Ο διαχωρισμός των Φύλων (Ανδρών - Γυναικών) στην Εκκλησία

Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναό

(ἀπὸ τὸ βιβλίο: Τό ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, κεφ. 5, β' ἔκδ. 23/4/2024)

Παν. Δ. Παπαδημητρίου

(γιά καλύτερη ἀνάγνωση, γιά τίς παραπομπές, τίς εἰκόνες, τίς ἀναφορές, κτλ., δεῖτε τό PDF στό τέλος)

  Στοὺς πρωτοχριστιανικοὺς χρόνους, ὁ διαχωρισμὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, τῶν ἀνδρῶν ἀπὸ τὶς γυναῖκες, (καὶ τῶν γυναικῶν ἀπὸ τοὺς ἄνδρες), ἀκόμη καὶ ἂν ἐπρόκειτο περὶ παντρεμμένου ζεύγους, ἐτηρεῖτο αὐστηρά, συνήθεια ποὺ ἐκράτησε στὴν Ἑλλάδα μέχρι καὶ τὰ τέλη τοῦ 20ου αἰώνα, καὶ ἀκόμη κρατεῖ στὴν Ἑλλάδα, στὰ Μοναστήρια, καὶ σὲ μερικὲς Ἐνορίες μὲ παραδοσιακοὺς Ἱερεῖς.

  
5.1 Ἰστορικὴ ἐπισκόπησις

  Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναὸν εἶναι Ἀποστολικὴ Παράδοσις, ποὺ κρατεῖ ἀκόμη καὶ σήμερα, ἀλλὰ χλευάζεται ἀπό τινες κληρικούς καὶ λαϊκούς, στηρίζεται στὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ:

«ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ» (Ματθ. εʹ 28),

καὶ ἐπεξηγεῖ ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων, ὅτι στὴν Ἐκκλησία στεκόμαστε χωριστά, «ἄνδρες μετὰ ἀνδρῶν, καὶ γυναῖκες μετὰ γυναικῶν· μὴ γένηται ἡ ὑπόθεσις τῆς σωτηρίας, πρόφασις ἀπωλείας», [PG 33, 356A, Προκατήχησις], βλ. §5.2.

  Αὐτὴ ἡ Παράδοσις τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ὑπῆρχε καὶ στοὺς Καθολικούς,20 καὶ στοὺς Ἀγγλικανούς,21 στοὺς Ἀμερικανούς (Προτεστάντες),22 καὶ σίγουρα ἀπὸ Ἀνατολή σὲ Δύση, καθότι Ἀποστολική Παράδοσις.

  Εἴδαμε στὸ προηγούμενο κεφάλαιο, ἀπὸ τὰ παραγγέλματα τῆς «Διαθήκης τοῦ Κυρίου», ὅπως μᾶς τὸ διασώζει ὁ Ὀρλάνδος:23
  «Ὁ καθαυτὸ οἶκος (ἐκκλησία) ὀφείλει νὰ ἔχῃ δεξιᾷ καὶ ἀριστερᾷ (τῆς μέσης) δύο στοάς [κλίτη] (μίαν) διὰ τοὺς ἄνδρας καὶ (ἑτέραν) διὰ τὰς γυναῖκας».
  Ἀργότερα, στίς ἐνότητες §5.2 - §5.5 βλέπουμε τὴν Παράδοσιν ἀναλυτικὰ σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγ. Κύριλλο Ἱεροσολύμων, Ἅγ. Ἱππόλυτο, Ἅγ. Ἰωάννη Χρυσόστομο, Ἅγ. Αὐγουστῖνο.
  Ὁ δέ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὁμιλεῖ καὶ περὶ ὁπτικοῦ διαχωρισμοῦ μέσῳ ξυλίνου τείχους, βλ. §5.4. Τὸ ξύλινο δέ τεῖχος διασώζεται ὡς τὶς ἡμέρες μας, ὅπως θὰ δοῦμε.
  Στὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς, σ. 192, βλέπουμε, 
  «οἱ λαϊκοὶ καθεζέσθωσαν μετὰ πάσης ἡσυχίας καὶ εὐταξίας· καὶ αἱ γυναῖκες κεχωρισμένως καὶ αὐταὶ καθεζέσθωσαν, σιωπὴν ἄγουσαι», [PG 1, 725-728].
  «Στηκέτωσαν δὲ οἱ μὲν πυλωροὶ εἰς τὰς εἰσόδους τῶν ἀνδρῶν, φυλάσσοντες αὐτὰς, αἱ δὲ διάκονοι εἰς τὰς τῶν γυναικῶν», [PG 1, 732].

  Δηλαδὴ οἱ ἄνδρες καὶ οἱ γυναῖκες εἰσέρχονταν ἀπὸ ξεχωριστὲς εἰσόδους / θύρες στὴν ἐκκλησία, καὶ ἴσταντο σὲ ξεχωριστοὺς τόπους, στὰ κλίτη, δεξιὰ καὶ ἀριστερά ἀντίστοιχα. Τὶς θύρες τῶν ἀνδρῶν τὶς φύλασσαν οἱ (ἄνδρες λαϊκοί) πυλωροί, καὶ τῶν γυναικῶν οἱ διάκονοι.24 Βλ. τὸν Ἅγιο Δημήτριο Θεσ/νίκης μὲ δύο θύρες/εἰσόδους στὴν δυτικὴ πρόσοψη, Εἰκ.  5-13.

  Αὐτὸ ἐπίσης σημαίνει ὅτι ἀφοῦ ἔμπαιναν χωριστὰ στὴν ἐκκλησία, καὶ μέσα στὸν Ναό ἦσαν ἐντελῶς χωριστά, καὶ δὲν μετακινοῦνταν οἱ μὲν στὶς δέ καὶ τ’ ἀντίστροφο.
  
  Ἐπίσης στὶς ἡμέρες μας, συνήθως, ἡ πρόσβαση στὰ κλίτη τοῦ Ναοῦ γίνεται μέσω τοῦ κεντρικοῦ κλίτους.  Δηλ. ἡ πρόσβαση γίνεται μέσω μιᾶς ἢ τριῶν εἰσόδων οἱ ὁποῖες ὅμως εἶναι μόνον στὸ κεντρικὸν κλῖτος. Εἰσέρχονται οἱ πιστοὶ στὸ κεντρικὸν κλῖτος, καὶ μετὰ πηγαίνουν στὶς στοές, στὰ κλίτη, στὰ πλάγια.
  
  Στοὺς παλαιοχριστιανικοὺς Ναοὺς ὅμως τὸ κάθε κλῖτος εἶχε καὶ δική του εἴσοδον, κυρίως ἀπὸ δυτικά, ἀλλὰ ἐνίοτε καὶ ἀπὸ τὰ πλάγια. Αὐτὸ φαίνεται εὔκολα ἀπὸ τὶς κατόψεις τους. Βλ. Εἰκ.  5-1. Αὐτὸ βοηθοῦσε τὸν διαχωρισμὸ τῶν Φύλων.

