Ατράνταχτες οι αποδείξεις και τα τεκμηριωμένα στοιχεία, που μαρτυρούν την αρχαιότητα και ελληνικότητα του βορειοηπειρωτικού χώρου
Μέρος β΄
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Κάθε πέτρα κι αν σηκώσεις στον βορειοηπειρωτικό χώρο, θα δεις γραμμένο ένα κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου. Έτσι, σαν ανατρέξεις στην ιστορία και στον πολιτισμό του, θα νιώσεις υπερηφάνεια για τις ρίζες σου. Τα επιχειρήματα αυτά και οι ιστορικο-αρχαιολογικές πηγές διαβεβαιώνουν πως σ’ αυτόν το χώρο εγκαταστάθηκαν ειρηνικά τα πρώτα ελληνόφωνα φύλα το 2000 π.Χ. και το 1100 π.Χ. έγινε η εγκατάσταση των Μολοσσών στην Καστρίνα και Χαονία (Βρύνα, Βούρκος μέχρι Χιμάρα) και σ’ ολόκληρη την Ήπειρο.
Στην αρχαιότητα ο τόπος αυτός ήταν μέρος του γεωγραφικού χώρου στον οποίο εκτείνονταν μία από τις κυριότερες ηπειρωτικές φυλές, οι Χάονες, με πρωτεύουσα τη Φοινίκη. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ήταν μέρος του Θέματος της Βαγενετίας, ενώ την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσε μέρος του σαντζακιού του Δελβίνου και στη συνέχεια στο πασαλίκι των Ιωαννίνων.
Στην περίοδο της Οθωμανικής κατοχής υπέστη φοβερά δεινά. Ξεκληρίστηκαν χωριά, θανατώθηκαν λαϊκοί και κληρικοί, δημιουργήθηκαν μουσουλμανικοί θύλακες, χτίστηκαν τζαμιά, αλλά η πίστη και οι παραδόσεις διατηρήθηκαν στο ακέραιο. Λυτρωτής, σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, που δρασκέλισε όλον τον βορειοηπειρωτικό χώρο. Αυτός έγινε το κατάλληλο όργανο της Θείας Βουλής, που θα ενίσχυε και θα φώτιζε το υπόδουλο Γένος στα μαύρα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η παρουσία και η δράση του Αγίου Κοσμά, ήταν ευλογία Θεού, ήταν η ευλογημένη παρουσία ενός πραγματικού Αγίου.
Αυτός ο λεβέντικος χώρος, ο βορειοηπειρωτικός, με καταφανή πλειοψηφία ελληνικού πληθυσμού, έδειξε πάντα την λεβεντιά και τις αξίες του. Από τα σπλάχνα του βγήκαν άξιοι αγωνιστές και θρυλικοί καπετάνιοι. Το βάλανε με τους μπέηδες και αγάδες που έκαναν το παν να μετατρέψουν τα χωριά σε τσιφλίκια τους. Το βάλανε με το βασιλιά Ζώγκου που ήθελε να αλβανοποιήσει τα δικά μας σχολεία, ένας αγώνας που δικαιώθηκε με την απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης.
Οι παππούδες και οι πατεράδες μας, σύσσωμοι, έλαβαν μέρος στον Αυτονομιακό Αγώνα, 1912 -1914, στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, καθώς και στον Αντιφασιστικό Αγώνα, 1941-1944, κατά των Ιταλών και Γερμανών κατακτητών, όπου ιδρύθηκαν και δύο μειονοτικά παρτιζάνικα τάγματα: «Παντελής Μπότσαρης» στο Καλτσάτι και «Λευτέρης Τάλιος» στη Δίβρη.
Ο βορειοηπειρωτικός χώρος, όμως, άλλαξε με την πάροδο του χρόνου. Εμφανίστηκαν νέες κοινότητες και εξαφανίστηκαν άλλες, για τις οποίες αναφέρεται και στα συγγράμματα άλλων συγγραφέων. Συρρικνώθηκαν και αλλοιώθηκαν πολλές, λόγω της αποίκησής τους από ξενόφερτους αλλόθρησκους, μια παλίρροια που συνεχίζεται με έντονους ρυθμούς μέχρι τις μέρες μας.
(συνεχίζεται)
Φώτο: Παμπάλαιες εκκλησίες και πέτρινα γεφύρια του XV αιώνα
