση «δὲν μποροῦσε νὰ γίνει καὶ διαφορετικά». Ἀσφαλῶς καὶ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει διαφορετικά, μὲ τὸ νὰ κάνουν ὑπακοή στὴν ζῶσα καὶ παραδοθεῖσα Ἱερά μας Παράδοσιν, καὶ νὰ μὴν κάνουν λατινογενεῖς ἀντικουαριανισμούς. Νὰ τελοῦν μόνον τὶς Λειτουργίες ποὺ παρέλαβαν. Νὰ ἀκολουθήσουν ἐπὶ τέλους τὸ τοῦ Συνοδικοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας: «Ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν». Καὶ ἐνῶ οἱ ὑπεύθυνοι τῆς ἐκδόσεως ΙΜΜΒ κρίνουν τοὺς ἄλλους γιὰ λειτουργικὸ αὐτοσχεδιασμό, ἡ Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τῆς ἐκδόσεως τῆς Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, βάσει τῶν ἰδίων σχολίων, εἶναι αὐτὸς τοῦτος ὁ «ὁρισμὸς» τοῦ αὐτοσχεδιασμοῦ, καὶ τῆς κοπτοραπτικῆς.
Γράφουν, ἐπίσης: «[...] ἂν ἡ παραλλαγὴ[45] τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου – ὅπως αὐτὴ ἀπαντᾶται στὰ σωζόμενα χειρόγραφα – δὲν εἶχε πολλὰ προβλήματα [!] καὶ δὲν ἔχρηζε διορθώσεως, δὲν θὰ ἦταν νεκρὴ καὶ ἄπρακτη γιὰ τόσους αἰῶνες [!]».[46], 41, 43
Σύμφωνα λοιπόν, καὶ μὲ τοὺς ὑπευθύνους τῆς ἐκδόσεως ΙΜΜΒ, ἡ Λειτουργία τῶν ἀρχαίων χειρογράφων, ἦταν παραλλαγμένη, καὶ εἶχε πολλὰ προβλήματα καὶ «ἔχρηζε διορθώσεως». Ποιά; Ἡ ὑποτιθέμενη Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου!
Τόσοι Ἅγιοι Πατέρες, ποὺ ἦσαν 1000-1200+ χρόνια «ἐγγύτερα χρονικῶς» σὲ αὐτὴν τὴν Λειτουργία τῶν ἀρχαιοτέρων χειρογράφων (8ου – 9ου αἰ.), καὶ πολὺ ἐνωρίτερον, καὶ δὲν τὴν «διόρθωσαν», ἀλλὰ μάλιστα τὴν ἐγκατέλειψαν, τὴν κατήργησαν (ἤδη ἀπό τόν δʹ αἰ. κατὰ μερικούς),13, 41 τώρα (σήμερα) βάσει ποιᾶς γνώσεως καὶ παραδόσεως, καὶ ἁγιοπατερικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς νομιμοποιήσεως, καὶ γιατί, γιὰ ποιὸν σκοπό ποὺ δὲν τὸν «σκέφτηκαν» τότε οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας, οἱ σύγχρονοι νὰ τὴν «διορθώσουν» (στὰ τυφλά), καὶ νὰ τὴν «ἀποδώσουν» αὐθαιρέτως ὡς δῆθεν Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου;
Καὶ ἀλλοῦ λένε: «[...] τὸ ἰδανικὸ θὰ ἦταν ὅλη ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου, ὅσον ἀφορᾶ τὶς τυπικὲς διατάξεις καὶ τὰ ψαλτικά, νὰ ἁπαρτιζόταν ἀπὸ στοιχεῖα Ἱεροσολυμιτικά. Μετὰ ὅμως ἀπὸ τόσους αἰῶνες ἀπραξίας, αὐτὸ μᾶς φαίνεται δύσκολο, καθὼς ὑπάρχει μεγάλη πιθανότητα οἱ εἰκασίες μας νὰ εἶναι λανθασμένες», καὶ ἀλλοῦ, «Ὅταν τὰ Ἑλληνικὰ [χειρόγραφα] δὲν συμφωνοῦσαν μὲ τὰ Γεωργιανά, τὶς περισσότερες φορὲς (ὄχι ὄλες) ἐπιλέγαμε τὰ δεύτερα» [!].[47]
Οὐδὲν ἕτερον σχόλιον, πλὴν ὅτι σύμφωνα μὲ τὸν Daniel Galadza (2018), “How the two versions of the Georgian JAS related to the original Greek version of JAS is still unclear”, δηλ. οἱ Γεωργιανοὶ λειτουργιολόγοι ἔχουν προσδιορίσει δύο ἐκδοχὲς τῆς Γεωργιανῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου, μία μακρὰ καὶ μία σύντομη· πῶς ὅμως οἱ δύο αὐτὲς Γεωργιανὲς ἐκδοχὲς σχετίζονται μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλληνικὴ ἔκδοση τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου παραμένει ἀσαφές, σύμφωνα μὲ τὸν Galadza.[48]
Αὐτὸς ποὺ προσπάθησε ὄχι νὰ κόψει Εὐχὲς ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χειρόγραφα τῆς Λειτουργίας Ἰακώβου (τὰ ὁποία ἤδη παραλείπουν διάφορες Εὐχές τὸ καθένα), ἀλλὰ προσπάθησε νὰ παραδώσει τὴν ἀρχαία Λειτουργία Ἰακώβου βάσει τῶν ἀρχαίων Σιναΐτικων χειρογράφων (καὶ κυρίως βάσει τοῦ νεο-εὑρεθέντος Σιναΐτικου χφ Χ 156 τοῦ 11ου αἰ. τὸ ὁποῖον «εἶναι ἀπὸ τὰ πληρέστερα»),[49] ἦταν ὁ θεολόγος Ἀλκιβιάδης Κ. Καζαμίας.[50] Στὴν ἐνότητα «Οἱ σχέσεις τῶν χειρογράφων» (σσ. 87-88) μᾶς δίνει τὶς ἑξῆς σημαντικὲς πληροφορίες γιὰ τὰ χειρόγραφα (χφφ) τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου (ὄχι μόνο τὰ Σιναΐτικα, ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄλλα ποὺ μελέτησε στὴν ἐργασία του, ὅπως τό Vat. gr. 2282 (9ου αἰ.), τό Vat. gr. 1970 (13ου αἰ.), καὶ τὰ Ἰβηρικά Μ 58 Ν, Μ 26 Ν (10ου-11ου αἰ.), μεταξὺ ἄλλων):
¾ Καμία Εὐχὴ δὲν περιέχεται σὲ ὅλα τά χφφ.[51]
¾ Κανένα χφ δὲν περιέχει ὅλες τὶς Εὐχὲς ποὺ εἶναι γνωστὲς ἔστω ἀπὸ ἕνα χφ ὡς ἀνήκουσες στὴ Λειτουργία αὐτή.