  Εἰκ.  5-1. Ῥώμη, Βασιλική Ἁγ. Παύλου ἔξω ἀπὸ τὰ τείχη (4ος αἰ.). Ξεχωριστὴ εἴσοδος γιὰ κάθε κλῖτος.25
  
  Εἴπαμε, ὅτι ἀφοῦ ἔμπαιναν χωριστὰ στὴν ἐκκλησία οἱ ἄνδρες καὶ οἱ γυναῖκες (καὶ οἱ κατηχούμενοι φυσικά, ἀλλὰ δὲν τὸ ἀναλύουμε ἐδῶ), τότε καὶ μέσα στὸν Ναό δὲν μετακινοῦνταν οἱ μὲν στὶς δέ καὶ τ’ ἀντίστροφο.
  
  Αὐτὸ ἐπιβαλλόταν καὶ μέσῳ τῶν ἑξῆς·
 

Κατὰ πρῶτον ἀπὸ τοὺς Διακόνους ποὺ περπατάγανε ἀνάμεσα στὸν λαόν, καὶ ἐποπτεύανε τὸν Ναόν· 

  «Καὶ ἄλλοι διάκονοι περιπατείτωσαν, καὶ σκοπείτωσαν τοὺς ἄνδρας καὶ τὰς γυναῖκας, ὅπως μὴ θόρυβός τις γένηται, καὶ μή τις νεύσῃ, ἢ ψιθυρίσῃ, ἢ νυστάξῃ», [PG 1, 1089].

  «Εἰ δέ τις εὑρεθῇ παρὰ τόπον καθεζόμενος, ἐπιπλησσέσθω ὑπὸ τοῦ Διακόνου, ὡς πρωρεύς», [PG 1, 732].
  
  Κατὰ δεύτερον, ἀπὸ τοὺς στυλοβάτες, καὶ ἐν γένει τὴν ἀρχιτεκτονική τῶν ναῶν: 

  «ὅταν ὁ στυλοβάτης (τῶν κιονοστοιχιῶν) ἀπέβαινεν ὑψηλότερος μιᾶς συνήθους βαθμίδος (0.20 – 0.30 μ.) τότε ἡ μεταξὺ τῶν κλιτῶν ἐπικοινωνία διεκόπτετο καθ’ ὅλον τὸ μῆκος τῶν κιονοστοιχιῶν, τελουμένη μόνον διὰ τῶν δύο ἀκραίων (Ἀν. καὶ Δυτ.) μετακιονίων ἑκάστης κιονοστοιχίας, τῶν ὁποίων ὁ στυλοβάτης καταργεῖτο. Ἡ τοιαύτη διάταξις παρατηρεῖται εἰς πολλὰς Βασιλικάς, ἰδίᾳ δὲ εἰς Βασιλικὰς τῶν παραλίων τῆς Μ. Ἀσίας καὶ τῶν παρ’ αὐτὴν νήσων, φαίνεται δ’ ὅτι ἐφηρμόσθη εἴτε εἰς ναοὺς ἐστερημένους ὑπερῴων26 – χάριν τοῦ διαχωρισμοῦ τῶν φύλων, ὅστις αὐστηρῶς ἐτηρεῖτο ἐν Ἀνατολῇ, – εἴτε διότι τὸ μέσον κλῖτος προωρίζετο ἀποκλειστικῶς διὰ λειτουργικὰς ἀνάγκας».
  «Ἄλλως τε ἡ εἰρημένη ἀπομόνωσις δὲν ἐπετυγχάνετο μόνον διὰ τοῦ στυλοβάτου ἀλλὰ καὶ διὰ θωρακίων (μεταστυλίων), ἅτινα ἢ ἔφρασσον τὰ μετακιόνια ἐνσφηνούμενα εἰς εἰδικὰς ἐγκοπὰς τῶν βάσεων καὶ προσηλούμενα ἐπὶ τῶν κορμῶν τῶν κιόνων ἢ ἐτίθεντο ὄπισθεν αὐτῶν πρὸς τὸ πλάγιον κλῖτος καὶ ἐπὶ ἰδιαιτέρου παραλλήλου στυλοβάτου, ὡς ἐν Φιλίπποις».27, 28

  Βλ. ἀργότερα, τὴν Παναγία Ἀθηνιώτισσα, ἤτοι τὸν Χριστιανικὸ Ναὸ τοῦ Παρθενώνα Ἀθηνῶν (5ος-6ος αἰ.),29 ὅπου παρατηροῦνταν θωράκια γύρω ἀπὸ τὸ κεντρικὸ κλῖτος (βλ. Εἰκ.  5-5, στοιχεῖα 21-23).

  Σίγουρα θὰ ὑπῆρχον καὶ διάφορα μετακιόνια (ἡμιδιαφανῆ) παραπετάσματα στὶς κιονοστοιχίες (καὶ πάνω ἀπὸ τὰ θωράκια), ἀλλὰ καὶ ξύλινα χωρίσματα ὅπως τὰ περιγράφει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, βλ. §5.4.
  
  Ἐπίσης ὁ διαχωρισμὸς δὲν γινόταν μόνο μεταξὺ ἀνδρῶν-γυναικῶν, ἀλλὰ π.χ. μεταξὺ νέων καὶ ἡλικιωμένων, ἢ μεταξὺ χηρῶν, γυναικῶν, καὶ νεωτέρων γυναικῶν, ἢ λαϊκῶν καὶ μοναχῶν, [PG 1, 732-733].

  Εἰκ.  5-2. Βασιλικὴ τοῦ Ὑψηλομετώπου Λέσβου· Κίονες σὲ ὑψωμένο στυλοβάτη, καὶ μετ’ ἐγκοπῶν κατὰ τὰς βάσεις.27

  Εἰκ.  5-3. Βασιλική Βʹ Φιλίππων (μέσα 6ου αἰ.). Ὑψωμένοι στυλοβάτες τῶν κιονοστοιχιῶν.30

  Εἰκ.  5-4. Μονή Στουδίου (462). Κωνσταντινούπολις. Κιονοστοιχία μὲ ὑψωμένο στυλοβάτη.31

  Εἰκ.  5-5. Παναγία ἡ Ἀθηνιώτισσα (ὁ Χριστιανικὸς Ναὸς τοῦ Παρθενώνα Ἀθηνῶν, 5ος-6ος αἰ.).29

 Ἡ ὡς ἄνω εἰρημένη ἀπομόνωσις, εἶναι ἡ αἰτία καὶ τῶν μονοκόμματων (συνεχόμενων) στασιδίων στὸ κεντρικὸν κλῖτος, ποὺ ἔφτασαν μέχρι τὴν ἐποχή μας. Βλ. Εἰκ.  6-1 (α), καὶ τὸν Πατριαρχικὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Φανάρι, Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, Εἰκ.  5-6.

