Θησαυροί από τους Αρχαίους Έλληνες και Πατέρες της Εκκλησίας
Θωμάς Μαυρομούστακος
Αναπλ. Καθηγητής της Χημείας
Και Πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής
Πανεπιστημίου Αθηνών
------------------------
Εμείς δε θα ασχοληθούμε με κάποιο από τα μυστικά Θεολογικά του κείμενα αλλά ένα απλό έργο του που φέρει τίτλο «Κεφάλαια Θεολογικά ήτοι Εκλογαί εκ διαφόρων βιβλίων των τε καθ’ ημάς και των θύραθεν» και περιέχει ανθολόγια από γνώμες συγγραφέων της χριστιανικής πίστεως και εθνικών κυρίως ελληνικής καταγωγής.
Ο βαθύς στοχαστής Άγιος Μάξιμος μας δίνει το απάνθισμα της γνώσης του μέσα από τη ζωή και τη μελέτη του. Το έργο χωρίζεται σε εβδομήντα ένα λόγους οι οποίοι καλύπτουν όλες τις πτυχές του βίου. Αναμφισβήτητα αυτές οι ρήσεις των Χριστιανών Πατέρων και Εθνικών φιλοσόφων και μεγάλων προσωπικοτήτων είναι γεμάτες σοφία και καταρτίζουν κάθε άνθρωπο που θέλει να οδεύσει προς τον ανηφορικό δρόμο της αρετής.
Θα δώσουμε ένα μικρό δείγμα όλων αυτών των απανθισμάτων σοφίας από τους πρώτους δεκαεπτά λόγους που μάζεψε ο Μάξιμος ο Ομολογητής. Πολλά έχουμε να μάθουμε από τους προγόνους μας. Πολλές από αυτές τις ρήσεις τους θα διαπιστώσουμε ότι τις χρησιμοποιούμε ως παροιμίες.
Παρατίθεται τόσο το αρχαίο κείμενο όσο και η απόδοση του στην νεοελληνική γλώσσα. Σαφέστατα θα κατανοηθεί ότι το πρωτότυπο είναι μεστότερο σε νόημα και εκφράζεται με λακωνικότερο τρόπο.
ΛΟΓΟΣ Α΄: Για το βίο της αρετής και της κακίας
Εκ των Πατέρων: Δια τεσσάρων πραγμάτων η ψυχή μιαίνεται. τω περιπατείν εν πόλει και μη φυλάσσειν τους οφθαλμούς, και τω όλως έχειν γνώσιν μετά γυναικών, και τω έχειν φιλίαν μετά των ενδόξων του κόσμου, και τω αγαπήσαι τας σαρκικάς ομιλίας και ματαιολογίας
Από τους Πατέρες: Η ψυχή μολύνεται με τέσσερα πράγματα. Η κυκλοφορία στην πόλη χωρίς προφύλαξη των ματιών. Η οποιαδήποτε γνώση για σχέσεις με γυναίκες. Η φιλία με τους επιφανείς του κόσμου και η αγάπη για σαρκικές ομιλίες και φλυαρίες.
Ούτω ζην προαιρού, ως μήτε των δυνατωτέρων καταφρονείσθαι, μήτε τοις υποδεέστεροις φοβερός είναι.
Αυτό τον τρόπο ζωής να προτιμάς. Να μην περιφρονείσαι από τους δυνατότερους σου και να μη σε φοβούνται οι κατώτεροι σου.
------------------------
Δημοσθένους: Ωσπερ οικίας, οιμαι, και πλοίου και των άλλων των τοιούτων τα κάτωθεν ισχυρότερα είναι δει, ούτω και των πράξεων τας αρχάς και τας υποθέσεις αληθείς και δικαίας.
Όπως του σπιτιού και του πλοίου καθώς και άλλων παρομοίων τα κατώτερα τμήματα πρέπει να είναι ισχυρότερα έτσι και οι αρχές και οι βάσεις των πράξεων πρέπει να είναι αληθινές και δίκαιες.
 |
Σωκράτης: Θεασάμενός τινα των μαθητών αυτού, του μεν αγρού επιμελούμενου, της πράξεως δε αμελούντα, ‘Ορα, ω ούτος έφη, μη, τον αγρόν εξημερώσαι βουλόμενος, την ψυχήν αχριώσης.
Σωκράτης: Όταν είδε κάποιο από τους μαθητές του να επιμελείται το χωράφι του αλλά να αμελεί τις πράξεις του είπε: “Πρόσεξε μήπως θέλοντας να εξημερώσεις το χωράφι σου, αγριέψεις τη ψυχή σου».
