Γράφει ὁ κ. Κωνσταντῖνος Βαθιώτης, τέως Ἀναπληρωτὴς Καθηγητὴς Νομικῆς Σχολῆς Δ.Π.Θ.
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΕΡΗΜΙΤΗΣ-ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣ
Ὅποιοι προβληματίζονται τόσο γιὰ τὶς ἐπιπτώσεις ποὺ ἔχει ἡ ραγδαία ἀναπτυσσόμενη τεχνολογία πάνω στὶς ἀτομικὲς ἐλευθερίες τοῦ πολίτη ὅσο καὶ γενικότερα γιὰ τὸ μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας, θὰ βοηθηθοῦν πολύ, ἂν μελετήσουν τὶς σχετικὲς θέσεις ποὺ εἶχε διατυπώσει ὁ Θεόδωρος Καζύνσκι (Ted Kaczynski), μία μαθηματικὴ ἰδιοφυΐα ποὺ ἤδη ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 16 ἐτῶν εἶχε προσληφθεῖ στὸ Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ὅπου δίδαξε γιὰ ἕνα μικρὸ διάστημα ὡς ἀναπληρωτὴς καθηγητής.
Διέκοψε ἀπότομα τὴν πολλὰ ὑποσχόμενη ἀκαδημαϊκή του σταδιοδρομία καὶ ἐγκατέλειψε τὴν ὀργανωμένη κοινωνικὴ ζωὴ καὶ τὸν σύγχρονο πολιτισμό, γιὰ νὰ διάγει μονήρη βίο στὴν ἄγρια φύση· εἰδικότερα, ἔκτισε μία καλύβα σὲ ἀπομονωμένη περιοχὴ τῆς Μοντάνα, διαβιώντας ὑπὸ ἡμιπρωτόγονες συνθῆκες.
Ἀφοῦ ἔζησε ἐπὶ ἑπτὰ χρόνια ὡς ἐρημίτης, συνειδητοποίησε ὅτι εἶναι ἀδύνατον νὰ διαφύγει τῶν συνεπειῶν τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ, καταλήγοντας στὸ συμπέρασμα ὅτι τὸ περιβάλλον του καταστρέφεται ἀπὸ τὴν εἰσβολὴ τῶν ἐπιχειρηματικῶν δραστηριοτήτων στὴν οἰκεία του περιοχή. Δυστυχῶς, τὸ 1978 ἔλαβε τὴν παντελῶς ἀκατανόητη (ἂν ὄχι παρανοϊκὴ) καὶ ἀπαράδεκτη ἀπόφαση νὰ ἀναλάβει τρομοκρατικὴ δράση κατὰ τῆς βιομηχανικῆς-τεχνολογικῆς κοινωνίας: μέχρι τὸ 1995 ἔστελνε παγιδευμένες ἀποστολὲς σὲ τεχνοκράτες, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ σκοτωθοῦν 3 παραλῆπτες ἀπὸ τὸν χῶρο τῆς σύγχρονης τεχνολογίας καὶ νὰ τραυματισθοῦν ἄλλοι 23, οἱ ὁποῖοι ἄνοιξαν τὶς παγιδευμένες ἐπιστολὲς στὸ πανεπιστημιακό τους γραφεῖο ἢ μέσα σὲ ἀεροπλάνο· γι’ αὐτὸ τὸ FBI ἔδωσε στὸν Καζύνσκι τὸ παρωνύμιο «Unabomber» (UNiversity and Airline BOMBER).
ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
Τὸ 1995, ὁ Καζύνσκι ὑποχρέωσε τὶς ἀμερικανικὲς ἐφημερίδες New York Times καὶ Washington Post, νὰ δημοσιεύσουν τὸ μανιφέστο του μὲ τίτλο «Ἡ βιομηχανικὴ κοινωνία καὶ τὸ μέλλον της» (Industrial Society and it’s Future) [1], ἀπειλώντας τους ὅτι, σὲ περίπτωση ἄρνησής τους, θὰ συνέχιζε τὴν τρομοκρατικὴ δράση του. Σὲ αὐτὸ τὸ μανιφέστο του, στὸ ὁποῖο περιέχεται καὶ μία κεφαλαιώδους σημασίας διαπίστωση ποὺ θὰ ἀναπαραχθεῖ αὐτούσια ἀμέσως παρακάτω, ὁ Καζύνσκι γράφει κάποιες ἄκρως ἐπίκαιρες ἀλήθειες, οἱ ὁποῖες πρέπει νὰ σημάνουν συναγερμὸ γιὰ τὸ ζοφερὸ μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας ποὺ ἀπειλεῖται ἀπὸ τὴν ἀνεξέλεγκτη ἐπιτάχυνση τῆς τεχνολογίας [2].
