Γράφει ὁ κ. Κωνσταντῖνος Βαθιώτης,
τέως Ἀναπληρωτὴς Καθηγητὴς Νομικῆς Σχολῆς Δ.Π.Θ.
ΜΕΡΟΣ ΙΑ΄
ΧΑΑΓΚ: ΝΑΙ, Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΘΑ ΜΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΗ!
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μόλις πρὶν ἀπὸ ἕνα χρόνο κυκλοφόρησε στὴν Ἑλλάδα ἡ μετάφραση τοῦ βιβλίου τοῦ Τσὰντ Α. Χαὰγκ (Chad A. Haag) μὲ τίτλο «Ἡ φιλοσοφία τοῦ Τὲντ Καζύνσκι. Γιατί ὁ Γιουναμπόμπερ εἶχε δίκιο γιὰ τὴν σύγχρονη τεχνολογία» (μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2024· τὸ πρωτότυπο εἶχε ἐκδοθεῖ τὸ 2019).
Ὁ Χαάγκ, θεωρητικὸς ποὺ πραγματεύεται ζητήματα σχετικὰ μὲ τὴν Βαθιὰ Οἰκολογία, τὴν κριτικὴ τῆς Σύγχρονης Τεχνολογίας καὶ τὴν ἑρμηνευτική, ἐπιχειρεῖ μὲ τὸ βιβλίο του αὐτὸ νὰ δικαιώσει τὴν θέση τοῦ Καζύνσκι ὅτι ἡ σύγχρονη τεχνολογία κινδυνεύει νὰ ἐξελιχθεῖ ὄχι μόνο σὲ «ὁδοστρωτήρα» τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά, πολὺ περισσότερο, σὲ δήμιο ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητας, ἀναδεικνύοντας τὰ βασικότερα σημεῖα τῆς καζύνσκειας ἐπιχειρηματολογίας.
Δεδομένου ὅτι ἡ σειρὰ ἄρθρων ποὺ ξεκίνησε νὰ δημοσιεύεται ἐδῶ μὲ κοινὸ ἀντικείμενο τὴν τεχνολογία ὡς «ὁδοστρωτήρα» τῆς ἐλευθερίας βασίσθηκε στὶς θέσεις ποὺ διετύπωσε ὁ Καζύνσκι περὶ τοῦ προβλήματος αὐτοῦ, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τὸ ἀντὶ-τεχνολογικό του «Μανιφέστο» ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 1995 στὶς ἀμερικανικὲς ἐφημερίδες New York Times καὶ Washington Post ὑπὸ τὸν τίτλο «Ἡ Βιομηχανικὴ Κοινωνία καὶ τὸ μέλλον της», εἶναι ἀναγκαῖο νὰ πληροφορηθοῦν οἱ ἀναγνῶστες ὄχι μόνο τοὺς λόγους, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ Χαὰγκ συμφωνεῖ μὲ τὸν Καζύνσκι γιὰ τὶς ὀλέθριες ἐγγενεῖς ἰδιότητες τῆς τεχνολογίας ἀλλὰ καὶ κάποιες συμπληρωματικὲς-διευκρινιστικὲς τοποθετήσεις τοῦ δεύτερου σὲ διάφορα κείμενά του ποὺ εἶδαν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μέσα στὸν 21ο αἰώνα.
Ἤδη ἀπὸ τὶς πρῶτες σελίδες, ὁ Χαὰγκ ἔρχεται νὰ ἀπονείμει τὰ εὔσημα στὸν Καζύνσκι, παρότι τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐξαπάτησης ἔχουν φροντίσει νὰ τὸν ἀκυρώσουν ὡς προσωπικότητα: ἐμφανίζοντάς τον ὡς μία ἄθλια καρικατούρα «ἐγχώριου τρομοκράτη», προσποιοῦνται ὅτι οἱ φιλοσοφικὲς ἰδέες του εἶναι ἠθικῶς ἀνεπίτρεπτο νὰ συζητοῦνται [1]. Ἡ δικαίωση τοῦ Καζύνσκι συνίσταται κατ’ ἀρχὰς στὸ γεγονὸς ὅτι τὸ «μανιφέστο» του δημοσιεύθηκε μέσα στὴν τελευταία δεκαετία τοῦ 20οῦ αἰώνα, ὅταν τὰ μέσα τῆς ἠλεκτρονικῆς ψυχαγωγίας, δηλ. ἡ τηλεόραση καὶ τὸ ραδιόφωνο, φαίνονταν «γραφικὰ καὶ ἀβλαβῆ» μπροστὰ στὴν «ἀσταμάτητη πλημμυρίδα τῶν βίντεο τοῦ YouTube, τὰ ὁποῖα εἶναι ἄμεσα διαθέσιμα στὰ προσωπικὰ [ἔξυπνα] φορητὰ τηλέφωνα (smartphones)» τῶν πολιτῶν καὶ «πανταχοῦ παρόντα, ἀκόμα καὶ μεταξὺ τῶν ἀστέγων στὴν Δύση καὶ μεταξὺ τῶν τρωγλοδυτῶν τοῦ λεγόμενου “Τρίτου Κόσμου”» [2].
ΟΛΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
Πάντως, δεδομένου ὅτι ἡ διάδοση τῶν μικροσυσκευῶν (gadget) σὲ κάθε ἄνθρωπο, ἀνεξαρτήτως τῆς οἰκονομικῆς του κατάστασης, προπαγανδίζεται ὡς «ἐκδημοκρατισμὸς» καὶ «συμπεριληπτικότητα», ἡ ἀπόλυτη καταγγελτικότητα τοῦ Καζύνσκι ἐναντίον τῆς σύγχρονης τεχνολογίας μπορεῖ ἤδη ἐκ προοιμίου νὰ θεωρηθεῖ ὅτι εἶναι ἀδικαιολόγητη τόσο ἀπὸ ἐμπειρικὴ ὅσο καὶ ἀπὸ ἠθικὴ σκοπιά.
Ὁ ὑπομονετικὸς ἀναγνώστης, ὅμως, ποὺ θὰ ἀποφασίσει νὰ διαβάσει τὸ βιβλίο τοῦ Χάαγκ μέχρι τὸ τέλος θὰ διαπιστώσει, δυστυχῶς, ὅτι ἡ ἐν λόγῳ «ἀχίλλειος πτέρνα» εἶναι μόνο φαινομενική, ἀφοῦ σὲ αὐτὴν ἀκριβῶς ὑποκρύπτεται ἡ λύση πού, κατὰ τὸν Καζύνσκι, θὰ σώσει τὴν ἀπειλούμενη ἀπὸ τὸ τέρας τῆς τεχνολογίας ἀνθρωπότητα.
Ὁ Χαάγκ, ὁ ὁποῖος ἐκτιμᾶ ὅτι τὰ κείμενα τοῦ Καζύνσκι «εἶναι μεταξὺ τῶν πιὸ σημαντικῶν ποὺ γράφτηκαν μέχρι τοῦδε αὐτὸν τὸν αἰώνα» [3], σπεύδει νὰ ἐπιστήσει τὴν προσοχὴ τοῦ ἀναγνώστη στὸ γεγονὸς ὅτι κύριο μέλημα τοῦ Καζύνσκι δὲν ἦταν ἡ αἰφνίδια ἀνακοπὴ τῆς ἐξέλιξης καὶ διάδοσης τῆς τεχνολογίας, ἀλλὰ (ὅπως ἤδη ἀπὸ τὸ 1985 ἔγραφε στὴν ἐφημερίδα San Francisco Examiner) ἡ δημιουργία ἑνὸς ἐπαναστατικοῦ κινήματος γιὰ τὴν κατὰ τὸ δυνατὸν ταχύτερη ὁλικὴ καταστροφὴ τοῦ Τεχνολογικοῦ Συστήματος, ποὺ ἀποτελεῖ τὴν «μεγαλύτερη ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἐλευθερία», μὲ ἀνατροπὴ τῆς οἰκονομικῆς καὶ τεχνολογικῆς βάσης τῆς κοινωνίας, ὥστε νὰ συντελεσθεῖ ἡ μετάβασή της σὲ μία «μετατεχνολογικὴ κατάσταση» [4].
Ὅπως γράφει χαρακτηριστικὰ ὁ Καζύνσκι: «Τὰ ἐργοστάσια θὰ πρέπει νὰ καταστραφοῦν, τὰ τεχνικὰ βιβλία νὰ καοῦν».
