Ποιος φοβάται τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο;
Ο ι. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΤΟ ΤΙΚΤΟΚ:
ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΘΗΚΕ
Πρόσφατα, φίλος αναγνώστης της ιστοσελίδας μας παρακολούθησε ένα βίντεο που υπάρχει στο TikTok, όπου ο ιερός Χρυσόστομος και οι Χριστιανοί παρουσιάζονται σαν εχθροί του ελληνικού έθνους. Η θέση αυτή αποτελεί μια στρεβλή ερμηνεία που αγνοεί(;) το ιστορικό και γλωσσικό πλαίσιο της εποχής. Ο αδερφός δεν πρόλαβε να σχολιάσει παρά μόνο 2 φορές και μετά αποκλείστηκε από τον δημιουργό του βίντεο.
Σύμφωνα λοιπόν με τον ομιλητή του βίντεο, ο άγιος Ι. Χρυσόστομος (ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «πορωμένος και λυσσασμένος ανθέλληνας) -στον λόγο του «ΣΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ ΒΑΒΥΛΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ» τίτλο τον οποίο αλλάζει κατά την επιθυμία του σε «ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ ΒΑΒΥΛΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΕΛΛΗΝΩΝ» στρέφεται κατά των Ελλήνων λέγοντας: «Ὁ μὲν γὰρ Ἑλληνισμὸς πανταχοῦ τῆς γῆς ἐκταθεὶς καὶ τὰς ἁπάντων ἀνθρώπων ψυχὰς κατασχών, οὕτως ὕστερον μετὰ τὴν τοσαύτην ἰσχὺν καὶ τὴν ἐπίδοσιν ὑπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ κατελύθη δυνάμεως…».
Απόδοση: «ο μεν Ελληνισμός, αφού απλώθηκε σε όλη τη γη και κατέλαβε τις ψυχές όλων των ανθρώπων, έτσι, μετά από τόση δύναμη και πρόοδο, καταλύθηκε από τη δύναμη του Χριστού».
Αναφέρεται ο ιερός Χρυσόστομος κατά των Ελλήνων το έθνος ή είναι θρησκευτική η αναφορά του στους «Έλληνες»; Ας δούμε όμως ολόκληρο το Πατερικό κείμενο για να κατανοήσουμε τη συνάφειά του:
Καὶ τὰ μὲν ἡμέτερα τοιαῦτα, τὰ δὲ ὑμέτερα ἐπολέμησε μὲν αὐτοῖς οὐδείς οὐδέποτε· οὐδὲ γὰρ θέμις Χριστιανοῖς ἀνάγκῃ καὶ βίᾳ καταστρέφειν τὴν πλάνην, ἀλλὰ καὶ πειθοῖ κἀὶ λόγῳ καὶ προσηνῶς τὴν τῶν ἀνθρώπων ἐργάζεται σωτηρίαν. Ὅθεν οὐδεὶς τῶν τὰ τοῦ Χριστοῦ φρονούντων βασιλεὺς δόγματα καθ’ ὑμῶν ἔθηκε τοιαῦτα, οἷα καθ’ ἡμῶν οἱ τὰ τῶν δαιμόνων θεραπεύσαντες ἐπενόησαν. Ἀλλ’ ὅμως τοσαύτης ἀπολαύσασα ἡσυχίας καὶ ὑπ’ οὐδενὸς ἐνοχληθεῖσά ποτε τῆς Ἑλληνικῆς δεισιδαιμονίας ἡ πλάνη ἀφ’ ἑαυτῆς ἐσβέσθη καὶ περὶ ἑαυτὴν διέπεσε, καθάπερ τῶν σωμάτων τὰ τηκηδόνι παραδοθέντα μακρῷ καὶ μηδενός αὐτὰ βλάπτοντος, αὐτόματα φθείρεται καὶ διαλυθέντα κατὰ μικρὸν ἀφανίζεται. Ὥστε εἰ καὶ μὴ τέλεον ὁ σατανικὸς οὗτος ἐξήλειπται γέλως ἀπὸ τῆς γῆς, ἀλλ’ ἱκανά γε τὰ ἤδη γενόμενα πιστώσασθαι καὶ ὑπὲρ τῶν μελλόντων ὑμᾶς. Τοῦ γὰρ πλείονος καθαιρεθέντος ἐν οὕτω χρόνῳ βραχεῖ, περὶ τοῦ λειπομένου οὐδεὶς φιλονεικήσει λοιπόν. Οὐδὲ γὰρ πόλεως ἁλούσης καὶ τειχῶν κατενεχθέντων καὶ βουλευτηρίων καὶ θεάτρων καὶ περιπάτων κατακαυθέντων καὶ τῶν ἐν ἡλικίᾳ πάντων ἀνῃρημένων στοάς τις ἰδὼν ἡμικαύστους καὶ οἰκιῶν ὀλίγων ἑστῶτα μέρη, μετὰ γραϊδίων καὶ παιδίων μικρῶν, ἀμφισβητήσειε τῷ νικήσαντι καὶ περιγενομένῳ τοῦ πλείονος, ὡς οὐ δυναμένῳ κατεργάσασθαι τὸ περιλειφθέν.
