Βαρβάρας Κουταβά-Δεληβοριά
«ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ»
ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ
Α) «Χρονογραφικά»
Παρουσιάζονται χρονολογικά τα «παραστατικότερα» στοιχεία από το σύνολο των πηγών με αφετηρία την άνοδο στο θρόνο των δύο πρωταγωνιστών, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και του Μωάμεθ. Ως αφετηρία-βασικός καμβάς λειτούργησαν οι έλληνες ιστορικοί της Αλώσεως Δούκας, Κριτόβουλος, Σφραντζής και Χαλκοκονδύλης λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ιδιόμορφο κατά περίπτωση του τρόπου γραψής τους. Σημαντική είναι και η συμβολή των υπόλοιπων κειμένων πού αναφέρονται στην Άλωση, ειδικότερα μάλιστα όταν θα πρέπει να προκρίνει κανείς την πιθανότερη από τις παραδιδόμενες εκδοχές.
Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι σχετικά η ημερολογιακή καταγραφή των γεγονότων από τον Nicolo Barbaro.
Φθινόπωρο 1448/άνοιξη 1449 Πεθαίνει ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος (Οκτώβριος) και διάδοχος ορίζεται ο αδελφός του Κωνσταντίνος δεσπότης του Μορέως, που αναγορεύεται στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου) και γίνεται δεκτός πάντων ασπασίως στην Κωνσταντινούπολη.
χειμώνας/φθινόπωρο 1451 Πεθαίνει ό Τούρκος σουλτάνος Μουράτ Β’ και διάδοχός του ανακηρύσσεται στην Αδριανούπολη ο γιός του Μωάμεθ, ο Μεχεμέτ, Μεχέμετις, Μεχεμέτης, Μεχμέτης, των βυζαντινών πηγών. Διατηρούνται οι σχέσεις λυκοφιλίας μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων: έστειλαν πρέσβεις χάριν παραμυθίας και της αρχής την καθεδρίαν προσαγορεύσοντες, τίνες τίνα; οι άρνες τον λύκον, οι στρουθοί τον όφιν, οι ψυχορραγούντες τον θάνατον· υπό διαπραγμάτευση μεταξύ άλλων ως θέμα αιχμής η τουρκική χορηγία για τη διαβίωση στην Κωνσταντινούπολη τού Οθωμανού πρίγκιπα Ορχάν δυνάμει ανταπαιτητού του Μωάμεθ Β’ στο θρόνο. Δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα οι επαφές Βυζαντίου και Δύσης, ενώ αντίθετα ανανεώνεται η συνθήκη ειρήνης τού Τούρκου ηγεμόνα με τη Βενετία και με τον Ιωάννη Ουνυάδη βοεβόδα της Τρανσυλβανίας και βασιλεύοντα της Ουγγαρίας. χειμώνας 1451/άνοιξη 1452 Ο σχεδιασμός νέου φρουρίου στην ευρωπαϊκή ακτή τού Βοσπόρου αποκαλύπτει τις άμεσες κατακτητικές βλέψεις τού Μωάμεθ για την Κωνσταντινούπολη· σχετικό διάβημα διαμαρτυρίας από το βυζαντινό αυτοκράτορα στο σουλτάνο αποβαίνει άκαρπο.
Μάρτιος/τέλη Αύγουστου 1452 Οικοδομείται στο στενότερο και πιο δύσπλευστο σημείο τού Βοσπόρου -κοντά στο ακρωτήριο Φονεύς- στην ευρωπαϊκή ακτή το Boghaz-kesen (αργότερα Rumeli Hisary) απέναντι στο Giizel Hisar (γνωστό και ως Anadolu Hisary), πού είχε κτίσει στην ασιατική πλευρά ήδη ο Βαγιαζήτ Α’ (1389-1402)· με την επιλογή της θέσης, την άρτια κατασκευή, τον εξοπλισμό και την επάνδρωσή του ασχολείται ο ίδιος ο Μωάμεθ, πού έρχεται επί τόπου με ισχυρές δυνάμεις και την κλήσιν τού κάστρου Πασκεσέν εκέλευσε καλείσθαι, εξελληνιζόμενον δε ερμηνεύεται κεφαλοκόπτης ή Λαιμοκοπίη σε άλλο κείμενο18· τα ονόματα αποδίδουν την άμεση και την έμμεση επίδραση τού φρουρίου στην ευρύτερη περιοχή, αφού το λαιμός δηλώνει και το στενό· η δίοδος του Βοσπόρου θα ελέγχεται πλέον απόλυτα από τούς Τούρκους: αποκλείων (ενν. ο Μωάμεθ) ου μόνον τας ηπείρους Ασίαν τε και Ευρώπην, άλλα δη και τας θαλάσσας αμφοτέρας, άνω μεν τον Εύξεινον Πόντον διά του Βοσπόρου, κάτω δε τον τε Αιγαίον και πάσαν την Ελληνικήν θάλασσαν διά του Ελλησπόντου.
