Τοῦ κ. Παναγιώτου Κατραμάδου, θεολόγου
Γ΄ Μέρος.-Τελευταῖον
Τὸ ὀρθολογικὸν σχῆμα τοῦ Σεβ. Περιστερίου
Ἡ ἀπάντησις τοῦ Σεβ. Περιστερίου εἰς τὰς αἰτιάσεις τῶν ἀκροατῶν, οἱ ὁποῖοι προσήγαγον ἱστορικὰς καὶ ἀρχαιολογικὰς μαρτυρίας, ἦτο ὅτι ἡ «Παλαιολόγεια Ἀναγέννησις» εἶναι προβληματική. Κατ’ ἀρχάς, ὀφείλει κανεὶς νὰ ἐπισημάνη ὅτι τὰ ἐπιχειρήματα καὶ παραδείγματα δὲν προήρχοντο ὅλα ἀπὸ τὴν παλαιολόγειαν περίοδον. Κατὰ δεύτερον, ὅλοι οἱ ἐρευνηταὶ –καὶ νεώτεροι- συμφωνοῦν περίπου μὲ ὅσα ἔχει γράψει ὁ πολὺς Κ. Καλοκύρης (Θ.Η.Ε., τ. 9, στ. 1075-1076):
«Εἶπόν τινες περὶ ἐπιδράσεως τῆς Δύσεως, ὅτι δηλ. ἡ ἀναγέννησις τῶν Παλαιολόγων ὀφείλεται εἰς τὸ ταυτόχρονον σχεδὸν ρεῦμα τοῦ Ἰταλικοῦ «trecento» καὶ ἐνεθυμήθησαν τὸν Giotto… Παρὰ ταῦτα ὅμως τὰ ἐν λόγῳ στοιχεῖα, ὡς ἀποδεικνύεται, ἦσαν στοιχεῖα ἀνατολικὰ καὶ ἑλληνικά, διὰ τοῦ Βυζαντίου μεταδοθέντα εἰς τὴν Δύσιν καὶ ἐκεῖθεν παλινδρομήσαντα εἰς τὸν Βυζάντιον… Ἡ ζωγραφικὴ καὶ ἡ ἄλλη τέχνη τῶν παλαιολογείων χρόνων ἀποτελεῖ ἁπλῶς μίαν ἔτι βαθμίδα ἀναπτύξεως καὶ ἐξελίξεως τῆς μεγάλης ἐκείνης ἀναγεννήσεως (ἐνν. τῆς τέχνης τῶν Μακεδόνων καὶ Κομνηνῶν)».
Ἀντιλαμβάνεται ἆραγε ὁ Σεβασμιώτατος ὅτι, «ἀπορρίπτοντας» τὴν παλαιολόγειαν περίοδον, πόσα μνημεῖα τῆς τέχνης ἀλλὰ καὶ τῆς θεολογίας πρέπει νὰ τεθοῦν εἰς τὸ περιθώριον; Μήπως νὰ ἀφαιρεθῆ καὶ ἡ Πλατυτέρα ἀπὸ τὸν θόλον τῆς ἁψίδος τοῦ ἱεροῦ;
Ὡστόσον, δὲν ἀνεφέραμεν αὐτά, διὰ νὰ ὁλοκληρώσωμεν τὸν κύκλον τῶν ἱστορικῶν ἐπιχειρημάτων, ἀλλὰ κυρίως διὰ νὰ τὰ συνδέσωμεν μὲ ὅσα ἐξ ἀρχῆς ὑπεστηρίξαμεν, ὅτι δηλ. ὁ Σεβασμιώτατος δὲν ἔχει προσλάβει τὴν θεολογίαν τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Σεβασμιώτατος –ἴσως ἕνεκα τῶν ὀθνείων σπουδῶν του- υἱοθετεῖ μίαν «γραμμικὴν ἀντίληψιν» περὶ τῶν τελουμένων ἐν τῷ ναῷ, ὅπου ἡ πρόθεσις εἶναι ἡ Γέννησις τοῦ Χριστοῦ, ἡ Μεγάλη Εἴσοδος ἡ πορεία πρὸς τὸ Πάθος, ἡ Ὡραία Πύλη ὁ Γολγοθᾶς, ἡ Ἁγία Τράπεζα ὁ Τάφος τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ κόγχη τοῦ ἱεροῦ ἡ Βασιλεία. Ὁτιδήποτε δὲν ὑποτάσσεται εἰς αὐτὸ τὸ σχῆμα καταδικάζεται παραχρῆμα ὡς παπικὴ καὶ προτεσταντικὴ ἐπιρροή. Αὐτὸ τὸ σχεδιάγραμμα, ἐνῷ ἐνθυμίζει ἐν πολλοῖς τὰ ὅσα γνωρίζει ὁ μέσος ἄνθρωπος