¾ Πολλὰ χφφ παραλείπουν Εὐχὲς χωρὶς ἀπώλεια φύλλων.
¾ Ἡ σειρὰ τῶν Εὐχῶν σὲ ἀρκετὰ χφφ εἶναι διαφορετική.
Γιατί λοιπόν, τελοῦνται, ἐν γένει, ἀμφιβόλου προελεύσεως ἤ/καὶ ἐξελίξεως Λειτουργίες, καὶ μάλιστα ἐκτὸς τῆς διὰ ζώσης παραδοθείσης Ἐκκλησιαστικῆς μας Ἱερᾶς Παραδόσεως, ἢ τελεῖται ἀκόμη καὶ αὐτὴ ἡ ἀπ’ αἰώνων νενεκρωμένη καὶ ἐγκαταληφθεῖσα ἀπὸ τὴν Ἱερά Παράδοση καλουμένη Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου (καὶ αὕτη ἀμφιβόλου ἐξελίξεως, καὶ μάλιστα ἐσχάτως, τεχνητῆς, πειραματικῆς, ὑποκειμενικῆς καὶ βιαίας μάλιστα ἐκτὸς Ἐκκλησίας ἐργαστηριακῆς ἐξελίξεως καὶ κοπτοραπτικῆς) ποὺ δὲν τὶς παρελάβαμε;
Ποτέ, σὲ καμία δεδομένη χρονικὴ στιγμὴ τῆς ἱστορίας Της, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δὲν χρησιμοποίησε τέτοια σύνθεση, τέτοια «Λειτουργία», ὅπως οἱ ὀγδοήτικες συνθέσεις τῆς Λειτουργίας Ἰακώβου ποὺ κυκλοφοροῦν τὰ τελευταῖα 100+ χρόνια.23
Φυσικὰ ἂν κάποιος Κληρικός μας λάβει ἄδεια τοῦ οἰκείου Ἐπισκόπου / Πατριάρχου μας νὰ τὴν τελέσει, ἢ τελεστεῖ ἀπὸ Ἐπίσκοπό μας, δὲν θὰ τὸ κρίνουμε. Προσωπικά, δὲν θὰ παρευρεθοῦμε σὲ τέτοια Λειτουργία, θὰ πᾶμε σὲ διπλανὴ Ἐνορία τῆς Ἐκκλησίας μας ποὺ τελεῖ τὴν παραδοσιακὴ λειτουργία, ὄχι ὅτι ἀμφισβητοῦμε τὰ Ἱερὰ Μυστήρια, ἀλλὰ γιὰ λόγους συνειδήσεως καὶ στηρίξεως τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ κυρίως γιὰ ὅλους τοὺς λόγους ποὺ ἀποῤῥέουν ἀπὸ τὴν τήρηση τῆς Ἱερᾶς Ἀποστολικῆς καὶ Ἁγιοπατερικῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ ἔχουμε ἐκτενῶς ἀναφερθεῖ στὰ διάφορα ἄρθρα μας. Ἁπλὰ θὰ ποῦμε τὴν ἀλήθεια ὅτι αὐτὴ ἡ Λειτουργία εἶναι Ἀντικουαριανισμός,23 καὶ ἀπαράδοτη στὴν Λειτουργική μας Ἱερὰ Παράδοση, ἰδιαίτερα τὴν Κωνσταντινουπολίτικη21 (ἡ ὁποῖα σταδιακῶς προσέλαβε, πρὸ πολλῶν αἰώνων, τὸ Ἁγιοσαββαΐτικο Τυπικόν [ΤΑΣ]22) τὴν ὁποῖα καὶ ἀκολουθεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ὡς μητρικὴ Παράδοση.
Μία φορά μόνο, πρὸ ὁλίγων ἐτῶν, βρέθηκα σὲ τέτοια Λειτουργία στὴν ζωή μου, στὴν ἐπαρχία, σὲ Μητροπολιτικὸ Ναό, ἐν ἀγνοίᾳ μου, καὶ στὴν ἀρχὴ παραξενεύτηκα μὲ τὴν παράσταση πρὸς τὴν Δύση καὶ τὴν συγκέντρωση τῶν Κληρικῶν καὶ τοῦ ἰδίου τοῦ Μητροπολίτου στὸν Σολέα, καὶ πίσω (ἐντὸς τοῦ Βήματος) τὴν ξεκαθαρισμένη Ἁγία Τράπεζα[52] μὲ ἀπόντα τὸν Ἑσταυρωμένο Χριστὸ ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα,[53], [54] καὶ ὅταν κατάλαβα περὶ τίνος πρόκειται, ἔφυγα ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πῆγα σὲ ἄλλη ἐνορία στὴν ἴδια πόλη[55] ποὺ εὐτυχῶς τελοῦσαν κανονικῶς τὴν Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.
Ἂν - ὑποθετικά μιλᾶμε - ἡ Λειτουργία αὐτή ἦταν τῆς Παραδόσεώς μας, καὶ ἂν τὴν εἶχαν ἀφήσει οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας νὰ φτάσει ζῶσα ὡς τὶς ἡμέρες μας, στὴν Ἱερά μας Παράδοση, ἂν εἶχε ἐξελιχθεῖ μέσα στὴν Ἐκκλησία, σίγουρα δὲν θὰ ἦταν ὅμοια μὲ καμία ἀπὸ τὶς ὀγδοήτικες συνθέσεις ποὺ κυκλοφοροῦν. Οἱ μοντέρνες συνθέσεις αὐτές, ἐπιλέγουν (μὲ ὑποκειμενικά, μοντερνιστικά κριτήρια) στοιχεῖα τῆς (ἤδη ἐξ ἀρχαίων χρόνων παραλλαγμένης; )45 Λειτουργίας αὐτῆς, κατὰ τὸ δοκοῦν, καὶ τεχνητῶς καὶ βιαίως «ἐξελίσσουν» τὴν Λειτουργία αὐτή, κάνοντας ἕνα τεράστιο αὐθαίρετο ἄλμα αἰώνων στὸν χρόνο, ποὺ δὲν θὰ ἦταν τὸ ἴδιο μὲ μιὰ (ὑποθετικὴ) ἐκκλησιαστική ἐξέλιξη ποὺ θὰ εἶχε αὐτὴ ἡ Λειτουργία ἂν ἦταν στὴν Ἱερά Παράδοση, καὶ μᾶς παρουσιάζουν τὴν νεωτεριστική τους σύνθεση σὰν τὴν δῆθεν «ἀρχαιοπρεπῆ» Λειτουργία.[56] Καὶ τὸ ἴδιο θὰ πράξουν ἀργότερα κι ἄλλοι, κι ἄλλοι, κι ἄλλοι (αἰών λειτουργικῆς τάχα ἀναγεννήσεως), ὅπως γίνεται ἐδῶ καὶ 100+ χρόνια.