Ιούνιος/ Ιούλιος 1452 Λεηλασίες των Τούρκων στον ευρύτερο χώρο του νέου φρουρίου δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στους Βυζαντινούς και ο Κωνσταντίνος έκλεισε τας θύρας της πόλεως.
φθινόπωρο 1452 Ο Μωάμεθ στην Αδριανούπολη οίκοι διάγων ουκ εδίδου ανάπαυσιν τοις βλεφάροις, αλλά και εν νυκτί και ήμερα την φροντίδα της Πόλεως είχε, πώς αυτήν λάβοι, πώς κύριος αυτής γένοιτο. Ο Thurakan Beg-Τουραχάνης έρχεται εναντίον του Δεσποτάτου του Μορέως και ο Qaragia Beg-Καρατζία κατεδαφίζει φρούρια στην Προποντίδα και στον Εύξεινο. Τεχνίτης δοκιμώτατος μεταπηδά από τους Βυζαντινούς στους Τούρκους χάριν αδράς αμοιβής και αναλαμβάνει να κατασκευάσει κανόνι σε μέγεθος αποτελεσματικό για τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, χωνείαν μεγάλην πέτραν φέρουσαν υπερμεγέθη, όσον προς την αλκήν και το πάχος του τείχους της Πόλεως. Βυζαντινές πρεσβείες για βοήθεια φθάνουν στην Ιταλία και στην Ουγγαρία· ο Ιωάννης Ουνυάδης για την παροχή στρατιωτικής ενίσχυσης ζητεί ως αντάλλαγμα τουλάχιστον την πόλη Μεσημβρία στον Εύξεινο Πόντο.
Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1452. Ενεργοποιούνται στοιχειωδώς και βαθμιαία η Βενετία και η Γένοβα μετά από σειρά σοβαρών τουρκικών εχθρικών κινήσεων εναντίον δικών τους πολιτών: υποβάλλουν αιτήσεις για παρέμβαση στον πάπα Νικόλαο Ε’ και σε δυτικούς ηγεμόνες, και αποφασίζουν στρατιωτική ενίσχυση των εγκαταστάσεών τους στον Εύξεινο Πόντο και στο Πέραν. Στην Κωνσταντινούπολη γίνονται θερμά δεκτοί από τον αυτοκράτορα ο ελληνικής καταγωγής Ισίδωρος τού Κιέβου, ως απεσταλμένος του πάπα, και ο Λεονάρδος ο Χίος, λατίνος επίσκοπος Μυτιλήνης· στους Βυζαντινούς υφίστανται δύο παρατάξεις: οι «ανθενωτικοί» και οι «ενωτικοί»· στις 12 Δεκεμβρίου με συναίνεση και παρουσία του Κωνσταντίνου κηρύσσεται σε λειτουργίαν κοινήν… παρά Ιταλών και Γραικών στην Αγία Σοφία η ένωση των εκκλησιών προκαλώντας έντονη δημόσια αντίδραση των ανθενωτικών· οι δε εν τη Μεγάλη Εκκλησία αθροισθέντες χριστιανοί υιοθέτησαν μια συμβιβαστική λύση και έστερξαν τον της ενώσεως όρον, και αυτοί μετά συμφωνίας, ως ότι, παρελθούσης της περιστάσεως των Τούρκων και γαλήνης γενομένης, καθίσαντές τινες των ελλογίμων ίδωσι τούς όρους και εί έστι τι το μη ορθοτομούν, δίορθώσωσι. Παράλληλα οι Κωνσταντινουπολίτες εκδεχόμενοι την άφιξιν τού τυράννου εν έαρι προσπαθούν να καλύψουν συγκεκριμένες πρακτικές ανάγκες: εκ των ενόντων παρεσκευάζοντο, τάφρους τε καθαίροντες και τα πεπονηκότα τού τείχους ανορθούντες, τας τε επάλξεις οπλίζοντες πύργων τε και μεταπυργίων, και το τείχος άπαν επισκευάζοντες κατά γην τε και θάλασσαν έτι δε όπλων τε και βελών ξυλλογήν εποιούντο και μηχανημάτων παντοίων, τα τε έξω των φρουρίων επεσκεύαζον, όπλα και φυλακάς επιπέμποντες, τας τε νήσους ησφαλίζοντο../ χρήματά τε από τε των κοινών και των ιδίων και των ιερών συνέλεγον, σιτόν τε και τα ες διατροφήν εσεκόμιζον, τοις τε άλλοις πάσιν ως δυνατόν εξηρτύοντο και τοις όλοις επεσκεύαζον την πόλιν τε και τα τείχη ως κατά γήν και θάλασσαν πολιορκηθησόμενοι . Απευθύνονται διεθνώς νέες εκκλήσεις για βοήθεια: παρά τον μέγαν αρχιερέα της Ρώμης, ώ και μάλλον είχον θαρρείν, έτι δε και παρά τους άλλους ηγεμόνας της Ιταλίας και των άλλων εσπερίων γενών, δεόμενοι συμμαχίας τε και επικουρίας την ταχίστην τυχείν.