Σημειωτέον ὅτι ἡ δημοσίευση τοῦ μανιφέστου του ὑπῆρξε καὶ ἡ προσωπική του ταφόπλακα, ἀφοῦ, ἀπὸ τὸν τρόπο γραφῆς του, τὸν ἀναγνώρισε ὁ ἀδελφός του, ὁ ὁποῖος καὶ τὸν κατέδωσε στὶς ἀστυνομικὲς ἀρχὲς τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1996, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ Καζύνσκι νὰ καταδικασθεῖ σὲ ἰσόβια κάθειρξη. Στις 10 Ἰουνίου 2023 φέρεται νὰ βρέθηκε μέσα στὸ κελλί του (τῶν φυλακῶν τῆς Βόρειας Καρολίνας) ἀπαγχονισμένος μὲ ἕνα κορδόνι παπουτσιοῦ.
ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ
Προσπαθώντας, λοιπόν, ὁ Καζύνσκι νὰ ἐξηγήσει στὸ ἐπίμαχο μανιφέστο του «τὸν λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ τεχνολογία εἶναι μία πιὸ ἰσχυρὴ κοινωνικὴ δύναμη ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία γιὰ ἐλευθερία» [3], γράφει τὰ ἑξῆς: [4]
Μία τεχνολογικὴ ἐξέλιξη ποὺ φαίνεται ὅτι δὲν ἀπειλεῖ τὴν ἐλευθερία συχνὰ ἀποδεικνύεται ὅτι τὴν ἀπειλεῖ πολὺ σοβαρὰ ἀργότερα. Γιὰ παράδειγμα, ἡ μηχανοκίνητη μεταφορά. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ στὸ παρελθὸν περπατοῦσε, μποροῦσε νὰ πάει ὅπου θέλει, μὲ τὸν δικό του ρυθμό, δίχως νὰ τηρεῖ κανόνες κυκλοφορίας καὶ ἦταν ἀνεξάρτητος ἀπὸ τὰ τεχνολογικὰ συστήματα ὑποστήριξης.
Ὅταν ἐμφανίστηκαν τὰ πρῶτα μηχανοκίνητα ὀχήματα φάνηκε ὅτι αὐξάνουν τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν ἀφαίρεσαν τὴν ἐλευθερία ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ποὺ περπατοῦσε, κανεὶς δὲν ἦταν ὑποχρεωμένος νὰ ἔχει αὐτοκίνητο, ἂν δὲν ἤθελε νὰ ἔχει καὶ ὅποιος ἀποφάσιζε νὰ ἀγοράσει ἕνα, μποροῦσε νὰ ταξιδεύει γρηγορότερα καὶ μακρύτερα ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ποὺ περπατοῦσε. Ὅμως, ἡ εἰσαγωγὴ τῆς μηχανοκίνητης μεταφορᾶς σύντομα ἄλλαξε τὴν κοινωνία κατὰ τέτοιον τρόπο, ὥστε περιόρισε σὲ μεγάλο βαθμὸ τὴν ἐλευθερία τῆς μετακίνησης τοῦ ἀνθρώπου.
Ὅταν τὰ αὐτοκίνητα ἔγιναν πολυάριθμα, ἦταν πλέον ἀπαραίτητο νὰ ὑπάρχει ἐκτεταμένος ἔλεγχος τῆς χρήσεώς τους. Οἱ ἄνθρωποι δὲν μποροῦσαν νὰ πᾶνε ὅπου θέλουν μὲ τὸ αὐτοκίνητό τους καὶ ἀκολουθώντας τὸν δικό τους ρυθμό, εἰδικὰ σὲ πυκνοκατοικημένες περιοχές. Ἡ κίνησή τους ρυθμιζόταν ἀπὸ τὴν ροὴ τῆς κυκλοφορίας καὶ ἀπὸ τοὺς διαφόρους κανόνες ὁδικῆς κυκλοφορίας. Ἐπίσης ἄρχισαν νὰ δεσμεύονται ἀπὸ διάφορες ὑποχρεώσεις: τὶς ἀπαιτήσεις τῆς χορηγήσεως ἀδείας, τὶς ἐξετάσεις ὁδήγησης, τὴν ἀνανέωση τῆς ἄδειας κυκλοφορίας, τὴν ἀσφάλιση, τὴν συντήρηση ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ τὴν ἀσφάλεια τοῦ ὀχήματος, τὶς μηνιαῖες δόσεις γιὰ τὴν ἀγορά του.
