Η Υπερηφάνεια

ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ

 Επιλογή και διασκευή ψυχωφελών κειμένων από το βιβλίο
«ΑΜΑΡΤΩΛΩΝ ΣΩΤΗΡΙΑ» του μοναχού Αγαπίου Λάνδου του Κρητός

   Α΄- «ΕΚΚΛΙΝΟΝ ΑΠΟ ΚΑΚΟΥ»

  Η υπερηφάνεια

  Η υπερηφάνεια είναι ρίζα και πηγή κάθε αμαρτίας. Ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος την ονομάζει βασίλισσα όλων των αμαρτιών. Αυτή, αφού νικήσει τον άνθρωπο και αιχμαλωτίσει την καρδιά του, τον παραδίνει στην εξουσία των δαιμόνων για να τον θανατώσουν ψυχικά. Ο ιερός Ισίδωρος, πάλι, την αποκαλεί αφανίστρια όλων των αρετών, γιατί όλες τις πολεμάει και τις εξαλείφει. Επειδή όμως το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι η καταφρόνηση της υποταγής, γι΄ αυτό γενικά λέγεται εχθρός και αντίπαλος της ταπεινώσεως.

Οι βαθμοί της υπερηφάνειας είναι πέντε. Ο πρώτος βαθμός είναι όταν έχεις κάποια χαρίσματα και δεν τα αποδίδεις στον δωρεοδότη Θεό, αλλά στον εαυτό σου. Ο δεύτερος βαθμός, όταν παραδέχεσαι ότι τα έχεις από το Θεό, όχι όμως σαν έλεος, αλλά γιατί σου πρέπουν και σου αξίζουν.
Ο τρίτος βαθμός, όταν νομίζεις ότι έχεις χαρίσματα που στην πραγματικότητα δεν έχεις.
Ο τέταρτος βαθμός, όταν καταφρονείς τους άλλους και έχεις την απαίτηση να σε τιμούν σαν ανώτερό τους, και ο πέμπτος βαθμός, όταν περιφρονείς τους ιερούς νόμους της Εκκλησίας και των Πατέρων και δεν υποτάσσεσαι σ΄ αυτούς. Στον τελευταίο τούτο βαθμό ο υπερήφανος αμαρτάνει βαρύτερα, γιατί ασεβεί άμεσα στον Κύριο, σ΄ Εκείνον που πρέπει κάθε τιμή και δόξα.

Κλαδιά και θυγατέρες της υπερηφάνειας είναι η αλαζονεία, η κενοδοξία, η καύχηση, η περιέργεια, η ιδιορρυθμία, η αυθάδεια, η απόγνωση, η ανειλικρινής εξομολόγηση, οι προφάσεις, η αποστασία, η ελευθεριότητα και τελευταία, η συνήθεια της αμαρτίας, δηλαδή η συνεχής καταφρόνηση  των εντολών του Θεού. Αυτές οι δώδεκα θυγατέρες της υπερηφάνειας τρέφουν και αυξάνουν πολύ τη μητέρα τους, γι΄ αυτό πρέπει να τις μισήσεις και να τις αποφεύγεις.

Η ταπείνωση είναι το σημείο των εκλεκτών του Θεού, εκείνων που θ΄ απολαύσουν την ουράνια βασιλεία, ενώ η υπερηφάνεια είναι το γνώρισμα των κολασμένων, εκείνων που θα ταπεινωθούν στον άδη. Γιατί «όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί και όποιος ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί» (Λουκ. 14:11).

Όσο πιο πολύ υπερηφανεύεσαι, όσο πιο πολύ κυνηγάς τη δόξα και τον έπαινο και την τιμή, τόσο πιο τιποτένιος είσαι ενώπιον του Κυρίου, ο οποίος «αντιτάσσεται στους υπερήφανους, ενώ στους ταπεινούς δίνει τη χάρη του» (Παροιμ. 3:34).

Η ταπείνωση είναι η χάρη όλων των χαρίτων. Η υπερηφάνεια είναι το εμπόδιο όλων των αγαθών και η αιτία όλων των παραπτωμάτων. Αν, λοιπόν, θέλεις να νικήσεις στον πόλεμο εναντίον της αμαρτίας και των παθών, σύντριψε πρώτα την υπερηφάνεια, και τότε θα γίνει πολύ εύκολος ο αγώνας σου για τα υπόλοιπα.

