Απολογία π. Αναστασίου Γκοτσοπούλου
Ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Πατρών, 13.1.2025.
Κύριε Πρόεδρε,
Αν θα ηθελα να περιορισω σε μια φραση την απολογια μου, με τον αυξημενο κινδυνο να παρεξηγηθω και να θεωρηθω ότι ειμαι προκλητικος ενωπιον του σεβαστου Δικαστηριου σας θα ελεγα ότι εδώ δεν κρινεται ή, ορθοτερα, δευτερευοντως κρινεται η ενοχη ή η αθωότητα μου, υποθεση που δεν είναι και τοσο σοβαρη, αλλα κρινεται ΚΥΡΙΩΣ και ΠΡΩΤΙΣΤΩΣ η σοβαροτητα και ο σεβασμος της Ελληνικης Πολιτειας απεναντι στην Ορθοδοξη Εκκλησια και στη δυσχιλιοχρονη παραδοση της και αφ ετερου στις διαταξεις περι ελευθεριας της θρησκευτικης συνειδησης και λατρειας τοσο του Ελληνικου Συνταγματος οσο και της Ευρωπαικης Συμβασης Δικαιωματος του Ανθρωπου και του Προσθετου Πρωτοκολλου.
Εάν το σεβαστο Δικαστηριο σας κρινει ότι η συγκεκριμενη ΚΥΑ, που ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕ ΕΝΤΕΛΩΣ την τελεση Θ. Λειτουργιας και ολων των ιερων Ακολουθιων, μεσουσης της Μ. Τεσσαρακοστης 2020, παρεβαινοντας προκλητικα στη θρησκευτικη συνειδηση των Ορθοδοξων πιστων, στο αυτοδιοικητο της Εκκλησιας της Ελλαδος και στην ολοκληρωτικη απαγορευση της Θ. Λατρειας ηταν νομιμη και συμφωνη με τις διαταξεις του ελληνικου Συνταγματος και της ΕΣΔΑ ας με καταδικασετε, διοτι απολυτως συνειδητα και χωρις κανενα ενδοιασμο την παραβιασα τελώντας τη Θ. Λειτουργια ανημερα του Ευαγγελισμου 2020 στην ενορια μου και, ασφαλως, αν χρειαστει θα το ξανακανω…
Δεν ειχα ποτε το παραμικρο δίλλημα να συμορφωθω με τετοια διαταξη απαγορευσης της Θ. Λ.
Παρακαλω να μου επιτρεψετε να ειμαι λιγο αναλυτικος αλλα παραλληλα και συντομος.
Κατά την 30χρονη και πλεον ιερατική μου διακονία βρέθηκα άλλες 4 φορές εγκαλούμενος και κατηγορούμενος για την προστασία των συμφερόντων του Ι. Ναού στον οποίο υπηρετώ. Τότε το διακύβευμα ήταν της τάξεως των 100.000.000 δρχ.
Α. Τώρα όμως πρόκειται για πολύ πιο σοβαρή υπόθεση: διακυβεύεται η ίδια η ιερατική μου υπόσταση και το δικαίωμα που έχω ως Έλληνας πολίτης και κληρικός να λατρεύω το Θεό και να επιτελώ τα ιερατικά μου καθήκοντα, όπως επιτάσσουν οι κανόνες της Εκκλησίας και η εκκλησιαστική μας παράδοση και προστατεύει το Ελληνικό Σύνταγμα και οι Διεθνείς Συμβάσεις περί προστασίας των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων.
Κατηγορούμαι διότι στις 25 Μαρτίου 2020, εορτή του Ευαγγελισμού, λειτούργησα στον Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πατρών παραβιάζοντας κυβερνητική απόφαση η οποία απαγόρευε την «τέλεση κάθε είδους λειτουργιών και ιεροπραξιών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας» Η απαγόρευση αυτή αφορούσε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια ακόμα και τις Ι. Μονές και το Άγ. Όρος!