Ποὺ ἀκούστηκε Πατέρες Ἁγιορεῖτες ἡ τέλεση, διάδοση καὶ προώθηση ἀπαράδοτων Λειτουργιῶν στό παραδοσιακόν Ἅγιον Ὄρος; Ἡ Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίας Αἰκατερίνης Ὄρους Σινᾶ, καίτοι κατέχει τὰ περισσότερα ἀρχαῖα χειρόγραφα αὐτῆς τῆς Λειτουργίας, δὲν προβλέπει καὶ δὲν τελεῖ αὐτὴν τὴν Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου.[57], [58], [59]
«Ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν», λέει τό Συνοδικόν τῆς Ὀρθοδοξίας.
Παρόμοια ἔλεγε καὶ ὁ μαθητὴς τοῦ Ὁσίου Ἰωσὴφ τοῦ Ἡσυχαστοῦ, ὁ Ὅσιος Ἐφραῖμ ὁ Κατουνακιώτης, σύμφωνα μὲ τὸν Μητρ. Λεμεσοῦ Ἀθανάσιον:
«Πάντοτε ἔλεγε “νὰ προσέχετε νὰ πηγαίνετε ὅπως μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες μας”. Αὐτὴ τὴν παράδοση τῶν Πατέρων πολὺ τὴν ὑποστήριζε. “Μὴν κάνετε πράγματα τὰ ὁποῖα δὲν τὰ παραλάβατε. Ὅπως παραλάβατε, αὐτὰ νὰ κάνετε”. Καὶ ὁ ἴδιος ἔλεγε γιὰ τὸν ἑαυτόν του ὅταν τὸν ρωτήσαμε κάτι, γέροντα αὐτὸ εἶναι καλύτερο; Λέει: “Ἐγὼ ἔτσι παρέλαβα. Δὲν παρέλαβα διαφορετικά. Ὅπως παρέλαβα, αὐτὰ θὰ φυλάξω καὶ αὐτὰ θὰ κάνω”».[60]
Σχετικά μας ἄρθρα
(διαθέσιμα εἰς τό Ἀναλόγιον[61], καὶ εἰς τό Academia[62]):
[ΠΠ1] Πῶς ἐτέλεσε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τὴν «θείαν Εὐχαριστίαν» εἰς τὸν Μυστικὸν Δείπνον, μυστικῶς ἢ εἰς ἐπήκοον;, [PDF], [PDF], 2/12/2020.
[ΠΠ2] Τὰ τρία Ἀμήν (Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν) εἰς τὴν μυστικὴν στιγμὴν τῆς εὐλογήσεως τοῦ Ἁγίου Ἄρτου καὶ τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου, [PDF], [PDF], 8/11/2020 (27/10/20).
[ΠΠ3] Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας 1334, Ἁγίου Φιλοθέου, V.480 [ΔΘΛ], [PDF], [PDF], πρόχειρον, 23/11/2020.
[ΠΠ4] Διάταξις τῆς Πατριαρχικῆς Λειτουργίας 1386 (Ἁγία Σοφία), παρὰ τοῦ πρωτονοταρίου τῆς Ἁγίας Σοφίας, διακ. Δημητρίου Γεμιστοῦ, V.135 [ΔΘΛ], [PDF], [PDF], πρόχειρον, 22/11/2020.
[ΠΠ5] Σύγχρονοι (Ἅγιοι) Γέροντες καὶ οἱ Μυστικὲς Εὐχές, [PDF], [PDF], 8/2/2022. Δημοσιεύτηκε ἐπίσης στόν Ὀρθόδοξο Τύπο, 13/1/2023-27/1/2023, ἀρ. φύλλων 2431-2433.
[ΠΠ6] Ὁ ΙΘʹ Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας (364), καὶ ἡ ἀνάγνωσις τῶν Λειτουργικῶν Εὐχῶν, [PDF], [PDF], 3/4/2022.
[ΠΠ7] Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται τὴν Εὐχήν, [PDF], [PDF], 30/10/2022.
[ΠΠ8] Εὐχή διά Προσφωνήσεως (Διακονικά), [PDF], [PDF], 5/12/ 2022.
[ΠΠ9] Ἱερατικόν Συλλείτουργον - σύγκρισις διατάξεων, Ἱερατικῶν, καὶ σχόλια, [PDF], [PDF], 21/12/2022.
[ΠΠ10] Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, στὴν Κωνσταντινούπολη, στὴν Ἑλλάδα, καὶ ἀπό Ἀνατολή σὲ Δύση, τὴν ὥρα τῆς Ἀναφορᾶς — Τὰς θύρας, τάς θύρας· Ποιὲς θύρες; Τό Ἱερόν Κιβώριον, τά Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βῆλα, τὸ Φράγμα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, τὸ Φράγμα τοῦ Πρεσβυτερίου (Σολέα), τὸ Σύνθρονον, [PDF], β' ἔκδ. 23/4/2024 (α' ἔκδ. 5/2/2024). Στὴν ἐργασία αὐτὴ ἀναλύουμε ἐκτενῶς καὶ πολλὰ ἐπιμέρους σχετικά θέματα, π.χ.:
i. Κεφ. 5ον, Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναόν.
ii. Κεφ. 18ον, Τὸ κλείσιμο τῆς Ὡραίας Πύλης τοῦ Ἱεροῦ (τὰ Βημόθυρα καὶ τὸ Καταπέτασμα) στὴν Θεία Λειτουργία στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.
iii. Κεφ. 19ον, Τό κλείσιμο τῆς Ὡραίας Πύλης τοῦ Ἱεροῦ (τά Βημόθυρα καί τό Καταπέτασμα) στά Ἱερατικά τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας — Σύγκριση, σχόλια.
iv. Κεφ. 77ον, 95ον, Τὸ Καταπέτασμα στὸν Ἅγιο Συμεὼν Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης (+1429).
v. κλπ.
