ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Αλλ’ αυτοί που πηδούν πέρα από το σκάμμα τανύζουν αυτό το χωρίον, δια να υποστηρίξουν την γενεθλιαλογίαν1 και λέγουν ότι η ζωή μας εξαρτάται από την κίνησιν των ουρανίων σωμάτων. Και δια τούτο, λέγουν, οι Χαλδαίοι2 από τα άστρα συμπεραίνουν το μέλλον μας.
Και ενώ ο λόγος της Γραφής είναι απλούς, αυτοί τον ακούουν κατά την επιθυμίαν των ως εξής· Έστωσαν εις σημεία όχι των ατμοσφαιρικών μεταβολών, ούτε των εποχιακών καιρικών μεταβολών, αλλά της τύχης της ζωής. Και τι λέγουν; Ότι ο μεν συνδυασμός των τάδε και τάδε κινουμένων άστρων με τους αστέρας που ευρίσκονται εις τον ζωδιακόν κύκλον, όταν συναντηθούν κατά το τάδε σχήμα, δημιουργεί την τάδε τύχην ενώ ο τάδε συνδυασμός των ιδίων φέρει την αντίθετον τύχην εις την ζωήν.
Δεν είναι ίσως άσκοπο ν’ αρχίσω άπ’ ολίγον παραπάνω και να ομιλήσω δια τα πράγματα αυτά, δια να δώσω μίαν εξήγησιν. Και δεν θα ειπώ τίποτε ιδικόν μου, αλλά θα τους ελέγξω χρησιμοποιώντας κατά κόρον τα ίδια των τα λόγια και έτσι θα περάσω με μίαν θεραπείαν εις αυτούς που ήδη το κακόν επρόλαβε να τους προσβάλη, θα παράσχω δε ασφάλειαν εις τους λοιπούς, δια να μην εμπέσουν εις τα ίδια.
Οι εφευρέται αυτής της γενεθλιαλογίας, επειδή αντελήφθησαν ότι εις το πλάτος του χρόνου τους διαφεύγουν πολλοί σχηματισμοί (αστέρων), εστένευσαν τα μέτρα του χρόνου εις ένα εντελώς κλειστόν κύκλον. Διότι θα έπρεπε να υπάρχη μεγίστη διαφορά από γέννησιν εις γέννησιν, όταν απέχουν χρονικώς ακόμη και κατά το μικρότατον μόριον, το ακαριαίον, ή όπως το λέγει ο απόστολος το εν ατόμω και το εν ριπή οφθαλμού (Α’ Κορ. 15- 52).
Και όποιος μεν εγεννήθη εις αυτό το δευτερόλεπτον, υποτίθεται ότι γίνεται τύραννος πόλεων και άρχων δήμων ζάπλουτος και με πολιτικήν δύναμιν, όποιος δε εγεννήθη εις το επόμενον δευτερόλεπτον, γίνεται ζητιάνος και αγύρτης που πηγαίνει από πόρταν εις πόρταν δια να εξοικονόμηση την τροφήν της ημέρας. Δια τούτο διήρεσαν τον λεγόμενον ζωοφόρον κύκλον εις δώδεκα μέρη· έπειτα, επειδή ο ήλιος διαβαίνει το ένα δωδεκατημόριον της λεγομένης απλανούς σφαίρας εντός τριάντα ημερών, διήρεσαν το κάθε δωδεκατημόριον εις τριάντα μοίρας· έπειτα κάθε μοίραν την διήρεσαν εις εξήντα και το κάθε εξηκοστόν το ετεμάχισαν εις άλλα εξήντα.
Ας εξετάσωμεν λοιπόν τας γεννήσεις των βρεφών και ας ίδωμεν, αν θα δυνηθούν να αποσώσουν την ακρίβειαν αυτήν της διαιρέσεως του χρόνου. Διότι μόλις γεννάται το βρέφος, αμέσως η μαία ψάχνει και βλέπει αν είναι άρρεν ή θήλυ· έπειτα περιμένει να κλαύση το βρέφος, πράγμα που σημαίνει ότι το νεογέννητον ζη. Πόσα δευτερόλεπτα θέλεις να είπωμεν ότι επέρασαν εις αυτό το διάστημα; Ανακοινώνει εις τον Χαλδαίον τι εγεννήθη. Πόσα δευτερόλεπτα θέλεις να βάλωμεν ότι έκανε η είδησις της μαίας, δια να φθάση, και μάλιστα αν τύχη αυτός που αναγγέλλει την ώραν (εις τον Χαλδαίον) να περιμένη έξω από τον γυναικωνίτην; Διότι πρέπει αυτός που πρόκειται να εξετάση το ωροσκόπιον να σημειώση την ώραν με ακρίβειαν, είτε το ωροσκόπιον είναι ημερινόν είτε νυκτερινόν.