Δηλαδή δεν είχαμε απαγόρευση προσέλευσης και συμμετοχής πιστών στη λατρεία ή συνωστισμού λαού, ουτε απλο περιορισμο του δικαιωματος της Θ. Λατρειας αλλά καθολική απαγόρευση της δημόσιας λατρείας. Ουσιαστικά και τυπικά η Ελληνική Πολιτεία ποινικοποίησε την τέλεση της Θ. Λ. και γενικότερα ποινικοποίησε τη Θ. λατρεία και αυτό ανεξάρτητα με τον αριθμό συμμετεχόντων σε αυτή.
Είναι προφανές ότι μου ήταν εντελώς αδύνατον να αποδεχθώ και να συμμορφωθώ σε μια τέτοια κυβερνητική απόφαση 1. ως Χριστιανός και μάλιστα Ορθόδοξος, 2. ως Ορθόδοξος ιερέας και 3. ως Έλληνας πολίτης.
1. Ως Χριστιανός και δη Ορθόδοξος πιστός διότι η Θ. Λ. είναι η βάση και το θεμέλιο της εκκλησιαστικής, χριστιανικής μας ζωής. Η ατομική προσευχή δεν μπορεί να αντικαταστήσει ή να υποκαταστήσει τη Θ. Ευχαριστία. Για την Ορθόδοξη θεολογία και την εκκλησιαστική μας παράδοση η Θ. Λ. και μόνο αυτή και όχι η ατομική προσευχή, είναι η φανέρωση και η ουσία της Εκκλησίας. Δεν είναι μία απλή προσευχή αλλά ο εσώτατος πυρήνας της ζωής και της ίδιας της υπάρξεως της Εκκλησίας. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή με κανένα τρόπο και για κανένα λόγο απαγόρευση τέλεσης Θ. Λ. έστω και για μία ημέρα. Κατάργηση της Θ. Λ. έστω και προσωρινή, έστω και μίας ημέρας, σημαίνει κατάργηση της ίδιας της Εκκλησίας. Είναι αδιανόητη η Εκκλησία χωρίς Θ.Λ.
2. Ως Ορθόδοξος ιερέας είμαι υποχρεωμένος να λειτουργώ υπακούοντας στην προσταγή του Αρχηγού της πίστης μας: «τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν… άχρις ου αν έλθω» και σε ολόκληρη την εκκλησιαστική και λειτουργική μας παράδοση. Με κανένα τρόπο και για κανένα λόγο δεν μπορώ να συμμορφωθώ με οποιαδήποτε κρατική εντολή που απαγορεύει να λειτουργώ. Μόνο σε περίπτωση πνευματικού κωλύματος ή επιτιμίου από τον Επίσκοπο ή τη Σύνοδο (αργία, καθαίρεση) δεν μου επιτρέπεται να ιερουργώ. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή κρατική παρέμβαση-αυθαιρεσία στον εσώτατο πυρήνα (interna) της εκκλησιαστικής μας ζωής, στο αν θα λειτουργώ ή όχι.
Σε όποιον, όποιος και αν είναι αυτός, με καλεί να παραβώ τη ρητή Κυριακή εντολή, να περιφρονήσω τη φωνή της συνειδήσεώς μου και να εγκαταλείψω τη διακονία της ενορίας μου επαναλαμβάνω το αποστολικό: «πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις» (Πράξ. 5, 40), αναλαμβάνοντας προφανώς και το σύνολο των συνεπειών.
Θα πρέπει να καταστεί απολύτως σαφές ότι ήταν αδιανόητο να μην λειτουργήσει η ενορία μου την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, την Δ΄ και Ε΄ Κυριακή των Νηστειών, το Σάββατο του Λαζάρου, να μην τελεστούν στην ενορία μου Χαιρετισμοί, Ακάθιστος Ύμνος, Μ. Κανόνας και καθημερινά Όρθρος και Εσπερινός. Επιτέλους, ήταν εντελώς πέρα από τις δυνάμεις μου να μην λειτουργήσω την εορτή του Ευαγγελισμού, ημέρα με τριπλό συμβολισμό: 1. Ευαγγελισμός της Θεοτόκου: έναρξη του μυστηρίου της Σωτηρίας μας με τη Σάρκωση του Θεού Λόγου, 2. Ευαγγελισμός του έθνους: έναρξη της εθνικής μας παλιγγενεσίας και 3. Ευαγγελισμός του λαού και της κοινωνίας κατά την κρίσιμη περίοδο του Μαρτίου 2020, τότε που όλα τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε ο φόβος του κορωνοϊού και ο τρόμος του θανάτου.