[ΠΠ11] Ἡ ἐξέλιξη τοῦ Καταπετάσματος (Τέμπλου, Εἰκονοστασίου, Φράγματος τοῦ Βήματος) [Βίντεο], 30/4/2024.
[ΠΠ12] Ὅτι τό χαμηλό Τέμπλο κυρίως, καὶ ἡ ἀνοιχτή Ὡραία Πύλη, ἐμποδίζουν τόν πιστόν Λαόν νὰ προσευχηθεῖ, καὶ πόσο κακὸ κάνει στοὺς Ἱερεῖς, [PDF], αʹ ἔκδοσις (v.1.1), 31-30/5/2024.
[ΠΠ13] Εὐχές τῶν Κατηχουμένων (Εὐχή διά Προσφωνήσεως, Συναπτή)· Πόσοι προσεύχονται παράλληλα καί ταυτόχρονα; Ἀναφορές Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καί περί Προσευχῆς στήν Λειτουργία, [PDF], αʹ ἔκδοσις, 22/7/2024.
[ΠΠ14] Ὁ Διάκονος τό «Δεηθῶμεν» τό λέει πρῶτα γιά τόν Ἱερέα, καί φυσικά γιά τόν Λαόν — «Τό γάρ, ∆εηθῶμεν, οὐ τοῖς Ἱερεῦσι λέγεται μόνον, ἀλλά καί τοῖς εἰς τόν Λαόν συντελοῦσιν», Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, [PDF], αʹ ἔκδοσις, 22/7/2024.
[ΠΠ15] Ὁ Ζωοποιός Σταυρός τοῦ Χριστοῦ ἀνέκαθεν δέσποζε στό Ἱερόν Βῆμα, στήν Ἁγία Τράπεζα, καί διέλαμπε ὅταν ἦταν ἀνοιχτὴ ἡ Ὡραία Πύλη, τό Καταπέτασμα – Καί περί τοῦ Συνθρόνου, καί περί τῆς Ἐγκυκλίου γιά τόν Σταυρό καί τήν θέση τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ στήν Ἐκκλησία τοῦ Μητροπολίτου Περιστερίου Γρηγορίου Παπαθωμᾶ, [PDF] αʹ ἔκδοσις, 4/11/2024.
[ΠΠ16] Ἡ Θεολογία τοῦ Σταυροῦ μέ τόν Ἐσταυρωμένο στήν Ἁγία Τράπεζα, [PDF], αʹ ἔκδοσις, 6/12/2024.
[ΠΠ17] Ἡ Προτεσταντική «θεολογία» καί ἡ «θεολογία» τοῦ Μητρ. Περιστερίου Γρηγορίου γιά τόν Ἐσταυρωμένο, [PDF], δημοσιεύτηκε στόν Ὀρθόδοξο Τύπο, 20/12/2024, ἀρ. φύλλου 2523, σσ. 1, 5, μέ τίτλο: “Προτεσταντικὴ ἡ «θεολογία» τοῦ Μητρ. Περιστερίου”.
[ΠΠ18] Ἐπόμενοι τῶν Αἱρετικῶν, οἱ ἀφαιροῦντες τόν Ἐσταυρωμένον, [PDF], Ὀρθόδοξος Τύπος, 10/1/2025, ἀρ. φύλλου 2525, σσ. 1, 4. Ἀναλυτικός τίτλος ἄρθρου: «Ἐπόμενοι τῶν Λατίνων καί Προτεσταντῶν, οἱ ἀφαιροῦντες τόν Σταυρό καί τόν Ἐσταυρωμένο ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα».
[ΠΠ19] Οἱ διάφοροι νεωτερισμοί στήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου Οὔσης ὀψίας, τῇ Κυριακῇ τοῦ Πάσχα ἑσπέρας (Ἀγάπη), [PDF], αʹ ἔκδοσις, 22/4/2025.
[ΠΠ20] Οἱ Λατινογενεῖς Νεωτερισμοί τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καί τῆς Λειτουργικῆς Ἀναγεννήσεως στήν Θεία Λειτουργία καί Λατρεία, [PDF], 31/3/2025. Δημοσιεύτηκε στὸν Ὀρθόδοξο Τύπο μὲ τίτλο: «Οἱ λατινογενεῖς νεωτερισμοί εἰς τήν Θείαν Λειτουργίαν καί Λατρείαν», ἀρ. φύλλων 2537 - 2541, 4/4/2025 - 9/5/2025.
[ΠΠ21] Αὐθεντική Λειτουργική Παράδοση (Ἀσματικό Τυπικό, Ἀρχέγονες Διατάξεις) ἢ Ἀντικουαριανισμός (Antiquarianism); [PDF], 19/5/2025. Δημοσιεύτηκε στὸν Ὀρθόδοξο Τύπο μὲ τίτλο: «Αὐθεντική Λειτουργική Παράδοση ἢ Ἀντικουαριανισμός (Antiquarianism);», ἀρ. φύλλων 2544 - 2545, 30/5/2025 - 6/6/2025.
[ΠΠ22] Ὅτι ὁ Ἱερεύς ἀνέκαθεν ἐπεύχεται, ποιεῖ τήν Ἀνάγνωση τῶν Εὐχῶν πρός Ἀνατολάς - Εὐχές Γονυκλισίας Πεντηκοστῆς, Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, Θείας Λειτουργίας, Μνημοσύνου, κλπ. [PDF], 24/6/25. Δημοσιεύτηκε στὸν Ὀρθόδοξο Τύπο μὲ τίτλο: «Ὁ Ἱερεύς ἀνέκαθεν ἐποίει τήν Ἀνάγνωσιν τῶν Εὐχῶν πρός Ἀνατολάς», ἀρ. φύλλων 2549 - 2550, 4/7/2025 - 11/7/2025.
Σχετικά Περιληπτικά μας ἄρθρα/σημειώσεις
(διαθέσιμα εἰς τό Ἀναλόγιον61):
1. Σταματεῖστε τούς Πειραματισμούς στήν Θεία Λατρεία, στήν Θεία Λειτουργία, στό Τυπικόν, αʹ ἔκδοσις, 29/5/2024.
2. Ἀπάντησις στὸν π. Δανιήλ Γ. Αεράκη, γιὰ τὸ «Οὔτε μυστικά, οὔτε ψιθυριστά, οὔτε... ἀνύπαρκτα», αʹ ἔκδοσις, 11/6/2024.