 Οἱ παπποῦδες μας καὶ οἱ γιαγιάδες μας προλάβανε ἐν χρήσει τὰ ὁπτικὰ χωρίσματα ἀνδρῶν – γυναικῶν, ποὺ ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.

  Ἂς θυμηθοῦμε καὶ τὸν Παπαδιαμάντη,32 «Εἷς δ᾽ ἐπίτροπος τῆς ἐπάνω ἐνορίας, ἄνθρωπος προοδευτικός, βλέπων ὅτι ὅλοι οἱ ἐθελονταὶ ψάλται, νεανίαι εἰκοσαετεῖς, ἐφοίτων κατὰ προτίμησιν εἰς τὴν κάτω ἐκκλησίαν, εἰς δὲ τὴν ἐπάνω ἠναγκάζοντο νὰ ψάλλωσιν οἱ ἱερεῖς, τί ἐσοφίσθη; Πιάνει καὶ  ἀποσπᾷ ἀπὸ τὸν γυναικωνίτην τὰ καφάσια, τὰ δικτυωτά, δι᾿ ὧν ἐφράττοντο τέως αἱ γυναικεῖαι μορφαὶ ἀπὸ τῆς ὄψεως τῶν ἀνδρῶν, καὶ ἀφήνει τὸν γυναικωνίτην ἄφρακτον. Τότε διὰ μιᾶς ὅλοι οἱ εὐλαβεῖς καὶ μουσόληπτοι νεανίσκοι ἀφῆκαν τὴν κάτω ἐκκλησίαν ἔρημον ψαλτῶν κ᾽ ἔτρεξαν ὅλοι εἰς τὴν ἐπάνω.»33

  Ἀκόμη καὶ σήμερα βλέπουμε ξύλινα χωρίσματα (καθεαυτά, ἢ καὶ μέσῳ τῶν στασιδίων, εἰκόνων, κτλ.) καὶ στὰ μοναστήρια, χωριζόντων τοὺς μοναχούς ἢ μοναχὲς ἢ τοὺς χορούς, ἀπὸ τοὺς λαϊκούς, βλ. Εἰκ.  5-7.

  Εἰκ.  5-6. Συνεχόμενα Στασίδια στὶς κιονοστοιχίες τοῦ κεντρικοῦ κλίτους.34 Πατρ. Ναὸς Ἁγίου Γεωργίου. Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον.35 Βλ. ἐπίσης Εἰκ.  6-1 (α).

  Εἰκ.  5-7. Χωρίσματα-στασίδια σὲ Ἱερὰ Μονή, (Φωτ. ΠΔΠ, 2024).

  Εἰκ.  5-8. «Πρὸς γυναικωνίτη» (ὑπερῴον). Ξεχωριστὴ εἴσοδος γιὰ τοὺς ἄνδρες καὶ γιὰ τὶς γυναῖκες στὸν Ναόν. Ἱερὸς Ναὸς Ὁσίου Ἀντωνίου Βεροίας (1904), (Φωτ. ΠΔΠ, 2023).

 Καὶ τὸ ὑπερῴον στὶς Ἐκκλησίες (gallery), δηλ. ὁ ἐπάνω ἐσωτερικὸς ὄροφος περιμετρικὰ τοῦ κυρίως Ναοῦ, ὁ γυναικωνίτης, εἶναι μαρτυρία τοῦ Ἀποστολικοῦ διαχωρισμοῦ τῶν Φύλων ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ.
 Σὲ μερικοὺς δέ Ναούς ἐχόντων ὑπερῴον / γυναικωνίτην, ἡ εἴσοδος σὲ αὐτόν γινόταν ἀπὸ ξεχωριστὴ θύρα, ἀκόμη καὶ στὶς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα.36

  Καὶ στὴν ἐποχὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), στὴν πρώτη Ἁγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, οἱ γυναῖκες ἦσαν στὸ ὑπερῷο (γυναικωνίτη)· «ἴδῃ ἄνω μὲν φορούσας ταῦτα ἐκείνας, κάτω δὲ Παῦλον ταῦτα λέγοντα», [PG 55, 507].

  Μάλιστα ὁ Συμεὼν ὁ Μεταφραστής, στὸν βίο τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, λέει ὅτι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ἔβαλε παραπετάσματα καὶ στὰ ὑπερῷα· «παραπετάσμασι ἐπιτρέψει τὰ ὑπερῷα διατειχίζεσθαι», [PG 114, 1113].

  Καὶ στὴν Ἁγία Σοφία τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἀναφέρει ὁ Παῦλος ὁ Σιλεντιάριος37, 38 ὅτι (στὴν ἐποχή του) οἱ γυναῖκες ἦσαν στὸ ὑπερῷο: «ἔνθα τε θηλυτέρων ὑπερώϊα καλὰ νοήσεις» [στίχ. 389], «Ἴσα δὲ τοῖς ὑπένερθε καὶ ὑψόθι πάντα νοήσει θηλυτέρην αἴθουσαν ἐς ἀμφοτέρας τις ἀνελθών· ἡ γὰρ ὑπερτέλλουσα πρὸς ἕσπερον οὐκέτι δοιαῖς ἴση ταῖς ἑτέρῃσιν, ὑπὲρ νάρθηκος ἰοῦσα» [στίχ. 586-589].
  

  Εἰκ.  5-9. Ἡ ἐντυπωσιακὴ κάτοψις στὸ ἐπίπεδο τῶν ὑπερῴων (gallery) στὴν Ἁγία Σοφία τοῦ Ἰουστινιανοῦ. 39

  Εἰκ.  5-10. Ἡ θέσις τῆς Βασίλισσας στὴν Ἁγία Σοφία, στὸν δυτικὸ γυναικωνίτη (φαίνεται ὁ δίσκος στὸ πάτωμα στὸ κέντρο, ὅπου ἡ θέσις της).40
   
  Ἐπίσης καὶ ἡ Βασίλισσα, ἦταν στὸ ὑπερῷο (γυναικωνίτη), στὴν δυτικὴ πλευρά, πάνω ἀπὸ τὴν αὐτοκρατορικὴ πύλη τῆς Ἁγίας Σοφίας.
  
  Γενικά, οἱ γυναῖκες ἦσαν καὶ στὴν ἀριστερὴ στοά (κλῖτος), ὅπως εἴδαμε προηγουμένως καὶ τὴν «Διαθήκη τοῦ Κυρίου»,23 ἰδιαίτερα φυσικὰ ἐὰν ὁ Ναὸς δὲν εἶχε ὑπερῷον.

