«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
Ὑπό Ρουμάνου Γέροντος π. Πετρωνίου Ἀγιορείτου
Ἡ ὑπακοή εἶναι παγκόσμια θεϊκή καί αἰώνια ἀρετή. Μόνον ὁ Θεός εἶναι Αὐτόνομος καί δέν ἐξαρτᾶται ἀπό κανέναν. Ὅλη ἡ δημιουργία, ὁρατή καί ἀόρατη, ὑλική καί πνευματική πλάσθηκε ἀπό τόν Θεό μ᾿ ἕνα συγκεκριμένο σκοπό καί προικισμένη μέ ἰδιότητες, πού νά μποροῦν νά πραγματοποιοῦν αὐτόν τόν σκοπό. Ἔτσι, ὅλη ἡ κτίσις ὑπακούει Αὐτόν καί πάντα τά ὄντα ἐκπληρώνουν τίς ἐντολές Του.
Ἡ λογική κτίσις, ἄγγελοι καί ἄνθρωποι, προικισμένη μέ προσωπική ἐλευθερία, μπορεῖ νά ἀρνηθῆ τήν ὑπακοή πού ἔβαλε στήν κόσμο ὁ Δημιουργός Θεός, ἀλλά αὐτή ἡ ἄρνησις, ἡ ἀνυπακοή σημαίνει ἄρνησι τοῦ προσωπικοῦ σκοποῦ καί εἶναι ἐναντίον τοῦ Πλάστου καί Δεσπότου. Αὐτές οἱ δύο ἀνυπακοές τῆς δημιουργίας, ἦταν καταστρεπτικές γι᾿ αὐτήν. Οἱ παρήκοοι ἄγγελοι ἔπεσαν ἀπό τήν οὐράνια δόξα καί ἔγιναν σκοτεινοί δαίμονες, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν εὐδαιμονία τοῦ παραδείσου ἐπέστρεψε στήν γῆ ἀπό τήν ὁποία προῆλθε καί ἄλλαξε ὅλη ἡ πορεία τῆς ἱστορίας τῆς ἀνθρωπότητος. Γι᾿ αὐτό ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔμεινε ὑπάκουος στόν Οὐράνιο Πατέρα μέχρι θανάτου, γιά νά θεραπεύση τήν παρακοή τῶν πρώτων ἀνθρώπων.
Συνεπῶς, ἡ ὑπακοή τοῦ Θεοῦ εἶναι ἱερός νόμος γιά τόν ἄνθρωπο. Ὁ Θεός ὡργάνωσε τήν ἐκκλησιαστική καί ἐγκόσμια τάξι μέ νόμους, στούς ὁποίους κάθε ἄνθρωπος πρέπει νά ὑποτάσσεται καί νά μένη ἔτσι στήν ὑπακοή τοῦ Θεοῦ.
Στήν μοναχική ζωή ἡ ὑπακοή ἔχει ἕνα ἰδιαίτερο χαρακτῆρα, εἶναι πλήρης καί ἀπροϋπόθετη. Ὁ μοναχός εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος θέλει νά ἐπιτύχη πλήρως τήν ἐκπλήρωσι τοῦ σκοποῦ γιά τόν ὁποῖον πλάσθηκε, τό καθ᾿ ὁμοίωσιν μέ τόν Θεό καί τήν αἰώνια μακαριότητα. Καί ἐπειδή ἡ ἐλευθερία τοῦ προσωπικοῦ θελήματος μπορεῖ νά γίνη μία πέτρα-ἐμπόδιο, ὁ μοναχός παραιτεῖται ἀπ᾿ αὐτό, ὁρκίζεται νά κάνει ἀδιάκριτη ὑπακοή στόν Πνευματικό του Πατέρα, στόν ἡγούμενο τῆς ἀδελφότητος ἤ σ᾿ ἕναν πού εἶναι εἰδικός καί γνωρίζει καλά τήν ὁδό τῆς σωτηρίας.
Παραιτούμενος ἀπό τά θελήματα καί δικαιώματά του ὁ μοναχός ἀγκαλιάζει μέ τό θέλημά του τήν ἀδιάκριτη ὑπακοή, χωρίς νά βιάζεται ἀπό κανέναν. Ἀγαπῶντας τήν ὑπακοή, τοῦ γίνεται τρόπος τῆς ζωῆς του καί ὑποχρέωσίς του, ὁπότε κάθε τι πού κάνει πρέπει νά τό κάνη μέ εὐλογία τοῦ Γέροντός του: «Εὐλόγησον, πάτερ, νά κάνω αὐτό τό ἔργο; Καί ἀναλόγως ὁ πατήρ εὐλογεῖ, λέγοντάς του: «Ὁ Κύριος καί Θεός νά σέ εὐλογῆ».