Σύγχρονες Λειτουργίες του Αγίου Ιακώβου
Τέλος, καὶ τῶ Θεῷ, δόξα πάντων ἕνεκεν
Ὑποσημειώσεις:
[1] Ὁ Μητρ. Ζακύνθου Διονύσιος Λάτας (1884-1894) τὴν πρωτο-ἐξέδωσε καθ’ ἡμᾶς τό 1886 (ἀκολουθῶντας μᾶλλον λατινογενῆ ἐπίδραση), καὶ τὴν τελοῦσε στὴν Ζάκυνθο ἅπαξ τοῦ ἔτους. Στὴν Ἀθήνα διαδόθηκε ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο Παπαδόπουλο (1923-1938).
[2] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου,..., 2023, τ. Ἐρμηνευτικόν, σ. 45.
[3] Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1930, ἔτ. 7ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Γραμματέως τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν, στίς 23/10.
[4] Ἐπίσημο Ἡμερολόγιον (Δίπτυχα) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1968.
[5] Οἱ περισσότεροι τῶν Κληρικῶν (ἀπὸ τὸν προηγούμενο αἰῶνα) εἶχαν πολλαπλῶς παρασυρθεῖ στὴν τέλεση, καὶ στὴν ἐκτὸς Βήματος καὶ πρὸς τὴν Δύση τελέσεως αὐτῆς τῆς Λειτουργίας, καλῇ τῇ πίστει, ἐν ἀγνοίᾳ τους.
[6] Ὅτι τό χαμηλό Τέμπλο κυρίως, καὶ ἡ ἀνοιχτή Ὡραία Πύλη, ἐμποδίζουν τόν πιστόν Λαόν νὰ προσευχηθεῖ, καὶ πόσο κακὸ κάνει στοὺς Ἱερεῖς, αʹ ἔκδοσις (v.1.1), 31-30/5/2024.
[7] «Οἱ λατινογενεῖς νεωτερισμοί εἰς τήν Θείαν Λειτουργίαν καί Λατρείαν», Ὀρθόδοξος Τύπος, ἀρ. φύλλων 2537 - 2541, 4/4/2025 - 9/5/2025 (analogion.gr).
[8] Ὁ Ζωοποιός Σταυρός τοῦ Χριστοῦ ἀνέκαθεν δέσποζε στό Ἱερόν Βῆμα, στήν Ἁγία Τράπεζα, καί διέλαμπε ὅταν ἦταν ἀνοιχτὴ ἡ Ὡραία Πύλη, τό Καταπέτασμα ..., αʹ ἔκδοσις, 4/11/2024, σσ. 50-51 (analogion.gr).
[9] «Ὁ Ἱερεύς ἀνέκαθεν ἐποίει τήν Ἀνάγνωσιν τῶν Εὐχῶν πρός Ἀνατολάς», Ὀρθόδοξος Τύπος, ἀρ. φύλλων 2549 - 2550, 4/7/2025 - 11/7/2025 (analogion.gr).
[10] Τὰ ἐντὸς ἀγκυλῶν [ ] εἶναι ἡμέτερες σημειώσεις - ἐπεξηγήσεις.
[11] Οἱ Παπικοὶ ἄνευ Χάριτος (ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνειά τους) νὰ τοὺς συγκρατήσει στὴν κατρακύλα, μετὰ τὴν Σύνοδο τοῦ Τριδέντου (1545-1563) καὶ μετὰ τὴν Βʹ Βατικάνεια Σύνοδό τους (1962-1965), γκρεμίσανε τὰ Τέμπλα τους, ἀπογυμνώσανε τὶς Τράπεζές τους, ἔκαναν τὴν Λειτουργία τους Θέατρο λειτουργούντες πρὸς τὸν λαό (versus populum), καὶ ἔγιναν προτεσταντικώτεροι τῶν Προτεσταντῶν γιὰ νὰ φέρουν πάλι πίσω τοὺς Προτεστάντες, καὶ ἐν τέλει τί κατάφεραν; Νὰ προτεσταντίζουν.
[12] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σ. 34.
[13] Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Ἀ. Παπαδοπούλου (μετέπειτα Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν), Περὶ τῆς Ἀποστολικῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, ἐν Ἀθήναις 1901, σ. 8, στίχ. 8.
[14] Guillaume Morel, Λειτουργίαι τῶν Ἁγίων Πατέρων, Ἰακώβου τοῦ Ἀποστόλου καὶ Ἀδελφοθέου, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, …, Παρίσι 1560. ¾ Ἡ ἔκδοση αὐτὴ εἶναι παρόμοια μὲ τὸ χφ. BN (Paris) Suppl. gr. 303 τοῦ αὐτοῦ ἔτους 1560, ποὺ γράφτηκε ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Παλεοκαπᾶ γιὰ τὸν καρδινάλιο Charles of Lorraine, σύμφωνα μὲ τὸν Brightman.
[15] Thomas Rattray, The ancient liturgy of the Church of Jerusalem, being the liturgy of St. James, freed from all latter additions and interpolations of whatever kind, and so restored to it's original purity …, Λονδῖνο 1744.
[16] J.M. Neale, The Liturgies of S. Mark, S. James, S. Clement, S. Chrysostom, S. Basil, …, Λονδῖνο 1859.
[17] C.E. Hammond, Liturgies Eastern and Western, Ὀξφόρδη, 1878.
[18] C.A. Swainson, The Greek Liturgies chiefly from original authorities, Κέϊμπριτζ, 1884.
[19] F.E. Brightman, Liturgies Eastern and Western, Vol. I Eastern Liturgies, Ὀξφόρδη, 1896. ¾ Ὁ Brightman δίνει καὶ πλήρη κατάλογο τῶν ἐκδόσεων καὶ τῶν χειρογράφων (γνωστῶν μέχρι τό 1896).
[20] Πατριάρχης Ἀντιοχείας Θεόδωρος Βαλσαμών (1140-1190): «Ψηφιζόμεθα οὖν μὴ εἶναι δεκτὰς αὐτάς [δηλ. δὲν εἶναι πλέον δεκτὲς στὴν σύνολη Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία γιὰ τέλεση ἡ Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, καὶ τοῦ Ἁγίου Μάρκου]. Κἂν γὰρ ἐγένοντο, παντελοῦς ἀπραξίας κατεψηφίσθησαν, ὡς καὶ ἄλλα πολλά», [PG 138, 953C].