Συνεπῶς, ἡ δέουσα ἀντίδραση στὸ Τεχνολογικὸ Σύστημα δὲν μπορεῖ νὰ βασίζεται σὲ κάποια ἐπουσιώδη ἀναμόρφωση, ἀλλὰ προϋποθέτει μία ριζικὴ ἀντιμετώπιση στὴν βάση τοῦ μανιχαϊστικοῦ διπόλου «ἢ ὅλα ἢ τίποτε». Μὲ ἄλλα λόγια, μεσοβέζικες-συμβιβαστικὲς λύσεις δὲν ὑπάρχουν, διότι «δὲν ὑπάρχει πιθανότητα γιὰ μία γκρίζα ζώνη, στὴν ὁποία τὰ “καλὰ μέρη” τῆς σύγχρονης τεχνολογίας θὰ μποροῦσαν νὰ διατηρηθοῦν καὶ τὰ “κακὰ μέρη” θὰ μποροῦσαν νὰ ἀφαιρεθοῦν»· «τὸ νὰ παίζουμε παιχνίδια μὲ τὴν μεταρρύθμιση τῆς τεχνολογίας [προκειμένου] νὰ τὴν καταστήσουμε “ἀσφαλῆ” ἰσοδυναμεῖ a priori μὲ τὸ νὰ διακινδυνεύουμε τὴν ἴδια τὴν ἐξαφάνιση τῆς σύνθετης ζωῆς πάνω στὴ Γῆ» [5].
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΛΑΙΜΑΡΓΟΥ ΓΕΙΤΟΝΟΣ
Καὶ τοῦτο, διότι ἡ τεχνολογία λειτουργεῖ μὲ «ἀκατάσχετη λαιμαργία», ὅπως ἕνας ἰσχυρὸς γείτονας ποὺ βαθμιαῖα καταπατεῖ καὶ κλέβει τὸν ἀδύναμο γείτονά του: Ὀλίγον κατ’ ὀλίγον ἀφαιρεῖ ἀπὸ αὐτὸν ὁλοένα καὶ περισσότερα κομμάτια γῆς (δηλ. ἐλευθερίας), μέχρι ποὺ τελικὰ τοῦ ἁρπάζει καὶ τὸ τελευταῖο κομμάτι τῆς γῆς του.
Ὡς μόνη, λοιπόν, ἐναλλακτικὴ λύση ὑπὲρ τοῦ ἀδυνάτου προβάλλει ἡ ἐξολόθρευση τοῦ πλεονέκτη γείτονα, μόλις αὐτὸς ἐμφανίσει ἔκδηλα τὰ σημάδια τῆς ἀρρώστιας του. Διαφορετικά, ἂν ὁ ἀδύναμος γείτονας ἐπιλέξει τὴν ἐκδοχὴ τοῦ συμβιβασμοῦ, τότε, μόλις ὁ ἰσχυρὸς γείτονας ἀναρρώσει, θὰ καταργήσει κάθε ἴχνος ἀνθρώπινης ἐλευθερίας [6].
Φυσικά, οἱ προπαγανδιστὲς τῆς τεχνολογίας δὲν τολμοῦν νὰ βγάλουν στὸ φῶς οὔτε κἄν αὐτὴν τὴν θεμελιώδη γραμμὴ τῆς καζύνσκειας φιλοσοφίας, ἀφοῦ κάτι τέτοιο αὐτομάτως θὰ ἔσπερνε τὸν ἰὸ τῆς ἀμφιβολίας γιὰ τὸ ἀδιάκοπο παραλήρημα τῶν καλολαδωμένων γραναζιῶν τῆς Νέας Τάξης Πραγμάτων, ποὺ προσπαθοῦν νὰ παραπλανήσουν τὸν κόσμο ἐμφανίζοντας τὴν τεχνολογία ὡς τὴν ἀναγκαία προϋπόθεση γιὰ τὴν «πρόοδο» τῆς ἀνθρωπότητας. Ὅπου πρόοδος: ἀποτελεσματικὸς ἔλεγχος τῶν ἐπιδημιῶν ἀλλὰ καὶ τῆς ἐγκληματικότητας, καταπολέμηση τῆς γήρανσης, ἐπίτευξη τῆς ἀθανασίας, ἐξάλειψη τῆς γραφειοκρατίας.