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΣ
Ἐπιπλέον, ἡ χρήση μηχανοκίνητης μεταφορᾶς δὲν ἦταν πιὰ προαιρετική. Μετὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς μηχανοκίνητης μεταφορᾶς ἡ διάταξη τῶν πόλεών μας ἔχει ἀλλάξει κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε οἱ ἄνθρωποι στὴν πλειονότητά τους δὲν ζοῦν πιὰ σὲ ἀπόσταση βαδίσματος ἀπὸ τὸν τόπο ἐργασίας τους, ἀπὸ τὶς ἀγορὲς καὶ τοὺς χώρους ψυχαγωγίας καὶ ἔτσι εἶναι ὑποχρεωμένοι νὰ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸ αὐτοκίνητο γιὰ τὴν μεταφορά τους. Εἰδάλλως πρέπει νὰ χρησιμοποιοῦν τὰ δημόσια μέσα συγκοινωνίας· πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι θὰ ἔχουν ἀκόμη μικρότερο ἔλεγχο στὴν μετακίνησή τους ἀπὸ ὅ,τι ἂν ὁδηγοῦσαν αὐτοκίνητο.
Ἀκόμη καὶ ἡ ἐλευθερία τοῦ περιπατητῆ εἶναι τώρα σὲ μεγάλο βαθμὸ περιορισμένη. Μέσα στὴν πόλη συνεχῶς πρέπει νὰ σταματᾶ καὶ νὰ περιμένει στὰ φανάρια, ποὺ εἶναι ρυθμισμένα κυρίως γιὰ νὰ ἐξυπηρετοῦν τὴν κίνηση τῶν αὐτοκινήτων. Στὴν ἐξοχὴ ἡ μηχανοκίνητη κυκλοφορία καθιστᾶ ἐπικίνδυνο καὶ δυσάρεστο τὸ περπάτημα κατὰ μῆκος τοῦ αὐτοκινητοδρόμου».
Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὁ Καζύνσκι μᾶς καλεῖ νὰ κρατήσουμε στὴν ἄκρη τοῦ μυαλοῦ μας τὴν ἑξῆς παρατήρηση: Ὅταν εἰσάγεται ἕνα νέο εἶδος τεχνολογίας ὡς ἐναλλακτικὴ λύση, τὴν ὁποία ἕνας πολίτης μπορεῖ νὰ δεχθεῖ ἢ ἀπορρίψει, αὐτὸ τὸ ἐπίτευγμα δὲν παραμένει ἀπαραιτήτως προαιρετικό. Σὲ πολλὲς περιπτώσεις ἡ νέα τεχνολογία ἀλλάζει τὴν κοινωνία κατὰ τέτοιο τρόπο, ποὺ τελικὰ οἱ ἄνθρωποι ἀναγκάζονται νὰ τὴ χρησιμοποιήσουν.