μέσα Δεκεμβρίου 1452/Φεβρουάριος 1453 Αποφασίζεται να παραμείνουν στην Κωνσταντινούπολη και να συμμετάσχουν στην άμυνά της όσα πλοία έχουν ελλιμενισθεί κατ’ εμπορίαν, όμως ένα μέρος τους (βενετικά) δεν πειθαρχεί και αποχωρεί φυγαδεύοντας και εκατοντάδες άτομα (700) .
αρχές Ιανουαρίου 1453 Αρχίζει η κινητοποίηση των δυνάμεων του Μωάμεθ στην Αδριανούπολη, όπου και δοκιμάζεται το νέο μεγάλο κανόνι.
26 Ιανουαρίου 1453 Φθάνουν στην Κωνσταντινούπολη δύο γενουατικά πλοία με 700 ή 400 μισθοφόρους υπό τις διαταγές του Giovanni Giustiniani Longo, ο Ιωάννης Λόγγος εκ των Ιουστινιάνων ή Ιωάννης Ιουστινιανός ή Ιουστίνος των βυζαντινών κειμένων δυνατός τε και των ευ γεγονότων, άλλα δη και τα ες πόλεμον έμπειρος και μάλα γενναίος με εμπειρία στην τειχομαχίαν, ονομάζεται πρωτοστράτωρ των χερσαίων δυνάμεων της βασιλεύουσας –στρατηγός αυτοκράτωρ – και οργανώνει την άμυνα των χερσαίων και θαλασσίων τειχών με ανθρώπους, πετροβόλους μηχανάς και άλλα όπλα, και πλοία.
Φεβρουάριος/Μάρτιος 1453 Μεταφέρεται με ιδιαίτερη φροντίδα το μεγάλο κανόνι από την Αδριανούπολη στην Κωνσταντινούπολη: σέρνεται από τριάντα (30) βοϊδάμαξες και συνοδεύεται από εκατοντάδες (500) άνδρες, πού ανάμεσά τους περιλαμβάνονται και μηχανικοί για να αντιμετωπίζουν με ειδικές κατασκευές τις ανωμαλίες του εδάφους. Γίνονται νέες επιχειρήσεις του Qaragia Beg με στόχο φρούρια στην Προποντίδα και στον Εύξεινο.
αρχές Μαρτίου – 6 Απριλίου, Παρασκευή της Διακαινησίμου Συγκεντρώνονται σταδιακά τα στρατιωτικά σώματα του Μωάμεθ και παίρνουν θέση στα χερσαία τείχη της Κωνσταντινούπολης· η βασιλεύουσα σταδιακά αποκλείεται από ξηράς.