Ἀπ᾿ αὐτό τό ἁπλό πρᾶγμα γεννᾶται ἕνα μεγάλο καί ἀξιοσημείωτο γεγονός. Ὁ ὑπάκουος μοναχός δέν κάνει τίποτε μέ τό προσωπικό του θέλημα, ἀλλά συνδέεται μαζί του ἕνα ἄλλο πρόσωπο γιά κάθε του ἔργο, ὁ Πνευματικός του. Ἐκεῖ ὅπου εἶναι δύο ἤ τρεῖς συναγμένοι γιά ἕνα καλό ἔργο, ἐκεῖ ἀνάμεσά τους εἶναι παρών καί ὁ Θεός. «Ὁ Θεός νά εὐλογῆ», δηλαδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐγκρίνει, ὁπότε καί τό ἔργο γίνεται μέ τό θέλημα καί τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί εἶναι καλό καί τέλειο. Ἐκτός ἀπό τήν βεβαιότητα ὅτι τό ἔργο γίνεται μέ εὐλογία, γίνεται καί χωρίς λάθος, γι᾿ αὐτό ὁ ὑπάκουος μοναχός δέχεται σταδιακῶς καί πλουτίζεται μέ πνευματικά χαρίσματα.
-Γίνεται ἀκόλουθος τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἦταν τέλειος ὑποτακτικός στόν Οὐράνιο Πατέρα Του.
-Διδάσκεται τήν πιό μεγάλη ἀρετή, τήν ταπείνωσι, ἡ ὁποία εἶναι τό ἀήττητο ὅπλο στόν ἀόρατο πόλεμο κατά τῶν παθῶν καί τῶν δαιμόνων.
-Ἀποκτᾶ μεγάλη ἐσωτερική εἰρήνη, ἡ ὁποία εἶναι ὁ μισθός τῆς ὑπακοῆς.
-Ἐπιτυγχάνει μέ εὐκολία τήν σωτηρία του κλπ.
Ἔτσι, ἡ ἀδιάκριτη ὑπακοή τοῦ μοναχοῦ γίνεται χορηγός πολλῶν χαρισμάτων, διότι εἶναι νόμος τῆς ἀλανθάστου θείας Προνοίας, πού δέν εἶναι δεσμευμένη μέ ἀνθρώπους, μέ ἄλλες ἐνασχολήσεις μέ τόπο καί μέ χρόνο.
Ἐνῶ, ἄν δέν ὑπάρχουν ἔμπειροι πνευματικοί ὁδηγοί, ὅπως ἄλλοτε, τί γίνεται;
Ἐάν ὁ μοναχός φροντίζει μέ ὅλη τήν ψυχή του γιά τήν σωτηρία του καί ὑπακούει μέ ἀφοσίωσι ὁ Θεός δίνει στόν Γέροντα, στόν Πνευματικό, τόν κατάλληλο λόγο πρός ὠφέλεια τοῦ ἀδελφοῦ, ὁ ὁποῖος κάτι ἐρωτᾶ.
Ἀπό προσωπική πεῖρα ἐξέρχεται ἡ ἑπόμενη διαπίστωσις. Στά μοναστήρια μας, τά τελευταῖα 60-70 χρόνια, ἐκτός ἀπό τόν ἡγούμενο, τόν πνευματικό πατέρα τῆς ἀδελφότητος, εὑρίσκονται καί ἄλλοι πολλοί ἐνάρετοι πατέρες, στούς ὁποίους ἐμεῖς οἱ ἀδελφοί τούς ἀντικρύζουμε μέ θαυμασμό καί σεβασμό, σάν κάποιες τέλειες εἰκόνες τῆς πνευματικῆς ζωῆς, πρός τούς ὁποίους τρέχουμε κι ἐμεῖς κοντά τους. Καί, ὅταν τούς συναντήσουμε, τούς βάζουμε μετάνοια ζητῶντας τήν εὐλογία τους καί τούς ἀσπαζόμεθα τό χέρι μέ ταπείνωσι.
Ἡ ὑπακοή καί ἡ προσήλωσις στό μοναχικό Τυπικό ἦταν σέ μεγάλη τιμή, ἐνῶ ἡ ἀσέβεια ἦταν πρόξενος μεγάλης ὀργῆς. Ἐάν ἕνας ἀδελφός ἔκανε κάποιες παραβάσεις τοῦ μοναχικοῦ Τυπικοῦ καί δέν διωρθωνόταν, μετά τίς συμβουλευτικές παρεμβάσεις τοῦ Γέροντός του, ἐστέλλετο στό σπίτι του, διότι ἀπεδείχθη ὅτι δέν εἶχε τήν κλῆσι γιά τήν μοναχική ζωή.