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ Ἤ ΔΑΣΟΣ;
Γιὰ νὰ καταδείξει ὁ Χάαγκ πόσο συνεπὴς ἦταν ἀπὸ τὰ φοιτητικά του χρόνια ὁ Καζύνσκι μὲ τὶς θέσεις ποὺ κατέγραψε ἀργότερα στὸ «Μανιφέστο» του (ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε ἀπορρίψει τὴν ἐπιλογὴ τοῦ «ἀκαδημαϊκοῦ χαρτοπόντικα» καὶ εἶχε πάει νὰ ζήσει σὲ μία ἁπλὴ καλύβα μέσα στὰ ἀπόμερα δάση τῆς Μοντάνα, ὅπου πληκτρολογοῦσε τὶς σκέψεις του σὲ μία γραφομηχανή), σημειώνει ὅτι αὐτὴ ἡ μαθηματικὴ διάνοια εἶχε πιάσει δουλειὰ στὸ Μπέρκλεϋ, μὲ μοναδικὸ σκοπὸ νὰ συγκεντρώσει ἕνα ἱκανοποιητικὸ ποσὸ ποὺ θὰ τοῦ ἔδινε τὴν δυνατότητα νὰ ἀγοράσει ἕνα κομμάτι γῆς καὶ νὰ φτιάξει τὸ καταφύγιό του μέσα στὸ δάσος, μακριὰ ἀπὸ τὸν τεχνολογικοποιημένο κόσμο.
Ἐπίσης, σύμφωνα μὲ ὅσα ρητῶς ἀναφέρει ὁ Καζύνσκι σὲ μία ἐπιστολὴ ποὺ εἶχε στείλει τὸ 2003 πρὸς κάποιον Μ.Κ., ἐπέλεξε νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὰ καθαρὰ καὶ ὄχι μὲ τὰ ἐφαρμοσμένα μαθηματικά, διότι τὰ δεύτερα συμβάλλουν στὴν ἀνάπτυξη τοῦ τεχνολογικοῦ βιομηχανικοῦ συστήματος ποὺ εὐθύνεται γιὰ τὰ περισσότερα δεινὰ τῆς ἀνθρωπότητας (ὅπως εἶναι π.χ. ἡ περιβαλλοντικὴ καταστροφή, ἡ καρκινογόνος ἔκθεση, οἱ ψυχικὲς ἀρρώστιες κ.λπ. [7]).
Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι, ὅταν τὸ 1999 ἕνας ἐπιστολογράφος τὸν ρώτησε «τί πανεπιστημιακὴ εἰδικότητα θὰ ἐπέλεγε ἂν μποροῦσε νὰ πάει πίσω τὸν χρόνο καὶ νὰ φοιτήσει ξανὰ στὸ κολλέγιο», ἔδωσε μία ἀπάντηση ποὺ συμπορεύεται ἀπολύτως μὲ τὴν συμβουλὴ τοῦ Ἁγίου Παϊσίου γιὰ τὰ ἔσχατα χρόνια: εἶπε, δηλαδή, ὅτι «ἂν μποροῦσε νὰ ξαναρχίσει ἀπὸ τὴν ἀρχή, δὲν θὰ εἶχε φοιτήσει ποτὲ στὸ κολλέγιο· ἀντὶ νὰ χάσει τὸν χρόνο του μὲ τὴν ἐπίσημη ἐκπαίδευση, θὰ πήγαινε κατευθεῖαν νὰ ζήσει στὰ βουνὰ» [8]. Καὶ πόσο δίκιο εἶχε, ἀφοῦ σήμερα εἶναι κάτι παραπάνω ἀπὸ ἐμφανὲς ὅτι τὰ σχολεῖα καὶ τὰ πανεπιστήμια ἔχουν ἐξελιχθεῖ σὲ «προπαγανδιστικοὺς στρατῶνες» τῆς κάθε ἀτζέντας ποὺ σκαρφίζεται ἡ Νέα Τάξη Πραγμάτων. Κοινὴ αἰχμὴ τοῦ δηλητηριασμένου δόρατός της εἶναι ἡ λατρεία τῆς τεχνολογίας σὰν νὰ πρόκειται γιὰ τὴν σύγχρονη θεότητα τῆς ἀνθρωπότητας.
