Θὰ ἐπιτευχθῆ ἀνασυγκρότησις
καὶ ἀνόρθωσις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μόνον ἐφ’ ὅσον…
ΤΟ «ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ ΤΩΝ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΩΝ»
ΣΥΝΔΙΟΙΚΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ
Ἡ Ἱ. Παράδοσις ὁρίζει ὅτι οἱ Πρεσβύτεροι ἔχουν δύο ΑΝΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΤΑ καθήκοντα:
α) νὰ συγκαλοῦν τὸν λαὸν δι’ ἀνάδειξιν ψήφῳ τοῦ οἰκείου Ποιμενάρχου καὶ
β) νὰ ἀποτελοῦν τὸ μόνιμον συμβούλιον -δεσμευτικὸν- διὰ τὸν Ἐπίσκοπον.
Γράφει ὁ κ. Παναγιώτης Κατραμάδος, θεολόγος
Αἱ ἐκλογαὶ εἰς τὴν Ἱεραρχίαν συνετελέσθησαν, τὰ φῶτα ἔσβησαν, αἱ πύλαι τῆς Ἱ. Μ. Πετράκη ἔκλεισαν καὶ τὸ ἐρώτημα εἶναι τί ἤλλαξε, τί νέον ἦλθε, τί ἀπέμεινεν ἐκτὸς ἀπὸ τὰ χαμόγελα τῶν ἐκλεγέντων;
Εἶναι σύνηθες κάθε Ἱεράρχης πρὸς τὰς δυσμὰς τοῦ βίου νὰ προβαίνη εἰς ἀπολογισμόν, ὄχι ὅμως καὶ σύνολος ἡ Ἱεραρχία. Δὲν θὰ ἦτο ἆραγε ὠφέλιμον ἡ ἰδία ἡ Ἱεραρχία ὡς σῶμα ἀνὰ τακτὰ χρονικὰ διαστήματα νὰ κάνη ἕνα ἀπολογισμόν; «Ἆραγε αὐτοὶ τοὺς ὁποίους ἐξελέξαμεν ἀπετέλεσαν τὴν δέουσαν ἢ ἔστω τὴν σωστὴν ἐπιλογήν; Ποῖον ἔργον ἔχει ἐπιτελεσθῆ ἕως σήμερα ἐκτὸς ἀπὸ τὰς ἐκλογάς; Τί μηνύματα λαμβάνομεν ἀπὸ τὸ ποίμνιον;», θὰ ἦσαν ἐρωτήματα κριτικῆς καὶ αὐτοελέγχου, τὰ ὁποῖα θὰ ἀνεδύοντο ἀπὸ μία τοιαύτην διεργασίαν.
Δὲν συμβαίνει ὅμως τίποτε παρόμοιον καὶ δὲν πρόκειται νὰ συμβῆ, ὄχι μόνον διότι ὑπάρχει μία ἀποστροφὴ πρὸς τὴν αὐτοαξιολόγησιν, ἀλλ’ ἐπειδὴ κυρίως κλειστὰ συστήματα τύπου «κάστας», ὅπως ἔχουν καταλήξει νὰ εἶναι τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς Ἱεραρχίας, ἀντιστρατεύονται ἐσφαλμένως κάθε κριτικὴν ὡς ὑπονομευτικὴν τοῦ ρόλου τους. Ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ κλῆρος καὶ ὁ πιστὸς λαὸς δὲν ἀναμένει τίποτε ἀπολύτως, ὄχι μόνον ἐπειδὴ ἔχει ἐθισθῆ εἰς τὴν ἀπάθειαν –κατὰ πλειονότητα, ἀλλὰ ἰδιαιτέρως ἐπειδὴ γνωρίζει ὅτι δὲν ἔχουν τίποτε οὐσιαστικὸν νὰ προσφέρουν αἱ ἐκλογαὶ τῆς Ἱεραρχίας. Ἐνίοτε ἐξ ἀπροόπτου ἐκλέγεται κάποια λαμπρὰ προσωπικότης, ἀλλ’ «ἕνας κοῦκος δὲν φαίρνει τὴν ἄνοιξη», ὅταν μάλιστα ἡ δυσλειτουργία τοῦ συνοδικοῦ συστήματος εὑρίσκεται εἰς προκεχωρημένον στάδιον, καίτοι ἀδυνατοῦν οἱ Ἱεράρχαι νὰ τὸ ἐννοήσουν.