Ας θυμηθεί, παρακαλώ, το Σεβαστό Δικαστήριό Σας την κατατρομοκράτηση του λαού στην οποία είχε επιδοθεί η ελεγχόμενη και σιτιζόμενη από την κυβερνητική εξουσία δημοσιογραφία.
Σε αυτή την εποχή της καλά ενορχηστρωμένης κατατρομοκράτησης, της κατασκευασμένης μαυρίλας, του πανικού, της απελπισίας το έργο της Εκκλησίας και του κάθε παπά είναι: να ευ-αγγελίζεται, να φέρνει στο λαό το ευ-αγγέλιο, την καλή αγγελία, ότι υπάρχει διέξοδος, υπάρχει ελπίδα, υπάρχει βεβαιότητα σωτηρίας από οτιδήποτε τυραννάει τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα. Το ευ-αγγέλιο ότι η Χάρις του Θεού θα φωτίσει και θα λυτρώσει τον άνθρωπο από την τυραννία του φόβου του θανάτου.
Συνεπώς, η συμμόρφωση στην απαγόρευση της τέλεσης Θ. Λ. σημαίνει κατάλυση του ευαγγελίου και σε τελική ανάλυση κατάλυση της ίδιας της Εκκλησίας και της ιερωσύνης.
Το έργο του παπά είναι να αντιδρά σε οτιδήποτε στερεί από τον άνθρωπο την ελπίδα, την ελευθερία, την δυνατότητα ορθής κρίσης και ενέργειας.
Το έργο του παπά είναι να μην το βάζει στα πόδια φοβούμενος τον όποιο πραγματικό ή φανταστικό «λύκο». Ο Χριστός προσδιόρισε ως μοναδικό στοιχείο του «καλού ποιμένα» ότι μπροστά στον κίνδυνο δεν φεύγει, δεν κρύβεται, δεν εξαφανίζεται αλλά «την ψυχήν αυτού τίθησι υπέρ των προβάτων», θυσιάζει όχι μόνο την ησυχία του ή την κοινωνική του αξιοπρέπεια αλλά ακόμα και τη ζωή του υπέρ του λαού του, σε αντίθεση με τον «μισθωτό» ο οποίος «βλέπει τον λύκον (γράψε τον ιό και τη σχετική κρατική και παρακρατική προπαγάνδα) ερχόμενον και αφίησι τα πρόβατα και φεύγει ότι μισθωτός εστί και ου μέλλει αυτώ περί των προβάτων» (Ιω. 10, 11-13).
Συνεπώς, η αποδοχή μίας κρατικής απαγόρευσης Θ. Λ. και η συμμόρφωση σ’ αυτή σημαίνει, κατά τη συνείδησή μου, ότι αυτοακυρώνομαι ως παπάς. Δεν έχει απολύτως κανένα νόημα η ιερωσύνη μου.
3. Ως Έλληνας πολίτης έχω τη συνταγματική υποχρέωση να αντιδράσω στο μέτρο των δυνατοτήτων μου και να αρνηθώ τη σύμπραξη στην περιφρόνηση των συνταγματικών αρχών και διατάξεων μου. Η καθολική και γενική απαγόρευση τέλεσης δημόσιας Θ. Λατρείας σημαίνει κατάργηση της θρησκευτικής ελευθερίας. Αποτελεί δε ευθεία καταπάτηση των συνταγματικών δικαιωμάτων της πλειοψηφίας του Ελληνικού λαού, που προστατεύονται από το Σύνταγμα (άρθρο 13) και τις σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις περί προστασίας των δικαιωμάτων και κυρίως της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 9 παρ. 2). Μου είναι εντελώς αδύνατον να συμμορφωθώ σε διάταξη που παραβιάζει το Ελληνικό Σύνταγμα και τις Διεθνείς Συμβάσεις προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Παρόμοια διάταξη νόμου, ολοσχερούς απαγόρευσης της Θ. Λατρείας, δηλαδή ποινικοποίησης της τέλεσης της Θ. Λειτουργίας, ίσχυε στην Ευρώπη μέχρι το 311 μ.Χ. (θάνατος Διοκλητιανού) και στην Αλβανία του Ενβὲρ Χότζα (1967-1990)! Ούτε ο Μωάμεθ ο Πορθητής ούτε ο Λένιν ούτε ο Στάλιν τόλμησαν τέτοια ασέβεια εναντίον του ίδιου του εσώτατου πυρήνα της Εκκλησίας, του Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας, που τόλμησε η Ελληνική Δημοκρατία!