διὰ τὸν εἰκονισμὸν τῆς Θ. Λειτουργίας, πρῶτον, δὲν παύει νὰ ἀποτελῆ ἁπλῶς ἕνα σχῆμα, καὶ δεύτερον, δὲν ἀνταποκρίνεται εἰς τὴν σπουδαίαν ἐκτενῆ παράδοσιν ἑρμηνείας τῆς Θ. Λειτουργίας καὶ τοῦ ἱ. ναοῦ. Ἐν ὀλίγοις, ὁ Σεβασμιώτατος ὑπέταξεν εἰς μίαν πλήρως ὀρθολογικὴν κατανόησιν, χαρακτηριστικὸν τῆς Δύσεως, τὸ μυστήριον τῶν μυστηρίων, ὡς αὐτὸ νὰ εἶναι μία θεατρικὴ παράστασις, ὅπου ὑπάρχει μία μονόδρομος καὶ μονοσήμαντος ἀφήγησις εἰς ἐξέλιξιν.
Ἐξ αὐτοῦ ἀπορρέει ὄχι μόνον τὸ σχεδιάγραμμα, τὸ ὁποῖον παρουσίασεν, ἀλλὰ καὶ αἱ παράδοξοι λεπτομέρειαι εἰς τὰς ὁποίας ἐμμένει: π.χ. ὅτι ὁ Ἐσταυρωμένος δὲν ἀρκεῖ νὰ τοποθετηθῆ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ Τέμπλου, ἀλλὰ πρέπει «νὰ εἶναι κυρτὸς, γιὰ νὰ παρατηρεῖ τὰ τελούμενα», ὅτι τὸ Κιβώριον εἶναι διὰ νὰ κρεμοῦν τὸ ἀρτοφόριον, ὅτι οἱ Ἱεράρχαι τῆς ἁψίδος τοῦ ἱεροῦ πρέπει νὰ κοιτάζουν πρὸς τὴν Ἁγίαν Τράπεζα καὶ ὄχι πλαγίως, ὅτι αἱ εἰκόνες καὶ ὄχι ὁ Σταυρὸς παραπέμπουν εἰς τὴν Βασιλείαν, ὅτι ἐπάνω εἰς τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν εἶναι λάθος νὰ τίθεται Σταυρός, ὅτι ἡ κόγχη τοῦ ἱεροῦ εἶναι καθέδρα τῆς Ἁγίας Τριάδος κ.ἄ.
Εἰς τὸ «κλειστὸν» ἑρμηνευτικὸν σύστημα τοῦ Σεβασμιωτάτου δὲν περιλαμβάνεται τίποτε ἕτερον πέραν ἀπὸ μίαν σχολαστικοῦ τύπου εὐθύγραμμος διάταξις ἑκάστου «συμβολισμοῦ». Ἀπεναντίας, ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης γράφει ὅτι ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι παροῦσα εἰς τὰ τρία σημεῖα τοῦ ἱκριώματος τοῦ Ἐσταυρωμένου, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος εἰς τὴν ὁμιλίαν «πρὸς Ἰουδαίους καὶ Ἕλληνας» λέγει ὅτι «οὗτος ὁ Σταυρὸς ἐν τῇ Ἱερᾷ Τραπέζῃ… διαλάμπει», ὁ Ἅγιος Γερμανὸς Πατριάρχης Κων/λεως ὅτι «τὸ κιβώριόν ἐστιν ἔνθα ἐστὶν ἡ σταύρωσις, ἀντὶ τοῦ τόπου ὅπου ἐσταυρώθη ὁ Χριστός, ἐγγὺς γὰρ ὁ τόπος καὶ ὑπόβαθρος, ὅπου ἐτάφη. Ἀλλὰ διὰ τὸ ἐν συντομίᾳ ἐμφέρεσθαι τὴν σταύρωσιν καὶ τὴν ταφὴν καὶ τὴν ἀνάστασιν Χριστοῦ» (Χ. Σούλτς, Ἡ βυζαντινὴ Λειτουργία, σ. 121). Ἀντιλαμβάνεται κανεὶς ὅτι ὅσα ὑποστηρίζει ὁ Σεβασμιώτατος δὲν ἀντέχουν ἐνώπιον τῆς σοβαρᾶς ἐπιστημονικῆς κριτικῆς ἀλλὰ καὶ τῆς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας.
