Ὁ Ἐθναπόστολος Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς
(1714 – 1779) (Μία συνοπτικὴ ἐξιστόρησις τοῦ βίου του)
Τοῦ κ. Παναγιώτου Τσαγκάρη, Θεολόγου
Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς γεννήθηκε τὸ 1714 στὸ χωριὸ Ταξιάρχης τῆς ἐπαρχίας Ἀποκούρου, ποὺ βρίσκεται κοντὰ στὸ Μεγάλο Δένδρο τῆς Αἰτωλίας, στὴν περιοχὴ τοῦ Θέρμου. Ἔμαθε τὰ πρῶτα γράμματα στὰ ἱεροδιδασκαλεῖα τοῦ Γεράσιμου Λύτσικα στὴ Σιγδίτσα τῆς Παρνασσίδος καὶ τοῦ Ἀνανία Δερβισάνου στὴν γνωστὴ ὡς Μεγάλη ἢ Ἄνω Λομποτινὰ Ναυπακτίας, ὅπου καὶ δίδαξε ὡς «ὑποδιδάσκαλος». Φοίτησε στὴν ὀνομαστὴ Σχολὴ Βραγγιανῶν Ἀγράφων(1737) καὶ κατόπιν στὴν Ἀθωνιάδα Σχολὴ (1750).
Τὸ 1759 στὴν Ἱερὰ Μονὴ Φιλοθέου Ἁγίου Ὄρους κείρεται Μοναχὸς καὶ στὴ συνέχεια χειροτονεῖται Ἱερέας. Ὅμως ὁ διακαὴς καὶ ἄσβεστος πόθος του, νὰ βοηθήσει τὸ ὑπόδουλο Γένος τῶν Ἑλλήνων, τὸν ὁδηγεῖ νὰ ἐγκαταλείψει τὴν ἡσυχία τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ νὰ πάει τὸ 1760 στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ζητάει καὶ παίρνει τὴν εὐλογία τοῦ Πατριάρχου Σεραφεὶμ τοῦ Β΄, γιὰ νὰ ἀρχίσει τὸ ἱεραποστολικό του ἔργο.
Ἀργότερα, θὰ πεῖ ὁ ἴδιος: «Ἀκούοντας καὶ ἐγώ, ἀδελφοί μου, τοῦτον τὸν γλυκύτατον λόγον, ὅπου λέγει ὁ Χριστός μας, νὰ φροντίζωμεν καὶ διὰ τοὺς ἀδελφούς μας, μ’ ἔτρωγεν ἐκεῖνος ὁ λόγος μέσα εἰς τὴν καρδίαν τόσους χρόνους, ὡσὰν τὸ σκουλήκι, ὅπου τρώγει τὸ ξύλον… Ὅθεν ἄφησα τὴν ἰδικήν μου προκοπήν, τὸ ἰδικόν μου καλόν, καὶ ἐβγῆκα νὰ περιπατῶ ἀπὸ τόπον εἰς τόπον καὶ διδάσκω τοὺς ἀδελφούς μου».
Πραγματοποιεῖ λοιπὸν (3) τρεῖς μεγάλες ἱεραποστολικὲς περιοδεῖες, ποὺ διήρκησαν περίπου μία εἰκοσαετία. Ἔτσι, ἐπισκέπτεται τὰ μέρη τῆς Κωνσταντινούπολης, τῆς Θράκης, τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδας, τῆς Ἀχαΐας, τῆς Θεσσαλίας, τῆς Μακεδονίας, τῆς Ἠπείρου, τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου καὶ Ἰονίου πελάγους, τμήματα τῆς Σερβίας καὶ τῆς Βορείου Ἠπείρου, ὅπου ὑπῆρχε ἑλληνικὸ στοιχεῖο.