Ο φιλόσοφος Σωκράτης
(470/469-399 π.χ.)
Διογένους: Ονειδίσαντος αυτώ τινός, ως εις ακαθάρτους τόπους εισέρχεται, έφη. Και ο ήλιος, αλλ’ ου μιαίνεται.
Διογένους: Όταν τον κατηγόρησε κάποιος, ότι πηγαίνει σε ακάθαρτους τόπους, είπε: «Κι ο ήλιος μπαίνει, αλλά δε μολύνεται».
|
------------------------
ΛΟΓΟΣ Β΄: Για τη φρόνηση και τη σκέψη-σύνεση
Σόλωνος: Συμβούλευε, μη τα ήδιστα, αλλά τα άριστα.
Σόλωνος: Μη συμβουλεύεις τα ευχάριστα αλλά τα άριστα.
|
------------------------
Βίαντος: Τους φρονίμους έλεγε μάλλον υπό των αφρόνων, ή τους άφρονας υπό των φρονίμων ωφελείσθαι. Τούτους μεν γάρ φυλάττεσθαι τας εκείνων αμαρτίας, εκείνους δε τας τούτων μη μιμείσθαι κατορθώσεις.
|
Βίαντος: Έλεγε, ότι πιο πολύ ωφελούνται οι φρόνιμοι από τους άφρονες, παρά οι άφρονες από τους φρόνιμους. Αυτό συμβαίνει γιατί οι φρόνιμοι φυλάσσονται από τα αμαρτήματα των αφρόνων, ενώ οι ανόητοι δε μιμούνται τα κατορθώματα των φρονίμων.
------------------------
Σοφοκλέους εν Αίαντι
Ο γαρ φρονών ευ, πάντα συλλαβών έχει
Στο Αίαντα του Σοφοκλή
Αυτός που φρονεί καλά, όλα τα σκέφτεται
|
ΛΟΓΟΣ Γ΄: Για την αγνεία και τη σωφροσύνη
Εκ των Πατέρων: Δια τεσσάρων πραγμάτων εγείρεται η πορνεία, εκ του φαγείν και πιείν εις πλησμονήν, και ο κόρος του ύπνου, και το αργείν και παίζειν και αργολογείν, και ο καλλωπισμός των ιματίων.
Από τους Πατέρες: Η πορνεία δημιουργείαται από τέσσερα πράγματα. Από την πολυφαγία και πολυποσία, τον υπερβολικό ύπνο, από την αργία και το παιχνίδι καθώς και τη φλυαρία και από τα ωραία ρούχα.
------------------------
Αλεξάνδρου: Αιχμαλώτους λαβών τας Δαρείου θυγατέρας, επειδή συνεβούλευον αυτώ οι φίλοι ευειδέσιν ούσαις, συγγενέσθαι, Αισχρόν, έφη, εστίν, άνδρας νικήσαντας, υπό γυναικών ηττηθήναι.
Αλεξάνδρου: Οι φίλοι του το συμβούλευαν όταν αιχμαλώτισε τις όμορφες κόρες του βασιλιά της Περσίας Δαρείου να συνευρεθεί μαζί τους. Αυτός είπε: “Είναι ντροπή, εκείνοι που νίκησαν τους άνδρες να νικηθούν από τις γυναίκες».
|
------------------------
ΛΟΓΟΣ Δ΄: Για την ανδρεία και τη δύναμη
Λάκων ονειδιζόμενος υπό τινος, ότι χωλός ων έξεισιν επί τον πόλεμον, Τι τούτο έφη. ου φευγόντων εστί χρεία, αλλά μενόντων και αγωνιζομένων.
Ένας Σπαρτιάτης που πειραζόταν από κάποιο ότι ενώ είναι κουτσός πολεμά, είπε: «Τι σημασία έχει αυτό; Ο πόλεμος δε χρειάζεται λιποτάκτες αλλά αγονιζόμενους.
ΛΟΓΟΣ Ε΄: Περί δικαιοσύνης
Ορύσσων βόθρον τω πλησίον, εμπεσείται εις αυτόν (Πρμ. 26,27)
Όποιος σκάβει το λάκκο του γείτονά του, θα πέσει σ’ αυτόν
ΛΟΓΟΣ ΣΤ΄ Περί φίλων και φιλαδελφίας
Εάν ταις γλωσσαίς των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών, ή κύμβαλον αλαλάζον. (Κορ. Α΄1)
Αν μιλώ τις γλώσσες των ανθρώπων και των αγγέλων, αλλά δεν έχω αγάπη είμαι σαν το χάλκινο κρόταλο που ηχεί και σαν το κύμβαλο που αλαλάζει.
|
Φίλος πιστός σκέπη κραταιά, ο δε ευρών αυτόν, εύρε θησαυρόν (Σοφία Σειράχ 6,14)
Ο πιστός είναι ισχυρή προστασία. Όποιος το βρήκε, βρήκε θησαυρό.