Πόσον σμήνος δευτερολέπτων φεύγει πάλιν εις το διάστημα αυτό; Διότι είναι ανάγκη να ευρεθή όχι μόνον εις ποιον ακριβώς δωδεκατημόριον ευρίσκεται ο αστήρ του ωροσκοπίου εκείνης της στιγμής, αλλά και εις ποιαν μοίραν του δωδεκατημορίου και εις ποιον λεπτόν της μοίρας, και δια την ακρίβειαν εις ποιον δευτερόλεπτον. Και αυτήν την τόσον λεπτήν και άπιαστον εξακρίβωσιν του χρόνου, είναι ανάγκη, λέγουν, να την κάνουν δι’ όλους τους πλανήτας, ώστε να ευρεθή εις ποιαν θέσιν ευρίσκοντο εν σχέσει προς τους απλανείς, και τι λογής ήτο ο σχηματισμός μεταξύ των ακριβώς κατά το δευτερόλεπτον που εγεννήθη το βρέφος.
Ώστε αν είναι αδύνατον να επιτυχή κανείς με ακρίβειαν την ώραν, και αν η παραμικρά μεταβολή μας κάνει να πέσωμεν εντελώς έξω άπ’ τον στόχον, είναι καταγέλαστοι αυτοί που ασχολούνται με την ανύπαρκτον αυτήν τέχνη (του αστρολόγου), και όσοι πιστεύουν ανοήτως ότι αυτοί έχουν την δύναμιν να γνωρίζουν την τύχην των.
Τι είναι δε και τα αποτελεσματικά;3 Ο τάδε, λέγει θα γίνη σγουρός εις τα μαλλιά και λαμπρός εις το βλέμμα διότι εγεννήθη όταν ο ήλιος ήτο εις τον αστερισμόν του κριού και το ζώον κριός τέτοιαν περίπου όψιν έχει. Θα γίνη και μεγαλόφρων, διότι ο κριός είναι ηγετικόν ζώον. Αλλά και ανοιχτοχέρης, και εύκολα θα κερδίζη· διότι το ζώον αυτό και δίνει το μαλλί του ευχαρίστως και πάλιν ενδύεται από την φύσιν ευκόλως.
Αυτός δε που εγεννήθη εις τον αστερισμόν του ταύρου θα γίνη, λέγει, βασανισμένος άνθρωπος και δουλικός· διότι ο ταύρος μπαίνει κάτω από τον ζυγόν. Και ο γεννημένος εις τον αστερισμόν του σκόρπιου θα έχη την τάσιν να δαγκώνη, διότι θα ομοιάζη μ’ αυτό το ζώον. Ενώ ο γεννημένος εις τον αστερισμόν του ζυγού θα γίνη δίκαιος, διότι, καθώς γνωρίζομεν, η ζυγαριά φέρνει την ισότητα.
Τι πιο γελοίον υπάρχει άπ’ αυτά; Ο κριός, από τον οποίον συμπεραίνεις την μέλλουσαν ιστορίαν του ανθρώπου, είναι το ένα δωδέκατον του Ουρανού, εις το οποίον όταν φθάση ο ήλιος, φθάνει εις τα όρια της ανοίξεως.
Και ο ζυγός και ο ταύρος επίσης, το καθένα των είναι δωδεκατημόριον του λεγομένου ζωδιακού κύκλου. Πως λοιπόν αφού λέγεις ότι άπ’ εκείνα προέρχονται τα αίτια που ρυθμίζουν την ζωή των ανθρώπων, προλέγεις τον χαρακτήρα του ήθους των ανθρώπων που γεννώνται από τα επίγεια ζώα; Διότι λέγεις ότι ο γεννημένος εις τον αστερισμόν του κριού θα γίνη ανοιχτοχέρης, όχι επειδή τέτοιον ήθος δημιουργεί το μέρος εκείνο του ουρανού που λέγεται κριός, άλλ’ επειδή τέτοιον χαρακτήρα έχει το πρόβατον.
Διατί λοιπόν από το ένα μέρος μας φοβερίζεις με την αξιοπιστίαν των άστρων και από το άλλο προσπαθείς να μας πείσεις με τα βελάσματα; Διότι αν μεν ο ουρανός επήρεν αυτά τα ιδιώματα και τας συνήθειας από τα ζώα, τότε και αυτός εξαρτάται από ξένας επιδράσεις, αφού έχει τας αιτίας του από τα βοσκήματα. Αν όμως είναι γελοίον να το ειπής αυτό, τότε είναι πολύ γελοίον να προσπαθής να μας πείσης, λαμβάνοντας επιχειρήματα από τα πλέον άσχετα πράγματα.