Ἀλλ’ οὐ τὰ γε τῶν ἁλιέων τοιαῦτα, ἀλλὰ καθ’ ἑκάστην ἀνθεῖ τὴν ἡμέραν καὶ ταῦτα οὐ δι’ εὐροχωρίας τινὸς καὶ ἀνέσεως εἰς τὸν ἡμέτερον εἰσαχθέντα βίον, ἀλλὰ διὰ θλίψεως καὶ πολέμων καὶ μάχης. Ὁ μὲν γὰρ Ἑλληνισμὸς πανταχοῦ τῆς γῆς ἐκταθεὶς καὶ τὰς ἁπάντων ἀνθρώπων ψυχὰς κατασχών, οὕτως ὕστερον μετὰ τὴν τοσαύτην ἰσχὺν καὶ τὴν ἐπίδοσιν ὑπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ κατελύθη δυνάμεως, τὸ δὲ κήρυγμα τὸ ἡμέτερον οὐ μετὰ τὸ διαδοθῆναι πανταχοῦ καὶ στῆναι βεβαίως ἔσχε τοὺς πολεμοῦντας, ἀλλὰ πρὶν ἢ παγῆναι καὶ φυτευθῆναι ἐν ταῖς τῶν ἀκουόντων ψυχαῖς, ἐξ αὐτῶν τῶν προοιμίων πρὸς ἅπασαν ἠναγκάζετο παρατάττεσθαι τὴν οἰκουμένην, «πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας»’ οὔπω γὰρ τοῦ σπινθῆρος τῆς πίστεως ἀφθέντος καλῶς, ποταμοὶ καί ἄβυσσοι πάντοθεν ἐπέρρεον. (Ε.Π.Ε, τομ.34, σελ.426-428)
ΑΠΟΔΟΣΗ:
Και
τα μεν δικά μας έτσι είναι, ενώ τα δικά σας (δόγματα) δεν τα πολέμησε
κανείς ποτέ. Ούτε είναι θεμιτό στους Χριστιανούς να καταστρέφουν την
πλάνη με εξαναγκασμό και βία, αλλά με την πειθώ και με το λόγο και με
ήπιο τρόπο εργάζονται τη σωτηρία των ανθρώπων. Γι’ αυτό κανένας βασιλιάς
από αυτούς που φρονούν τα του Χριστού δεν θέσπισε εναντίον σας τέτοια
διατάγματα, όπως επινόησαν εναντίον μας εκείνοι που λάτρεψαν τα του
δαιμόνων.