Ἡ ἐνορία εἶναι ζήτημα «σοφῶν»;
Ἀπέμειναν λοιπὸν ἀπὸ τὴν Ἱεραρχίαν αἱ εἰσηγήσεις. Ἡ εἰσήγησις τοῦ Σεβ. Σάμου μὲ τίτλον «Ἀνασυγκρότησις τῆς Ἐνορίας καὶ ἐπανευαγγελισμὸς τῶν πιστῶν», ἀφοῦ ἀνεγνώσθη «ἐπακολούθησε εὐρύτατος διάλογος ἐπὶ τῆς Εἰσήγησης, κατὰ τὸν ὁποῖον ἔλαβαν τὸν λόγο πολλοὶ Σεβασμιώτατοι Ἀρχιερεῖς. Ἡ Ἱεραρχία ἀπεφάσισε νὰ παραπεμφθεῖ ἡ Εἰσήγηση στὴν Διαρκῆ Ἱερὰ Σύνοδο πρὸς περαιτέρω ἀξιοποίηση», ὡς γράφει τὸ ἀνακοινωθέν.
Ἴσως σταθοῦν πολλοὶ εἰς τὸ ἂν ἡ εἰσήγησις εἶχεν ὄντως νὰ προσφέρη κάτι ἢ ἦτο παντελῶς τετριμμένη καὶ ἀδιάφορος, ὅμως δὲν εἶναι αὐτὸ ζήτημα οὐσίας. Ἀκόμη καὶ νὰ ἦτο ἡ σπουδαιότερη ὅλων τῶν ἐποχῶν (διὰ νὰ εἴμασθε εἰλικρινεῖς ἀπεῖχε πολύ, παρὰ τὴν φιλότιμον προσπάθειαν τοῦ Σεβασμιωτάτου), δὲν δύναται νὰ ἔχη καμίαν ἀνταπόκρισιν. Διατί; «Ἐπηκολούθησε εὐρύτατος διάλογος», γράφει. Μεταξὺ ποίων; Τῶν Μητροπολιτῶν. «Παρεπέμφθη πρὸς περαιτέρω ἀξιοποίηση», γράφει. Εἰς ποῖον; Εἰς τοὺς Μητροπολίτας τῆς ΔΙΣ, δηλ. μέρος ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἀπαρτίζουν τὴν Ἱεραρχίαν. Ὅλα γίνονται μεταξὺ τῶν Μητροπολιτῶν…
Δὲν ἦτο δυνατὴ ἡ ἀξιοποίησις ἀπὸ τὴν Ἱεραρχίαν ὡς σώματος ἢ ἔστω ἐξ ἑκάστου μεμονομένως τῶν Μητροπολιτῶν καὶ παρεπέμφθη εἰς τὴν ὁμάδα τῆς ΔΙΣ, ἡ ὁποία εἶναι ἐπιφορτισμένη μὲ τὴν τρέχουσαν διοίκησιν; Ἀντιλαμβάνεται κανεὶς τὴν ἀντίφασιν; Ἀντιλαμβάνεται ἐπίσης τὴν πλήρη ἀπουσίαν τοῦ λαοῦ;
Τὸ ζήτημα τῆς ἀνασυγκροτήσεως τῶν ἐνοριῶν, τὸ ὁποῖον εἶναι κατ’ ἐξοχὴν πρόβλημα τοῦ ἁπλοῦ ἐφημεριακοῦ κλήρου καὶ τοῦ ἐκκλησιαζομένου λαοῦ, συζητεῖται εἰς ἕνα κλειστὸν κύκλον Μητροπολιτῶν, οἱ ὁποῖοι παραπέμπουν τὸ ζήτημα εἰς ἕνα κλειστότερον κύκλον Μητροπολιτῶν! Ἀκατανόητον!