  Ἂς θυμηθοῦμε καὶ τὸν Παπαδιαμάντη,41 «τὰς πτωχὰς γραίας, αἵτινες μεθ’ ὅλον τὸν διωγμὸν ὃν ἐκίνουν κατ’ αὐτῶν τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα κατ’ ἕτος οἱ Ἐπίτροποι, ἀξιοῦντες νὰ περιορίσωσιν αὐτὰς εἰς τὸν γυναικωνίτην, οὐχ ἧττον ἐπέμενον καὶ παρεισέδυον ἐντὸς τοῦ (κυρίως) Ναοῦ ἀριστερά, εἰς τὴν μίαν κόγχην.»
  

  Στοὺς Κέλτες (Ἰρλανδούς, ἄρα σίγουρα καὶ στοὺς Ἄγγλους), ὑπάρχει ἡ μαρτυρία (6ος – 7ος αἰ.): «σὲ μιὰ μεγάλη Βασιλική, ἕνας μεγάλος ἀριθμὸς λαοῦ, ταξινομημένος κατὰ [ἐκκλησιαστικὴν] τάξιν42 καὶ φύλο, χωρισμένων μεταξύ τους μὲ χωρίσματα,43 προσφέρει προσευχές μὲ κοινὸ πνεῦμα στὸν Παντοδύναμο Κύριο.»44

  Καὶ στὴν Δύση γενικά, τόν 13ον αἰώνα (καὶ τὸν 7ον αἰ.), μαρτυρεῖται διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὴν ἐκκλησία ἀπὸ τόν Guillaume Durand (1230-1296), ποὺ ἀναφέρει καί τόν Bede (673-735), Βιβλίον 1ον, Κεφ. 1ον, §46: «οἱ ἄνδρες στέκουν στὸ νότιο τμῆμα (κλῖτος), καὶ οἱ γυναῖκες στὸ βόρειο ἢ βορειοανατολικό τμῆμα», καὶ ὁ λόγος εἶναι ὅτι «ἐὰν ἡ σάρκα ἑνὸς ἄνδρα καὶ μιᾶς γυναικὸς ἔρθουν κοντύτερα, τότε φλέγονται ἀπὸ ἐπιθυμία. Ἔτσι ὅταν πρέπει νὰ θρηνοῦμε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας, εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἀποφεύγουμε ἐκεῖνα τὰ πράγματα ποὺ εὐνοοῦν τὴν ἁμαρτία, καὶ τὶς σαρκικὲς ἡδονές».45

 Σὲ παλαιοχριστιανικοὺς Ναούς, καὶ ὄχι μόνο, παρατηροῦνται δύο εἴσοδοι στὴν δυτικὴ πρόσοψη, ἀπουσίᾳ συνήθως κεντρικῆς εἰσόδου (καὶ ὅταν ὑπῆρχε κεντρική, σίγουρα ἦταν γιὰ εἰδικὲς περιστάσεις). Αὐτὸ μαζὶ μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι (ὡς ἐλέχθη ἐνωρίτερον) τὸ κάθε κλῖτος εἶχε καὶ δική του εἴσοδον, κυρίως ἀπὸ δυτικά, ἀλλὰ ἐνίοτε καὶ ἀπὸ τὰ πλάγια, ὑπερτονίζει τὸν διαχωρισμὸ τῶν φύλων.

  Βλ. γιὰ παράδειγμα τὴν κολοσσιαῖα Βασιλική τοῦ Ἁγίου Λεωνίδη στὴν ἀρχαῖα Κόρινθο (λιμάνι Λεχαίου),46 τὸν Ἅγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης, τὴν Βασιλικὴ τῆς Παναγίας τῆς Ἀθηνιώτισσας (5ος-6ος αἰ.) ἤτοι ὁ Χριστιανικὸς Ναὸς τοῦ Παρθενώνα τῶν Ἀθηνῶν,29 τὴν Βασιλική τῆς Ἐπιδαύρου,47 Φθιώτιδες Θήβες (Ν. Ἀγχίαλος) Βασιλική Αʹ (Ἁγίου Δημητρίου),48 Φθιώτιδες Θήβες (Ν. Ἀγχίαλος) Βασιλική Ἀρχιερέως Πέτρου,49 Νικόπολη Βασιλική Βʹ,50 Βασιλικὴ Σικυῶνος,51 Βασιλικὴ Πανόρμου Κρήτης,52 Βασιλικὴ τοῦ Ἱλισσοῦ.53

 Καὶ ὁ R. Taft ἀναφέρει ὅτι τόν 5ον αἰ. οἱ Βασιλικὲς στὴν Ἑλλάδα ἔχουν τὴν δυτική τους πρόσοψη κλειστὴ στὸ κέντρο, καὶ εἰσόδους μόνο στὰ πλάγια.54

 Ὅμως ὑπάρχουν καὶ Καθολικές, Ἀγγλικανικές, καὶ Προτεσταντικὲς ἐκκλησίες μέχρι σήμερα ποὺ ἔχουν «δύο εἰσόδους στὴν πρόσοψη ἢ στὰ πλάγια», καὶ στὴν Εὐρώπη καὶ στὴν Ἀμερική. Βλ. Εἰκ.  5-15, κ.ἑ..
 Στὸ Kildare τῆς Ἰρλανδίας, καὶ ἡ παλαιότερη ἐκκλησία τοῦ 523 μ.Χ. εἶχε μία θύρα-εἴσοδο σὲ κάθε πλευρά, μία γιὰ τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς ἄνδρες, καὶ μία γιὰ τὶς μοναχὲς καὶ τὶς γυναῖκες ἀντίστοιχα.55

  Εἰκ.  5-11. Κολοσσιαῖα Βασιλική τοῦ Ἁγίου Λεωνίδη (5ος αἰ.) στὴν ἀρχαῖα Κόρινθο (λιμάνι Λεχαίου).56, 57 (μῆκος ἁψίς/κόγχη – νάρθηξ = π. 114 μ., χορδή ἁψίδος/κόγχης – νάρθηξ = π. 106 μ.)

  Εἰκ.  5-12. Κολοσσιαῖα Βασιλική τοῦ Ἁγίου Λεωνίδη (5ος αἰ.) στὴν ἀρχαῖα Κόρινθο (λιμάνι Λεχαίου) .58

  Εἰκ.  5-13. Ἅγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης (5ος αἰ.). Δυτικὴ πρόσοψις. Ἄνευ κεντρικῆς ἐξωτερικῆς θύρας/εἰσόδου. Μία ἐξωτερικὴ θύρα/εἴσοδος γιὰ τοὺς ἄνδρες δεξιά, καὶ μία ἐξωτερικὴ θύρα/εἴσοδος γιὰ τὶς γυναῖκες ἀριστερά. (σήμερα δὲν τηρεῖται ὁ διαχωρισμός στὶς εἰσόδους). (Φωτ. ΠΔΠ, 2024).