Για τη θεραπεία της υπερηφάνειας παραχωρεί ο Θεός και πέφτεις σε άλλες μεγάλες αμαρτίες, πράγμα που δεν θα επέτρεπε ο Πάνσοφος Γιατρός των ψυχών μας, αν αυτή δεν ήταν η χειρότερη απ΄ όλες. Έτσι, όταν ο βασιλιάς Δαβίδ καυχήθηκε -όπως δείχνουν τα λόγια του, «εγώ, βυθισμένος στα πλούσια υλικά αγαθά, είπα: "Δεν θα μετακινηθώ ποτέ από τούτη την ευτυχία"» (Ψαλμ. 29:7)-, ο Κύριος, για να τον θεραπεύσει, τον άφησε κι έπεσε σε μοιχεία και φόνο. Μά κι ο άγιος Πέτρος υπερηφανεύτηκε, όταν ο Χριστός είπε στους αποστόλους ότι όλοι θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους σ΄ Αυτόν και θα διασκορπιστούν, κι εκείνος με αυτοπεποίθηση βεβαίωσε: «Κι αν όλοι χάσουν την εμπιστοσύνη του σ΄ Εσένα, εγώ όμως όχι» (Μάρκ. 14:29). Για την έπαρσή του εκείνη, ο Κύριος παραχώρησε να Τον αρνηθεί τρεις φορές, κι έτσι να ταπεινωθεί, να κλάψει και να μετανοήσει (Μάρκ. 14:66-72). Αλλά και τόσοι μεγάλοι ασκητές της ερήμου, που έδιωχναν απ΄ τους ανθρώπους τα δαιμόνια, που έκαναν σημεία και τέρατα, έπεσαν με θεία παραχώρηση σε βαριά παραπτώματα, ακόμα και σε φόνους και σε πορνείες, όπως διαβάζουμε στο Γεροντικό, στο Λαυσαϊκό, στα Συναξάρια και σε άλλα πατερικά βιβλία. Μά και συκοφαντίες και δυστυχίες και βάσανα πολλά βρίσκουν συχνά τον άνθρωπο, ακόμα και σωματικές αρρώστιες, για να τον λυτρώσουν από την έπαρση. Είναι σαφής η μαρτυρία του αποστόλου Παύλου: «Ο Θεός μου έδωσε ένα αγκάθι στο σώμα μου, έναν υπηρέτη του σατανά να με ταλαιπωρεί, ώστε να μην υπερηφανεύομαι» (Β΄Κορ. 12:7).

Το γεγονός, λοιπόν, ότι ο Θεός επιτρέπει να βρουν τον άνθρωπο τέτοιες συμφορές για να τσακιστεί η σκληροτράχηλη υπερηφάνειά του, φανερώνει πώς αυτή είναι το μεγαλύτερο, το χειρότερο πάθος. Και δεν είναι μόνο το χειρότερο, μά και το πιο γερά ριζωμένο μέσα μας. Γι΄ αυτό, όταν με αγώνα σκληρό και με τη χάρη του Θεού οι αρετές νικήσουν τις κακίες και διώξουν από την ψυχή όλα τα ελαττώματα, μόνο η υπερηφάνεια μένει ανυπότακτη και επιμένει να πολεμάει τον άνθρωπο ως το θάνατό του. Κι αν θανάτωσες, λοιπόν, τα άλλα πάθη, μην ησυχάσεις! Η υπερηφάνεια δεν θανατώθηκε! Ετοιμάσου να πολεμήσεις σκληρά μαζί της.
Να πολεμήσεις και να τη νικήσεις. Γιατί, αν νικηθείς, δεν κατόρθωσες τίποτα. Πήγαν χαμένοι όλοι οι κόποι σου. Αυτό έπαθε ο Φαρισαίος εκείνος της παραβολής, που κατόρθωσε πολλές αρετές, και, έχοντας υπερήφανη πεποίθηση στην ευσέβειά του, κατακρίθηκε ο ταλαίπωρος (Λουκ. 18:9-14).

Ο πράος και ταπεινός Κύριος είναι φυσικό να δικαιώνει την ταπείνωση και να καταδικάζει την υπερηφάνεια, να υψώνει τους ταπεινούς και να ταπεινώνει τους υπερήφανους. Έτσι, ταπείνωσε τον Αδάμ, εξορίζοντάς τον από τον παράδεισο της τρυφής (Γεν. 3:23-24). Ταπείνωσε τον αλαζόνα Φαραώ, πνίγοντάς τον μ΄ όλο του το στράτευμα στην Ερυθρά θάλασσα (Εξ. 14:26-28). Ταπείνωσε τον φοβερό Γολιάθ, θανατώνοντάς τον με το χέρι του μικρού κι αδύναμου Δαβίδ (Α΄ Βασ. 17:1-51). Ταπείνωσε τους σκληρόκαρδους βασιλείς Σαούλ και Ροβοάμ, στερώντας τους το βασίλειό τους (Α΄ Βασ. 28:16-19, 31:1-13, Γ΄ Βασ. 12:1-20). Ταπείνωσε τον υπερφίαλο στρατηγό Ολοφέρνη, αποκεφαλίζοντάς τον με το χέρι μιας γυναίκας (Ιουδίθ 13:1-10). Ταπείνωσε τον Ασσύριο βασιλιά Σενναχηρείμ, εξολοθρεύοντας εκατόν ογδονταπέντε χιλιάδες άνδρες του (Β΄Μακ. 8:19, 15:22). Αλλά τι λέω γι΄ ανθρώπους; Ακόμα και αγγέλους, που υπερηφανεύτηκαν, εξόρισε από τον ουρανό και τους καταδίκασε στην αιώνια κόλαση.