Επίσης, σε καμία άλλη χώρα δεν υπήρξε καθολική απαγόρευση τέλεσης της θ. Λατρείας λόγω της πανδημίας. Περιορισμοί στη συμμετοχή των πιστών υπήρξαν, αλλά γενική, καθολική απαγόρευση τέλεσης λατρείας πουθενά στο Δυτικό κόσμο ούτε στην ιεραποστολή στην Αφρική. Η ευαισθησία της δυτικής έννομης τάξης απέναντι στη διά της δημόσιας λατρείας έκφραση της θρησκευτικής συνείδησης είναι τόσο έντονη ώστε έχουμε αποφάσεις στις ΗΠΑ και Γαλλία (ανωτάτων και συνταγματικών δικαστηρίων) που κρίνουν ως αντισυνταγματική την άκριτη και αναιτιολόγητη παρεμπόδιση της λατρείας:
Γαλλία 29.11.20: Το Γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας (Conseil d’ Etat) έκρινε ως αντισυνταγματικό περιορισμό του δικαιώματος της θ. λατρείας το όριο των 30 πιστών για τη συμμετοχή τους στη θ Λατρεία και διέταξε τη Γαλλική Κυβέρνηση να αναθεωρήσει το σχετικό διάταγμα, διότι το Δικαστήριο θεωρεί ότι κατ’ αυτό τον τρόπο ένα μεγάλο μέρος των πιστών θα στερηθεί του συνταγματικά αναγνωρισμένου δικαιώματος της λατρείας.
ΗΠΑ 25.11.20: Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ (Supreme Court of the United States), αντίστοιχο του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την ιστορική απόφασή του «Ρωμαιοκαθολική Επισκοπή του Μπρούκλιν κατά A. Cuomo, Κυβερνήτη της Ν. Υόρκης» (25.11.20) διακήρυξε με πανηγυρικό τρόπο: «ακόμα και σε μία πανδημία, το Σύνταγμα δεν μπορεί να τεθεί στην άκρη και να λησμονηθεί» και έκρινε ως αντισυνταγματική την παραβίαση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος ελευθερίας της λατρείας με τον περιορισμό στην άσκησή της (όριο 10 ή 25 πιστών στους Ναούς), κάνοντας δεκτή την προσφυγή της Ρωμαιοκαθολικής Επισκοπής Μπρούκλιν.
Β. Ατελέσφορο μέτρο
Με ιδιαίτερη έμφαση θα ήθελα να τονίσω ότι η καθολική απαγόρευση της Θ.Λ. που επιβλήθηκε με τη σχετική ΚΥΑ βάσει της οποίας κατηγορούμαι ήταν μέτρο εντελώς περιττό, υπερβολικό και δυσανάλογης εντάσεως με τον επαπειλούμενο κίνδυνο του ιού και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα περιορισμού της πανδημίας. Και αυτό έγινε κατανοητό από την ίδια την Πολιτεία και γι’ αυτό και δεν επαναλήφθηκε παρά το γεγονός ότι τα επιδημιολογικά στοιχεία επιδεινώθηκαν πάρα πολύ.