[21] ΤΜΕ = τὸ ἰσχῦον Τυπικὸν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Τυπικόν κατά τήν τάξιν τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας [ΤΜΕ], δίς ἐκδοθέν ὑπὸ Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου, … συμπληρωθὲν ὑπὸ τοῦ νῦν Πρωτοψάλτου Γεωργίου Βιολάκη, ἐν Κωνσταντινουπόλει 1888, ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου.
[22] Τυπικὸν τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις ἁγίας Λαύρας τοῦ Ὁσίου Σάββα (ΤΑΣ).
[23] «Αὐθεντική Λειτουργική Παράδοση ἢ Ἀντικουαριανισμός (Antiquarianism);», Ὀρθόδοξος Τύπος, ἀρ. φύλλων 2544 - 2545, 30/5/2025 - 6/6/2025. (analogion.gr)
[24] Τυπικόν τοῦ Ὁσίου καί Θεοφόρου Πατρός ἡμῶν Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου, ἔκδοσις Ἱ. Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Παναγίας Τατάρνης, 2010, ὑποσ. 40, σ. 153.
[25] «συνήθη»: εἰκασία τοῦ Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου (ἴσως προκατηλειμένη, ἀφοῦ αὐτὸς προώθησε κυρίως αὐτὴ τὴν ἀπαράδοτη Λειτουργία στὴν Ἑλλάδα). Ἀμφιβάλλουμε, ὅτι ἦταν ὅντως συνήθης στὸν Ἀλεξανδρείας τόν 12ον αἰ. ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Ἀθηνῶν Χρυσόστομος, ἢ ἤθελε νὰ τὴν κάνει χάριν ἐπιδείξεως, διότι ὁ Βαλσαμών λέει ὅτι «ὥρμησε κρατεῖν τὸ τῆς τοῦ Ἰακώβου λειτουργίας κοντάκιον, ἀλλ᾽ ἐκωλύθη παρ’ ἡμῶν, καὶ ὑπέσχετο λειτουργεῖν, καθὼς καὶ ἡμεῖς», [PG 137, 621]. Ἂν ἦταν συνήθης Λειτουργία γιὰ τὸν Ἀλεξανδρείας, δὲν θὰ χρειαζόταν κοντάκιον (βιβλίον) γιὰ νὰ τὴν τελέσει!
[26] Διονυσίου Λάτα, Ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, Ἐν Ζακύνθῳ 1886. ¾ Αὐτὴ ἡ ἔκδοση τοῦ Λάτα βασίστηκε στὴν ἔκδοση τοῦ Guillaume Morel (1560) – textus receptus – σύμφωνα μὲ τὸν Brightman. Σύμφωνα μὲ τὸν D. Galadza (Liturgy and Byzantinization in Jerusalem, σ. 169) βασίστηκε στὴν ἔκδοση τοῦ Joseph Aloysius Assemani (Codex Liturgicus Ecclesiae Universae), ποὺ χρησιμοποιεῖ ἐν μέρει τό χφ. Messina gr. 177 (11ος αἰ.), ἡ ὁποῖα ὅμως ἔκδοση τοῦ Assemani σύμφωνα μὲ τὸν Brightman χρησιμοποιεῖ τό textus receptus. ¾ Τὸ μοντέρνο Ἱερατικόν τῆς Λειτουργίας Ἰακώβου, τῆς Ῥωσσικῆς (ROCOR) Μονῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος Νέας Ὑόρκης, 2020, σ. 12 – οἱ Ῥῶσσοι δὲν γνώρισαν στὴν (Κωνσταντινουπολίτικη) Παράδοσή τους Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου – μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ Διονύσιος Λάτας εἰσήγαγε τὸν μοντερνισμὸ τῆς πρὸς Δυσμὰς Προσφωνήσεως τῶν Εὐχῶν (Διακονικῶν) ὑπὸ τοῦ Διακόνου, καίτοι τὰ χειρόγραφα δὲν ὁμιλοῦν καθόλου γιὰ τὴν κατεύθυνση τοῦ Διακόνου, καίτοι ἡ Ἱερὰ Παράδοσις φωνάζει γιὰ τὴν πρὸς Ἀνατολὰς προσευχὴ ὅλων ἀνεξαιρέτως στὴν Ἐκκλησία (βλ. ὑποσ. 9). ¾ Σύμφωνα μὲ τὸν F.E. Brightman, ὁ Λάτας στὴν ἔκδοσή του φαίνεται νὰ ἔχει ξαναγράψει τὶς ῥουμπρίκες τοῦ κειμένου τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου.
[27] Ὅπως λέει ὁ συγγραφεὺς στὸν πρόλογο τῆς δʹ ἐκδόσεως, χρησιμοποίησε δύο χειρόγραφα (κώδικες): τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Μεσσήνης τῆς Σικελίας (ιʹ-ιαʹ αἰ.) – Rotulus Messanensis gr. 177, καὶ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς ἐν Καλαβρίᾳ πόλεως Rossano (λέει τοῦ ιʹ αἰ., ἀλλὰ εἶναι τοῦ ιγʹ αἰ.) – Vat. gr. 1970 (κώδιξ Rossanensis) – ὁ Χρυσ. Παπαδόπουλος λέει ὅτι ἐκδόθηκε τό 1560 ἀπό τόν Γουλιέλμο Μουρέλιο (Morel) (ὑποσ. 14), καὶ εἶναι ὅμοιο ἀντίγραφο μὲ τὸ χφ. BN (Paris) gr. 2509 (ιεʹ αἰ.). ¾ Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἔκδ. ἕκτη, ἐν Ἀθήναις 1952, σ. 6. ¾ Δυστυχῶς ὁ Ἀθηνῶν Χρυσόστομος, μοντερνιστικῶς ἀκολούθησε τὸν Λάτα, καὶ ἔχει κι αὐτός «Πάντοτε ἐστραμμένος πρὸς τὸν λαὸν, ἐκφωνεῖ [ὁ Διάκονος]», σ. 10, ἀθετῶν τὴν Ἀποστολικὴν Ἁγιοπατερικὴν Παράδοσιν τῆς πρὸς Ἀνατολὰς προσευχῆς ὅλων ἀνεξαιρέτως στὴν Ἐκκλησία (βλ. ὑποσ. 9).