Αν όμως η υπερηφάνεια έκανε δαίμονες τους αγγέλους, η ταπείνωση κάνει θεό τον άνθρωπο. Φυλάξου από κάθε υπερήφανο λογισμό που σε προσβάλλει, γιατί κανένα λόγο δεν έχεις να τον αποδεχθείς. Από τη μέρα που γεννήθηκες, φέρνεις μέσα σου τη ροπή προς την αμαρτία. Η ζωή σου όλη κυλάει μέσα στα προβλήματα και τα βάσανα. Και ο θάνατός σου ακόμα είναι πικρός. Συλλογίσου πώς είσαι χώμα και στάχτη (Γεν. 18:27). Θυμήσου τον αποκρουστικό τάφο, όπου τελειώνει η δόξα σου και η υπερηφάνειά σου. Σκέψου το ακοίμητο σκουλήκι (Μάρκ. 9:48), το σκότος το εξώτερο (Ματθ. 8:12), τη γέεννα του πυρός (Ματθ. 5:22), που σε περιμένουν μετά το θάνατο, για την καταραμένη σου έπαρση.

Αλλά γιατί, αλήθεια, υπερηφανεύεσαι και καμαρώνεις και εξουθενώνεις τους άλλους ανθρώπους, πού νομίζεις πως είναι τάχα κατώτεροί σου; Για τη σοφία σου; Για την αρετή σου; Για τα πλούτη σου; Για την ομορφιά σου; Για τη δύναμή σου; Όλ΄ αυτά όμως, και όσα άλλα έχεις, δεν είναι παρά ευεργετήματα και δώρα του Θεού, για τα οποία θα δώσεις λόγο την ημέρα της Κρίσεως. Όσο πιο χαρισματούχος είσαι, τόσο πιο αυστηρά θα κριθείς. Έτσι, αν στη ζωή αυτή αξιώθηκες να έχεις περισσότερα αγαθά από τους άλλους ανθρώπους, αγαθά υλικά ή πνευματικά, οφείλεις να ταπεινώνεσαι πιο πολύ και να ευγνωμονείς το Θεό που σε ευεργέτησε. Μόνο οι αμαρτίες και οι πτώσεις είναι δικές σου. Αν θέλεις γι΄ αυτές να καυχιέσαι, κάνε το, και δείξε μ΄ αυτόν τον τρόπο την αφροσύνη και την αγνωσία σου. Αν είσαι όμως λογικός άνθρωπος, θα βλέπεις την αναξιότητα και την αθλιότητά σου, και θα συντρίβεσαι ταπεινωμένος.

Μην ξεχνάς επίσης, πως ο υπερήφανος όχι μόνο στην άλλη ζωή κολάζεται, μά και στην παρούσα μισείται από τους ανθρώπους. Γιατί δεν υπάρχει πιο αντιπαθητικός άνθρωπος απ΄ αυτόν. Αλλά και ο ίδιος είναι συνεχώς ανήσυχος. Πασχίζει να προβληθεί και να συγκεντρώσει επάνω του την προσοχή και το ενδιαφέρον του κόσμου. Αν δεν τον τιμήσουν, ταράζεται και θλίβεται. Βρίσκεται συχνά σε φιλονικίες και διαμάχες με τους ομοίους του, που ζηλεύουν ο ένας τον άλλο. Ζητάει όλο και μεγαλύτερη δόξα. Λαχανιάζει και ιδρωκοπάει, ανεβαίνοντας με σπουδή τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην κορυφή της υπερηφάνειας.
Μα όσο πιο ψηλά ανέβει, τόσο ελεεινότερη θα είναι η πνευματική του πτώση, πτώση θανάσιμη.

Τον ταπεινό, αντίθετα, όλοι τον αγαπούν, ακόμα κι αν έχει άλλα ελαττώματα. Αυτός νικάει τον κακό με την υπομονή, τον οργίλο με την πραότητα, τον υπερήφανο με την ταπείνωση.