Αλλά όμως, αφού απόλαυσε τόση ησυχία και δεν ενοχλήθηκε ποτέ από κανέναν, η πλάνη της ελληνικής δεισιδαιμονίας έσβησε από μόνη της και κατέρρευσε μόνη της, ακριβώς όπως τα σώματα που έχουν παραδοθεί στη φθορά για πολύ καιρό, χωρίς κανένας να τα βλάπτει, αυτόματα φθείρονται και αφού διαλυθούν, σιγά σιγά εξαφανίζονται. Ώστε, ακόμη κι αν αυτός ο σατανικός γέλωτας (η ειδωλολατρία) δεν έχει εξαλειφθεί τελείως από τη γη, είναι αρκετά όσα έχουν ήδη συμβεί για να σας πείσουν και για τα μέλλοντα. Γιατί, αφού το μεγαλύτερο μέρος (της ειδωλολατρίας) κατεδαφίστηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, κανείς δεν θα φιλονικήσει πια για το υπόλοιπο. Ούτε, όταν μια πόλη έχει αλωθεί και τα τείχη της έχουν πέσει και τα βουλευτήρια, τα θέατρα και οι στοές έχουν καεί και όλοι οι ενήλικες έχουν σκοτωθεί, κάποιος που βλέπει μισοκατεστραμμένες στοές και όρθια μέρη λίγων σπιτιών, μαζί με γριούλες και μικρά παιδιά, θα αμφισβητούσε ότι ο νικητής και αυτός που επικράτησε στο μεγαλύτερο μέρος δεν μπορεί να καταστρέψει και το υπόλοιπο.
Αλλά τα πράγματα με τους ψαράδες (δηλαδή τους Αποστόλους) δεν είναι έτσι, αλλά ανθούν κάθε μέρα και αυτά δεν εισήχθηκαν στη ζωή μας με κάποια άνεση και ηρεμία, αλλά μέσα από θλίψη, πολέμους και μάχες. Γιατί ο μεν Ελληνισμός, αφού απλώθηκε σε όλη τη γη και κατέλαβε τις ψυχές όλων των ανθρώπων, έτσι, μετά από τόση δύναμη και πρόοδο, καταλύθηκε από τη δύναμη του Χριστού. Ενώ το δικό μας κήρυγμα δεν απέκτησε τους πολεμιστές του αφού διαδόθηκε παντού και σταθεροποιήθηκε βεβαίως, αλλά πριν ακόμη παγιωθεί και φυτευτεί στις ψυχές των ακροατών, από τις ίδιες τις απαρχές του αναγκαζόταν να παραταχθεί απέναντι σε όλη την οικουμένη, «ενάντια στις αρχές, στις εξουσίες, στους κοσμοκράτορες του σκότους αυτού του αιώνα, ενάντια στα πνευματικά της πονηρίας». Γιατί, πριν ακόμα ο σπινθήρας της πίστης ανάψει καλά, ποταμοί και άβυσσοι έρρεαν από παντού. Και ξέρετε βέβαια πως δεν είναι το ίδιο να ξεριζώσεις ένα φυτό που έχει ριζώσει για χιλιάδες χρόνια και ένα που μόλις έχει φυτευτεί στη γη.
Είναι αποδεκτό από όλους, πλέον τους ερευνητές ότι για τους συγγραφείς της πρώιμης Χριστιανικής περιόδου, ο όρος «Έλλην» δεν είχε εθνολογική σημασία. Αντίθετα, χρησιμοποιούταν για να περιγράψει όσους ακολουθούσαν την αρχαία ελληνική πολυθεϊστική θρησκεία, δηλαδή τους ειδωλολάτρες, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Το ίδιο ισχύει και για τον όρο «Ελληνισμός», ο οποίος αναφερόταν στο σύνολο των δοξασιών, της λατρείας και των εθίμων της ειδωλολατρίας. Αντίθετα, οι Χριστιανοί εκείνης της εποχής αυτοπροσδιορίζονταν με βάση την πίστη τους. Έτσι, μια τυπική διαίρεση των ανθρώπων ήταν σε «Χριστιανούς», «Ιουδαίους» και «Έλληνες» (δηλαδή ειδωλολάτρες). Αυτή η διάκριση δεν βασιζόταν στο έθνος, αλλά στην θρησκεία, καθώς «Έλληνες» αποκαλούνταν ακόμη και μη ελληνικής καταγωγής άνθρωποι που λάτρευαν τα είδωλα.