  Εἰκ.  5-14. Ἅγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, Δυτικὴ πρόσοψις κατὰ τὸν 5ον αἰ..59 Ἄνευ κεντρικῆς ἐξωτερικῆς θύρας/εἰσόδου. Μία ἐξωτερικὴ θύρα/εἴσοδος γιὰ τοὺς ἄνδρες δεξιά, καὶ μία ἐξωτερικὴ θύρα/εἴσοδος γιὰ τὶς γυναῖκες ἀριστερά. Ὁμοίως καὶ θύρες/εἴσοδοι στὰ πλάγια.60

  Εἰκ.  5-15. Kildare Cathedral (St Brigid's Cathedral), Kildare, Ἰρλανδία (1222 μ.Χ.). Ἄνευ εἰσόδου στὴν πρόσοψη, μὲ μία θύρα εἰσόδου σὲ κάθε πλευρά (γιὰ τοὺς ἄνδρες καὶ τὶς γυναῖκες ἀντίστοιχα), καὶ μία πίσω γιὰ τοὺς Ἱερεῖς. (Καὶ ἡ παλαιότερη ἐκκλησία τοῦ 523 μ.Χ. εἶχε παρομοίως τὶς θύρες.) Wikipedia, Kildare Cathedral

 Εἰκ.  5-16. St Canice's Cathedral (Kilkenny Cathedral), Kilkenny, Ἰρλανδία (13ος αἰ.). Μὲ δύο εἰσόδους στὴν πρόσοψη. Wikipedia, St Canice’s Cathedral.

  Εἰκ.  5-17. St Joseph's Cathedral, Swansea, Οὐαλία (1888 μ.Χ.). Μὲ δύο εἰσόδους στὴν πρόσοψη. Wikipedia, St Joseph's Cathedral, Swansea.

  Εἰκ.  5-18. St. Colman's Church, Claremorris, Ἰρλανδία (1904 μ.Χ.). Μὲ δύο εἰσόδους στὴν πρόσοψη. Wikipedia, St. Colman's Church, Claremorris.

  Εἰκ.  5-19. Basilica di Santa Anastasia (1280 μ.Χ.), Βερόνα, Ἰταλία. Wikipedia, Basilica di Santa Anastasia.

  Εἰκ.  5-20. Basilique Notre-Dame d'Afrique, Ἀλγέρι, Ἀλγερία (1858 μ.Χ.). Μὲ δύο θύρες εἰσόδου στὴν πρόσοψη. Wikipedia, Notre-Dame d'Afrique.

  Εἰκ.  5-21. St. James Episcopal Church, Accomac, Βιρτζίνια, Η.Π.Α. (1838 μ.Χ.). Μὲ δύο θύρες εἰσόδου στὴν πρόσοψη. Wikipedia, St. James Church (Accomac, Virginia).

5.2 Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναό, σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγιο Κύριλλο Ἱεροσολύμων (313-387)

  «Εἰ καὶ κέκλεισται ἡ ἐκκλησία, καὶ πάντες ὑμεῖς ἔνδον, ἀλλὰ διεστάλθω τὰ πράγματα, ἄνδρες μετὰ ἀνδρῶν, καὶ γυναῖκες μετὰ γυναικῶν· μὴ γένηται ἡ ὑπόθεσις τῆς σωτηρίας, πρόφασις ἀπωλείας· κἂν ἡ ὑπόθεσις καλὴ, πλησίον ἀλλήλων καθέζεσθαι, ἀλλὰ μακρὰν ἔστω τὰ πάθη.», [PG 33, 356A, Προκατήχησις].

  Δηλ. ἂν καὶ κλείνει ἡ Ἐκκλησία καὶ ὅλοι εἴσαστε μέσα, ὅμως ὑπάρχει διαχωρισμὸς μεταξύ σας, οἱ ἄνδρες θὰ εἶναι ἐκεῖ ποὺ εἶναι οἱ ἄνδρες, καὶ οἱ γυναῖκες θὰ εἶναι ἐκεῖ ποὺ εἶναι οἱ γυναῖκες. Γιὰ νὰ μὴν γίνει ἡ ὑπόθεση τῆς σωτηρίας (τῆς ψυχῆς σας), πρόφαση γιὰ ἀπώλεια (τῆς ψυχῆς σας). Ἂν καὶ ἡ ὑπόθεση φαίνεται καλὴ νὰ κάθεστε κοντά μεταξύ σας, ἐν τούτοις πρέπει νὰ σιγουρευτοῦμε ὅτι τὰ πάθη θὰ μείνουν μακρυά σας (στὸν Ναὸν τοῦ Θεοῦ).

5.3 Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναό, σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγιο Ἱππόλυτο (Δʹ αἰ.)

  Κανών 18. ... Οἱ γυναῖκες πρέπει νὰ εἶναι χωριστά σὲ ἕνα μέρος. ….61, 62    

5.4 Ὁ ὁπτικὸς διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναό, σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο (+407)

  Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος (+407), ὁμιλεῖ περὶ ξυλίνου τείχους ἐντὸς τῶν Ναῶν ποὺ χώριζε τοὺς ἄνδρες ἀπὸ τὶς γυναῖκες στὶς μέρες του:

  «τὸ τεῖχος τὸ διεῖργον ὑμᾶς τῶν γυναικῶν» [PG 58, 677],

  «ταῖς σανίσιν ὑμᾶς ταύταις διατειχίσαι», [PG 58, 677],

παίρνοντας ἀφορμὴ ἀπὸ ἄνδρες ποὺ ἔβλεπε μέσα στὴν Ἐκκλησία, οἱ ὁποῖοι παρὰ τὸ ὑφιστάμενο τεῖχος ποὺ ὑπῆρχε μεταξύ αὐτῶν καὶ τῶν γυναικῶν, ἐξακολουθοῦσαν, ὅσο μποροῦσαν καὶ σὲ κάθε εὐκαιρία (εἴτε ἦσαν ψηλοί, εἴτε ἦταν διάτρητα τὰ τείχη, εἴτε ἦσαν σὲ κατάλληλη γωνία, κτλ.), νὰ περιεργάζονται τὶς γυναῖκες μέσα στὸν Ναὸ ἐν ὥρᾳ Ἀκολουθίας:

  «Ὁ ἐμβλέψας γυναικὶ πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτῆς, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὑτοῦ. Καίτοι οὐ προῆλθεν εἰς ἔργον ἡ ἁμαρτία, ἀλλ’ ἐν διανοίᾳ τέως ἐστίν· ἀλλ’ οὐδὲ οὕτως ἀνέγκλητος δύναται μεῖναι ὁ διὰ τοῦτο περισκοπῶν κάλλη γυναικῶν, ἵνα ἀνάψῃ πορνείας ἐπιθυμίαν», [PG 51, 24],

  «Τί ποιεῖς, ἄνθρωπε; ἐν ἐκκλησίᾳ ἑστὼς, κάλλη γυναικῶν περιεργάζῃ, καὶ οὐ φρίττεις οὕτως ἐνυβρίζων εἰς τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ; Πορνεῖόν σοι δοκεῖ εἶναι ἡ ἐκκλησία καὶ τῆς ἀγορᾶς ἀτιμοτέρα; ἐν ἀγορᾷ μὲν γὰρ δέδοικας καὶ αἰσχύνῃ φανῆναι γυναῖκα περιεργαζόμενος· ἐν δὲ τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ, αὐτοῦ διαλεγομένου σοι καὶ ἀπειλοῦντος ὑπὲρ τούτων, τοιούτων κατατολμᾷς κατ' αὐτὸν τὸν καιρὸν, καθ' ὃν ἀκούεις μὴ ταῦτα ποιεῖν, καὶ οὐ φρίττεις οὐδὲ ἐξέστηκας, ἐργαστήριον παρανομίας τὴν καρδίαν ἀποτελῶν καὶ τοὺς ὀφθαλμούς;» [PG 63, 625].

