Τοῦ κ. Γεωργίου Θ Μηλίτση, διδασκάλου – Εἰδικοῦ Παιδαγωγοῦ
Πολλά παιδιά, ὄχι μόνον στήν ἀρχή τῆς σχολικῆς χρονιᾶς ἀλλά καί κατά τήν διάρκεια αὐτῆς δέν θέλουν νά πᾶνε στό σχολεῖο. ̉Αντιδροῦνε, ὄχι μόνον, ὅταν εἶναι ἡ ὥρα γιά τό σχολεῖο ἀλλά κι ἀπό τό βράδυ. Τά παιδιά αὐτά παρουσιάζουν διάφορα ὄχι φυσιολογικά σωματικά συμπτώματα, μέ ἕνα καί μοναδικό στόχο, νά μήν πᾶνε τήν ἄλλη ἡμέρα στό σχολεῖο. Τά συμπτώμτα αὐτά πολλοί Ψυχολογοι καί Παιδαγωγοί τά ὀνόμασαν σχολική φοβία. ῎Αλλοι ἐπιστήμονες τά ὀνομάζουν σχολική ἄρνηση.
Τί ὀνομάζουμε σχολική φοβία - ἀρνηση
῾Ορισμός τί εἶναι «σχολική φοβία - ἄρνηση» δέν ἔχει δοθεῖ ἀκόμα ἀπό τούς εἰδικούς. ῾Ο ὅρος αὐτός χρησιμοποιήθηκε γιά πρώτη φορά τό 1941 γιά νά προσδιορίσει τά παιδιά πού δέν θέλουν νά πᾶνε στό σχολεῖο, ἐπειδή ἡ φοίτηση τά προκαλεῖ συναισθηματική δυσφορία, πανικό καί ἄγχος.
Οἱ ειδικοί σημειώνουν: ἡ σχολική φοβία - ἄρνηση ἀνήκει στήν κατηγορία τῶν ἀγχωδῶν διαταραχῶν καί ὄχι τῶν διαταραχῶν συμπεριφορᾶς, δηλαδή τό παιδί δέν θέλει νά πάει στό σχολεῖο, ἐπειδή βιώνει πραγματικό φόβο. Πολλές φορές δέν εἶναι τόσο ὁ φόβος τοῦ σχολείου, ὅσο ὁ φόβος τοῦ νά φύγει ἀπό τό σπίτι του.
Θά πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι ὑπάρχουν δύο κατηγορίες παιδιῶν πού ἀρνοῦνται νά πάνε στό σχολεῖο. Στήν πρώτη κατηγορία ἀνήκουν τά παιδιά πού τά ἀρέσει τό σκασιαρχεῖο. Οἱ μαθητές αὐτοί δέν ἔχουν ἄγχος γιά τό σχολεῖο, ἀπλά δέν θέλουν νά εἶναι ἐκεῖ. Προσπαθοῦν νά κρύψουν τήν ἀπουσία τους ἀπό τούς γονεῖς τους καί δέν ἐνδιαφέρονται γιά τίς διάφορες σχολικές ἐργασίες πού δίνουν στό σχολεῖο ἤ γιά τή μόρφωσή τους. Μπορεῖ νά ἐμφανίσουν καί ἀντικοινωνικές συμπεριφορές, ὅπως κλοπή σέ καταστήματα, λένε ψέματα, μπορεῖ νά καταφύγουν στά ναρκωτικά ἤ στό ἀλκοόλ κ.λπ.
Σε αντίθεση, στά παιδιά πού ἔχουν σχολική φοβία - ἄρνηση, παρατηροῦμε ἄλλα συμπτώματα, τά ὁποία ἐκδηλώνονται μόνον, ὅταν πάει τό παιδί στό σχολεῖο. ῎Αν, ὅμως, οἱ γονεῖς ἔχουν τίς δυνατότητες νά τοῦ ἐξασφαλίσουν ἐκπαίδευση στό σπίτι, τότε δέν ἔχει κανένα σύμπτωμα.