Ὅσον ἡ Ἱεραρχία λειτουργεῖ ὡς «κονκλάβιον», τὸ ὁποῖον μόνον του διαχειρίζεται τὰ πάντα, ὅσον ἐνεργεῖ ὡς ἕνα «συμβούλιον σοφῶν», τὸ ὁποῖον θὰ ἀποφανθῆ ἐξ καθέδρας, ὅσον ἔχει τὴν αὐτοσυνειδησίαν τοῦ «ὑπουργικοῦ συμβουλίου», τὸ ὁποῖον θὰ δώση ἐντολὰς καὶ -ὤ! τοῦ θαύματος!- θὰ ἀναζωογονηθῆ ἡ ἐνορία, καὶ ὄχι τοῦ ζῶντος σώματος, ὅπου ἀπαιτεῖται ἡ συνεργασία χειρῶν, ποδῶν κ.λπ., τόσον χειρότερον διὰ τὴν ἰδίαν καὶ τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος. Ἡ φράσις δημόσιος διαβούλευσις ἢ ἔστω ἡ λέξις ἐνσυναίσθησις μᾶλλον τυγχάνουν παντελῶς ἄγνωστοι… Σεβασμιώτατοι, καλέσατε κλῆρον καὶ λαὸν νὰ συνδράμη!
Ἀπαραίτητος ἡ συμμετοχὴ
τοῦ ἐφημεριακοῦ κλήρου
Διατί νὰ μὴ γίνωνται εἰσηγήσεις ἐντὸς τῆς Ἱεραρχίας ἀπὸ πεπειραμένους κληρικούς, οἱ ὁποῖοι θυσιάζονται διὰ τὰς ἐνορίας των; Πῶς ὅμως νὰ τὸ ἀντιληφθοῦν αὐτὸ οἱ Μητροπολῖται, ὅταν –ὄχι ὅλοι- προσέρχωνται εἰς τὰς ἐνορίας διὰ πανηγύρεις ἢ μνημόσυνα, ἀναμένοντες ὁ Ἀρχιμανδρίτης, τὸν ὁποῖον ἔχουν διορίσει προϊστάμενον, νὰ ἔχη ἐπιδοθῆ εἰς στολισμοὺς καὶ δῶρα, δίδων τὴν ἐντύπωσιν ὅτι εἶναι εὐπρόσδεκτος καὶ ἰδιαιτέρως λαοφιλὴς ὁ οἰκεῖος Ποιμενάρχης; Ἐὰν ἐπιθυμοῦν νὰ ζοῦν μὲ τὰς ψευδαισθήσεις, ἔχουν τὴν ἐξουσίαν νὰ τὸ πράττουν ἀλλὰ ὄχι καὶ τὴν νομιμοποίησιν.
Διατί νὰ μὴ συμμετέχουν εἰς τὰς ἐκλογὰς τῶν Μητροπολιτῶν τουλάχιστον οἱ κληρικοὶ τῆς ἐπαρχίας εἰς τὴν ὁποίαν πρόκειται νὰ ἐγκατασταθῆ ὁ ἐκλεγόμενος; Δὲν εἶναι λογικὸν νὰ ἀναδείξουν ἐκεῖνοι ὡς Ἐπίσκοπον αὐτὸν τὸν ὁποῖον γνωρίζουν ὡς ἀξιώτερον μεταξύ των; Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ τυγχάνουν γνῶσται οἱ Μητροπολῖται τοῦ ἀρίστου περὶ μιᾶς χηρευούσης ἐπαρχίας, ὅταν οἱ ἴδιοι εὑρίσκωνται μακρὰν αὐτῆς καὶ ἁπλῶς δέχωνται τηλεφωνήματα καὶ πιέσεις, διὰ νὰ ψηφίσουν ἄγνωστα εἰς αὐτοὺς πρόσωπα; Πῶς ἐν τέλει ἀναμένουν ἀνασυγκρότησιν τῆς ἐνορίας, ὅταν ἀπαξιοῦν νὰ λάβουν ὑπ’ ὄψιν των ἔστω μίαν ἁπλῆν γνώμην ἀπὸ τοὺς κληρικοὺς τῶν ἐνοριῶν;
Διατί νὰ μὴ συμβουλεύωνται καθημερινῶς τοὺς κληρικούς των; Τὸ συνοδικὸν σύστημα δὲν παύει, τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν ὁποίαν λήγουν αἱ ἐργασίαι τῆς Ἱεραρχίας, ἀλλὰ ἐκείνην τὴν ἡμέραν θὰ ἔπρεπε νὰ ἀρχίζη! Σημειωτέον, ὅτι κακῶς λαμβάνουν χώραν αἱ ἐκλογαὶ τὰς τελευταίας ἡμέρας μετὰ τὰς εἰσηγήσεις. Προφανῶς, αὐτὸ συμβαίνει, ὥστε νὰ ὑπάρξη χρόνος δι’ ἀνταλλαγὴν πληροφοριῶν καὶ προθέσεως ψήφου, πρᾶγμα πολὺ κατώτερον τῶν προσδοκιῶν μιᾶς Συνόδου, ἀντὶ νὰ ἐκλέγωνται ἀπὸ τὴν πρώτην ἡμέραν οἱ νέοι Μητροπολῖται, ὥστε νὰ συμμετέχουν ἐνεργῶς καὶ εἰς τὰς συζητήσεις περὶ τὴν διακυβέρνησιν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἐπαναλαμβάνομεν, ὅμως: διατί νὰ μὴ λαμβάνουν μὲ ταπείνωσιν τὴν γνώμην τῶν κληρικῶν;
