ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Τις η βλακεία; τις η άνοια; τις η μανία; Πένητες τοσούτοι την εκκλησίαν περιεστήκασι, και τέκνα έχουσα τοσαύτα η εκκλησία, ούτω πλουτούντα, ουδέ ενί πένητι επαμύναι δύνατατ αλλ’ ο μεν πεινά, ο δε μεθύει ο μεν και εν αργύρω αποπατεί, ο δε ούτε άρτου μετέχει. Τις η μανία; τις η θηριωδία η τοσαύτη;
Αλλά τι θέλεις να ιδούμε; θέλεις να εξετάσωμε το πολυπόθητο πράγμα, τον πλούτο; Εμπρός, ας τον εξετάσωμε χωριστά.
Έχει απολαύσεις, έχει τιμές, έχει τη δύναμι. Πρώτα λοιπόν, εάν θέλης, ας εξετάσωμε την απόλαυσι. Δεν είναι σκόνη; πολύ πιο γρήγορα από αυτήν δεν παρέρχεται; διότι η ηδονή της απολαύσεως φθάνει μέχρι τη γλώσσα και όταν γεμίση τελείως η κοιλιά, ούτε μέχρι τη γλώσσα. Αλλά οι τιμές αυτές είναι πράγμα γλυκό, λέγει. Και τι πιο αηδές υπάρχει από την τιμή εκείνη, όταν γίνεται από την ανάγκη των χρημάτων; Όταν δεν γίνεται από την καλή διάθεσι, ούτε από την προθυμία κάποιου, δεν απολαμβάνεις εσύ την τιμή, αλλά ο πλούτος. Ώστε περισσότερο από όλα αυτό το ίδιο κάνει τον πλούσιο περιφρονημένο. Διότι ειπέ μου, εάν εσένα, που έχεις κάποιο φίλο, ετιμούσαν όλοι, και επαραδέχοντο ότι εσύ δεν αξίζεις τίποτε, αναγκάζονται όμως εξ αιτίας εκείνου να σε τιμούν, δεν θα ήταν σαν να σε περιφρονούσαν κατά κάποιο άλλο τρόπο; Ώστε ο πλούτος είναι για μας αίτιος περιφρονήσεως, αφού αξίζει περισσότερο από αυτά που έχομε αποκτήσει, και απόδειξις αδυναμίας παρά εξουσίας. Πως λοιπόν δεν είναι παράδοξο να μη θεωρούμασθε ότι αξίζομε ούτε όσο το χώμα και η σκόνη (διότι αυτό είναι ο χρυσός), αλλά να τιμώμασθε εξ αιτίας εκείνου; Είναι εύλογο.
Εκείνος όμως που περιφρονεί τον πλούτο δεν αντιμετωπίζεται έτσι, διότι είναι καλύτερο να μη τιμάται κανείς, παρά να τιμάται με αυτό τον τρόπο. Διότι ειπέ μου, εάν κάποιος σού έλεγε, ότι δεν σε θεωρώ άξιο καμμίας τιμής, και σε τιμώ για τους δούλους σου, άρα τι θα ημπορούσε να υπάρξη χειρότερο από την περιφρόνησι αυτή; Εάν όμως είναι αισχρό να τιμώμασθε για τους δούλους, οι οποίοι έχουν την αυτή ψυχή και φύσι με μας, πολύ περισσότερο είναι αισχρό εάν τιμώμασθε εξ αιτίας αυτών που είναι πιο ασήμαντα, εννοώ τους τοίχους των σπιτιών και τις αυλές, τα χρυσά σκεύη και τα ενδύματα.