Οἱ μεγάλες μεταβολές πού ὑπέστη διά μέσου τῶν χρόνων ὁ κόσμος, ἄφησαν βαθειά ἴχνη καί στήν μοναστηριακή ζωή. Ἡ διάρκεια τῆς δοκιμασίας τοῦ ὑποψηφίου γιά τόν μοναχισμό χρονικά λιγώστευσε πολύ. Τώρα ἕνας ἀδελφός, μετά ἀπό ἕνα-δύο χρόνια γίνεται μοναχός, ἐνίοτε καί μεγαλόσχημος, ἀκόμη καί διάκονος καί ἱερεύς καί Πνευματικός. Ἡ ὑπακοή, σάν θεμέλιο τῆς μοναχικῆς ζωῆς, ἔχασε τήν ἀξία της. Ἡ μόδα τοῦ πολιτισμοῦ μπῆκε καί στά μοναστήρια μας. Νέοι ἀδελφοί καί μοναχοί ἀναχωροῦν γιά «μοναχικό τουρισμό», στούς Ἁγίους Τόπους: Ἱεροσόλυμα, Σινᾶ, Ἄθωνα, Ἑλλάδα, τά νησιά τοῦ Αἰγαίου, χωρίς ἔγκρισι καί χωρίς εὐλογία. Ἔκπληκτος ἀναρωτήθηκα: Ἀπό ποῦ ἔχουν τά χρήματα; Διότι χρειάζονται πολλά χρήματα γιά τά ταξίδια αὐτά, ἐνῶ ταυτόχρονα ὁ μοναχός ὑποσχέθηκε νά κρατήση τήν πτωχεία τοῦ Χριστοῦ καί τήν ὑπακοή Του.
Κατόπιν, «οἱ ἀπολαύσεις» τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ εἰσῆλθαν πλήρως καί στήν μοναστηριακή μας ζωή. Γυναῖκες καί μοναχές μαγειρεύουν γιά τόν ἡγούμενο καί γιά τήν ἀδελφότητα τῆς μονῆς, δεδομένου, ὅπως ἔλεγε κάποιος: Οἱ μοναχοί δέν ξέρουν νά μαγειρεύουν καλά. Τό ράδιο καί ἡ τηλεόρασι ἔχουν τήν τιμητική τους θέσι, μέχρι καί στίς σκῆτες καί τά κελλιά, ἐνίοτε ἀκόμη καί στά μοναχικά κελλιά τῶν μονῶν καί στίς κοινοβιακές ἀδελφότητες, ὅπου τά πάντα εἶναι «κοινά», παρουσιάσθηκαν μοναχοί, οἱ ὁποῖοι κατέχουν καί χρησιμοποιοῦν προσωπικά δικό τους αὐτοκίνητο! Παρετήρησα ἀκόμη μοναχοί, φίλοι τοῦ τουρισμοῦ στούς Ἁγίους Τόπους, δέν τά «πᾶνε καλά» μέ τό μοναχικό Τυπικό, μέ τίς μακρές ἱερές ἀκολουθίες, μέ τήν ἐργασία καί ἐπιθυμοῦν νά ζοῦν ἐλεύθεροι. Καί σάν δικαίωμά τους, ἄκουσα τό ἐπιχείρημα: «Ὁ κόσμος ἐκπολιτίσθηκε, ἐκσυγχρονίσθηκε, ζοῦμε στήν ἐποχή τῆς ἐπιστήμης, πρέπει καί ὁ μοναχισμός νά συμπορεύεται μέ τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς. Οἱ πρακτικές τοῦ παλαιοῦ καιροῦ εἶναι ἀπηρχαιομένες καί δέν ἔχουν καμμία ἀξία γιά τούς σημερινούς καιρούς μας». Ὅμως, αὐτό τό εἶδος τῆς «ἀναγεννήσεως» εἶναι τελείως ξένο ἀπό τήν αὐθεντική μοναχική ζωή.