Ἠκούσαμεν προσφάτως, ὅτι Μητροπολίτης ἐπιθυμεῖ νὰ ἀνασυστήση τὸ ἀρχαῖον ἐκκλησιαστικὸν «σύνθρονον», δηλ. ὄπισθεν τῆς Ἁγίας Τραπέζης νὰ κάθεται εἰς τὸ μέσον τῆς ἁψῖδος καὶ ἑκατέρωθεν αὐτοῦ οἱ ἱερεῖς. «Ρομαντικὴ» πρωτοβουλία ἢ ἁπλῶς «φιέστα» διὰ τὸ θεαθῆναι; Ἡ οὐσία καὶ πάλιν τοῦ ζητήματος ὅμως δὲν εἶναι ἂν κατὰ τὴν Θ. Λειτουργίαν θὰ κάθεται εἰς τὸ «συνθρόνον» ἢ εἰς τὸ «δεσποτικόν», δηλ. εἰς τὸν θρόνον τὸν εὑρισκόμενον εἰς τὸν σολέαν, ἀλλὰ ἂν τὸ «σύνθρονον» παραμένη ἁπλοῦς τύπος ἢ ἔνδειξις τῆς οὐσιαστικῆς συμμετοχῆς τοῦ κλήρου.
Αἱ πηγαὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας μᾶς πληροφοροῦν ὅτι τὴν διοίκησιν ἑκάστης Ἐπισκοπῆς δὲν τὴν ἤσκει ὁ Ἐπίσκοπος μόνος, ἀλλὰ ὁ Ἐπίσκοπος ὁμοῦ μετὰ τοῦ Πρεσβυτερίου! Τὸ Πρεσβυτέριον ἦτο ὁμὰς ἀποτελουμένη ἀπὸ τοὺς πλέον διακεκριμένους, ἐμπείρους, φωτισμένους, διακριτικοὺς κληρικούς, οἱ ὁποῖοι εἶχον δύο πολὺ σπουδαῖα καὶ κυρίως ΑΝΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΤΑ καθήκοντα: α) ὅταν ἐχήρευεν ἡ Ἐπισκοπὴ συνεκάλουν τὸν λαὸν δι’ ἀνάδειξιν τοῦ νέου Ποιμενάρχου καὶ β) μετὰ τὴν πλήρωσιν τῆς Ἐπισκοπῆς, ἀπετέλουν τὸ μόνιμον συμβούλιον πέριξ τοῦ Ἐπισκόπου, διὰ νὰ (συν)διοικῆται ἡ Ἐπισκοπή.
Σήμερα, ποῖος Μητροπολίτης δέχεται νὰ ἐρωτᾶ ἄλλον κληρικόν; Ποῖος δὲν θεωρεῖ κατωτέρους ὅλους τοὺς κληρικοὺς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἑαυτόν του; Ποῖος ἐπιδιώκει νὰ δέχεται τὴν κριτικὴν ἀπὸ τὸ πρεσβυτέριον, ὥστε νὰ βελτιώνεται; Ποῖος δὲν θεωρεῖ ὅτι ἅμα τῇ χειροτονίᾳ του κατέστη ἰσόκυρος μὲ τοὺς Ἁγίους Ἀποστόλους καὶ νομίζει ὅτι δύναται νὰ παραβαίνη καὶ τοὺς Ἱ. Κανόνας;
Ὑπάρχει ὅραμα;
Αὐτοὶ εἶναι οἱ Μητροπολῖται μας, οἱ ὁποῖοι ἀναδεικνύουν καὶ τὸν Ἀρχιεπίσκοπον. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἤρχισε τὴν ἰδικήν του εἰσήγησιν, λέγων ὅτι «Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ μας, κατηύθυνε ἔτσι τὰ πράγματα, ὥστε τὰ μέλη τῆς κατὰ καιροὺς Ἱεραρχίας μας ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μου νὰ ἐκλέξουμε καὶ νὰ χειροτονήσουμε ὑπὲρ τοὺς πενῆντα πέντε (55) Ἀρχιερεῖς». Αὐτὴ θὰ εἶναι καὶ ἡ παρακαταθήκη του. Ἀπὸ τὸ ἐπίπεδον τῶν ἐκλεγέντων θὰ κριθῆ ἡ ἀρχιεπισκοπία του.