Είναι λοιπόν ηθικό και λογικό εγώ να διώκομαι βάσει διατάξεων που η ίδια η Πολιτεία αναγνώρισε ότι δεν ήταν πρέπον να εφαρμοστούν και γι’ αυτό και δεν επαναλήφθηκαν;
Γ. Πολιτική απόφαση.
Επιπλέον θα πρέπει να καταστεί απολύτως σαφές ότι η καθολική απαγόρευση της δημόσιας λατρείας ήταν καθαρά πολιτική απόφαση και όχι εισήγηση της αρμοδίας Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων την οποία αποδέχθηκε η Κυβέρνηση. Έγινε ακριβώς το αντίθετο: Εισηγήθηκε το Υπουργείο και συνευδόκησε η Επιτροπή! Αυτό προκύπτει σαφέστατα από τα Πρακτικά της Επιτροπής με αριθμ. 26 και 30, αντίγραφα των οποίων καταθέτω. Σημειώνεται ότι τα εν λογω πρακτικά δεν δίνονταν στη δημοσιότητα αλλά λάβαμε γνώση κατόπιν προσφυγής που έγινε στο ΣτΕ, το οποίο και διέταξε τη χορήγησή τους. Επίσης, από τα ίδια τα πρακτικά προκύπτει ότι η σχετική απόφαση στερείται οποιασδήποτε αιτιολόγησης και ούτε παραπέμπει σε μελέτες ή σε βιβλιογραφία που να υποστηρίζουν την ολοσχερή απαγόρευση λατρείας σε καιρό πανδημίας. Δεν υπάρχει καμία μελέτη στη βιβλιογραφία που να δικαιολογεί ή έστω να αιτιολογεί τη γενική απαγόρευση δημόσιας λατρείας.
Άλλωστε ουδέποτε στην 2.000χρονη ιστορία της Εκκλησίας υπήρξε απαγόρευση τέλεσης Θ. Λ. ιδιαίτερα σε περιόδους πανδημίας. Ακριβώς τότε ήταν που οι προσευχές και οι δεήσεις όλου του λαού και οι δημόσιες λιτανείες ήταν πολύ πιο έντονες και τα αποτελέσματα ήταν σωτήρια για το λαό. Το μεγάλο θαύμα με τη λιτάνευση της εικόνας της Προυσιώτισσας στο Αγρίνιο και το Μεσολόγγι την εποχή της ισπανικής γρίπης είναι αδιαμφησβήτητο ιστορικό γεγονός.
Δ. Σκληρό και απάνθρωπο μέτρο
Επίσης, η σχετική ΚΥΑ λόγω της κατάργησης της δημόσιας λατρείας είχε και μία άλλη διάσταση απάνθρωπη και σκληρή στα όρια της βαναυσότητας: Χρησιμοποιήθηκε η Εκκλησία και η λατρεία της για να κατατρομοκρατηθεί ο λαός. Ήταν τραγικές οι εικόνες με τις αστυνομικές επιχειρήσεις με περιπολικά και την ομάδα ΔΙΑΣ έξω από Ι. Ναούς κατά την ώρα των Χαιρετισμών! Έτσι αυθαίρετα και προκλητικά στερήθηκε ο λαός την ελπίδα και τη δύναμη που λαμβάνει από τη Χάρη του Θεού, την απαντοχή στην οποία θα στηριχθεί για να μην καταρρεύσει. Ποιος μπορεί να μετρήσει τις συνέπειες στην ψυχική υγεία των πολιτών από την κρατική αυθαιρεσία κατά της Εκκλησίας;
Κύριε Πρόεδρε,
Πού θεμελιώνει άραγε το νομικό και ηθικό δικαίωμα μία ΚΥΑ να στερήσει από το λαό του Θεού τη Θ. Κοινωνία και τη Θ. Χάρη ώστε αυτός ο φοβισμένος λαός να μην μπορεί να αντλήσει δύναμη και κουράγιο για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες και τη μαυρίλα του θανάτου που είχε σκεπάσει τα πάντα; Μου είναι αδύνατον ως ιερέας να απαρνηθώ την ιδιότητά μου και να συμπράξω στο έγκλημα κατά του λαού και με τη Χάρη του Θεού, δεν συνέπραξα στην κατατρομοκράτηση του λαού. Σε πείσμα όλων όσων ήθελαν και θέλουν το λαό μας φοβισμένο χωρίς λειτουργίες και παρελάσεις με τη Χάρη του Θεού έψαλα στην εορτή του Ευαγγελισμού με όλη μου τη δύναμη: «Ευαγγελίζου γη χαρά μεγάλη, αινείτε ουρανοί Θεού την δόξαν»!