  Δηλ. Τί κάνεις ἄνθρωπε; Βρίσκεσαι στὴν Ἐκκλησία καὶ περιεργάζεσαι τὰ κάλλη τῶν γυναικῶν, καὶ δὲν φρίττεις, δὲ ντρέπεσαι ποὺ μὲ τὴν συμπεριφορά σου βρίζεις στὸν Ναό τοῦ Θεοῦ; Πορνεῖο νομίζεις εἶναι ἡ Ἐκκλησία καὶ ἀτιμότερη ἀπὸ τὸ Καφενεῖο καὶ τὴν Ἀγορά; Στὴν Ἀγορά τρέμεις καὶ ντρέπεσαι μὴ σὲ δοῦν [οἱ ὑπόλοιποι ἄνδρες] νὰ περιεργάζεσαι γυναῖκα. Στόν Ναὸ τοῦ Θεοῦ, ποὺ ὁ Θεὸς σοῦ μιλᾶ [μέσῳ τῶν Γραφῶν, ἀλλὰ καὶ στὴν καρδιά] καὶ σὲ ἀπειλεῖ γιὰ αὐτὲς τὶς πράξεις, ἐσὺ ἀναιδῶς τολμᾶς νὰ κάνεις τέτοιες πράξεις, τὴ στιγμὴ ποὺ ἀκοῦς νὰ μὴν κάνεις αὐτὰ τὰ πράγματα, καὶ δὲν φρίττεις οὔτε ντρέπεσαι καθόλου, ποὺ κάνεις τὴν καρδιά σου καὶ τὰ μάτια σου ἐργαστήριο παρανομίας (ἀνηθικότητας);

  Καὶ ἀλλοῦ μὲ μεγαλυτέρα αὐστηρότητα καὶ περισσοτέρα ἀνάλυση:

  «Τί ποιεῖς, ἄνθρωπε; κάλλη γυναικῶν περιεργάζῃ, καὶ οὐ φρίττεις οὕτως ἐνυβρίζων εἰς τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ; Πορνεῖον εἶναί σοι δοκεῖ ἡ ἐκκλησία, καὶ τῆς ἀγορᾶς ἀτιμοτέρα; Ἐν ἀγορᾷ μὲν γὰρ δέδοικας καὶ αἰσχύνῃ φανῆναι γυναῖκα περιεργαζόμενος· ἐν δὲ τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ, αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ διαλεγομένου σοι καὶ ἀπειλοῦντος ὑπὲρ τούτων, πορνεύεις καὶ μοιχεύεις κατ' αὐτὸν τὸν καιρὸν, καθ' ὃν ἀκούεις μὴ ταῦτα ποιεῖν· καὶ οὐ φρίττεις, οὐδὲ ἐξέστηκας; Ταῦτα ὑμᾶς τὰ θέατρα τῆς ἀσελγείας διδάσκει, ὁ λοιμὸς ὁ δυσκατάλυτος, τὰ δηλητήρια φάρμακα, αἱ χαλεπαὶ τῶν ἀναπεπτωκότων πάγαι, ἡ μεθ' ἡδονῆς τῶν ἀκολάστων ἀπώλεια. ∆ιὰ τοῦτο καὶ ὁ προφήτης ἐγκαλῶν ἔλεγεν· Οὐκ εἰσὶν οἱ ὀφθαλμοί σου, οὐδὲ ἡ καρδία σου καλή. Βέλτιον τοὺς τοιούτους πηροὺς εἶναι· βέλτιον νοσεῖν, ἢ εἰς ταῦτα κατακεχρῆσθαι τοῖς ὀφθαλμοῖς. Ἐχρῆν μὲν οὖν ἔνδον ἔχειν τὸ τεῖχος τὸ διεῖργον ὑμᾶς τῶν γυναικῶν· ἐπειδὴ δὲ οὐ βούλεσθε, ἀναγκαῖον ἐνόμισαν εἶναι οἱ Πατέρες, κἂν ταῖς σανίσιν ὑμᾶς ταύταις διατειχίσαι· ὡς ἔγωγε ἀκούω τῶν πρεσβυτέρων, ὅτι τὸ παλαιὸν οὐδὲ ταῦτα ἦν τὰ τειχία.63 Ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὐκ ἄρσεν, οὐδὲ θῆλυ. Καὶ ἐπὶ τῶν ἀποστόλων δὲ ὁμοῦ καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες ἦσαν. Καὶ γὰρ οἱ ἄνδρες, ἄνδρες ἦσαν, καὶ αἱ γυναῖκες, γυναῖκες· νῦν δὲ πᾶν τοὐναντίον, αἱ μὲν γυναῖκες εἰς τὰ τῶν ἑταιρίδων ἑαυτὰς ἐξώθησαν ἤθη· οἱ δὲ ἄνδρες ἵππων μαινομένων οὐδὲν ἄμεινον διάκεινται», [PG 58, 677].

  Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὄχι μόνον ἀναφέρει τὸ ξύλινο τεῖχος,64 ἀλλὰ τὸ διατηρεῖ, καὶ τὸ ἐπικροτεῖ ὡς ἀναγκαῖον, καὶ δικαιολογεῖ τοὺς Ἁγίους Πατέρες τοὺς πρὸ αὐτοῦ ποὺ τὸ ἔβαλαν.

  Ἐπίσης ὁ Συμεὼν ὁ Μεταφραστής, στὸν βίο τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, λέει ὅτι ἀπὸ πολλοὺς μαρτυρεῖται ὅτι ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἔβαλε παραπετάσματα καὶ στὰ ὑπερῷα (=γυναικωνίτης)· «παραπετάσμασι ἐπιτρέψει τὰ ὑπερῷα διατειχίζεσθαι», [PG 114, 1113].