Αλλ’ αυταί μεν αι σοφίαι των ομοιάζουν με τα υφάσματα της αράχνης, εις τα οποία όταν πιασθή κανείς κώνωψ ή μυίγα ή κάτι άλλο ανίσχυρον σαν αυτά, μένουν δεμένα και αιχμάλωτα όταν όμως τα εγγίση ένα ισχυρότερον ζώον, και τον ίδιον περνά ευκόλως από το άλλο μέρος, και τα ασθενή υφάσματα τα συντρίβει και τα αφανίζει.
Και δεν αρκούνται μόνον εις αυτά, αλλά προχωρούν και εις εκείνα που εξαρτώνται και κατευθύνονται από την προαίρεσίν μας (εννοώ ακριβώς τας πράξεις της αρετής και της κακίας), και λέγουν ότι αυτά έχουν τας αιτίας των εις τα ουράνια σώματα. Το να φέρω αντίρρησιν εις αυτούς, υπό άλλας μεν συνθήκας θα ήτο πολύ γελοίον, επειδή όμως πολλοί είναι προκατειλημμένοι από την απάτην αυτήν, είναι προφανώς αναγκαίον να μην προχωρήσω χωρίς να ειπώ κάτι.
Και πρώτα-πρώτα ας τους ερωτήσωμεν το εξής· αλλάζουν ή δεν αλλάζουν αναρίθμητους φοράς κάθε ημέραν οι σχηματισμοί των αστέρων; Διότι καθώς οι λεγόμενοι πλανήται κινούνται συνεχώς και περιφέρονται κυκλικώς άλλοι μεν ταχύτερον, ώστε να φθάνουν και να ξεπερνούν τους άλλους, άλλοι δε βραδύτερον, κατά την ιδίαν πολλάκις ώραν και να αντικρύζουν ο ένας τον άλλον και λέγουν ότι έχει πολύ μεγάλην επίδρασιν εις τον σχηματισμόν της τύχης το να μεσουρανή κατά την στιγμήν της γεννήσεως αγαθοποιός ή κακοποιός αστήρ – και ότι πολλάκις (οι Χαλδαίοι) δεν ηδυνήθησαν να προσδιορίσουν με ακρίβειαν τον μοιραίον χρόνον που υπεδείκνυε δια κάποιον άνθρωπον ο αγαθοποιός αστήρ, επειδή τους διέφυγε ένα δευτερόλεπτον, και τον ενέγραψαν εις τον πίνακα της κακοτυχίας.
Αναγκάζομαι να χρησιμοποιήσω τα ίδια των τα λόγια. Άλλ’ εις αυτά ακριβώς τα λόγια υπάρχει πολλή ανοησία και πολύ περισσότερο ασέβεια. Διότι έφ’ όσον υπάρχουν κακοποιοί αστέρες, υποτίθεται ότι αίτιος της πονηριάς των είναι ο δημιουργός των. Διότι αν μεν έχουν το κακόν εκ κατασκευής των, ο δημιουργός αποδεικνύεται δημιουργός του κακού εάν δε γίνωνται κακοί από την προαίρεσίν των, τότε πρώτα πρώτα θα πρέπει να είναι υπάρξεις με προαίρεσίν, που έχουν τάσεις ελευθέρας και αυτεξούσιους το να λέγη όμως κανείς τέτοια ψεύδη δια τα άψυχα πράγματα είναι κάτι παραπάνω από τρέλλα.
Έπειτα πόσον παράλογον είναι να μην μοιράζεται το κακόν και το αγαθόν εις τον καθένα σύμφωνα με την αξίαν του, αλλά να γίνεται κανείς αγαθοποιός, επειδή εγεννήθη εις τον τάδε τόπον, και ο ίδιος πάλιν να γίνεται κακοποιός, επειδή εγεννήθη όταν εμεσουρανούσεν ο τάδε αστήρ, και αν τύχη να ξεφύγη ελάχιστα από τον τάδε σχηματισμόν των αστέρων, να ξεφεύγη πάραυτα και από την κακίαν; Και τόσα μεν δια το θέμα τούτο.