Ὁ Χαὰγκ συμπληρώνει τὸν ζοφερὸ καμβὰ τοῦ σημερινοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος, κάνοντας τὸ ἑξῆς σχόλιο: [9] «Δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ ποῦμε ὅτι τὸ νὰ στέκεται κανεὶς στὴν γωνία τοῦ δρόμου διαμαρτυρόμενος κατὰ τοῦ σεξισμοῦ καὶ τῆς ὁμοφοβίας δὲν εἶναι πλέον ἕνα προαιρετικὸ συμπλήρωμα τῆς ἐκπαίδευσης, ἀλλὰ αὐτὸ σήμερα εἶναι ἁπλὰ ἡ ἐκπαίδευση τοῦ καθενός».
Ὁ Γάλλος φιλόσοφος Ζὰκ Ἐλλύλ [10] ἐπικρίνει δικαίως τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα, γράφοντας ὅτι «μολονότι σὲ παλαιότερες ἐποχὲς ἡ διαφώτιση ἦταν ὁ δεδηλωμένος στόχος τῆς ἐκπαίδευσης, στὴν ἐποχή του εἶχε στραφεῖ σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου στὸν στόχο τῆς συμμόρφωσης. Ἀκόμη πιὸ ἀνησυχητικὸ εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ συγκεκριμένο εἶδος συμμόρφωσης ποὺ εὐνοήθηκε ἦταν αὐτὸ ποὺ θὰ ἀνάγκαζε τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἀποδεχθοῦν συνθῆκες ποὺ προηγουμένως θὰ τοὺς ὁδηγοῦσαν στὴν τρέλλα ἢ στὴν κατάθλιψη. Ὁ ὅρος “ψυχικὴ ὑγεία” εἶναι, ἑπομένως, στὴν πραγματικότητα μία λανθασμένη ὀνομασία, ἀφοῦ τὸ μόνο πρᾶγμα ποὺ μετράει εἶναι τὸ πόσο ἄρρωστος θὰ ἐπιτρέψει κανεὶς στὸν ἑαυτό του νὰ γίνει χωρὶς νὰ τὸ κάνει θέμα» [11].
Πάντως, δεδομένου ὅτι τὰ σχολεῖα καὶ τὰ πανεπιστήμια συγκαταλέγονταν ἀνέκαθεν ἀνάμεσα στοὺς «ἰδεολογικοὺς μηχανισμοὺς τοῦ κράτους» [12], τίθεται ἐν ἀμφιβόλῳ ἡ ἐγκυρότητα τῆς θέσης τοῦ Ἐλλὺλ ὅτι, σὲ παλαιότερες ἐποχές, δεδηλωμένος στόχος τῆς ἐκπαίδευσης ἦταν ἡ διαφώτιση. (Συνεχίζεται…)
Σημειώσεις:
[1] Χαάγκ, Ἡ φιλοσοφία τοῦ Τὲντ Καζύνσκι. Γιατί ὁ Γιουναμπόμπερ εἶχε δίκιο γιὰ τὴν σύγχρονη τεχνολογία, 2024, σελ. 270. [2] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 20-21. [3] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 34. [4] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 38 ἑπ. [5] Χαάγκη, ὅ.π., σελ. 136. [6] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 44. [7] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 26. [8] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 32. [9] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 285. [10] Κορυφαίας σημασίας γιὰ τὴν κατανόηση τῆς ἀπειλῆς τῆς τεχνολογίας γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ Ἐλλύλ, Τὸ τεχνικὸ σύστημα, μτφ.: Γ. Ἰωαννίδης, ἐκδ. Ἀλήστου Μνήμης, Ἀθήνα 2012. [11] Χαάγκ, ὅ.π., σελ. 159/160. [12] Γιὰ τὸν ὅρο αὐτὸν βλ. Althusser, Γιὰ τὴν ἀναπαραγωγή. Ἰδεολογία καὶ ἰδεολογικοὶ μηχανισμοὶ τοῦ κράτους, μτφ.: Τ. Μπέτζελος, ἔκδ. Ἐκτὸς Γραμμῆς, Ἀθήνα 2025.