Θὰ ἔπρεπε ὁ ἴδιος πρῶτος νὰ ἔχη ἐννοήσει -λόγῳ τῆς συγχρόνου ἐποχῆς, ἡ ὁποία ὡς μεταμοντέρνα ἀποδέχεται τὴν πολυπλευρικότητα τῶν πραγμάτων-, ὅτι ὑπάρχει πολυσημεία εἰς τὴν ἑρμηνείαν τῆς Θ. Λειτουργίας, ὡς ἀποδεικνύει ὁλόκληρος ἡ ἱστορία αὐτῆς, π.χ. ἡ Ἁγία Τράπεζα δὲν εἶναι μόνον ὁ τάφος τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ, ὅπως θέλει ὁ Σεβασμιώτατος, ἀλλὰ ἡ Τράπεζα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καὶ ταυτοχρόνως καὶ τὸ θυσιαστήριον μὲ τὸ ὄργανο τῆς θυσίας, τὸν Σταυρόν. Ἡ πολυσημεία αὐτὴ ἐπιβάλλει ἀντιστοίχως ὁ Ἐσταυρωμένος νὰ εὑρίσκεται εἰς πολλὰ σημεῖα τοῦ ἱ. ναοῦ καὶ ἰδιαιτέρως ὄπισθεν τῆς Ἁγίας Τραπέζης, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον ἀπορρίπτει διαρρήδην ὁ Σεβ. κ. Γρηγόριος.
Ἕνα πέλαγος λέξεων δὲν εἶναι ἱκανόν, διὰ νὰ ἀποδώση τὴν σύνδεσιν τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Ἀναστάσεως, ἀλλὰ δὲν θὰ εἰσέλθωμεν εἰς τὸν πειρασμὸν νὰ γράψωμεν περισσότερα. Θὰ ὑπενθυμίσωμεν ἁπλῶς εἰς τὸν Σεβασμιώτατον, ὁ ὁποῖος ἐπιθυμεῖ νὰ τονίση τὴν Ἀνάστασιν -ὡς ὁ ἴδιος ἰσχυρίζεται-, ἀφαιρῶν τὸν Ἐσταυρωμένον ἀπὸ τὸ σημεῖον τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται ἐπὶ ἑκατονταετηρίδας, ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς διεβεβαίωσε τὸν Ἀπόστολον Θωμᾶν περὶ τῆς Ἀναστάσεώς του, δεικνύων τὰς πληγὰς ποὺ ἐπέφερεν ἡ Σταύρωσις εἰς τὸ σῶμα Αὐτοῦ.