Ὁ ἴδιος ὅμως ἐπιθυμεῖ νὰ κριθῆ διὰ τὸ ἔργον του περὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴν περιουσίαν. Εἶπε, πράγματι, μεγάλας ἀληθείας εἰς τὴν εἰσήγησίν του, θέτων ὡς κυρίαν κατεύθυνσιν τὸν «ἐπανευαγγελισμὸν τοῦ λαοῦ» καὶ κατέκλεισε τὴν ὁμιλίαν λέγων:
«Ὅλα αὐτὰ γιὰ νὰ συντελεσθοῦν καὶ νὰ ὑλοποιηθοῦν χρειάζονται οἰκονομικὴ στήριξη… Μακαριστὸς Προκαθήμενος εἶχε πεῖ: «Σεῖς οἱ νεώτεροι μὴ κοιτᾶτε τὸ 96% τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας ποὺ χάθηκε. Ἀξιοποιῆστε τὸ 4%. Αὐτοὺς τοὺς βράχους, αὐτὲς τὶς πέτρες, αὐτὸ τὸ χῶμα νὰ τὸ κάνετε ΠΝΕΥΜΑ». Ἰδοὺ ἕνα ὅραμα, ἰδοὺ ἕνας στόχος. Καὶ ὅλα αὐτὰ μόνο γιὰ τὸν Λαό μας καὶ τὴν Πατρίδα μας».
Ποῖος πραγματικὰ δὲν συμφωνεῖ ὑπὲρ τοῦ «ἐπανευαγγελισμοῦ»; Ποῖος δὲν εἶναι ἀρωγὸς καὶ ὑπέρμαχος εἰς τὴν προσπάθειαν τῆς Διοικούσης Ἐκκλησίας νὰ ἀξιοποιήση τὴν ἐναπομείνασαν περιουσίαν; Ὅλοι συμφωνοῦν καὶ ὅλοι στηρίζουν. Ὡστόσον, κανεὶς δὲν ἀντιλαμβάνεται πὼς αὐτὰ τὰ δύο συνδέονται μεταξύ των.
Ὡς ἐνδιάμεσον ἄξονα ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἔθεσε: α) τὴν «συστράτευση» ὅλων τῶν εὐσεβῶν, β) τὴν «Συνεργασία μὲ τοὺς καθηγητὲς τῶν Θεολογικῶν καὶ Ἐκκλησιαστικῶν Σχολῶν» καὶ γ) τὴν λειτουργίαν εὐαγῶν ἱδρυμάτων ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν. Εἰς τὴν συνέχειαν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἀνηλώθη εἰς τὸ μέγιστον μέρος τῆς ὁμιλίας, διὰ νὰ παρουσιάση ἱστορικῶς τὴν ἐξέλιξιν τοῦ ζητήματος τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας καὶ τῆς μισθοδοσίας τοῦ κλήρου. Πράγματι, εἶναι ἄξιος συγχαρητηρίων δι’ ὅσα ὀλίγα ἢ πολλὰ ἐπέτυχε, καθὼς κανεὶς δὲν παραβλέπει ὅτι ὑπάρχουν πολύτεκνοι ἱερεῖς καὶ ἕτεροι μὲ ἀνάγκας κ.λπ., οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκην τὰ χρήματα.