[28] Ὅπως λέει ὁ συγγραφέας τοῖς ἐντευξομένοις, ὡς βάση εἶχε ἕνα ἀχρονολόγητο μεμβράνινο χειρόγραφο ἀπὸ τὴν Ἱ. Σ. Π. Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικάνορος (Ζάβορδας), καὶ τὸ συνέκρινε μὲ τὴν ἔκδοση 1560 τοῦ Γουλιέλμου Μουρελίου (Morel) (ὑποσ. 14), μὲ τὴν ἔκδοση τοῦ Διονυσίου Λάτα (ὑποσ. 26), καὶ μὲ μιὰ Ἱεροσολυμίτικη ἀνατύπωση τοῦ 1912 τοῦ χφ ΜΠΤ 321 (16ος αἰ.). ¾ Ἀρχιμ. Εὐθύμιος Θ. Δελαλῆς, Ἀκολουθία πλήρης τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου καὶ πανευφήμου Ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐν Ἀθήναις τύποις Ε. & Ι. Μπλαζουδάκη, 1922-23. ¾ Δυστυχῶς κι αὐτὸς ἀκολούθησε τὸν Λάτα: «Πάντοτε ἐστραμμένος πρὸς τὸν λαὸν ἐκφωνεῖ ὁ Διάκονος», σ. 47, ἀθετῶν τὴν Ἀποστολικὴν Ἁγιοπατερικὴν Παράδοσιν τῆς κατ’ Ἀνατολὰς προσευχῆς (βλ. ὑποσ. 9).
[29] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π..
[30] Ἡ Ὀρθόδοξος ἀφετηρία τῆς Λειτουργιολογίας-Τελετουργικῆς, εἰδικά μετὰ τὴν ἐμπειρία τῆς 100+χρονης παναιρέσεως τῆς «Εἰκονομαχίας» (ἤτοι τοῦ «Προτεσταντισμοῦ» πρὸ τοῦ Προτεσταντισμοῦ) ποὺ συνετάραξε τὴν Ἐκκλησία, εἶναι κατασταλλαγμένη διαχρονικά, εἶναι αὐτὴ τοῦ Συνοδικοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας: «Ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν».
[31] «Ἀπό τοῦ ιβʹ αἰῶνος ἡ λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου βαθμηδὸν ἐγκατελείφθη καὶ εἰς αὐτὰ τὰ Ἱεροσόλυμα, ἀντικατασταθεῖσα διὰ τῶν βυζαντινῶν λειτουργιῶν [Χρυσοστόμου καὶ Μ. Βασιλείου]», Ἰωάννου Φουντούλη, Κείμενα Λειτουργικῆς Τεῦχος Γʹ - Θείαι Λειτουργίαι, Θεσ/νίκη 1994, σ. 70. Ἡ ἔκδοσις τῆς ΙΜΜΒ ἀναφέρει ἤδη τόν 11ον αἰ. ὡς τὸν αἰῶνα ἐγκατάλειψης τῆς Λειτουργίας αὐτῆς, βλ. ὑποσ. 12, ἀλλὰ φαίνεται αἰῶνες ἐνωρίτερον εἶχε ἐγκαταλειφθεῖ ἀπὸ βασικὴ λειτουργία, βλ. ὑποσ. 51.
[32] Anagnostes, ‘Chronique: La liturgie de saint Jacques à Jérusalem’, Echos d’Orient 4 (1901), 247–8. (ἀπό D. Galadza, Liturgy and Byzantinization …, σ. 17).
[33] π. Παναγιώτης Καποδίστριας, Ένα μελέτημα του 1987 για την α΄ έκδοση εν Ζακύνθω της Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου (1886), περιοδικό Τετράμηνα, τ. 31-33, Ἄμφισσα 1987. Ἀποσπάσματα αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου βρήκαμε στὴν ἰστοσελίδα Νυχθήμερον (23/10/2024).
[34] Μὲ ἄδεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο τῆς ὑποσ. 33.
[35] βλ. Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1930 (ἔτ. 7ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Γραμματέως τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν), στίς 23/10. (Δυστυχῶς δὲν βρήκαμε νωρίτερα τοῦ 1930 Ἡμερολόγια τοῦ Φαρλέκα).
[36] Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1933 (ἔτ. 10ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα), στίς 23/10.
[37] Τό Ἡμερολόγιον Φαρλέκα τοῦ 1953, ἴσως καθ’ ὑπαγόρευσιν «ἀνωτέρων» του, στίς 23 Ὀκτωβρίου ἀναφέρει: «Ἐνδείκνυται ἵνα ἀντὶ Κοινωνικοῦ τελεσθῇ Ἅγιον Εὐχέλαιον ἐν συντετμημένῃ Ἀκολουθία», σ. 147. Βλ. Εἰκ. 3.
[38] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σ. 16 (Προλεγόμενα).
[39] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σσ. 40-41.
[40] Τὴν στιγμὴ μάλιστα ποὺ ἔρευνα τοῦ John R. K. Fenwick (ἀσχολίαστης μέχρι στιγμῆς ἀπὸ Ἑλληνικῆς πλευρᾶς) παρουσιάζει τὴν Ἀναφορὰ τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου ὡς προερχομένη ἀπὸ τὸ ἴδιο πρωτότυπο τῆς Ἀναφορᾶς τῆς Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου (δηλ. παρουσιάζει τὶς Ἀναφορὲς νὰ ἔχουν «ὁμοιότητα», κοινὴ καταγωγή), καὶ ἄρα τὴν Λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου ἀρχαιότερης τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου, John R. K. Fenwick, The Anaphoras of St. Basil and St. James. An Investigation into their Common Origin, OCA 240 [Orientalia Christiana Analecta 240], Rome, 1992. ¾ Κατὰ τὴν γνώμη μας (μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα), ὅσο Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου εἶναι ἡ Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἄλλο τόσο Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου εἶναι ἡ (πρωτότυπη, ἀπωλεσθεῖσα, καὶ κατόπιν ἐγκαταληφθεῖσα) Λειτουργία τῶν Ἱεροσολύμων τοῦ 4ου αἰ. καὶ ἀργότερον, ποῦ καλοῦνταν «Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου». Ὅσο Ἀποστολικὴ Λειτουργία εἶναι ἡ Λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου, ἄλλο τόσο Ἀποστολικὴ Λειτουργία εἶναι ἡ (πρωτότυπη, ἀπωλεσθεῖσα, καὶ κατόπιν ἐγκαταληφθεῖσα) Λειτουργία τῶν Ἱεροσολύμων τοῦ 4ου αἰ. καὶ ἀργότερον. Πρβλ. Χρυσ. Παπαδόπουλον, ὑποσ. 43.