μέσα/τέλη Μαρτίου Οι Βυζαντινοί ενισχύουν τα τείχη χερσαία και θαλάσσια. Η αντίθεση ενωτικών και ανθενωτικών είναι πάντοτε αισθητή· ο μέγας δούκας Λουκάς Νοταράς λέγεται ότι, ότε είδον οί Ρωμαίοι τον αναρίθμητον στρατόν τών Τούρκων, είπε: «Κρειττότερόν έστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν.» Καθορίζονται τα σημεία άμυνας και οι υπερασπιστές τους Βυζαντινοί, Βενετοί και Γενουάτες· ο ίδιος ο αυτοκράτορας προασπίζει μάχιμες καίριες θέσεις και κυρίως την κεντρική χερσαία πύλη, την Πύλη τού Άγιου Ρωμανού, ενώ σώμα ένοπλων θα κινείται σε διάφορα σημεία στο εσωτερικό της πόλης· το σύνολο των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης υπολογίζεται στις 50.000, ενώ οι ένοπλοι στις 7.000, δηλ. 5.000 οι Βυζαντινοί και 2.000 οι ξένοι, πού είναι κυρίως Γενουάτες και Βενετοί, και γάρ εύκολον αν ειπείν είναι ένα Ρωμαίον προς είκοσι Τούρκους.
τέλη Μαρτίου Εξακολουθούν να γίνονται κάποιες κινήσεις των δυτικών «συμμάχων»: πυκνότερες τώρα, άλλα χλιαρές και ανιχνευτικές για το δικό τους συμφέρον· και οι των τού Γαλατά Γενουίται, και προ τού ελθείν τον τύραννον έτι όντα εν Αδριανονπόλει, έστειλαν πρέσβεις αγγέλοντες την εις αυτόν ακραιφνή φιλίαν.
2 Απριλίου Κλείνει με αλυσίδα η είσοδος του Κεράτιου κόλπου: από του μέρους της Πύλης της Πόλεως της καλουμένης Ωραίας ως το του Γαλατά μέρος.
5/7 Απριλίου Έναρξη της πολιορκίας· ο στρατός ξηράς του Μωάμεθ τοποθετείται σε σχέση με τα τείχη και με κατεύθυνση από ΒΑ προς ΝΔ με την ακόλουθη διάταξη: ο Saghanos Pasa-Ζάγανος στο τμήμα από τον Γαλατά ως την Ξυλίνη Πύλη· ο Qaragia Beg-Καρατζίας, επί κεφαλής των ευρωπαϊκών σωμάτων στο τμήμα από την Ξύλινη Πύλη ως την Πύλη του Χαρισίου- ο Chalil Pasa-Χαλίλης και ο Sarugia Pasa-Σαρατζίας με το Μωάμεθ στην περιοχή του Μεσοτειχίου· ο Ishaq Pasa-Ισαάκης επί κεφαλής των ασιατικών σωμάτων στο τμήμα από την Πύλη του Μυριανδρίου ως τη Χρυσή Πύλη. Ο όγκος των στρατευμάτων του σουλτάνου παραδίδεται σε ποικίλα μεγέθη από τις πηγές (160.000-700.000 άνδρες)· πιθανότερος φαίνεται ο αριθμός των 260.000-400.000 ανδρών.
9 Απριλίου Οι Κωνσταντινουπολίτες ενισχύουν τη φύλαξη της εισόδου τού Κερατίου με πλοία (10-40 κατά τις πηγές) ορμαθηδόν πίσω από την αλυσίδα και αι νήαι ίσταντο ένδον ορμαθηδόν προσέχοντες τον λιμένα και την άλυσιν.
11 Απριλίου Τοποθετούνται στις οριστικές θέσεις τους τα κανόνια τού Μωάμεθ- κύριοι στόχοι είναι το αυτοκρατορικό παλάτι στις Βλαχέρνες και οι σημαντικότερες πύλες των τειχών: τα τρία ισχυρότερα κανόνια παρατάσσονται στο Μεσοτείχιον το μεγάλο κανόνι σκοπεύει την Πύλη τού Αγίου Ρωμανού, το μέγεθος του και οι δυνατότητές του παραδίδονται εξαιρετικές, μεταξύ θρύλου και πραγματικότητας, τέρας τι φοβερόν και εξαίσιον με ήχο βολής ουρανόβροντον: είναι πράγμα φοβερώτατον ιδείν και εις ακοήν όλως άπιστόν τε καί δυσπαράδεκτον.