Μη εγκαταλείπης φίλον αρχαίον. ο γαρ πρόσφατος ου έστιν επίσης αυτώ (Σοφία Σειράχ 9,10)
Να μην εγκαταλείπεις τον παλιό φίλο γιατί ο πρόσφατος δεν είναι ίδιος με εκείνον.
------------------------
Δημόκριτου: Το μη δύνασθαι βοηθείν τοις φίλοις, απορίας, το δε μη βούλεσθαι, κακίας τεκμήριον.
Δημοκρίτου: Το να μη μπορείς να βοηθάς τους φίλους σου είναι δείγμα πτωχείας, το να μη θέλεις είναι δείγμα κακίας.
(460-370 π.X.)
|
Ωσπερ μέλιτταν ου δια το κέντρον μισείς, αλλά δια τον καρπόν τημελείς, ούτω και φίλον, μη δι’ επίπληξιν αποστραφής, αλλά δια την εύνοιαν αγάπα.
Όπως δε μισείς τη μέλισσα για το κεντρί ης, αλλά τη φροντίζεις για τον καρπό της, έτσι και το φίλο σου να μην τον αποστραφείς γιατί σε επίπληξε, αλλά να τον αγαπάς για την εύνοια του.
ΛΟΓΟΣ Ζ΄ Για την ελεημοσύνη
Ει μη πένητες ήσαν, ουκ αν το πολύ των αμαρτημάτων υπετέμνετο. Ιατροί των τραυμάτων εισί των ημετέρων οι πένητες.. φάρμακο ημίν παρέχουσι τας αυτών χείρας.
Αν δεν υπάρχαν οι πένητες, δε θα μειωνόταν το πλήθος των αμαρτημάτων μας. Οι πένητες είναι γιατροί των τραυμάτων μας. Το φάρμακο που μας παρέχουν είναι τα χέρια τους.
ΛΟΓΟΣ Η΄Περί ευεργεσίας και χάριτος
Ιωάννου Χρυσοστόμου: Ευεργετών, νόμιζε μιμείσθαι Θεόν.
Ιωάννου Χρυσοστόμου: Όταν ευεργετείς να νομίζεις ότι μιμείσαι το Θεό.
|
Μεγλακιτ Αλεξάνδρου: Τινός δε των αυτού φίλων αιτήσαντος αυτόν εις προίκα της θυγατρός, εκέλευσε πεντήκοντα τάλαντα λαβείν. Αυτού δε φήσαντος, ικανά είναι δέκα, Σοι μεν έφη, λαβείν, εμοί δε ούχ ικανά είναι δέκα δούναι.
Αλεξάνδρου: Όταν κάποιος από τους φίλους του του ζήτησε κάτι για την προίκα της κόρης του, αυτός διάταξε να του δώσουν πενήντα τάλαντα. Αυτός είπε ότι είναι αρκετά δέκα τάλαντα. Ο Αλέξανδρος απάντησε. «Εσένα σου φτάνουν τα δέκα, σε μένα όμως δε μου φτάνουν να σου δώσω δέκα».
ΛΟΓΟΣ Θ΄: Περί αρχής και εξουσίας
Γρηγορίου Θεολόγου-Ανθρώπω χαλεπού όντος το ειδέναι άρχεσθαι, κινδυνεύει πολλώ χαλεπώτερον είναι το ειδέναι άρχειν ανθρώπων.
Γρηγορίου Θεολόγου: Για τον άνθρωπο είναι δύσκολο να ξέρει να κυβερνάται, αλλά κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να γνωρίζει να κυβερνά ανθρώπους.
|
Διογένους-Ερωτηθείς πως αν τις πολιτεύηται εξουσία, έφη. Καθάπερ πυρί μήτε λίαν εγγύς είναι, ίνα μη κατακαή, μήτε πόρρω, ίνα μη ριγώση.
Διογένους: Όταν ρωτήθηκε πως πρέπει να κάποιος να πολιτεύεται με την εξουσία είπε: «Όπως με τη φωτιά, να μη μένει πολύ κοντά μήπως καταεί, ούτε μακριά μήπως παγώσει».