Ο Θεός υψώνει εκείνους που ταπεινώνονται, όχι εκείνους που ποθούν τα μεγαλεία. Ύψωσε τον Ιακώβ πάνω από τον Ησαύ (Γεν. 27-28), τον Ιωσήφ πάνω από τους αδελφούς του (Γεν. 37-41), την Άννα, που γέννησε τον μεγάλο προφήτη Σαμουήλ, πάνω από τη Φεννάνα (Α΄Βασ. 1:1-20), τον τελώνη πάνω από το Φαρισαίο (Λουκ. 18:14), τον φτωχό Λάζαρο πάνω από τον πλούσιο (Λουκ. 16:19-31). Κατεξοχήν όμως ύψωσε ο Θεός Πατέρας τον Μονογενή Υιό και Λόγο Του, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, που ταπεινώθηκε εκούσια πιο πολύ από κάθε άνθρωπο. Θεός αθάνατος και παντοδύναμος και ανενδεής Εκείνος, καταδέχθηκε να ενανθρωπήσει με άκρα ταπείνωση, να γεννηθεί σε σπήλαιο, να σπαργανωθεί σε φάτνη άλογων ζώων, να ζήσει μέσα στη φτώχεια και την αφάνεια, να καταφρονηθεί, να νίψει τα πόδια των μαθητών Του, να χλευαστεί, να μαστιγωθεί, και τελικά να υποστεί, όντας ολότελα αθώος, τον μαρτυρικό σταυρικό θάνατο -και όλ΄ αυτά για μας τους ένοχους και αμαρτωλούς, για τη σωτηρία και τη λύτρωσή μας.

Μιμήσου, λοιπόν, τον Κύριό σου! Μίσησε την υπερηφάνεια! Πόθησε την ταπείνωση! Να επιδιώκεις τη συναναστροφή με ανθρώπους άσημους και ταπεινούς, και να μη μεγαλοπιάνεσαι. Να ζητάς σε όλα την τελευταία θέση. Να κάνεις πρόθυμα τις πιο ευτελείς εργασίες. Ποτέ σου να μην πεις λόγο και να μην κάνεις πράξη που θα σε δείχνουν καλύτερο από τους άλλους. Στην ενδυμασία, στη διατροφή, σ΄ όλες τις ανάγκες του σώματος, ν΄ αποφεύγεις τα περιττά και εξεζητημένα. Μόνο τα απαραίτητα να έχεις. Και γενικά, όσο μπορείς, να μιμείσαι πάντα τον Κύριο, την Παναγία και τους αγίους, που πολιτεύθηκαν με βαθειά ταπείνωση. Γιατί, όπως τα καρπερά δέντρα, όσο περισσότερο είναι φορτωμένα με καρπούς, τόσο χαμηλότερα κλίνουν προς τη γη τα κλωνάρια τους, έτσι και οι πιστοί δούλοι του Θεού, όσο αποκτούν τις ευεργεσίες και δωρεές Του, τόσο ταπεινώνονται, γνωρίζοντας πώς αυτό είναι το χρέος τους, αφού ο Κύριος είπε: «Όταν κάνετε όλα όσα σας προστάζει ο Θεός, να λέτε: "Είμαστε ανάξιοι δούλοι, κάναμε αυτό που οφείλαμε να κάνουμε"» (Λουκ. 17:10).

Αν η Θεία μεγαλοσύνη ταπεινώθηκε τόσο, «μέχρι θανάτου» (Φιλιπ. 2:8), πώς τολμάει και υψηλοφρονεί η ανθρώπινη αδυναμία; Ο Άβελ μας δίδαξε την αθωότητα, ο Ενώχ την καθαρότητα, ο Νώε τη μεγαλοψυχία και την ελπίδα, ο Αβραάμ την υπακοή και τη φιλοξενία, ο Ιακώβ τη μακροθυμία, ο Ιωσήφ την αγνεία, ο Μωυσής την πραότητα, ο Ιώβ την υπομονή, ο Δαβίδ την αγάπη στους εχθρούς, ο Ηλίας τον ένθεο ζήλο, και ο Υιός του Θεού την ταπείνωση: «Διδαχθείτε από το δικό μου παράδειγμα, γιατί είμαι πράος και ταπεινός στην καρδία, και οι ψυχές σας θα βρουν ανάπαυση» (Ματθ. 11:29). Όλες τις αρετές μας διδάσκει ο Κύριος, σ΄ αυτήν όμως μας παρακινεί περισσότερο, γιατί είναι το δοχείο και το θησαυροφυλάκιο των άλλων.

Πηγή: Πῶς θά σωθοῦμε, ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

πηγή /αντιγραφή