Γιά τήν ἀνόρθωσι τῆς σημερινῆς μοναχικῆς ζωῆς, δύο ἔργα θεωρῶ ὅτι εἶναι πρωτίστως ἀναγκαῖα:
1. Νά ἐπανέλθουν καί πάλι στήν πρέπουσα τιμή οἱ ἅγιες μοναχικές ὑποσχέσεις, μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ πιό σημαντική. Ὁ μοναχός γιά νά ἀγαπήση τήν ἐλευθερία, εἶναι ὑποχρεωμένος νά τήν σέβεται. «Τί εἶναι ὁ μοναχός;» ἐρώτησε ἕνας πατήρ ἀπό τό Γεροντικό καί ὁ Γέροντας ἀπήντησε: «Ὁ μοναχός εἶναι ὑπακοή». Τό ἔνδυμα τοῦ μοναχοῦ σημαίνει ὑπακοή (Ἀββᾶς Δωρόθεος), τό διακόνημα τοῦ μοναχοῦ εἶναι ὑπακοή. Στόν ρουμανικό μοναχισμό τό ἔργο ἔχει ποικίλη σημασία: δηλαδή κάθε ἔργο πού κάνει ὁ μοναχός πρέπει νά εἶναι καί νά λέγεται ὑπακοή. Ὁ μοναχός πηγαίνει στήν ὑπακοή σημαίνει κάνει ὑπακοή. Ὁ ἀνυπάκουος μοναχός εἶναι ἕνας παραλογισμός, διότι ἐναντιώνεται στήν ὑπόσχεσί του. Ἡ πτωχεία, ἡ ἁπλότης σἐ ὅλα, ἡ ἁγιότητα τῆς ζωῆς, ἡ ἀναντίρρητη ὑπακοή αὐτά εἶναι ἰδιώματα τῆς ἁγίας μοναχικῆς ζωῆς, τά ὁποῖα οἱ μοναχοί διδάχθηκαν ἀπό τόν Ἴδιο τόν Ἰησοῦ Χριστό. Εἶναι μεγάλη τιμή γιά τόν μοναχό νά στολίζεται μ᾿ αὐτά τά χαρίσματα.
2. Νά ἀποκατασταθῆ ἡ πνευματική καθηγουμενεία. Ὁ ἡγούμενος τῆς μονῆς εἶναι καί ὁ πνευματικός πατήρ τῆς ἀδελφότητος καί ὄχι ἕνας «νοικοκύρης» πού φροντίζει μόνο γιά τά ὑλικά πράγματα καί τά τρόφιμα. Στό Ἅγιο Ὄρος ὁ ἡγούμενος τῆς μονῆς εἶναι καί ὁ Πνευματικός τῆς Ἀδελφότητος στόν ὁποῖον ἐξομολογεῖται ὅλη ἡ ἀδελφότης καί ὁ ὁποῖος παρακολουθεῖ ἀπό κοντά τήν ζωή κάθε μοναστοῦ. Μ᾿ αὐτό τόν τρόπο παραμερίζονται καί οἱ τυχόν δυσκολίες, οἱ ὁποῖες ἐμφανίζονται συχνά στά μοναστήρια ἐξ αἰτίας τῶν ἀντιθέσεων μεταξύ τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς καί τοῦ Πνευματικοῦ τῆς ἀδελφότητος.
Οἱ θεολογικές γνώσεις μποροῦν νά συμβάλλουν σέ κάτι σ᾿ αὐτά τά θέματα;
Οἱ θεολογικές σπουδές δέν ἔχουν κάποια ἄμεση σχέσι μέ τήν μοναστηριακή ζωή, ἀλλά βοηθοῦν στήν γενικώτερη προσφορά τοῦ μοναχοῦ μέσα στήν μονή. Στίς θεολογικές σχολές καί θεολογικές ἐκδόσεις μπορεῖ νά καταρτισθῆ περισσότερο ὁ μοναχός ἐπάνω στήν ἔννοια τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας στήν ὁποία σήμερα ὁ κόσμος ἔχει πολύ ὑποταχθῆ. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πραγματικά ἐλεύθερος ὄχι τότε ὅταν «κάνει ὅ,τι θέλει», ὅπως συνήθως σήμερα πιστεύεται. Αὐτή ἡ ἀναρχική καί ἀνεύθυνη ἐλευθερία εἶναι ἐπιζήμια καί στήν ἴδια τήν κοινωνία τοῦ λαοῦ. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πραγματικά ἐλεύθερος μόνον ὅταν εὑρίσκεται σέ σχέσι ζωντανῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό. Παράλληλα ἡ ὑπακοή πρός τόν Θεό, ἡ ἐκπλήρωσις τῶν ἐντολῶν Του δέν σημαίνει ἕνα περιορισμό τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά εἶναι ἡ μοναδική ὁδός ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν πραγματική εὐτυχία, ἀφοῦ ἡ παρακοή στόν Θεό εἶναι ἡ πηγή τῶν συμφορῶν καί σ᾿ αὐτό τόν κόσμο καί στόν αἰώνιο.
Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά π. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