12 Απριλίου Αρχίζουν συνεχείς κανονιοβολισμοί των χερσαίων τειχών ημέρα και νύχτα, γίνεται σταδιακή επιχωμάτωση της τάφρου με διάφορα στερεά υλικά και ανοίγονται υπόγειες διαβάσεις κάτω από τα τείχη. Οι Βυζαντινοί με επινοητικότητα προσπαθούν με ειδικές κατασκευές να εξουδετερώσουν τις βολές, να κλείσουν με κάθε μέσον τα ρήγματα στα τείχη και να δημιουργήσουν νέα προκαλύμματα και προμαχώνες· χρησιμοποιούν σάκους με μαλλί, δέρματα, μεγάλα ξύλινα δοχεία γεμάτα χώμα και ένα είδος τειχίσματος από πηλό ενισχυμένο με ποικίλα υλικά, π.χ. λίθους, ξύλα, χόρτα, δεμάτια από κληματόβεργες ή καλάμια, ευρώστως ηγωνίζοντο μαχόμενοί τε γενναίος και αντιμηχανώμενοί προς τα παρ’ αυτών και άπρακτα δεικνύντες. Οι ναυτικές δυνάμεις του σουλτάνου υπό τις διαταγές του βουλγαρικής καταγωγής Balta-Oglu, του Πάλδα ή Παλτόγλη των Βυζαντινών, συγκεντρώνονται στο Διπλοκιόνιον στο Βόσπορο (70-400 πλοία κατά τις πηγές) επιδράμουν στα φρούρια Θεραπείον και Στουδίου καθώς και στην Πρίγκιπο.
13 Απριλίου Η κυβέρνηση της Γένουας καλεί εγγράφως όσους πολίτες της βρίσκονται στην Ανατολή, να συνδράμουν τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τον αδελφό του Δημήτριο δεσπότη του Μορέως.
18 Απριλίου Στις 2-6 π.μ., τα ξημερώματα δηλ., γίνεται η πρώτη επίθετη και απώθηση των Τούρκων στα τείχη.
19 Απριλίου Ξεκινάει από τη Βενετία γαλέρα με σκοπό να συνδράμει τούς πολιορκούμενους στην Κωνσταντινούπολη, έχει όμως εντολή να προσεγγίσει προσεκτικά και όχι πριν από τις 20 Μαΐου.
20 Απριλίου. Τρία εμπορικά γενοβέζικα πλοία με όπλα, στρατιώτες και τρόφιμα από τη Χίο υπό τις διαταγές Γενουατών και ένα βυζαντινό με στάρι από τη Σικελία υπό τις διαταγές τού Francesco Lecanella, τούνομα Φλαντανελάς, περνούν στην Προποντίδα και μετά από τρίωρη μάχη με τα τουρκικά πλοία μπαίνουν στον Κεράτιο· ο Μωάμεθ εξοργισμένος υπό της άγαν αλαζονείας ορμήσας εν τη θαλάσση εποχούμενος ίππω, εφαντάζετο σχίζειν την θάλασσαν και έως αυτών των νηών διά τού ίππου πλεύσαι, ραβδίζει με τα ίδια του τα χέρια τον Παλτόγλη και την επομένη διορίζει νέο αρχηγό τού στόλου τον Hamza Βeg-Χαμουζά.
21 Απριλίου Καταστρέφεται από τούς κανονιοβολισμούς ένας πύργος και ένα μέρος του τείχους.
22 Απριλίου Ο Μωάμεθ τεχνάζεται γενναίον τι και ανδρείον σόφισμα: μεταφέρονται διά ξηράς τουρκικά πλοία μέσα στον Κεράτιο· η μεταφορά γίνεται πανηγυρικά και με τυμπανοκρουσίες από ειδικά διαμορφωμένη δίοδο, «δίολκο», στην περιοχή του Γαλατά, από το Διπλοκιόνιον ως απέναντι στο Κοσμίδιον περίπου· και ην ιδείν θέαμα ξένον και ακοαίς άπιστον πλην των τεθεαμένων: ο σουλτάνος την γην εθαλάσσωοεν και την ξηράν ως υγράν διαβάς τούς Ρωμαίους ηφάνισεν.
23-28 Απριλίου Οι Κωνσταντινουπολίτες προσπαθούν να ενισχύσουν τη φύλαξη των θαλάσσιων τειχών γίνονται ποικίλα σχέδια επίθεσης στα τουρκικά πλοία, πού εν μέρει καταδίδονται από κάποιον Γενουάτη στο Μωάμεθ, και καταλήγουν σε αποτυχία και απώλειες.