῎Εκταση τοῦ προβλήματος
῾Η διαταραχή αὐτή εἶναι ἕνα διεθνές πρόβλημα, μέ ἐκτιμώμενο ποσοστό 2,4% ὅλων τῶν παιδιῶν σχολικῆς ἡλικίας παγκοσμίως νά ἀρνοῦνται νά παρακολουθήσουν μαθήματα χωρίς διαφορές φύλου.
Στήν βιβλιογραφία φαίνεται ὅτι εἶναι πιό συχνή σέ ὁρισμένες φάσεις τῆς σχολικῆς ζωῆς, δηλαδή ὅπως ἡ εἴσοδος στό δημοτικό σχολεῖο (5-6 ετών) ἤ ἡ ἀλλαγή σχολικοῦ περιβάλλοντος, ἡ μετάβαση σέ σχολεῖο μέσης βαθμίδας (12-16 ἐτῶν) Γυμνάσιο ἤ Λυκειο. Οἱ περίοδοι αὐτοί, δηλαδή μετάβαση στό Δημοτικό ἤ στό Γυμνάσιο -Λύκειο, εἶναι καί οἱ δύο ἀσυνήθιστα στρεσογόνες περίοδοι.
Οἱ ἐκτιμήσεις δείχνουν ὅτι περίπου τό 4,5% τῶν παιδιῶν ἡλικίας 7 ἔως 11 ἐτῶν καί τό 1,3% τῶν παιδιῶν ἡλικίας 14 ἔως 16 ἐτῶν ἀρνοῦνται τό σχολεῖο. Οἱ ἔρευνες ἔδειξαν ἐπίσης ὅτι στά μικρότερα παιδιά, αὐτή ἡ φοβία μπορεῖ νά εἶναι σχετικά ξαφνική, ἐνῶ στούς ἐφήβους ἐμφανίζεται σταδιακά.
Πῶς ἐκδηλώνεται;
῾Η ἄρνηση τοῦ παιδιοῦ νά μήν θέλει νά πάει στό σχολεῖοι διαφέρει ἀπό παιδί σέ παιδί. ῾Η σχολική φοβία - ἄρνηση, λέγουν οἱ εἰδικοί, ξεκινᾶ μέ ἀσαφή παράπονα γιά τό σχολεῖο ἤ μέ ἀπροθυμία νά φοιτήσει σ̉ αὐτό καί στή συνέχεια μπορεῖ νά ἐμφανιστοῦν πραγματικά συμπτώματα.
Μέ τήν ἄρνησή του νά πάει στό σχολεῖο, τό παιδί συνήθως προσπαθεῖ νά ἀποφύγει μία συγκεκριμένη κατάσταση, ὅπως νά κάνει σχολικές ἐργασίες ἤ νά ἀλλάξει ροῦχα γιά τό μάθημα τῆς φυσικῆς ἀγωγῆς κι ὄχι νά ἀποφύγει ἐντελῶς τό σχολικό περιβάλλον.
῾Η ἄρνηση τοῦ παιδιοῦ νά πάει στό σχολεῖο ἐκδηλώνεται συνήθως μετά ἀπό μακροχρόνια ἀπουσία του ἀπ̉ αὐτό γιά λόγους ἀσθένειας ἤ διακοπῶν. ῾Η ἄρνηση νά πάει στό σχολεῖο ἀναπτύσσεται σταδιακά, μέ τό παιδί νά προβάλλει ὅλο καί πιό ἔντονη δυσφορία στό νά πάει στό σχολεῖο ὁσο περνάει ὁ καιρός.