ΛΟΓΟΣ Ι΄ Περί ψόγου και διαβολής
Πρώτη Επιστολή Αποστόλου Παύλου προς Κορινθίους 4,12: Λοιδορούμενοι, ευλογούμεν. βλασφημούμενοι, παρακαλούμεν.
Πρώτη Επιστολή Αποστόλου Παύλου προς Κορινθίους 4,12: Όταν μας κατηγορούν, ευλογούμε, όταν μας βλασφημούν, παρακαλούμε.
ΛΟΓΟΣ ΙΑ΄Για την κολακεία
Δημοσθένους: Δημοσθένης έφη, τον κόλακα τούτο διαφέρειν του κόρακος, ότι ο μεν ζώντας, ο δε νεκρούς εσθίει.
Του Δημοσθένη: Ο Δημοσθένης είπε, ο κόλακας διαφέρει από τον κόρακα ως προς αυτό. Ο κόλακας τρώγει ζωντανούς και ο κόρακας νεκρούς.
ΛΟΓΟΣ ΙΒ΄ Για τον πλούτο, τη φτώχεια και τη φιλαργυρία
Του μέλιτος μέλιτται τάχιον έρχονται επ’ αίσθησιν, του κέρδους δε οι φιλάργυροι.
Οι μέλισσες μυρίζονται γρηγορώτερα το μέλι, ενώ οι φιλάργυροι το κέρδος
Προιξ πολλή τέκνα βελτίονα ου ποιεί
Μεγάλη προίκα δεν κάνει καλύτερα παιδιά.
ΛΟΓΟΣ ΙΓ΄ Περί αυταρκείας
Σοφία Σειράχ 31,20: Ύπνος υγείας επί εντέρων μετρίων
Σοφία Σειράχ 31,20: Ο υγιεινός ύπνος θέλει στομάχι ελαφρό.
ΛΟΓΟΣ IΕ΄ Περί διδαχής και λόγων
Ιακώβου 1,19: Έστω πας άνθρωπος ταχύς εις το ακούσαι και βραδύς εις το λαλήσαι.
Ο κάθε άνθρωπος ας είναι πρόθυμος ν’ ακούσει, αλλά να μη βιάζεται να μιλήσει.
|
------------------------
Ευρυπίδου:
Άπαντες εσμεν εις το νουθετείν σοφοί
Αυτοί δ’ όταν ποιούμεν, ου γινώσκομεν
Ευρυπίδου:
Όλοι είμαστε σοφοί στο να νουθετούμε
αλλά όταν ενεργούμε, τις ξεχνούμε
|
------------------------
Αριστοτέλους: Μη έλαττον ηγού του επαινείσθαι το νουθετείσθαι.
Αριστοτέλους: Μη θεωρείς τη συμβουλή κατώτερη από τον έπαινο.
Αριστοτέλης
------------------------
ΛΟΓΟΣ ΙΖ΄ Για την παιδεία και τη φιλοσοφία
Πλάτωνος: Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία αλλ’ ου σοφία φαίνεται.
Πλάτωνα: Κάθε επιστήμη που απομακρύνεται από τη δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή, αποδεικνύεται πανουργία και όχι σοφία.
|
|
Δημοσθένους: Ούτος, την μεν ρίζαν της παιδείας έφη είναι πικράν, τους δε καρπούς γλυκείς.
Δημοσθένη: Αυτός είπε ότι η ρίζα της παιδείας είναι πικρή αλλά οι καρποί της γλυκείς.
Δημοκρίτου: Η παιδεία, ευτυχούς μεν έστι κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον.
Δημόκριτου: Η παιδεία για εκείνους που ευτυχούν είναι στολίδι, για εκείνους που δυστυχούν καταφύγιο.
Διογένους: Ερωτηθείς, τι γη βαρύτερον βαστάζει, έφη. Άνθρωπον απαίδευτον.
Του Διογένη: Όταν ρωτήθηκε ποιο είναι το βαρύτερο που σηκώνει η γη είπε: «O απαίδευτος άνθρωπος».
Σωκράτους: Σωκράτης ο φιλόσοφος ερωτηθείς, Τι ήδιστον εν τω βίω, έφη. Παιδεία και αρετή και ιστορία των αγνοουμένων.
Του Σωκράτη: Ο φιλόσοφος Σωκράτης όταν ρωτήθηκε ποιο είναι το πιο ευχάριστο στη ζωή είπε: Η παιδεία και η αρετή και η γνώση εκείνων που δεν ξέρουμε.