1-2 Μαΐου Συνεχίζονται οι κανονιοβολισμοί με ειδικές φροντίδες για να μην εκραγεί η παμμεγέθης χωνεία και με συνδυασμούς και επιλογή των σημείων βολής για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οι Γενουάτες του Γαλατά με ιδιαίτερη προσοχή λειτουργούν ως σύμμαχοι και με τούς Τούρκους και με τούς Βυζαντινούς αποκαλύπτοντας μερικές φορές στους πρώτους τούς αμυντικούς σχεδιασμούς τού συμπατριώτη τους Ιωάννη Ιουστινιάνη. Στους πολιορκούμενους είναι πια ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη τροφίμων.
3 Μαΐου Φήμες για βοήθεια από Βενετία και Ιωάννη Ουνυάδη κυκλοφορούν και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα.
3-6 Μαΐου Ισχυροί κανονιοβολισμοί στον Κεράτιο -και στα τείχη και στα πλοία- από κανόνια τού σουλτάνου, πού μεταφέρθηκαν στο Γαλατά οδηγούν σε προσωρινή απόσυρση των πλοίων πού φρουρούσαν την αλυσίδα.
7 Μαΐου Γίνεται αποτυχημένη επίθεση κατά των χερσαίων τειχών με 30.000 άνδρες και ισχυρές απώλειες για τους Τούρκους. Η σύγκλητος της Βενετίας αποφασίζει να στείλει δώρα στο Μωάμεθ (αξίας 500 χρυσών δουκάτων) και στόλο υπό τον Jacopo Loredan για βοήθεια στους Κωνσταντινουπολίτες με πολύ αυστηρές και συγκεκριμένες οδηγίες για προσεκτική συμπεριφορά απέναντι στους Τούρκους.
8 Μαΐου Ορίζεται και αποστέλλεται με το στόλο Βενετός πρεσβευτής προς το Μωάμεθ. Βολές από το μεγάλο κανόνι στην Πύλη τού Αγίου Ρωμανού.
11 Μαΐου. Σοβαρές καταστροφές από κανονιοβολισμούς στα χερσαία τείχη.
12 Μαΐου. Μεγάλη επίθεση τού Μωάμεθ πραγματοποιείται με δύναμη 50.000 ανδρών τα μεσάνυχτα· σε μάχη κοντά στα ανάκτορα σημειώνονται μεγάλες απώλειες και για τα δυο μέρη. Ο αυτοκράτορας δεν ακολουθεί προτροπή ανθρώπων τού περιβάλλοντος του να εγκαταλείψει την Πόλη.
14 Μαΐου. Βολές στα βορειότερα σημεία των θαλάσσιων τειχών από τα κανόνια πού είχαν μεταφερθεί στο Γαλατά· αποφασίζεται νέα μεταφορά τους απέναντι από την Πύλη τού Άγιου Ρωμανού, όπου οι κανονιοβολισμοί είναι σχεδόν αδιάκοποι μέρα-νύχτα και οι καταστροφές σημαντικές.
15 Μαΐου. Στη Βενετία η σύγκλητος σε συνέχεια παπικής πρότασης (η πρόταση έγινε από την 1η Μαΐου και κάλυπτε και τη δαπάνη) δέχεται να επανδρώσει πέντε πλοία πού θα σταλούν να ενισχύσουν τούς Κωνσταντινουπολίτες.
16,17 Μαΐου Τουρκικά πειρατικά καράβια επιτίθενται οι στα πλοία που φυλάσσουν την αλυσίδα του Κεράτιου.
18 Μαΐου Ξύλινη κυλιόμενη πολιορκητική μηχανή εντυπωσιακής κατασκευής -ψηλή, πολυεπίπεδη και θωρακισμένη- τοποθετείται στην Πύλη Χαρίσου.
19 Μαΐου Κατασκευάζεται γέφυρα στο μυχό τού Κερατίου στο ύψος της Πόρτας των Κυνηγών από οινοδόχα αγγεία υπέρ τα χίλια πού συνέδεσαν και επέστρωσαν με σανίδες ώστε απόνως πέντε κατά πλάτος διέρχεσθαι στρατιώτας πεζούς.
21 Μαΐου Ο Κωνσταντίνος δε δέχεται πρόταση τού Μωάμεθ, να παραδώσει την πόλη με αντάλλαγμα την ελευθερία και την περιουσία τού ίδιου και των αρχόντων του: το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ’ εμόν έστιν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη· κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθάνονμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών.