Οἱ εἰδικοί πιστεύουν ὅτι πολλά παιδιά μικρῆς ἡλικίας δέν θέλουν νά πᾶνε στό σχολεῖο, ἐπειδή δέν θέλουν νά ἀποχωρισθοῦν τούς γονεῖς τους ἤ τό οἰκογενειακό τους περιβάλλον ἤ ἐπειδή φοβοῦνται ὅτι θά συμβεῖ κάτι κακό σέ κάποιο οἰκεῖο πρόσωπο, ἐνῶ αὐτά θά εἶναι στό σχολεῖο.
Στά παιδιά μεγαλύτερης ἡλικίας ἄν ἡ σχολική φοβία ἐμφανιστεῖ ξαφνικά, τότε μπορεῖ νά ὀφείλεται στήν ἀποφυγή μιᾶς ὀδυνηρῆς κατάστασης στό σχολεῖο ὅπως ὁ ἐκφοβισμός, τά πειράγματα, ἡ αὐστηρή κριτική τοῦ δασκάλου ἤ μπορεῖ νά προηγήθηκε ἕνα ταπεινωτικό γεγονός γι̉ αὐτό. ̉Επίσης πολλά παιδιά δέν θέλουν νά πᾶνε στό σχολεῖο διότι δέν θέλουν νά ἐγκαταλείψουν ἕνα γονέα πού εἶναι ἄρρωστος ἤ πού ἔχει πρόβλημα χρήσης οὐσιῶν, προσπαθῶντας οὐσιαστικά νά βοηθήσει τόν γονέα του.
Τά κυριότερα συμπτώματα τῆς σχολικῆς φοβίας - ἄρνησης εἶναι τά ἑξῆς: Τά παιδιά ὑποφέρουν ἀπό ἄγχος, πρίν πᾶνε στό σχολεῖο κι ὅταν εἶναι στό σχολεῖο ἔχουν ἐκρίξεις θυμοῦ ἤ ἔχουν ἔντονο φόβο ἤ δυσφορία τά ὁποῖα τελικά μπορεῖ νά καταλήξουν σέ κατάθλιψη.
̉Ακόμα ἔχουν πονοκεφάλους, ταχυπαλμία, ζαλάδες, πονόκοιλους ἤ πόνους στό στομάχι, τάσεις γιά ἐμετό, ἱδρώνουν, κλαίνε, μπορεῖ ἐπίσης νά ἔχουν διαταραχές ὕπνου. Μπορεῖ νά ἀπειλήσουν τούς γονεῖς τους, ὅτι θά βλάψουν τόν ἐαυτό τους, ἐάν τά ἀναγκάσουν νά πάνε στό σχολείο (αὐτοακρωτηριασμός ). Γενικά τό παιδί μπορεῖ νά μηχανευτεῖ πολλούς τρόπους γιά νά ἀποφύγει τήν φοίτηση στό σχολεῖο.
Αἰτίες πού τήν προκαλοῦν
Οἱ ἔρευνες πού ἔγιναν ἔδειξαν ὅτι οἱ κυριότερες αἰτίες πού τήν προκαλοῦν εἶναι: παιδιά πού ἀπό τό χαρακτήρα τους εἶναι πολύ συναισθηματικά ή εὐαίσθητα ή ἀρρωσταίνουν συχνά ή ἔχουν συχνά πονοκεφάλους, στομαχόπονο ή ναυτία.
῎Αλλες αἰτίες: μπορεῖ νά αἰσθάνονται κυριευμένα ἀπό τό ἄγχος γιά τίς σχολικές ἐργασίες, ὁ φόβος τῶν κακῶν βαθμῶν, οἱ συγκρούσεις μέ τούς συμμαθητές, μπορεῖ νά βιώνουν ἐκφοβισμό καί νά μήν αἰσθάνονται ἰκανά νά μιλήσουν γι̉ αὐτό στούς γονεῖς τους ἤ στούς δασκάλους τους ἤ μπορεῖ νά ἔχουν χαμηλή αὐτοεκτίμηση. ̉Ακόμη ὁ φόβος μήπως κάνει λάθος, ἐπειδή δέν αἰσθάνεται ὅτι εἶναι καλά προετοιμασμένος στά μαθήματά του ἤ οἱ ἐπιπλήξεις πού μπορεῖ νά δέχονται ἀπό τό
δάσκαλό τους.