Τὸν Πατροκοσμᾶ ἀκολουθοῦσαν στὶς περιοδεῖες του γύρω στοὺς (40) σαράντα Ἱερεῖς. Ὅταν ἐπρόκειτο νὰ ἐπισκεφθεῖ κάποιο μέρος ἔδινε παραγγελία στοὺς Χριστιανοὺς τῶν περιοχῶν αὐτῶν νὰ ἐξομολογηθοῦν καὶ νὰ νηστεύσουν. Στὴ συνέχεια, ἔβαζε τοὺς Ἱερεῖς νὰ διαβάσουν τὸ μυστήριο τοῦ Εὐχελαίου, χρίονταν οἱ Χριστιανοὶ καὶ στὸ τέλος, ἔκανε τὴν διδαχή. Στὸ χῶρο, ὅπου δίδασκε, στήνονταν μεγάλος ξύλινος σταυρός. Ὁ ἴδιος ἀνέβαινε σὲ ἕνα σκαμνί, ποὺ ἡ παράδοση λέγει ὅτι τὸ κατασκεύασε σὰν θρονὶ ὁ Κοὺρτ πασάς, καὶ πάνω σ’ αὐτὸ δίδασκε. Μετὰ τὸ πέρας τῆς διδαχῆς, ὁ μὲν Σταυρὸς ἔμενε ἐκεῖ σὲ ἀνάμνηση τοῦ κηρύγματός του, τὸ δὲ σκαμνὶ τὸ διέλυε καὶ τὸ ἔπαιρνε μαζί του, ὅπου καὶ ἂν πήγαινε.
Παρόλη τὴ θετικὴ ἀνταπόκριση τοῦ κόσμου στὰ κηρύγματα τοῦ φλογεροῦ ἱεραπόστολου, δὲν ἔλειπαν καὶ ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἐνοχλοῦνταν ἀπὸ αὐτά. Σ’ αὐτοὺς συγκαταλέγονταν οἱ πλούσιοι καὶ οἱ κοτσαμπάσηδες, τοὺς ὁποίους ἔλεγχε γιὰ τὶς ἀδικίες καὶ τὶς καταπιέσεις ποὺ ἔκαναν σὲ βάρος τοῦ λαοῦ. Κυρίως, ὅμως, οἱ Ἑβραῖοι ἦταν αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι ἐνοχλοῦνταν ἀπὸ τὸ ἀντιεβραϊκὸ στοιχεῖο τῶν κηρυγμάτων του καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴν προσπάθεια τοῦ Πατροκοσμᾶ, γιὰ τὴ μεταφορὰ τοῦ παζαριοῦ ἀπὸ τὴν Κυριακὴ στὸ Σάββατο. Ὁ ἴδιος ἔλεγε τὰ ἑξῆς χαρακτηριστικὰ γιὰ τὴ μανία τῶν Ἑβραίων ἐναντίον του: «Νὰ τὸν παρακαλέσετε (τὸν Χριστὸ) νὰ μὲ φυλάγει ἀπὸ τὶς παγίδες τὸν Διαβόλου καὶ μάλιστα τῶν Ἑβραίων, ὅπου ἐξοδιάζουν χιλιάδες πουγγιά, διὰ νὰ μὲ θανατώσουν»…
Τελικά, οἱ Ἑβραῖοι πέτυχαν τὸν ἀντικειμενικό τους στόχο, τὴ θανάτωση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Δωροδόκησαν τὸν Κοὺρτ πασὰ τοῦ Μπερατιοῦ καὶ ὁ τελευταῖος ἔδωσε ἐντολὴ νὰ θανατωθεῖ. Ὁ Χότζας, τὸν ὁποῖο ἐπισκέφθηκε ὁ Πατροκοσμᾶς, γιὰ νὰ πάρει ἄδεια νὰ κηρύξει στὴν περιοχή του, τὸν παρέδωσε σὲ μία ὁμάδα Τούρκων στρατιωτῶν, οἱ ὁποῖοι τὸν κρέμασαν σὲ ἕνα δένδρο ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ Κολικόντασι (Βορείου Ἠπείρου), δίπλα στὸν ποταμὸ Ἅψο (24 Αὐγούστου 1779).
«Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὀνομάστηκε “ὁ μεγαλύτερος μετὰ τὴν ἅλωση Ἕλληνας” καὶ πατέρας τοῦ νεοελληνικοῦ Ἔθνους», ἀναφέρει ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός. Οἱ χαρακτηρισμοὶ αὐτοὶ ἀποδίδουν στὸ ἀκέραιο τὸ μέγεθος καὶ τὸ μεγαλεῖο τῆς προσωπικότητας καὶ τοῦ ἔργου τοῦ πατρο-Κοσμᾶ. Ὁ Ἅγιος ἀπέβλεπε μὲ τὸ κήρυγμά του, μὲ τὶς σπουδαῖες προφητεῖες του καὶ μὲ τὴ δημιουργία σχολείων γιὰ τὴ μόρφωση τοῦ λαοῦ, νὰ φέρει «τὸ ποθούμενο», νὰ σώσει τὸ Γένος ἀπὸ τὸν ὁρατό, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀόρατο ἐχθρό.
Μετὰ τὸ κήρυγμα, λοιπόν, κύριο στόχο εἶχε τὴν ἵδρυση σχολείων. Ἵδρυσε, ὅπως ὁ ἴδιος γράφει σὲ ἐπιστολή του, (10) ἑλληνικὰ σχολεῖα καὶ (200) γιὰ τὰ κοινὰ γράμματα (δημοτικά), στὶς (30) ἐπαρχίες ποὺ εἶχε ἐπισκεφθεῖ.
Πίστευε ὅτι «καλύτερα νὰ ἔχεις εἰς τὴν χώραν σου σχολεῖον ἑλληνικόν, παρὰ νὰ ἔχεις βρύσες καὶ ποταμούς, διατὶ ἡ βρύσις ποτίζει τὸ σῶμα, τὸ δὲ σχολεῖον ποτίζει τὴν ψυχήν».
Ζητοῦσε, ὅμως, ἕνα σχολεῖο ἑλληνορθόδοξης παιδείας. «Ἡ Ἐκκλησία μας -θὰ πεῖ- εἶναι εἰς τὴν ἑλληνικήν. Καὶ ἂν δὲν σπουδάσεις τὰ Ἑλληνικά, δὲν ἠμπορεῖς νὰ καταλάβεις ἐκεῖνα πού ὁμολογεῖ ἡ Ἐκκλησία μας».
Ὁραματιζόταν τὴν Ἀνάσταση τοῦ Γένους μέσα ἀπὸ ἕνα ἑλληνικὸ σχολεῖο, ποὺ θὰ ἀποτελεῖ «προέκταση τῆς Ἐκκλησίας», θὰ συντελεῖ «εἰς τὴν διαφύλαξιν τῆς πίστεως καὶ ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος» καί, παράλληλα, θὰ ἀποτρέπει ἀπὸ τὰ «ἄθεα γράμματα», ποὺ ὁδηγοῦν στὴ σύγχυση καὶ τὴ ψυχικὴ καταρράκωση τοῦ ἀνθρώπου.
Μεταφερόμενοι στὴ σύγχρονη ἐποχή, παρατηροῦμε ὅτι «ἡ ἄθρησκη καὶ ἀντιχριστιανικὴ παιδεία, ποὺ πολλοί, μὲ ἐπίφαση ψευδοπροοδευτισμοῦ, ἐπιβάλλουν σήμερα στὴν πατρίδα μας, θὰ εὕρισκε τὸν Κοσμᾶ δυναμικὰ ἀντίθετο. Σὲ μία προφητεία του εἶχε πεῖ πὼς “τὸ κακὸ θὰ σᾶς ἔρθει ἀπὸ τοὺς διαβασμένους”, ἐννοώντας τὸ πνεῦμα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ διαφωτισμοῦ, παραποιημένο, ὅπως ἔφθασε καὶ στὴν Ἑλλάδα μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση (ἀπὸ τοὺς Τούρκους)»(Τρίτου Μιχαήλ, «Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ὁ φωτιστὴς τοῦ Γένους – Ὁ Προφήτης», Ἀθήνα 2009, σ. 42).