Προκαλούν πράγματι γέλιο και εντροπή αυτά. Είναι καλύτερος ο θάνατος, παρά μία τέτοια τιμή. Διότι ειπέ μου, εάν κινδυνεύης στη ζωή αυτή, και κάποιος ασήμαντος και περιφρονημένος συμβή να σε σώση από τον κίνδυνο, τι θα ήταν χειρότερο από αυτό; Εκείνο όμως που λέγετε για την πόλι μεταξύ σας, θέλω να σας το ειπώ. Ήλθε σε σύγκρουσι προς τον βασιλέα, που ήταν κάποτε, η πόλις η ιδική μας, και διέταξε να καταστροφή εκ θεμελίων όλη η πόλις μαζί με τους άνδρες και τα παιδιά και τα κτίσματα. Διότι τέτοιες είναι οι διαθέσεις των βασιλέων με την εξουσία, ό,τι και αν θελήσουν, το ικανοποιούν. Τέτοιο κακό είναι η εξουσία. Ευρίσκετο λοιπόν η πόλις στον έσχατο κίνδυνο. Η γειτονική όμως πόλις, αυτή η παραλιακή, ήλθε και παρεκάλεσε το βασιλέα για χάρι μας. Αλλά οι κάτοικοι της ιδικής μας πόλεως έλεγαν ότι αυτό είναι χειρότερο από το να καταστροφή εκ θεμελίων η πόλις. Έτσι το να μας τιμούν με τον τρόπο αυτόν είναι χειρότερο από το να μας περιφρονούν.
…
Αλλά υπάρχουν και τώρα μερικοί, οι οποίοι δεν απέχουν καθόλου από εκείνον, αλλά είναι πολύ πιο ανόητοι. Διότι είπε μου, τι διαφέρουν σε ανοησία από το χρυσό πλατάνι εκείνοι που κάνουν αργυρά αγγεία και χύτρες και αλάβαστρα; Και τι οι γυναίκες (εντρέπομαι βέβαια, άλλ’ όμως είναι ανάγκη να το ειπώ) που κάνουν αργυρά ουροδοχεία; Εσείς έπρεπε να εντρέπεσθε εκείνες που κάνουν αυτά. Ενώ ο Χριστός υποφέρει από πείνα, εσύ ζης με τέτοιες απολαύσεις; μάλλον δε κάνεις τέτοια ανόητα πράγματα; Ποια τιμωρία δεν θα υποστούν αυτές; Ακόμη λοιπόν ερωτάς, γιατί υπάρχουν ληστές, γιατί δολοφόνοι, γιατί τα κακά, αφού ο διάβολος σας σύρη έτσι εδώ και εκεί; Το να έχη λοιπόν κανείς πιάτα αργυρά, ούτε αυτό γίνεται σύμφωνα με ευσεβή ψυχή, άλλ’ όλη η ενέργεια αυτή είναι αποτέλεσμα της χλιδής· το να κάνη όμως και σκεύη ακάθαρτα από άργυρο, άραγε είναι δείγμα χλιδής; Άλλ’ όμως δεν θα μπορούσα να ειπώ ότι είναι δείγμα χλιδής, αλλά ανοησίας· όμως ούτε αυτό θα ειπώ, άλλ’ είναι αποτέλεσμα τρέλλας, μάλλον δε χειρότερο και από τρέλλα.
Γνωρίζω ότι πολλοί με κοροϊδεύουν γι’ αυτό, αλλά δεν μετανοώ· μόνο ας κατορθωθή κάτι περισσότερο. Πράγματι ο πλούτος κάνει τους ανθρώπους ανοήτους και τρελλούς. Εάν ήταν τόσο μεγάλη η περιουσία τους, θα ήθελαν και η γη να είναι χρυσή, και οι τοίχοι χρυσοί, πιθανόν και ο ουρανός και ο αέρας να είναι από χρυσάφι. Πόσο μεγάλη είναι η τρέλλα, πόσο φοβερή η παρανομία; Πόσο μεγάλη η παραζάλη; Άλλος, ο οποίος εδημιουργήθηκε σύμφωνα με την εικόνα του Θεού, πεθαίνει από το κρύο, και συ κατασκευάζεις αυτά; Πόση αλαζονεία! τι θα έκαμνε περισσότερο αν ήταν τρελλός; Τα περιττώματα τιμάς έτσι, ώστε να τα υποδέχεσαι με άργυρο; Γνωρίζω ότι ακούοντας αυτά εντρέπεσθε, αλλά πρέπει να εντρέπωνται εκείνες που τα κάνουν αυτά, καθώς και οι άνδρες που είναι υποταγμένοι σε τέτοιες αδυναμίες, διότι αυτό είναι ακολασία και σκληρότητα και απανθρωπιά και θηριωδία και ασέλγεια.