  Παλαιότερον τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὑπῆρχεν ὁ ἐξ ἀποστάσεως διαχωρισμός τῶν Φύλων στὶς Ἐκκλησίες (ἦσαν στὰ κλίτη), «οἱ λαϊκοὶ καθεζέσθωσαν μετὰ πάσης ἡσυχίας καὶ εὐταξίας· καὶ αἱ γυναῖκες κεχωρισμένως καὶ αὐταὶ καθεζέσθωσαν, σιωπὴν ἄγουσαι», [PG 1, 725-728]. Ἐπίσης, ὑπῆρχαν οἱ Διάκονοι ποὺ περπατάγανε ἀνάμεσα στὸν λαόν, καὶ ἐποπτεύανε τὸν Ναόν· «Καὶ ἄλλοι διάκονοι περιπατείτωσαν, καὶ σκοπείτωσαν τοὺς ἄνδρας καὶ τὰς γυναῖκας, ὅπως μὴ θόρυβός τις γένηται, καὶ μή τις νεύσῃ, ἢ ψιθυρίσῃ, ἢ νυστάξῃ», [PG 1, 1089], «εἰ δέ τις εὑρεθῇ παρὰ τόπον καθεζόμενος, ἐπιπλησσέσθω ὑπὸ τοῦ Διακόνου, ὡς πρωρεύς», [PG 1, 732].

  Ἀργότερα, ἐπειδὴ προφανῶς γίνονταν ὅτι ἀνέφερε ὁ Ἅγιος σὺν τοῖς ἄλλοις, ἔγινε αἰτία νὰ βάλουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὀπτικὰ χωρίσματα ἀνάμεσα στοὺς ἄνδρες καὶ στὶς γυναῖκες, τὰ ὁποῖα διατηρήθηκαν καὶ διατηροῦνται ἐνιαχοῦ μέχρι «σχεδὸν» πρὶν τὶς ἡμέρες μας.

  Στὶς ἡμέρες μας κυρίως, οὔτε ξύλινα τείχη ὑπάρχουν, οὔτε καταπετάσματα, ἀλλὰ στὶς περισσότερες ἐνορίες οὔτε κἂν οἱ ἀποστάσεις ποὺ ὑπῆρχαν οἱ μὲν στὸ ἕνα κλῖτος, αἱ δέ στὸ ἄλλο, ὅπως στὰ παιδικά μας χρόνια, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄνδρες ἀπὸ τὶς γυναῖκες, καὶ οἱ γυναῖκες ἀπὸ τοὺς ἄνδρες, οὔτε 10 ἑκατοστὰ ἀπόσταση μεταξύ των δὲν ἔχουν, καθήμενοι καὶ σὲ διπλανὰ καθίσματα, ἀκουμπῶντες ἐνίοτε καὶ τοὺς ὥμους τους ἢ τοὺς πῆχες τους, ἢ κάνοντες μετάνοιες ἔμπροσθέν των. Καὶ πῶς θὰ προσευχηθοῦν οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Χριστιανές, Πατέρες, σὲ ὅσους ἡ φωτιὰ εἶναι δίπλα τους; Ἕναν λογισμὸ θὰ τὸν φέρει ὁ ἀντικείμενος. Ὁ δοκῶν ἑστᾶναι βλεπέτω μὴ πέσῃ ἐν καιρῷ (πρβλ. Αʹ Κορ. ιʹ 12). Οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Χριστιανὲς ἔρχονται στὴν Ἐκκλησία γιὰ νὰ προσευχηθοῦν, γιὰ νὰ πάρουν τὴν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ στὴν ψυχή τους, νὰ ἀναπαυθεῖ ἐν Χριστῷ ἡ ψυχή τους.

  Τί ὑπερηφάνεια εἶναι αὐτή, νὰ ὑπάρχει στὸν Ναό, στὰ δεξιά, ταμπέλα «Θέσεις μόνο γιὰ Ἄνδρες», καὶ νὰ κάθονται γραῖες καὶ νεάνιδες στὰ δεξιὰ στοὺς ἄνδρες; Τί ὑπερηφάνεια εἶναι αὐτή, νὰ ὑπάρχει στὸν Ναό, στὰ ἀριστερὰ ταμπέλα «Θέσεις μόνο γιὰ Γυναῖκες», καὶ νὰ κάθονται νέοι (ἐνίοτε μὲ κομμένα παντελόνια) στὰ ἀριστερὰ ἀναμέσον τῶν γυναικῶν καὶ τῶν νεανίδων;

  Τοὐλάχιστον νὰ ὑπάρχει ὁ ἀρχαῖος μόνον διαχωρισμὸς στὰ κλίτη. Ἐὰν οἱ γυναῖκες δὲν χωροῦν ἀριστερά, νὰ ἀνεβαίνουν καὶ στὸν γυναικωνίτη. Ἐὰν δὲν ὑπάρχει γυναικωνίτης, καὶ δὲν χωροῦν, ἂς στέκονται καὶ στὰ δεξιὰ σὲ προκαθορισμένο χῶρο (π.χ. μέσῳ τῆς διευθέτησης τῶν καθισμάτων), ἀλλὰ πίσω ἀπὸ τοὺς ἄνδρες, ὅπως τὸ τηρεῖ εὐλαβέστατος Ἱερεύς στὸν Ναόν του. Καὶ οἱ διάκονοι, ἂν εἶναι ἀνάγκη λόγῳ ἀνυπακοῆς, νὰ ἐπιβλέπουν τὸν διαχωρισμό: «διάκονοι περιπατείτωσαν, καὶ σκοπείτωσαν τοὺς ἄνδρας καὶ τὰς γυναῖκας, ὅπως μὴ θόρυβός τις γένηται, καὶ μή τις νεύσῃ, ἢ ψιθυρίσῃ, ἢ νυστάξῃ», [PG 1, 1089].

«μὴ γένηται ἡ ὑπόθεσις τῆς σωτηρίας, πρόφασις ἀπωλείας», [PG 33, 356A].

«Γέγραπται, ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται» (Ματθ. καʹ 13).

5.5 Ὁ διαχωρισμὸς τῶν Φύλων στὸν Ναό, σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγιο Αὐγουστῖνο (354-430)

  Καὶ στὴν Δύση, ὁ Ἅγ. Αὐγουστῖνος ὁμιλεῖ γιὰ τὸν διαχωρισμὸ τῶν Φύλων στὴν Ἐκκλησία:

  “[…] the masses flock to the churches and their chaste acts of worship, where a seemly separation of the sexes is observed. […].”65

5.6 Ὁ ἀσπασμὸς τῆς εἰρήνης

  Στὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς ὁρίζεται ὅτι: «Λεγέτω δὲ ὁ παρεστὼς τῷ Ἀρχιερεῖ Διάκονος τῷ λαῷ· Μή τις κατά τινος· μή τις ἐν ὑποκρίσει. Εἶτα καὶ ἀσπαζέσθωσαν ἀλλήλους οἱ ἄνδρες, καὶ ἀλλήλας αἱ γυναῖκες,66 τὸ ἐν Κυρίῳ φίλημα· ἀλλὰ μή τις δολίως, ὡς Ἰούδας τὸν Κύριον φιλήματι παρέδωκε. Καὶ μετὰ τοῦτο προσευχέσθω ὁ Διάκονος ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας ἁπάσης, …».67