Διατί τὸ ποίμνιον ἀμφισβητεῖ τὸν Ποιμένα;
Γράφομεν καλόπιστα ὅλα αὐτά, διὰ νὰ θέσωμεν προβληματισμοὺς εἰς τὸν Σεβασμιώτατον. Ἂς ἀναρρωτηθῆ: διὰ τί, ἐνῶ ἐξ ἀρχῆς ἐτόνισεν ὅτι ἀσπάζεται πλήρως τὴν θεολογίαν τῆς Ἐκκλησίας περὶ Σταυροῦ, ὅτι δὲν ἔχει σκοπὸν νὰ ἀφαιρέση τὸν Ἐσταυρωμένον καὶ ὅτι μόνον προαιρετικὰ ὅποιος θέλει δύναται νὰ τὸν ἀπομακρύνη ἀπὸ τὴν παροῦσαν θέσιν, τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας τὸν ἀμφισβητεῖ ὡς Ἐπίσκοπον; Προφανῶς ὁ ἴδιος ἢ οἱ γνωστοὶ κόλακες θὰ ἔχουν δώσει ἤδη τῆς ἑξῆς ἀπάντησιν: «κάποιοι εἶναι φονταμενταλιστὲς καὶ κάποιοι ἁπλοὶ ἄνθρωποι ἔχουν ἄγνοια». Ὡστόσον, τὰ ἱστορικὰ ἐπιχειρήματα ποὺ προσήγαγον δεικνύουν ὅτι δὲν εἶναι φονταμενταλισταί, ἀλλὰ ἐγκρατεῖς τῆς ἐπιστήμης. Ὅσον διὰ τὰ ὅσα ἀνέφεραν ἁπλοὶ ἄνθρωποι, αὐτὰ δὲν πρέπει νὰ ὑποτιμῶνται, διότι πολλάκις ἀποτυπώνουν τὴν πραγματικὴν παράδοσιν καὶ ὄχι θεωρητικὰ «κατασκευάσματα».
Θὰ ἦτο μᾶλλον ἐπιτυχέστερον ὁ Σεβασμιώτατος νὰ δώση προσοχὴν εἰς ὅσα τοῦ ἐπεσήμανεν ὁ παλαιὸς φίλος του κ. Ἰωάννης:
«Γιατί ἕνας Ἐπίσκοπος Σεβασμιώτατε ἀσχολεῖται μὲ τὴν ἀφαίρεσιν τοῦ Ἐσταυρωμένου;… Νὰ σᾶς θυμίσω ὅτι τὸ ἔκανε ὁ Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρος… εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔβαλε τὰ πολλαπλὰ κουταλάκια στὴ Θ. Κοινωνία, ἔβγαλε τὸν Ἐσταυρωμένο ἀπὸ τὸν Μητροπολιτικὸ ναό… τὸ κάνει καὶ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ὅποτε λειτουργεῖ ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης… ὅμως τὸ κάνουν καὶ στὸν πολιτικὸ στοῖβο. Μήπως εἴδατε 7.11.2022 ποὺ ἔγινε ἡ σύνοδος τῶν G7 στὸ Μύνστερ τῆς Γερμανίας, ὅπου ἡ Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν τῆς Γερμανίας κ. Α. Μπέρμποκ ἔβγαλε ἀπὸ τὸ δημαρχεῖο τοῦ Μύνστερ τὸν Ἐσταυρωμένο, γιὰ νὰ μὴ θιγοῦν λέει οἱ ἑπτὰ σπουδαιότεροι ἄρχοντες τῆς ὑφηλίου… Ἐξ ὀνόματος 40 ἐτῶν γνωριμίας, Σᾶς ξέρω ἀπὸ τὰ μικρά Σας χρόνια καὶ ξέρω τὸν ἀγώνα Σας καὶ μπράβο Σας, ἀλλὰ βλέπουμε ἕναν ἄλλο Ἐπίσκοπο ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ξέραμε τότε… Τόσα χρόνια οἱ Ἅγιοι Πατέρες δὲν ἔθεσαν θέμα ἀλλαγῆς τοῦ Ἐσταυρωμένου. Ἐσεῖς γιατί τὸ φέρνετε τώρα; Εἴδατε τοὺς σύγχρονους Ἁγίους, Πορφύριο, Παΐσιο, Νικόλαο Πλανᾶ, Εὐμένιο, Ἰάκωβο, νὰ θέσουν τέτοιο θέμα; Λέτε τόσα χρόνια τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, πού συγκροτεῖ τὸν θεσμὸν τῆς Ἐκκλησίας νὰ ἔκανε λάθος; Νὰ θέσετε τὸ θέμα στὴν Ἱ. Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας, νὰ δοῦμε τί ἀπόφαση θὰ πάρετε… Κοιτώντας Σας στὰ μάτια Σᾶς λέω: Μᾶς ἔχετε σκανδαλίσει μὲ τὶς καινοτομίες ποὺ προσπαθεῖτε νὰ φέρετε καὶ τὰ οἰκουμενιστικὰ Σας ἀνοίγματα. Μὲ αἱρετικοὺς ποὺ πρώτη φορὰ ἦλθαν ἐδῶ μέσα, αἱρετικοὶ στὸ κτήριο τῆς Μητροπόλεως. Τί πάθατε Σεβασμιώτατε; Νὰ ξέρετε ὅτι δὲν Σᾶς ἀγαποῦν ἐκεῖνοι ποὺ Σᾶς χειροκροτοῦν. Σᾶς ἱκετεύουμε, Σεβασμιώτατε, τὰ παιδιά Σας, θυμηθεῖτε τὰ λόγια τοῦ Κυρίου: «Ὃς δ’ ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ ἐν τῷ πελάγει τῆς θαλάσσης». Εἴδατε Σεβασμιώτατε τὴν ἀναστάτωση, τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; Ἀντέχει ἡ Ἀρχιερατική Σας συνείδηση νὰ σηκώση ἕνα τέτοιο φορτίο; Τί ἀπολογία θὰ δώσετε στὸν Κύριο γιὰ τὸν σκανδαλισμὸ τόσων πιστῶν; Ἐπιτέλους, λύσατε ὅλα τὰ ἄλλα προβλήματα τῆς Μητροπόλεώς Σας καὶ ἔμεινε μόνο ὁ Ἐσταυρωμένος;»
Εἶναι ἴδιον τῶν Ἐπισκόπων νὰ μὴ δίδουν σημασίαν εἰς ὅσους τοὺς ἀσκοῦν κριτικήν, πόσον μᾶλλον ὅταν ὁ Σεβ. Περιστερίου τυγχάνει καὶ Πανεπιστημιακός. Ἂν ὅμως ὑπῆρχε ταπείνωσις, τότε θὰ διεγίγνωσκε κανεὶς ὅτι ὄπισθεν αὐτῶν τῶν λόγων εὑρίσκεται ἡ ρίζα ὅλων τῶν προβλημάτων: ἔχει ἀπολεσθῆ ἡ ἐμπιστοσύνη μεταξὺ Ποιμένων καὶ Ποιμνίου. Τὸ Ποίμνιον ἀντὶ διὰ Ἁγίους Ἐπισκόπους βλέπει διαχειριστὰς ἐξουσίας, οἱ ὁποῖοι ἐγκωμιάζουν τοὺς ἑκάστοτε πολιτικούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἐξαρτῶνται περισσότερον παρὰ ἀπὸ τὴν Θ. Χάριν, (ἂς ἴδη κανεὶς μὲ πόσην εὐγένειαν ὑπεδέχθη, ἀλλὰ καὶ ἀπεχαιρέτησεν ὁ Σεβ. Περιστερίου τὸν πρ. Ὑπουργὸν κ. Κουρουμπλῆν, ὁ ὁποῖος προσῆλθεν εἰς τὴν ἐκδήλωσιν). Ἀντὶ διὰ προσηλωμένους εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν Ἐπισκόπους, ὁρᾶ μεγαλοσχήμονας νὰ συναγελάζωνται μὲ αἱρετικούς, διὰ νὰ ἔχουν τὰς ἀπαραιτήτους δημοσίας