Ποια σκύλλα, ποια χίμαιρα, ποιος δράκων, μάλλον δε ποιος δαίμων, ποιος διάβολος θα έκαμνε αυτά; Ποιο το κέρδος του Χριστού; και ποιο το κέρδος της πίστεως, όταν ανέχεται κανείς τους Έλληνες, ή καλύτερα όχι τους Έλληνες, αλλά τους δαίμονες; Εάν δεν πρέπει να στολίζη κανείς το κεφάλι του με χρυσό και μαργαριτάρια, αυτός που χρησιμοποιεί τον άργυρο σε τόσο ακάθαρτη υπηρεσία, ποια συγγνώμη θα επιτύχη; Δεν φθάνουν τα υπόλοιπα, αν και βέβαια ούτε εκείνα είναι παραδεκτά, τα καθίσματα και τα υποπόδια όλα από άργυρο να είναι; μολονότι και αυτά βέβαια είναι αποτέλεσμα ανοησίας. Αλλά παντού η περιττή αλαζονεία, παντού η ματαιοδοξία· πουθενά τα απαραίτητα, αλλά παντού τα περιττά. Εγώ φοβάμαι μήπως υπό την πίεσι της τρέλλας αυτής το γυναικείο γένος αποκτήση μορφή τεράτων, διότι είναι φυσικό να επιθυμήσουν οι γυναίκες να έχουν και χρυσές τρίχες. Ή παραδεχθήτε ότι επάθατε κάτι αντίστοιχο προς αυτά που ελέχθησαν, και είχατε ερεθισθή και σας είχε κυριεύσει η επιθυμία, και εάν δεν σας εκρατούσε η εντροπή, δεν θα είχατε παραιτηθή. Εάν λοιπόν τολμούν και τα πιο παράδοξα από αυτά, πολύ περισσότερο νομίζω αυτές θα επιθυμήσουν αυτά, και λειώνοντας όλο το χρυσό θα φθάσουν να αλείφουν ολόγυρα και τα χείλη και τα φρύδια τους. Εάν όμως δεν πιστεύετε και νομίζετε ότι αστειευόμενος τα λέγω, θα σας διηγηθώ αυτό που έχω ακούσει, μάλλον δε υπάρχει και τώρα. Ο βασιλεύς των Περσών έχει χρυσά τα γένεια, που είναι από τα φοβερά σχετικά με αυτά, και όπως στο υφάδι, έτσι και στις τρίχες εκείνου περιτυλίγονται τα λεπτά φύλλα του χρυσού, και στέκεται ακριβώς σαν τέρας.
Ας είσαι δοξασμένος, Χριστέ, πόσα αγαθά μας εχορήγησες πλουσιοπάροχα; πως μας επροετοίμασες να έχωμε ορθά φρονήματα, από πόση τερατωδία, από πόση ανοησία μας απήλλαξες; Ιδού προλέγω, δεν συμβουλεύω πια, αλλά διατάσσω και παραγγέλλω, εκείνος που θέλει ας ακούη, και εκείνος που δεν θέλει ας μη υπακούη. Διότι εάν επιμένετε να κάνετε αυτά, δεν θα ανεχθώ, ούτε θα σας δεχθώ, ούτε θα αφήσω να περάσετε το κατώφλι αυτό. Διότι τι μου χρειάζεται το πλήθος των ασθενών; και τι εάν, διδάσκοντας εσάς, δεν επιτρέπω τα περιττά πράγματα; Αν και βέβαια ο Παύλος δεν επέτρεψε και το χρυσό και τα μαργαριτάρια.