Το απόσπασμα από το κείμενο του Χρυσοστόμου είναι χαρακτηριστικό αυτής της αντίληψης. Ας δούμε ξανά τη φράση:
«Ὁ μὲν γὰρ Ἑλληνισμὸς πανταχοῦ τῆς γῆς ἐκταθεὶς καὶ τὰς ἁπάντων ἀνθρώπων ψυχὰς κατασχών, οὕτως ὕστερον μετὰ τὴν τοσαύτην ἰσχὺν καὶ τὴν ἐπίδοσιν ὑπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ κατελύθη δυνάμεως»
Εδώ, ο ι. Χρυσόστομος κάνει μια σαφή αντιπαράθεση. Από τη μία, ο «Ελληνισμός» που «κατέλαβε τις ψυχές όλων των ανθρώπων» και από την άλλη, η «δύναμη του Χριστού» που τον κατέλυσε. Η χρήση της λέξης «ψυχές» και η αναφορά στην «δύναμη του Χριστού» δείχνουν ότι η σύγκρουση είναι καθαρά πνευματική και θρησκευτική, όχι εθνική.
Ο Χρυσόστομος δεν κατηγορεί τους Έλληνες ως έθνος. Αντίθετα, αντιπαραθέτει δύο θρησκευτικά συστήματα, την ειδωλολατρική θρησκεία (Ελληνισμός) με τη χριστιανική πίστη. Μάλιστα, στο ίδιο κείμενο τονίζει ότι οι Χριστιανοί δεν επέβαλαν ποτέ την πίστη τους με «ανάγκη και βία», αλλά με «πειθώ και λόγο», κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κατηγορία ότι ήταν εχθροί οποιουδήποτε λαού.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο ι.Χρυσόστομος και άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας δεν αποκήρυσσαν τον ελληνικό πολιτισμό. Ο ίδιος ο Χρυσόστομος, όπως και ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ήταν βαθιά γνώστες της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας και φιλοσοφίας. Χρησιμοποίησαν τα ελληνικά ως γλώσσα για να διατυπώσουν τη χριστιανική διδασκαλία, και δανείστηκαν στοιχεία από την ελληνική φιλοσοφική σκέψη για να οικοδομήσουν τη θεολογία τους. Ο σεβασμός τους για την ελληνική γλώσσα και το λογοτεχνικό της πλούτο είναι προφανής μέσα από τα κείμενά τους. Ένα γεγονός που παραδόξως «ξεχνούν» οι νεοπαγανιστές είναι πως ο Χρυσόστομος επαινείται (όπως και ο Μέγας Βασίλειος) από τον μεγάλο διδάσκαλο του εθνισμού Λιβάνιο ο οποίος προόριζε τον Ιωάννη για διάδοχό του στην Σχολή!
Επομένως, η απόρριψη του «Ελληνισμού» από τον Χρυσόστομο αφορούσε αποκλειστικά την παλαιά ειδωλολατρική θρησκεία, η οποία ερχόταν σε σύγκρουση με το μήνυμα του Χριστιανισμού. Δεν υπήρχε καμία εχθρότητα προς τον ελληνικό λαό, την ελληνική γλώσσα ή τον πολιτισμό του. Αντίθετα, οι Πατέρες της Εκκλησίας, με την κλασική τους παιδεία και το λόγο τους, συνέβαλαν τα μέγιστα στην ελληνική συνέχεια και στη διαμόρφωση του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Η προσπάθεια να ερμηνεύσουμε τους όρους της αρχαιότητας με τη σημερινή μας αντίληψη για τα έθνη και τις θρησκείες οδηγεί σε σοβαρές παρερμηνείες και σε άδικους και μάλλον σκόπιμους χαρακτηρισμούς. Η ιστορική και θεολογική ανάλυση δείχνει πως ο Χρυσόστομος, με την αγάπη του για τον λόγο και την παιδεία, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες του Ελληνισμού, συμβάλλοντας στην ενσωμάτωση του ελληνικού πνεύματος στο χριστιανικό μήνυμα.
Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