Ὅμως ἀπὸ τὰ τρία ποὺ ἀνέφερε μόνον τὸ τελευταῖον ἀπαιτεῖ κατ’ οὐσίαν χρήματα. Ἀκόμη ὅμως καὶ αὐτό, ὅπως καὶ τὰ ὑπόλοιπα, ὡς κυρίαν κινητήριον δύναμιν δὲν ἔχουν τὰ χρήματα ἀλλὰ τοὺς πιστούς. Ἂν ἔχεις τὸν λαόν, ἔχεις καὶ τὰ χρήματα. Ὅταν ἐργάζεσαι μὲ πολὺ κόπον καὶ εἶσαι ἀφιλοχρήματος, ὁ ἄλλος τὸ παρατηρεῖ καὶ προσφέρει γενναιόδωρα. Μήπως καὶ τὰ ὑπάρχοντα ἐκκλησιαστικὰ ἱδρύματα δὲν προῆλθαν ἀπὸ δωρητάς; Ἑπομένως, τὸ ἐρώτημα εἶναι πῶς θὰ γίνη ὁ «ἐπανευαγγελισμὸς» καὶ ὄχι πῶς θὰ ἐξευρεθοῦν χρήματα. Πῶς ἆραγε θὰ ὑπάρξη «συστράτευσις» καὶ «συνεργασία»;
Ὅταν ἐπιχειρῆται ἡ συνεργασία μόνον μὲ τὴν Πολιτείαν, ἐνῶ παραθεωροῦνται οἱ πιστοὶ ὡς «πρόβατα» (ὄχι ὡς «λογικὰ πρόβατα»), ποία συστράτευσις θὰ ὑπάρξη; Κι ἂν ὑποθετικὰ εὑρεθῆ μέση λύσις μὲ τὴν Πολιτείαν σήμερα, τί θὰ συμβῆ εἰς τὸ μέλλον, ὅταν ἔλθη ἡ Πολιτεία καὶ ἀναιρέση τὰ συμπεφωνημένα, ὅπως συνέβη καὶ κατὰ τὸ παρελθόν, ὅταν ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος δὲν θὰ ἔχη τὴν στήριξιν τοῦ λαοῦ; Καὶ τὸ καίριον ἐρώτημα εἶναι: διὰ τὴν περιουσίαν ἀξίζει οἱαδήποτε παραχώρησις πρὸς τὴν Πολιτείαν; Πόσον κοστολογεῖται αὐτὸ τὸ 4% τῆς περιουσίας, ὥστε νὰ ἀντισταθμίζη τὴν σιωπὴν τῆς Ἐκκλησίας; Ὁ «Μακαριστὸς Προκαθήμενος» ὁ ὁποῖος ἔθεσε τὸ ὑποτιθέμενον «ὅραμα» πιθανὸν νὰ ἦτο ἐπιτυχημένος λογιστής, ἀλλὰ ὄχι Ἱεράρχης. Ἡ θέσις τοῦ ἑκάστοτε Προκαθημένου εἶναι νὰ ἐμπνέη μὲ οὐσιαστικὰ ὁράματα καὶ ὄχι νὰ ἀντιποιῆται τὸ λειτούργημα τοῦ Ὑπουργοῦ Οἰκονομικῶν.
Ἀπάντησις καὶ λύσις εἰς τὸ ἐρώτημα συστρατεύσεως δύναται νὰ εἶναι μόνον ἡ συναίνεσις κλήρου καὶ λαοῦ! Μὲ ἄλλα λόγια: ἡ ἀνασυγκρότησις τῆς ἐνορίας! Δὲν ἀπαιτοῦνται χρήματα δι’ αὐτό, ἀλλὰ ἐνεργοποίησις τοῦ «πρεσβυτερίου» μὲ τοὺς τρόπους ἀνωτέρω περιγραφέντας. Ἀλλὰ ἀπὸ Ἀρχιερεῖς οἱ ὁποῖοι ἔκαναν τὸ πᾶν, διὰ νὰ παύσουν νὰ ἀνήκουν εἰς τὸ πρεσβυτέριον, ἐπειδὴ αὐτὸ οὔτε τοὺς ἐκλέγει οὔτε καὶ τοὺς εἶναι ἀπαραίτητον διὰ τὴν ἐπισκοποποίησίν τους, προκειμένου νὰ γίνουν μέλη μιᾶς ἄλλης «ὁμάδος», τῆς «λέσχης» τῶν Μητροπολιτῶν, τί νὰ ἀναμένη κανείς; Ἐλλείπουν θεμελιώδεις γνώσεις… ἂς ἀρχίσωμεν, λοιπόν, ἀπὸ τὸν ἐπανευαγγελισμὸν τῶν Ἱεραρχῶν.