Μας κοροϊδεύουν οι Έλληνες· θεωρούν ότι είναι μύθος τα ιδικά μας. Και στους άνδρες συμβουλεύω τα εξής· να πηγαίνης σε σχολείο για να διδάσκεσαι την πνευματική φιλοσοφία· απομάκρυνε εκείνη την αλαζονεία. Αυτό συμβουλεύω και στους άνδρες και στις γυναίκες· και αν κάποιος ενεργή διαφορετικά, στο εξής δεν το ανέχομαι. Οι μαθητές ήταν δώδεκα, και άκουσε τι λέγει ο Χριστός προς αυτούς· «Μήπως θέλετε και σεις να φύγετε;». Διότι εάν συνέχεια σας κολακεύωμε, πότε θα κερδίσωμε την εύνοιά σας; πότε θα σας ωφελήσομε;
Αλλά υπάρχουν, λέγει, άλλες αιρέσεις και μεταπηδούν εκεί. Είναι ψυχρός αυτός ο λόγος· «Είναι ανώτερος ένας υπηρέτης που κάνει το θέλημα του κυρίου του, παρά αμέτρητοι που ενεργούν παράνομα». Διότι και συ, ειπέ μου, τι θέλεις; να έχης πολλούς υπηρέτες δραπέτες και κλέπτες, ή ένα που να διάκειται με συμπάθεια; Εμπρός λοιπόν σας συμβουλεύω και σας προτρέπω, και τον καλλωπισμό του προσώπου και τα σκεύη αυτά να τα συντρίβετε, και στους πτωχούς να δίνετε και να μη εξακολουθήτε να δείχνετε τόση μανία. Εκείνος που θέλει ας μεταπηδά στις αιρέσεις, εκείνος που θέλει ας με κατηγορή· δεν ανέχομαι κανένα. Όταν θα πρόκειται να κριθώ μπροστά στο βήμα του Χριστού, σεις θα στέκεσθε μακριά καθώς και η δική σας χάρις, αφού σ’ εμένα θα καταλογίζη τις ευθύνες.
Αυτά τα λόγια κατέστρεψαν τα πάντα· για να μη φύγη, λέγει, και προσέλθη σε άλλη αίρεσι είναι ασθενής, δείξε συγκατάβασι. Μέχρι ποιο σημείο; μέχρι πότε; μία φορά, και δύο, και τρεις, όχι για πάντα. Ιδού σας προτρέπω και πάλι και σας προειδοποιώ κατά τον μακάριο Παύλο, «Ότι εάν έλθω και πάλι, δεν θα λυπηθώ κανένα».
Όταν όμως θα κατορθώσετε αυτά, τότε θα γνωρίσετε πόσο είναι το κέρδος, πόση είναι η ωφέλεια. Ναι, σας παρακαλώ και σας ικετεύω, και δεν θα απέφευγα να εγγίσω τα γόνατά σας, και να καταθέσω την ικετηρία για το σκοπό αυτό.
Τι είδους βλακεία είναι αυτή, τι είδους τρυφή; τι είδους ύβρις; δεν είναι τρυφή αυτό, αλλά ύβρις· Τι είδους ανοησία είναι αυτή; τι είδους τρέλλα; Πολλοί πτωχοί περιφέρονται την εκκλησία, και ενώ η εκκλησία έχει πολλά τέκνα, τόσο πλούσια, ούτε ένα μπορεί να βοηθήση. Αλλά ο ένας πεινά, ο άλλος μεθά· ο άλλος αποπατεί σε άργυρο, και ο άλλος ούτε ψωμί τρώγει. Τι είδους τρέλλα είναι αυτή; πόσο μεγάλη είναι η θηριωδία αυτή;
Είθε να μη δοκιμάσωμε τη σκληρή τιμωρία εκείνων που δεν υπακούουν, ούτε να φθάσωμε στην αγανάκτησι ώστε να μας παραδώση σ’ αυτά, αλλά με τη θέλησί μας και ανεχόμενοι όλα αυτά να σταθούμε κοντά του, για να ζήσωμε στη δόξα του Θεού και να απαλλαγούμε από την κόλασι, που ευρίσκεται εκεί, και να επιτύχωμε τα αγαθά, τα οποία έχει υποσχεθή σε εκείνους που τον αγαπούν, με τη χάρι και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μαζί με τον οποίο στον Πατέρα και συγχρόνως στο άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα, η δύναμις και η τιμή στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΤΟ ΑΦΘΑΡΤΟ ΔΕΞΙΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ.
Φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους
ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ – ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ 22 -ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣ ΚΟΛΟΣΣΑΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΝ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ – ΣΧΟΛΙΑ Υπό ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΟΥΣΤΑΚΑ, Θεολόγου – Φιλολόγου
ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ – ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1983
Σελ. 219-231 ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ- ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