Στὴν ἴδια κατεύθυνση ἐκινεῖτο καὶ ἡ Αἰκατερίνη Στριφτοῦ-Κριαρᾶ, καθηγήτρια Ἀνωτάτης Σχολῆς Βιομηχανικῶν Σπουδῶν Θεσσαλονίκης, στὸ δοκίμιό της μὲ τίτλο «Ἀνάγκες τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου καὶ τεχνικὸς πολιτισμός»: [5]
Ὁ ἄνθρωπος, εἴτε τὸ θέλει εἴτε δὲν τὸ θέλει, εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ κάμη διάλογο μὲ τὴ μηχανή. Νὰ δεχθεῖ τὶς ὑπηρεσίες καὶ τὰ ἀγαθὰ ποὺ τοῦ προσφέρει ὁ μηχανικὸς πολιτισμός, καὶ εἶναι πολλὰ τὰ ἀγαθὰ αὐτά, ἀλλὰ νὰ φροντίσει νὰ μὴ τὸν καταδυναστεύσει ἡ μηχανή, νὰ μὴ γίνει ἐξάρτημά της μὲ κίνδυνο τὴν ἐκμηδένιση τῆς προσωπικότητάς του. Ἔτσι ὁ καλπασμὸς πρὸς τὴν ὑλικὴ εὐημερία δὲν πρέπει νὰ εἶναι μονόπλευρος. Ὁ ἄνθρωπος δηλ. δὲν πρέπει νὰ περιορισθεῖ στὴν ἱκανοποίηση τῶν ὑλικῶν ἀναγκῶν του, γιατί μία τέτοια ἀντίληψη ὑπάρχει κίνδυνος νὰ τὸν ὁδηγήσει σὲ ἕνα στενόκαρδο ὠφελιμισμό, ποὺ θὰ καταπνίξει κάθε ὑψηλότερο ἀνθρώπινο αἴσθημα καὶ κάθε ἰδέα ὑψηλὴ στὸ χῶρο τοῦ πνεύματος. Καὶ ἐδῶ ἀκριβῶς εἶναι ὁ κίνδυνος ἀπὸ τὸ μηχανικὸ πολιτισμό· μήπως ὁ ἄνθρωπος κερδίζοντας μεγαλύτερη εὐμάρεια χάσει τὸν «ἄνθρωπο».
ΕΠΙΘΥΜΗΤΟΝ ΜΕΝ, ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΝ ΔΕ
Ἐνῶ ἡ τεχνολογικὴ πρόοδος συνολικὰ περιορίζει διαρκῶς τὴν σφαῖρα τῆς ἐλευθερίας μας, κάθε νέο τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα ἐξεταζόμενο ἀπὸ μόνο του φαίνεται νὰ εἶναι ἐπιθυμητό. Ὁ ἠλεκτρισμός, οἱ ἐσωτερικὲς ὑδραυλικὲς ἐγκαταστάσεις, οἱ γρήγορες ἐπικοινωνίες μακρᾶς ἀποστάσεως κ.λπ. Πῶς θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἐπιχειρηματολογήσει ἐναντίον ὅλων αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἢ ἐναντίον κάποιου ἀπὸ τὰ ἀναρίθμητα τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα ποὺ ἔχουν δημιουργήσει τὴν σύγχρονη κοινωνία; Θὰ ἦταν παράλογο, παραδείγματος χάριν, νὰ ἀντισταθοῦμε στὴν εἰσαγωγὴ τοῦ τηλεφώνου. Ἔχει πολλὰ πλεονεκτήματα καὶ κανένα μειονέκτημα.
Ὡστόσο, […] ἂν ὅλα αὐτὰ τὰ τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα ἐξεταστοῦν συνολικά, βλέπουμε ὅτι ἔχουν δημιουργήσει ἕνα κόσμο, στὸν ὁποῖο ἡ τύχη τοῦ μέσου ἀνθρώπου δὲν εἶναι πιὰ στὰ δικά του χέρια ἢ στὰ χέρια τῶν γειτόνων καὶ τῶν φίλων του, ἀλλὰ στὰ χέρια τῶν πολιτικῶν, τῶν στελεχῶν ἐπιχειρήσεων καὶ τῶν ἀπόμακρων καὶ ἀνώνυμων τεχνικῶν καὶ γραφειοκρατῶν, τοὺς ὁποίους αὐτὸς ὡς ἄτομο δὲν ἔχει καμιὰ δύναμη, γιὰ νὰ ἐπηρεάσει».
ΕΥΚΟΛΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Ἐδῶ ἀκριβῶς, ὁ Καζύνσκι ἐπινοεῖ τὸ ἐξαιρετικὰ διδακτικὸ παράδειγμα τοῦ καθοδηγούμενου σκακιστῆ, προκειμένου νὰ δείξει ὅτι ἡ εὐκολία ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ (τὴν ὁποία προτάσσουν κατὰ κόρον οἱ προπαγανδιστὲς ὡς δόλωμα, προκειμένου νὰ πείσουν τοὺς πολίτες νὰ ἀποδεχθοῦν τὸ ἑκάστοτε νέο τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα) καὶ ἡ ἐλευθερία, ἀπὸ τὴν ἄλλη, τελοῦν μεταξύ τους σὲ σχέση ἀντιστρόφως ἀνάλογη: [6]
Ἂς ὑποθέσουμε ὅτι ὁ κύριος Α. παίζει σκάκι μὲ τὸν κύριο Β. Ὁ κύριος Γ, μεγάλος μέτρ στὸ σκάκι, παρακολουθεῖ τὴν παρτίδα πάνω ἀπὸ τὸν ὦμο τοῦ κυρίου Α. Ὁ κύριος Α. φυσικὰ θέλει νὰ κερδίσει τὸ παιχνίδι. Ἔτσι, ἂν ὁ κύριος Γ τοῦ ὑποδείξει μία καλὴ κίνηση θὰ τοῦ κάνει μεγάλη χάρη. Ἀλλὰ ἂς ὑποθέσουμε τώρα ὅτι ὁ κύριος Γ λέει στὸν κύριο Α πῶς νὰ κάνει ὅλες του τὶς κινήσεις. Σὲ κάθε περίπτωση κάνει χάρη στὸν κύριο Α δείχνοντάς του τὴν καλύτερη κίνηση. Κάνοντας ὅμως ὅλες του τὶς κινήσεις, καταστρέφει τὸ παιχνίδι, ἐφόσον δὲν ὑπάρχει λόγος ὁ κύριος Α νὰ παίζει τὸ παιχνίδι, ἂν κάποιος ἄλλος κάνει ὅλες τὶς κινήσεις.
Ἡ κατάσταση τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι ἀνάλογη μὲ αὐτὴν τοῦ κυρίου Α. Τὸ σύστημα κάνει τὴν ζωὴ τοῦ ἀτόμου εὐκολότερη μὲ ἀναρίθμητους τρόπους, ἀλλά, ταυτοχρόνως, στερεῖ ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἔλεγχο τῆς ζωῆς του.
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Ἐν συνεχείᾳ, ὁ συγγραφέας θέτει στὸ στόχαστρό του τὴν γενετικὴ μηχανική, προκειμένου νὰ φωτίσει τὴν ἀρνητικὴ πλευρὰ τῆς εὐεργετικῆς της ἐπίδρασης: [7] Ἐλάχιστοι ἄνθρωποι θὰ ἀντιταχθοῦν στὴν εἰσαγωγὴ μίας γενετικῆς τεχνικῆς ποὺ θὰ ἐξαλείφει κάποια κληρονομικὴ ἀσθένεια. Δὲν κάνει κανένα ἐμφανὲς κακὸ καὶ ἀποτρέπει πολλὰ δεινά.
Ὡστόσο, ἂν γίνει ἕνας μεγάλος ἀριθμὸς γενετικῶν βελτιώσεων, αὐτὸ θὰ μετατρέψει τὸν ἄνθρωπο σὲ τεχνητὸ προϊόν.
Σημειωτέον ὅτι ὁ διεθνοῦς φήμης, διακεκριμένος τεχνοκράτης στὸν χῶρο τῆς πληροφορικῆς Μπὶλ Τζόυ (Bill Joy), στὸ δημοφιλὲς δοκίμιό του «Τεχνολογίες 21ου αἰώνα: Γιατί τὸ μέλλον δὲν μᾶς χρειάζεται» [8], ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 2000, μιλoῦσε συνεχῶς γιὰ τὰ τρία (πλέον ὀρθάνοικτα) «νέα Κουτιὰ τῆς Πανδώρας», δηλ. τὴν γενετική, τὴν νανοτεχνολογία καὶ τὴν ρομποτική [9].
(συνεχίζεται…)
Σημειώσεις:
[1] Μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2019. [2] Γιὰ τὴν ἐπιτάχυνση ὡς ἀντίχριστο ὁλοκληρωτισμὸ βλ. τὸ ὁμότιτλο ἄρθρο τοῦ γράφοντος, εἰς: ἐφημ. «Ὀρθόδοξος Τύπος», 26.9.2025, σελ. 1 καὶ 7. [3] Καζύνσκι, Ἡ βιομηχανικὴ κοινωνία καὶ τὸ μέλλον της, ὅ.π., σελ. 107. [4] Καζύνσκι, ὅ.π., σελ. 108 ἑπ. [5] Ἀθῆναι, 1964, σελ. 10. [6] Καζύνσκι, ὅ.π., σελ. 110, ὑποσ. 29. [7] Καζύνσκι, ὅ.π., σελ. 111. [8] Μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2019 = Ἡ ἀπολογία τοῦ ἐπιστήμονα, NPQ, τεῦχ. 15, Καλοκαίρι 2000, σελ. 10 ἑπ. [9] Τζόυ, ὅ.π., σελ. 39/40.