Επιτέλους, θα πρέπει όλοι να καταλάβουν ότι αυτό περιμένει ο λαός μας από την Εκκλησία: μέσα στη θλίψη να του δίνει τη χαρά, μέσα στην απελπισία να του προσφέρει την ελπίδα, μέσα στη σκοτεινιά του θανάτου να του δείχνει και να τον οδηγεί στη Ζωή. Όλα αυτά είναι ο ίδιος ο Χριστός, στον οποίον πιστεύουμε, Αυτόν και μόνο αναξίως υπηρετούμε και σε Αυτόν και μόνο ελπίζουμε. Αν αυτό είναι έγκλημα, είμαι στη διάθεσή σας.
Ε. Δεν υπήρξε διασπορά του ιού.
Από την λειτουργική και ιερατική μου στάση και συμπεριφορά δεν υπήρξε καμία διασπορά της πανδημίας! Κατηγορηματικά το λέω και το δηλώνω.
Κανένας από όσους συμμετείχαν στις Θ. Λ. που τέλεσα δεν κόλλησε κορωνοϊό. Ούτε προέκυψε - ούτε ήταν δυνατόν να προκύψει - ο παραμικρός κίνδυνος διασποράς του ιού κατά την τέλεση της Θ. Λειτουργίας: δεν έχει ποτέ αποδειχθεί διάδοση της πανδημίας λόγω της συμμετοχής στη Θ. Λειτουργία. Αντίθετα έχει αποδειχθεί ότι ακόμα και όταν οι ιερείς ήταν φορείς και νοσούσαν δεν μετέδωσαν στους εκκλησιαζομένους τον ιό.
Η αδιάψευστη 2000χρονη εμπειρία της Εκκλησίας μας επιμαρτυρεί ότι η λατρεία της δεν είναι εστία μολύνσεως και διασποράς της πανδημίας. Αντίθετα είναι πηγή αγιασμού και υπέρβασης όχι μόνο του φόβου του θανάτου, αλλά και αυτού του ίδιου του θανάτου.
Κύριε Πρόεδρε,
Αντιλαμβανεσθε ότι στη συνειδηση μου δεν αντιμετώπισα καμμιά σύγκρουση καθηκόντων ουτε καποιο σοβαρό δίλημμα: τήρησης του νόμου που απαγόρευε την τέλεση Θ.Λ. ή υπακοής στην εκκλησιαστική μας παράδοση και τάξη και επιτέλεσης της Θ.Λ. και των διατεταγμένων ιερών Ακολουθιών; Για μένα το ζήτημα ήταν απολύτως ξεκάθαρο: ως Ορθόδοξος πιστός, ως Ορθόδοξος ιερέας, ως Έλληνας πολίτης δεν θα μπορούσα με κανένα τρόπο να παρακούσω τη συνείδησή μου, να περιφρονήσω την εκκλησιαστική μας παράδοση, να παραβιάσω το ελληνικό σύνταγμα και να υπακούσω σε μία παράλογη, ατελέσφορη, απαράδεκτη, αντισυνταγματική και ασεβή Υπουργική Απόφαση και να μην λειτουργήσω την εορτή του Ευαγγελισμού, τη γιορτή της Εκκλησίας μας, τη γιορτή της Πατρίδας μας.
Αν αυτό ήταν έγκλημα αναλαμβάνω την ευθύνη.
Αν η συνείδηση και η περί δικαίου αντίληψή Σας με θεωρεί ένοχο, καταδικάστε με!
Αποδέχομαι την τιμή αυτή, τη μεγάλη τιμή της καταδίκης επειδή έπραξα ως Ορθόδοξος ιερέας το καθήκον μου.