῎Αλλοι λόγοι πού εὐθύνονται γιά τήν σχολική φοβία - ἄρνηση εἶναι ἡ συναισθηματική κατάσταση τοῦ παιδιοῦ: π.χ. μπορεῖ νά ἀνησυχεῖ γιά πράγματα πού συμβαίνουν στό σπίτι, ὅπως: θάνατος ἤ ἀσθένεια συγγενικοῦ προσώπου, ὁ χωρισμός του ἀπό τούς γονεῖς, ὁ χωρισμός τῶν γονέων του ἤ ἡ ἀπουσία τους ἀπό τήν οἰκογένεια γιά μεγάλο χρονικό διάστημα, οἱ μαθησιακές δυσκολίες πού μπορεῖ νά ἔχει, ἡ πίεση ἀπό τούς γονεῖς γιά καλές ἐπιδόσεις στά μαθήματα, τά προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει ἡ οἰκογένειά του, (οἰκονομικά, γονεϊκή ἀσθένεια ἤ τραυματισμός ἤ θάνατος συγγενούς), ἤ ἡ ἀλλαγή σχολείου ἤ τόπου κατοικίας κ.λπ.
Πολλοί μαθητές Γυμνασίου καί Λυκείου δέν θέλουν νά πᾶνε στό σχολεῖο ἐπειδή φοβοῦνται τή βία εἴτε στό σχολεῖο, εἴτε στό δρόμο γιά τό σχολεῖο. Μπορεῖ νά φοβοῦνται μήπως ἀποτύχουν στό σχολεῖο ἤ ἔχουν ὑποστεῖ ἐπανειλημμένα ἐκφοβισμό ἤ ταπείνωση στό σχολεῖο ἤ αἰσθάνονται ὅτι δέν ἔχουν φίλους σ̉ αὐτό.
̉Αντιμετώπιση τοῦ προβλήματος
῾Η ἀντιμετώπιση τῆς σχολικῆς φοβίας, εἰδικά ἄν ἔχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα ἀπό τήν ἐμφάνισή της, εἶναι πολυεπιστημονική. Σέ σοβαρές περιπτώσεις, ἡ νοσηλεία μπορεῖ νά εἶναι ἀπαραίτητη γιά τή θεραπεία τῶν διαταραχῶν πού σχετίζονται μέ φοβίες, ὅπως τό καταθλιπτικό σύνδρομο ἤ οἱ σοβαρές ἀγχώδεις διαταραχές.
Τό πιό σημαντικό πρᾶγμα εἶναι νά ενεργήσουν οἱ γονεῖς γρήγορα ὥστε νά παρακολουθεῖτε τό παιδί ἀπό εἰδικούς, ὅπως: ὁ γιατρός, ὁ ψυχολόγος ἤ ὁ ψυχίατρος, καθώς καί ἡ ἐκπαιδευτική ὁμάδα.
Συνήθως οἱ γονεῖς φέρνουν τά παιδιά τους σέ ἕναν θεραπευτή μόνο ἐάν τό παιδί λείπει ἀπό τό σχολεῖο γιά ἀρκετούς μῆνες. Αὐτό ὅμως εἶναι μεγάλο λάθος. Οἱ εἰδικοί συνιστοῦν: «῞Οσο πιό γρήγορα θά πᾶτε τό παιδί σας γιά νά πάρει βοήθεια ἀπό τούς εἰδικούς, τόσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ πιθανότητα νά βελτιωθεῖ γρήγορα ἡ κατάστασή του».
῾Η ὑποστήριξη τῆς οἰκογένειας παραμένει ἀπαραίτητη κατά τή διάρκεια τῆς θεραπείας. Προτεραιότητα ἔχει πάντοτε ἡ θεραπεία τοῦ παιδιοῦ καί ἡ ταχεία ἀνάρρωσή του γιά νά ἀποφευχθεῖ ὁ κίνδυνος διακοπῆς τοῦ σχολείου καί ἡ ἀπουσία του ἀπ̉ αὐτό.