20/25 Μαΐου Οι κανονιοβολισμοί και οι υπόγειες στοές (τουλάχιστον επτά) πού διαρκώς δημιουργούνται αποδυναμώνουν συνεχώς τα χερσαία τείχη.
25/26 Μαΐου. Συμβαίνουν διάφορα εντυπωσιακά δυσοίωνα: πέφτει κάτω η εικόνα της Παναγίας κατά τη λιτάνευσή της και τούτο παρά δόξαν γεγονός φρίκην τε πολλήν και αγωνίαν μεγίστην και φόβον πάσιν ενέβαλεν· επί πλέον ξεσπά μεγάλη νεροποντή με βροντές, αστραπές και χαλάζι, ενώ την επομένη νέφος έωθεν βαθύ την πόλιν πάσαν περιεκάλυψεν από πρωίας δαθείας έως εσπέρας. Σχεδιάζεται η τελική τουρκική επίθεση: στα χερσαία τείχη θα είναι οι Qaragia Beg, Ishaq Pasa, Sarugia Pasa και ο ίδιος ο Μωάμεθ, στα θαλάσσια τείχη στον Κεράτιο ο Saghanos Pasa και στα θαλάσσια τείχη στην Προποντίδα ο επί κεφαλής του στόλου Hamza Beg.
26/27 Μαΐου. Ο τουρκικός στόλος προετοιμάζεται και με νηστεία. Φωτοχυσία και θορυβώδεις νυχτερινοί εορτασμοί στο τουρκικό στρατόπεδο πανικοβάλλουν τούς πολιορκούμενους· ο Μωάμεθ επρόσταττε εν πάση σκηνή φώτα μεγάλα και πυρκαϊάς ανάψαι, και των φώτων αναφθέντων πάντας συν ήχω και βοή αλαλάξαι την μιαράν αυτών φωνήν την δηλούσαν την αυτών ασέβειαν τα φώτα υπέρ τον ήλιον έλαμπον την πάσαν Πόλιν, τον Γαλατάν, τας νήας απάσας και τα πλοία· οι Βυζαντινοί ορώντες αυτών τας ορχήσεις, και τας ευφροσύνους ακούοντες αλαλαγάς τας γενομένας προεώρων το μέλλον.
27 Μαΐου, Κυριακή των Αγίων Πάντων Ο τύραννος ήρξατο συνάπτειν πόλεμον καθολικόν.
28 Μαΐου Ο Μωάμεθ ανακοινώνει στο στρατό του ότι την επομένη θα γίνει η μεγάλη επίθεση· επακολουθεί γενική κινητοποίηση: υποσχέσεις ανταμοιβών στους στρατιώτες, προσευχές και ηθική ενίσχυση, ενεργοποίηση ποικίλων πολιορκητικών κατασκευών, αλλεπάλληλοι κανονιοβολισμοί. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ο Giovanni Giustiniani Longo υπερασπίζουν την Πύλη τού Αγίου Ρωμανού.
29 Μαΐου, της Αγίας Θεοδοσίας Η επίθεση αρχίζει στις 3 τη νύχτα· κύριος στόχος είναι η Πύλη τού Αγίου Ρωμανού· γίνονται αλλεπάλληλες προσπάθειες εισόδου στα τείχη ενώ εξακολουθούν οι κανονιοβολισμοί· παρά τη σθεναρά αντίσταση των πολιορκουμένων σχεδόν ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η διείσδυση Τούρκων από την Κερκόπορτα και από την Πύλη Χαρισού· η Κερκόπορτα είναι υπόγεια κρυφή παλιά είσοδος, παραπόρτιον, κοντά στο παλάτι πού είχαν πρόσφατα ανοίξει για τις δικές τους ανάγκες οι Βυζαντινοί. Ο Giovanni Giustiniani Longo πιθανόν τραυματισμένος, απομακρύνεται από το πεδίο της μάχης και καταφεύγει στο πλοίο του. Κοντά στην Πύλη τού Αγίου Ρωμανού γίνεται σφοδρή μάχη σώμα με σώμα, ην ούν παρ’ αμφοτέρων κραυγή πολλή και βοή συμμιγής βλασφημούντων, υβριζόντων, απειλούντων, ωθούντων, ωθουμένων, βαλλόντων, βαλλομένων, κτεινόντων, κτεινομένων, πάντα δεινά ποιούντων μετά θυμού και οργής· εκεί