Ἀντίθετα, «ἡ ἑλληνορθόδοξη ἀγωγή, ὅπως τὴν ὁραματίστηκε καὶ τὴν ἐξέφρασε ὁ πατρο-Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἔχει μία μοναδικὴ διαχρονικὴ παιδαγωγικὴ σημασία καὶ ἀξία… ἀνταποκρίνεται στὸ παιδαγωγικὸ καὶ ἐπιστημονικὸ αἴτημα τῆς ἀγωγῆς τοῦ ὅλου… καὶ ἀποτελεῖ μία παρεμβολὴ στὴ ζωὴ τῶν νέων, ἀφοῦ εἶναι ἕνας τέλειος ἀνθρωπισμός. Ὄχι ἕνας ἀνθρωπισμὸς δυτικοῦ τύπου, ὁ ὁποῖος ἔχει καθαρῶς ἐνδοκοσμικὸ χαρακτήρα καὶ ἀδιαφορεῖ, τελείως, γιὰ τὴ σχέση ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ, μὲ συνέπεια τὴν ἀδυναμία θεμελιώσεως τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ ἕνας θεοκεντρικὸς ἀνθρωπισμός, ριζωμένος ἐκεῖ ὅπου ὁ ἄνθρωπος ἔχει τὶς ρίζες του, ἀνθρωπισμὸς ἄρτιος, ἀνθρωπισμὸς τῆς ἐνσαρκώσεως» (Τρίτου Μιχαήλ, «Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ὁ φωτιστὴς τοῦ Γένους – Ὁ Προφήτης», Ἀθήνα 2009, σ. 54).
Ἀδιανόητη, λοιπόν, γιὰ τὸ Μεγάλο Διδάχο τοῦ Γένους, μία Ἑλλάδα χωρὶς Χριστό, χωρὶς Ὀρθοδοξία, διότι ὁ Χριστὸς εἶναι τὸ πᾶν. Γὶ΄ αὐτό, μὲ στεντόρεια φωνή, διακήρυττε μὲ ἐπιμονὴ παντοῦ καὶ πάντα: «Τὸ κορμί σας ἂς τὸ καύσουν, ἂς τὸ τηγανίσουν, τὰ πράγματά σας ἂς τὰ πάρουν, μὴ σᾶς μέλλει. Δώσατέ τα. Δὲν εἶναι δικά σας. Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζονται. Αὐτὰ τὰ δύο, ὅλος ὁ κόσμος νὰ πέσει, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρει, ἐκτὸς καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δύο νὰ τὰ φυλάττετε, νὰ μὴ τὰ χάσετε».
Ἀπολυτίκιον Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ
Ἦχος γ΄. Θείας πίστεως.
Θείας πίστεως διδασκαλίᾳ κατεκόσμησας τὴν Ἐκκλησίαν, ζηλωτὴς τῶν ἀποστόλων γενόμενος καὶ κατασπείρας τὰ θεῖα διδάγματα, μαρτυρικῶς τὸν ἀγῶνα ἐτέλεσας. Κοσμᾶ ἔνδοξε Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρίσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Παναγιώτου Τσαγκάρη, «Ἀγῶνες γιὰ τὴν ταυτότητά μας» – Ἅγιοι καὶ Ἱεράρχες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας, ποὺ ἀγωνίστηκαν γιά: τὴν ἀλήθεια τῆς πίστης, τὰ δίκαια τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴ σωτηρία τοῦ ἔθνους μας
(Μυτιλήνη 2011).