῾Υπάρχουν διάφοροι τρόποι τούς ὁποίους οἱ θεραπευτές μποροῦν νά χρησιμοποιήσουν γιά νά καταπολεμήσουν τή σχολική φοβία τοῦ παιδιού. ῾Η Μουσική, ἡ Τέχνη, ὁ Χορός (γενικά ἡ κίνηση), ἡ συναναστροφή του μέ παιδιά τῆς ἡλικίας του, οἱ ἐκδρομές κ.λπ. βοηθοῦν πολύ τά παιδιά νά μπορέσουν νά ἀντιμετωπίσουν πιό εὔκολα τά συναισθηματικά τους προβλήματα.
Τό σχολεῖο πρέπει νά ἐφαρμόσει προγράμματα ὑποστήριξης τοῦ μαθητή καί νά συνεργάζεται μέ τούς θεραπευτές του. Οἱ δάσκαλοί πρέπει νά ἀναγνωρίζουν τίς προσπάθειες πού κάνει τό παιδί γιά νά καταπολεμήσει τούς φόβους του.
῾Ο Διευθυντής τοῦ σχολείου, μέ τή βοήθεια τῆς οἰκογένειας καί τῶν εἰδικῶν, πρέπει να προσπαθήσει νά βρεῖ τούς λόγους πού κάνουν τό παιδί νά μήν θέλαι νά πάει στό
σχολεῖο καί νά ὑποδείξει στούς γονεῖς του τί πρέπει νά κάνουν..
῾Η ἐνίσχυση τῆς αὐτοπεποίθησης τοῦ παιδιοῦ θά τό βοηθήσει νά συνειδητοποιήσει ὅτι εἶναι ἀρκετά δυνατό γιά νά ξεπεράσει τό πρόβλημά του.
Συμπεράσματα
῞Οπως γιά κάθε ἀσθένεια πρέπει νά προστρέξουμε ὅσο τό δυνατόν νωρίτερα στούς εἰδικούς γιά νά ἔχουμ ὄχι μόνον ἀποτελεσματική ἀλλά καί γρήγορα τήν θεραπεία, τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τήν διαταραχή τῆς σχολικῆς φοβίας. Οἱ γονεῖς μόλις καταλάβουν ὅτι τό παιδί τους δέν θέλει νά φοιτήσει στό σχολεῖο θά πρέπει, μόνοι τους ἤ μέ τή βοήθεια τῶν εἰδικῶν, νά βροῦνε τίς αἰτίες πού κάνουν τό παιδί νά μή θέλει νά πάει στό σχολεῖο κι ἀμέσως νά πάρουν τά κατάλληλα μέτρα (θεραπεία, ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων πού τήν προκαλοῦν) γιά νά ἀπαλλαγεῖ τό παιδί τους ἀπό τή Σχολική φοβία.
̉Ενδεικτικές πηγές καί βοηθήματα
1. ̉Επιστημονική ῾Ομάδα «Τό Χαμόγελο τοῦ Παιδιοῦ», ̉Από τί Προκαλεῖται & γιατί ἡ Σχολική ῎Αρνηση;, ̉Αθήνα 2023
2. Παπαδοπούλου Βασιλική, Σχολική ἄρνηση, https://dikepsy.gr, ̉Αθήνα
3. Cleveland Clinic, Scolionophobia (Fear of School): Causes & Treatment, https://my.clevelandclinic.org, 2022
4. Kawsar; Musa Yilanli; Raman Marwaha., School Refusal – StatPearls, Last Update: June 5, 2022.
5. Raquel Correia, Phobie scolaire – que faire ?, https://www.livi.fr, Paris 2023
Τρίκαλα 6-9-24