[41] Μητρ. Καισαρείας Ἀμβροσίου Σταυρινοῦ, Αἱ ἀρχαιόταται καὶ αἱ σύγχρονοι Λειτουργίαι, βʹ ἔκδ. ἐπιμ. Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Λειτουργικὰ Βλατάδων 4, Πατριαρχικὸν Ἴδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 2001 (αʹ ἔκδ. 1921), σσ. 199-200.
[42] Ἡ Λειτουργία ἀρχικῶς ἦταν ἐκ τῆς ἀγράφου διδασκαλίας τῶν Ἀποστόλων. Κανών ϟαʹ Μεγάλου Βασιλείου (ἐπικυρωθεὶς διὰ τοῦ βʹ Κανόνος τῆς Πενθέκτης Οἰκ. Συνόδου): «τὰ τῆς ἐπικλήσεως ῥήματα ἐπὶ τῇ ἀναδείξει τοῦ Ἄρτου τῆς Εὐχαριστίας καὶ τοῦ Ποτηρίου τῆς εὐλογίας, τίς τῶν Ἁγίων ἐγγράφως ἡμῖν καταλέλοιπεν; οὐ γὰρ δὴ τούτοις ἀρκούμεθα, ὧν ὁ Ἀπόστολος, ἢ τὸ Εὐαγγέλιον ἐπεμνήσθη, ἀλλὰ καὶ προλέγομεν καὶ ἐπιλέγομεν ἕτερα, ὡς μεγάλην ἔχοντα πρὸς τὸ Μυστήριον τὴν ἰσχύν, ἐκ τῆς ἀγράφου διδασκαλίας παραλαβόντες», [PG 32, 188].
[43] Ἀρχιμ. Χρυσ. Ἀ. Παπαδοπούλου, Περὶ τῆς Ἀποστολικῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, ἐν Ἀθήναις 1901, ὅ.π., σ. 8.
[44] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σ. 45.
[45] Ἄρα, θεωρεῖται ὅτι ἡ Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου ἦταν ἤδη παραλλαγμένη στὴν ἀρχαιότερη πλέον διαθέσιμη πηγή της, στὰ ἀρχαιότερα σωζόμενα χειρόγραφα! Πρβλ. ὑποσ. 41.
[46] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σ. 46.
[47] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, ... , ὅ.π., σσ. 42, 46.
[48] Daniel Galadza, Liturgy and Byzantinization in Jerusalem, Oxford University Press, 2018, σ. 171.
[49] Γιὰ τὶς Εὐχὲς ποὺ παραλείπει τό χφ X 156 (μὲ ἢ χωρὶς ἀπώλεια φύλλων), χρησιμοποιήθηκε τό Σιναΐτικο χφ Μ 24 ἐπίσης τοῦ 11ου αἰ.. Καὶ τὶς Εὐχὲς ποὺ λείπουν καὶ ἀπὸ αὐτὸ τό χφ τὶς προσέθεσε ἀπὸ τὰ ἐπίσης Σιναΐτικα χφφ Σ 3, Μ 80, Χ 1039.
[50] Ἀλκιβιάδης Κ. Καζαμίας, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου καὶ τὰ Νέα Σιναϊτικὰ Χειρόγραφα, Θεσσαλονίκη, 2006.
[51] Ἄρα, καὶ βάσει αὐτῆς τῆς παρατηρήσεως, αὐτὴ ἡ Λειτουργία γιὰ αἰῶνες ἤδη πρὸ τῶν σωζομένων χφφ εἶχε ἐγκαταλειφθεῖ ἀπὸ «βασικὴ» Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων, ἦταν «ἐκτὸς ἐλέγχου», ἐξ οὗ καὶ τὸ «ad hoc» τῶν σωζομένων χειρογράφων. Πρβλ. Ἀμβρόσιον Σταυρινόν, ὑποσ. 41. Φαίνεται κἂν τελοῦνταν στὰ Ἱεροσόλυμα μέχρι τόν ιαʹ αἰ. καθαρὰ ἐθιμοτυπικῶς (ἀπὸ τόν δʹ αἰ. ἀναφέρει ὁ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, ὑποσ. 13). Πρβλ. ὑποσ. 20.
[52] Βλ. ὑποσ. 8.
[53] Ἡ Θεολογία τοῦ Σταυροῦ μέ τόν Ἐσταυρωμένο στήν Ἁγία Τράπεζα, αʹ ἔκδοσις, 6/12/2024. (analogion.gr)
[54] Ἐπόμενοι τῶν Αἱρετικῶν, οἱ ἀφαιροῦντες τόν Ἐσταυρωμένον, Ὀρθόδοξος Τύπος, 10/1/2025, ἀρ. φύλλου 2525, σσ. 1, 4. Ἀναλυτικός τίτλος ἄρθρου: «Ἐπόμενοι τῶν Λατίνων καί Προτεσταντῶν, οἱ ἀφαιροῦντες τόν Σταυρό καί τόν Ἐσταυρωμένο ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα». (analogion.gr)
[55] Παρατήρησα ὅτι ἡ ἄλλη ἐνορία ἦταν πλήρως γεμάτη, ἴσως μὲ διπλάσιο+ κόσμο ἀπὸ τὴν Μητρόπολη.
[56] Ἔρευνα τοῦ Fenwick, δείχνει «ἀρχαιοπρεπέστερη» τὴν Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, βλ. ὑποσ. 40.
[57] Ἐπικοινωνία μὲ τὸν Σιναΐτη πατέρα Ἀκάκιο (8/2024), ὁ ὁποῖος μᾶς πληροφόρησε (καὶ τὸν εὐχαριστοῦμε) ὅτι στὸ Σινᾶ δὲν τελεῖται ἡ Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, οὐδέποτε ἔπεσε κάτι τέτοιο στὴν ἀντίληψή του. Καὶ ἀπὸ τὴν διακονία του γιά 3 χρόνια ὡς Ἁγιοταφίτης στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, ποτὲ δὲν εἶδε καὶ ἐκεῖ τέλεση Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου.
[58] Βλ. Σιναϊτικά Δίπτυχα τοῦ 2015, καί 2021 στίς 23/10, ὅπου δὲν προβλέπεται Λειτουργία Ἰακώβου.
[59] Διονύσιος Ἀνατολικιώτης, Η Θ. Λειτουργία του αγ. Ιακώβου του Αδελφοθέου στη παράδοση της Εκκλησίας, Πεμπτουσία, 3ʹ:01ʹʹ (πρόσβαση 15/10/2025).