σχέσεις ἐντὸς τοῦ νέου πλαισίου τοῦ «πολιτικῶς ὀρθοῦ», (ἂς ἴδη κανεὶς πόσους ἔχει προσκαλέσει ὁ Σεβ. Περιστερίου, ὁ ὁποῖος ὁμιλεῖ περὶ διασπασμένης «Ἐκκλησίας»). Ἀντιλαμβάνεται ἕκαστος Ὀρθόδοξος ὅτι ἀπὸ τοὺς μὲν λαϊκοὺς ἀπαιτοῦν ὑπακοὴν-ὑποταγὴν εἰς τὴν Ἱ. Σύνοδον, ἐνῶ οἱ ἴδιοι οἱ Ἐπίσκοποι μονομερῶς καινοτομοῦν ἢ δὲν σέβονται Ἱ. Κανόνας Οἰκουμενικῶν Συνόδων (π.χ. συμπροσευχαί, ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα κατὰ τὸν κορωνοϊὸν μὲ καταπάτησιν Ἱ. Κανόνων κ.ἄ.). Παρατηρεῖ ὅτι οἱ Ἐπίσκοποι ἐνδιαφέρονται περισσότερον διὰ τὴν καθέδραν των παρὰ διὰ τὸ ποίμνιον, π.χ. ὅταν ὁ Νέας Ἰωνίας ἀπενοχοποίησε τὴν ὁμοφυλοφιλίαν, ὅταν ὁ Ἀμερικῆς ἐτέλεσε τὴν βάπτισιν εἰς Γλυφάδαν κ.ἄ. τί ἔπραξεν ὁ Κανονολόγος Περιστερίου διὰ τὸν σκανδαλισμὸν τῶν πιστῶν;
Ὁ Σεβασμιώτατος πιστεύει ὅτι ἔδωσε λύσιν, ἀφήνων ἐλευθέραν ἑκάστην ἐνορίαν νὰ πράξη τελικῶς ὅ,τι ἐκείνη ἐπιθυμεῖ, δηλ. εἴτε νὰ ἀφαιρέση τὸν Ἐσταυρωμένον εἴτε ὄχι. Ἂν εἶναι προσχηματικὴ ἡ λύσις αὐτή, ἀντιλαμβάνεται κανεὶς τίνος ἡ γνώμη θὰ ἐπικρατήση, ὅταν μάλιστα οἱ παριστάμενοι εἰς τὴν ἐκδήλωσιν ἀρχιμανδρῖται ἦσαν ἀκρίτως καταχειροκροτηταὶ τοῦ Δεσπότου, ἐκπαιδευμένοι εἰς τὴν ὑποταγήν. Ἂν ὅμως ἀληθῶς ὑποστηρίζει τοιαύτην λύσιν, τότε διαπράττει πλάνην χείρων τῆς πρώτης, καθὼς εἰσάγει εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τὸ δικαίωμα τῆς αὐθαιρεσίας! Κατανοεῖ κανεὶς τὰς διαστάσεις τοῦ προβλήματος;
Δυστυχῶς, ὁ τρόπος χειρισμοῦ τοῦ ὅλου θέματος ὁδηγεῖ ἀναγκαστικῶς εἰς δύο ἐνδεχόμενα: εἴτε θὰ ἐπαναφέρη τὴν παράδοσιν ὡς ἔχει εἴτε θὰ πρέπη νὰ ἀποταθῆ εἰς τὴν Ἱεραρχίαν. Δύναται ὅμως νὰ εἰκάση κανεὶς τὴν ἀπόφασιν τῆς Ἱ. Συνόδου, ὅταν αὐτὴ γνωρίζει ὅτι ὁ Περιστερίου ἄλλοτε ἔχει ὁμιλήσει περὶ τριῶν Ἀρχιεπισκόπων Ἀθηνῶν (Ὀρθοδόξου, Παπικοῦ, Οὐνίτου), ἄλλοτε ὑπὲρ τοῦ διαθρησκειακοῦ γάμου ἐντὸς τοῦ ὀρθοδόξου ἱεροῦ ναοῦ, ἄλλοτε ὅτι πρέπει τὰς ἀποφάσεις ἐφ’ ὅλης τῆς Ἐκκλησίας νὰ λαμβάνουν μόνον τὰ τέσσερα πρεσβυγενῆ Πατριαρχεῖα, ἄλλοτε ὅτι τὸ Φανάρι δύναται νὰ ἄρη μονομερῶς τὸ Αὐτοκέφαλον τῆς Ἑλλάδος κ.ἄ., μὲ τὰ ὁποῖα κλονίζει τὴν ἑνότητα καὶ σκανδαλίζει κατὰ συρροήν!