μάλλον σκοτώνεται και ο αυτοκράτορας, είλετο συναποθανείν τη πατρίδι τε και τοις αρχομένοις, μάλλον δε και προαποθανείν αυτός, όπως μη ταύτην τε αλούσαν επίδοι. Παράλληλη δραστηριότητα ναυτικών δυνάμεων. Επικρατεί πανικός και όλοι, κατακτητές και μη, κατευθύνονται προς το κέντρο της πόλης· θρίαμβος, λεηλασία, αγριότητα και βιαιοπραγίες για τούς κατακτητές· σφαγή, αιχμαλωσία, κάθε είδους ατίμωση για τούς κατακτημένους· μεταξύ των νεκρών περιλαμβάνεται και ο τούρκος πρίγκιπας Ορχάν. Ούτω δε πάσαν ταύτην εκένωσε (ενν. ο Μωάμεθ) και ηρήμωσε και πυρός δίκην ηφάνισε και ημαύρωσεν ώσθ’ όλως απιστηθήναι εί και ήν εν αυτή ποτε η ανθρώπων οίκησις η πλούτος η περιουσία πόλεως η άλλη ης κατ’ οίκον κατασκευή τε και περιφάνεια, και ταύτα ούτω λαμπράς και μεγάλης υπαρχούσης της πόλεως. Αιχμαλωτίζεται και θανατώνεται την επομένη ο μέγας δούκας Λουκάς Νοταράς. Οι Γενουάτες τού Πέραν συνθηκολογούν με το Μωάμεθ: οι εν τω Γαλατά, ως είδον την Πόλιν εχομένην ήδη και διαρπαζομένην, ευθύς προσεχώρησαν ομολογία τω βασιλεί επί τω μηδέν τι κακόν παθείν, και ανοίξαντες τας πύλας εισεδέχοντο τον Ζάγανον μετά της στρατιάς, και αυτοί ουδέν όλως ηδίκηντο. Διαφεύγουν δέκα έξι πλοία και ελάχιστοι από τούς έγκλειστους, ανάμεσά τους μερικοί από αυτούς πού κατέγραψαν την Άλωση: ο Jacopo Tedaldi, ο Nicolo Barbaro· θριαμβευτική είσοδος τού Μωάμεθ έφιππου στην Πόλη, στο κέντρο της και την Αγία Σοφία.
ως δε άλις είχον τού φόνου και η πόλις ήδη δεδούλωτο, τρέπονται οι μεν εν ταις των δυνατών οικίαις κατά συμμορίας τε και συνομωτίας και τάξεις επί διαρπαγή και σκυλμώ, οι δέ προς σύλησιν των ιερών, οι δε επί τας κοινάς τε και των ιδιωτών οικίας εσκεδασμένοι, διαρπάζοντες, σκυλεύοντες, ληϊζόμενοι, φονεύοντες, υβρίζοντες, απάγοντες αιχμαλώτους άνδρας, γυναίκας, παίδας, πρεσβύτας, νέους, ιερείς, μοναχούς, πάσαν ηλικίαν και τάξιν απλώς.
31 Μαΐου Ο Μωάμεθ διατάσσει επίσημα τη διακοπή των βιαιοπραγιών και απομακρύνει τούς στρατιώτες και τα πληρώματα των πλοίων και ην ιδείν την άπασαν Πόλιν εν ταις σκηναίς τού φωσάτου, την δε πόλιν έρημον, νεκράν κειμένην, γυμνήν, άφωνον, μη έχουσαν είδος ουδέ κάλλος.
εάλω
τοίνυν επί Κωνσταντίνου βασιλέως, έβδομου Παλαιολόγων, εννάτη και
εικοστή φθίνοντος Μαΐου παρά Ρωμαίοις, εξήκοντος έτους των απ’ αρχής
ενός τε και εξηκοστού προς τοις εννακοσίοις τε και εξακισχιλίοις, από δε
κτίσεώς τε και συνοικίσεως ταύτης έτεσι τετταρσί και είκοσι και εκατόν
προς τοις χιλίοις.
Σημείωση: Είναι τεράστιος ο αριθμός των σημειώσεων και παραπομπών του έργου, τις οποίες όμως δεν παραθέτουμε για λόγους ευνόητους.
Πηγή: «Χρονογραφική» και χαρτογραφική αποτύπωση της Αλώσεως, της κυρίας Βαρβάρας Κουταβά-Δεληβοριά, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Γουλανδρή-Χόρν.