 Στό Βιβλίον 4ον, Κεφ. 53ον, §9, ὁ Guillaume Durand ἀναφέρεται στὸν ἁσπασμὸ τῆς εἰρήνης στὴν Δύση τόν 13ον αἰώνα, καὶ λέει: «Ἄνδρες καὶ Γυναῖκες δὲν δίνουν ὁ ἕνας στὸν ἄλλον τὸ φιλὶ τῆς εἰρήνης στὴν Ἐκκλησία, μήπως γλιστρήσει κάποια ἀπρέπεια, ἐπειδὴ ἐμπαθεῖς ἀγκαλιὲς πρέπει νὰ ἀποφεύγονται, καὶ οἱ πράξεις πρέπει νὰ εἶναι ἁγνὲς καὶ πνευματικές. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ χωρίζονται οἱ ἄνδρες ἀπὸ τὶς γυναῖκες στὴν Ἐκκλησία».68

 Σήμερα δὲν ὑπάρχει αὐτὸ τὸ ἐν Κυρίῳ φίλημα, καὶ πολὺ σωστὰ τὸ σταμάτησε ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἐν τῇ σοφίᾳ της. Στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀμερικῆς τὸ βλέπεις σὲ μερικὲς ἐνορίες, κατ’ ἐπίδρασιν τῶν Μονοφυσιτῶν (Οἰκουμενισμοῦ), ἄνδρες μὲ γυναῖκες, γυναῖκες μὲ ἄνδρες (ὅλα ἰσοπεδωμένα), καὶ εἶναι ὥρα περισπασμοῦ, γέλιων, χαριεντισμῶν, χαιρετισμῶν ἐκ τοῦ σύνεγγυς καὶ ἐξ ἀποστάσεως, καὶ ἐνίοτε ἐμπαθῶν φιλιῶν καὶ χειραψιῶν… .

 Σήμερα ὁ καθεὶς ἂς ἐξετάζει τὴν καρδίαν του, καὶ νὰ βλέπει τί γίνεται μέσα του, καὶ νὰ τὸ διορθώνει μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν βοήθεια ἐμπείρου Πνευματικοῦ. Ἡ ἐγκάρδια μυστική προσευχή γιὰ τὸν πλησίον στὴν Ἐκκλησία, στὴν Θεία Λειτουργία, εἶναι ὁ καλύτερος ἀσπασμός.

Γιὰ πληρέστερη μελέτη στὸ θέμα, δεῖτε τὴν ἐργασία μας περὶ τοῦ ἀθεάτου τῆς Ἁγίας Τράπεζας, κεφ. 5.

**  Παρακαλεῖσθε νὰ δεῖτε τό PDF παρακάτω γιὰ τὴν συνέχεια, καὶ πληρότητα τοῦ ἄρθρου, μετὰ τῶν εἰκόνων **

     Σχετικά μας ἄρθρα (διαθέσιμα εἰς τό Ἀναλόγιον 57, καὶ εἰς τό Academia 58):

1. Πῶς ἐτέλεσε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τὴν «θείαν Εὐχαριστίαν εἰς τὸν Μυστικὸν Δείπνον, μυστικῶς ἢ εἰς ἐπήκοον;», Παν. Δ. Παπαδημητρίου 2/12/2020.
2. Τὰ τρία Ἀμήν (Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν) εἰς τὴν μυστικὴν στιγμὴν τῆς εὐλογήσεως τοῦ Ἁγίου Ἄρτου καὶ τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 8/11/2020 (27/10/20).
3. Ἐπιτρέπεται ἡ Γονυκλισία τὶς Κυριακές;, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 2004/5.
4. Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας 1334, Ἁγίου Φιλοθέου, V.480 [ΔΘΛ], Π. Δ. Παπαδημητρίου (πρόχειρον, 23/11/2020).
5. Διάταξις τῆς Πατριαρχικῆς Λειτουργίας 1386 (Ἁγία Σοφία), παρὰ τοῦ πρωτονοταρίου τῆς Ἁγίας Σοφίας, διακ. Δημητρίου Γεμιστοῦ, V.135 [ΔΘΛ], Π. Δ. Παπαδημητρίου (πρόχειρον, 22/11/2020).
6. Σύγχρονοι (Ἅγιοι) Γέροντες καὶ οἱ Μυστικὲς Εὐχές, [Ὀρθόδοξος Τύπος, τ. 2431, 2432, 2433 (13, 20, 27 Ἰαν. 2023)], Παν. Δ. Παπαδημητρίου 8/2/2022.
7. Ὁ ΙΘʹ Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας (364), καὶ ἡ ἀνάγνωσις τῶν Λειτουργικῶν Εὐχῶν, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 3/4/2022.
8. Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται τὴν Εὐχήν, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 30/10/2022.
9. Εὐχή διά Προσφωνήσεως (Διακονικά), 5/12/ 2022.
10. Ἱερατικόν Συλλείτουργον - σύγκρισις διατάξεων, Ἱερατικῶν, καὶ σχόλια, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 21/12/2022.
11. Ἀνάλυσις τῶν Παλαιοχριστιανικῶν Βασιλικῶν (Ναῶν) τοῦ Δʹ αἰῶνος ἐν Ἑλλάδι, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 3/2/2024.
12. Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, στὴν Κωνσταντινούπολη, στὴν Ἑλλάδα, καὶ ἀπό Ἀνατολή σὲ Δύση, τὴν ὥρα τῆς Ἀναφορᾶς — Τὰς θύρας, τάς θύρας· Ποιὲς θύρες; Τό Ἱερόν Κιβώριον, τά Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βῆλα, τὸ Φράγμα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, τὸ Φράγμα τοῦ Πρεσβυτερίου (Σολέα), τὸ Σύνθρονον, Παν. Δ. Παπαδημητρίου, β' ἔκδ. 23/4/2024 (α' ἔκδ. 5/2/2024).

Το αθέατον της Αγίας Τραπέζης, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ελλάδα, και από Ανατολή σε Δύση, την ώρα της Αναφοράς — Τας θύρας, τας θύρας· Ποιες θύρες; Τό Ιερόν Κιβώριον, τα Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βήλα, το Φράγμα του Ιερού Βήματος, το Φράγμα του Πρεσβυτερίου (Σολέα), το Σύνθρονον

• [PDF, βλ. κεφ. 5] Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, στὴν Κωνσταντινούπολη, στὴν Ἑλλάδα, καὶ ἀπό Ἀνατολή σὲ Δύση, τὴν ὥρα τῆς Ἀναφορᾶς — Τὰς θύρας, τάς θύρας· Ποιὲς θύρες; Τό Ἱερόν Κιβώριον, τά Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βῆλα, τὸ Φράγμα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, τὸ Φράγμα τοῦ Πρεσβυτερίου (Σολέα), τὸ Σύνθρονον