Εάν δε εις κάθε στιγμήν του χρόνου ο αστήρ σχηματίζει με τους άλλους διαφορετικόν σχήμα κατά τας αναρίθμητους δε αυτάς μεταβολάς γίνονται οι σχηματισμοί των βασιλικών γεννήσεων πολλάκις της ημέρας, διατί δεν γεννώνται βασιλείς κάθε ημέραν; ή διατί γενικώς οι βασιλείς διαδέχονται την βασιλείαν από τους πατέρας των; Και φυσικά δεν είναι δυνατόν να κανονίσουν οι βασιλείς εις ποιον σχηματισμόν των αστέρων θα γεννηθή ο υιός των. Ποιος άνθρωπος δύναται να κατευθύνη αυτό το πράγμα; Πως λοιπόν ο Οζίας εγέννησε τον Ιωάθαμ; πως ο Ιωάθαμ τον Άχαζ; πως ο Άχαζ τον Εζεκίαν; (Ματθ. 1, 9) και πως κανείς άπ’ αυτούς δεν συνέπεσε να γεννηθή εις ώραν που γεννώνται δούλοι;
Έπειτα αν ακόμη και εις τας πράξεις της κακίας και της αρετής τα αίτια δεν ευρίσκωνται εις την προαίρεσίν μας, άλλ’ είναι αναπόφευκτα γεγονότα που οφείλονται εις την μοίραν μας, τότε περιττοί και οι νομοθέται που νομοθετούν τι πρέπει να κάνωμε και τι να μην κάνωμεν, περιττοί και οι δικασταί που τιμούν την αρετήν και τιμωρούν την πονηριάν.
Διότι το αδίκημα δεν είναι του κλέπτου, ούτε του φονέως· διότι ασφαλώς ούτε και αν ήθελε ηδύνατο να συγκροτήσει το χέρι του, αφού η μοίρα που τον εξηνάγκαζε να κάνη αυτάς τας πράξεις ήτο αναπόφευκτος.
Πιο γελασμένοι δε άπ’ όλους είναι όσοι ασχολούνται με τα επαγγέλματα, θα κερδήση μεν ο γεωργός, χωρίς να σπείρη και χωρίς ν’ ακονίση δρέπανον, θα υπερπλουτήση δε ο έμπορος, είτε το θέλει είτε όχι, αφού η ειμαρμένη θα του συγκεντρώνη τα χρήματα. Αι δε μεγάλοι ελπίδες των Χριστιανών θα μας γίνουν άφαντοι, διότι ούτε η δικαιοσύνη θα βραβεύεται, ούτε η αμαρτία θα τιμωρήται, αφού οι άνθρωποι δεν κάνουν τίποτε κατά την προαίρεσίν των. Διότι όπου επικρατεί η μοίρα και η ειμαρμένη, δεν υπάρχει καμμία ανταπόδοσις κατά την αξίαν, πράγμα που είναι αποκλειστικόν γνώρισμα της δικαιοκρισίας.
- «Γενεθλιαλογία»· είδος μαντείας. Όταν εγεννάτο ένα παιδί, οι αρχαίοι δεισιδαίμονες εκάλουν ένα αστρολόγο, δια να παρατηρήση εις ποιον ακριβώς αστερισμόν ή ζώδιον εγεννήθη και να τους ειπή το μέλλον και την τύχην του.
- «Χαλδαίοι»· Οι πρώτοι και περιφημότεροι αστρονόμοι, αστρολόγοι και μάγοι ήσαν οι Χαλδαίοι, δηλαδή οι Βαβυλώνιοι. Δια τούτο αυτοί ησχολούντο πολύ με την γενεθλιαλογίαν επί πληρωμή βέβαια. Έπειτα όμως επεκράτησε να λέγωνται Χαλδαίοι όλοι οι αστρολόγοι, και αν ακόμη δεν ήσαν Χαλδαίοι εις την φυλήν. Όπως σήμερον λέγεται Γύφτος κάθε χαλκεύς ή σιδηρουργός και Γύφτισσα κάθε μάγισσα, ακόμη και αν δεν είνε Γύφτοι. Οι Χαλδαίοι που αναφέρει εδώ ο Μ. Βασίλειος είνε εις το επάγγελμα Χαλδαίοι, χωρίς να είνε απαραιτήτως και εις την φυλήν. Και ο Διογένης Λαέρτιος (Βίοι φιλ. 9, 34) λέγει ότι «Δημόκριτος μάγων τινών διήκουσε και Χαλδαίων».
- Τα «Αποτελεσματικά» ήσαν κατά την αρχαιότητα βιβλία που εξηγούσαν τα ποικίλα προγνωστικά.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ – ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ 4 – ΕΞΑΗΜΕΡΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΚΕΙΜΕΝΟΝ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ – ΣΧΟΛΙΑ Υπό ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ν. ΣΑΚΚΟΥ Καθηγητού Πανεπιστημίου
ΕΠΕ-ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ» ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1973, σελ.229-241
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
