Ἡ Νηστεία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων

 

Απολογητικά

π. Ἐπιφάνιος Ἰ. Θεοδωρόπουλος (+)

       Νεαρὸς θεολόγος ἠρώτησεν ἡμᾶς περὶ τῆς γενομένης διὰ τῆς ἀλλαγῆς τοῦ Ἡμερολογίου, συντμήσεως τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Συγκεκριμμένως τὸ ἐρώτημα ἦτο: 

«Ἐπετρέπετο ὁ ἐπελθών, διὰ τῆς διορθώσεως τοῦ Ἡμερολογίου, περιορισμὸς τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων; Καὶ ὁ περιορισμὸς οὗτος, ὁ ὁποῖος ἐνίοτε φθάνει μέχρι καταργήσεως τῆς νηστείας, μήπως ἀποτελεῖ δικαιολογίαν διὰ τὴν στάσιν τῶν Παλαιοημερολογιτῶν;». 

Ἐπειδὴ ἡ δοθεῖσα ἀπάντησις ἔχει γενικώτερον ἐνδιαφέρον, κρίνομεν σκόπιμον νὰ καταχωρίσωμεν αὐτὴν εἰς τὰς στήλας τοῦ ” Ὀρθοδόξου Τύπου” ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ὅτι θὰ ὠφελήσῃ καλοπροαιρέτους ψυχάς. 

Λοιπόν:

       Εἶνε ἀληθὲς ὅτι ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ διορθωμένου Ἰουλιανοῦ, καὶ ὄχι τοῦ Γρηγοριανοῦ, ὡς ἰσχυρίζονταί τινες ἀμαθεῖς ἢ κακόπιστοι,  Ἡμερολογίου εἰς τὴν Ἐκκλησίαν μας περιώρισε κατὰ δέκα τρεῖς ἡμέρας τὴν νηστείαν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἐνίοτε δέ, ὅταν τὸ Πάσχα εἶνε ὄψιμον, τὴν ἐξαφανίζει τελείως. Τοῦτο ὅμως πολὺ ἀπέχει ἀπὸ τοῦ νὰ δικαιολογῇ τὴν ἀνταρσίαν τῶν Παλαιοημερολογιτῶν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας. Ἐὰν ἤθελον νὰ κρατήσουν τὸ Παλαιὸν Ἡμερολόγιον, διατηροῦντες ἐν ταὐτῷ καὶ τὴν κανονικὴν κοινωνίαν μετὰ τῆς Ἐκκλησίας, οὐδεὶς ὁ ἀντιλέγων. Αὐτό, ἄλλωστε, ἔπραξε τὸ Ἅγιον Ὄρος. Ποῖος τὸ κατέκρινε; Ὁ περιορισμὸς τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων (ἡ ὁποία, σημειωτέον, ὑπὸ οὐδεμιᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἐνομοθετήθη, ἀλλ᾿ ἁπλῶς καθιερώθη παλαιόθεν ἐν τῇ πράξει, ὡς τοιαύτη δὲ εἶνε σεβαστὴ ἀναμφιβόλως,) δὲν ἐγένετο ὑπὸ τοῦ α΄ ἢ β΄ ἀτόμου, λαϊκοῦ ἢ Κληρικοῦ, ἀλλ᾿ ἐγένετο ἐπισήμως ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας διὰ τῆς ἀποδοχῆς τῆς διορθώσεως τοῦ Ἡμερολογίου. Αἱ ἄλλαι δὲ Ἐκκλησίαι, αἱ ἐμμείνασαι ἐν τῷ Παλαιῷ Ἡμερολογίῳ, δὲν διέκοψαν τὴν μετὰ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἢ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως κοινωνίαν παρὰ τὴν (κακῶς γενομένην, ὡς ἔχομεν πλειστάκις γράψει,) ἀλλαγὴν τοῦ Ἡμερολογίου καὶ τὸν ἐκ ταύτης προελθόντα περιορισμὸν τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἀλλὰ συνέχισαν τὰς μετ᾿ αὐτῆς κανονικὰς σχέσεις. Κατόπιν τῶν ὡς ἄνω, ποῖος ἔχει δικαίωμα νὰ διαῤῥηγνύῃ τοὺς μετὰ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κανονικοὺς δεσμούς, χωρὶς νὰ καθίσταται ΥΠΕΡ-Ἐκκλησία; Ἀλλ᾿ ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος καθίσταται ΥΠΕΡ-Ἐκκλησία, τίθεται ἁπλῶς ἐκτὸς Ἐκκλησίας, δηλαδὴ γίνεται σχισματικὸς ἢ αἱρετικός.

       Ἀπορῶ μάλιστα πῶς οἱ Παλαιοημερολογῖται, μὲ τὴν νοοτροπίαν τὴν ὁποίαν ἔχουν, δέν… ἀναθεματίζουν καὶ ὅλους τοὺς Πατριάρχας, ὅλους τοὺς Ἐπισκόπους, ὅλους τοὺς Κληρικούς, ὅλας τὰς Συνόδους, ὅλας τὰς Ἐκκλησίας, ὅλους τοὺς Ἁγίους, ὅλους τοὺς πιστούς, ἀπὸ τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος μέχρι σήμερον. Θὰ ἐρωτηθῶμεν: Διατί;

       Διότι, ἁπλούστατα, μέχρι τότε, δηλαδὴ μέχρι τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος, ἡ νηστεία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων δὲν διήρκει ὅσον σήμερον, ἀλλ᾿ ἦτο πολὺ μεγαλυτέρα.

       Ἐξηγοῦμαι ἀναλυτικώτερον: Ἡ νηστεία αὕτη ἀρχικῶς ἦτο διαρκείας μιᾶς ἑβδομάδος. «Τῇ γὰρ ἑβδομάδι μετὰ τὴν ἁγίαν Πεντηκοστὴν ὁ λαὸς νηστεύσας ἐξῆλθε περὶ τὸ κοιμητήριον εὔξασθαι» . 

Καὶ αἱ ” Ἀποστολικαὶ Διαταγαὶ” ὁρίζουν (Ε, ΧΧ, 14): «Μετὰ οὖν τὸ ἑορτάσαι ὑμᾶς τὴν Πεντηκοστὴν ἑορτάσατε μίαν ἑβδομάδα καὶ μετ᾿ ἐκείνην νηστεύσατε μίαν ἑβδομάδα» (Β.Ε.Π.Ε.Σ., 2, 93). Ἀσχέτως τοῦ χρόνου ἐνάρξεως τῆς νηστείας, ἀφοῦ τὸ πρῶτον κείμενον ἐννοεῖ αὐτὴν γινομένην κατ᾿ αὐτὴν ταύτην τὴν ἑβδομάδα τῆς Πεντηκοστῆς, δηλαδὴ ἀρχομένην ἀπὸ τῆς ἐπαύριον τῆς Πεντηκοστῆς (*), ἐνῷ τὸ δεύτερον κείμενον ἐννοεῖ αὐτὴν γινομένην μίαν ἑβδομάδα βραδύτερον, τὸ βέβαιον εἶνε ὅτι τότε ἡ μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν νηστεία ἦτο διαρκείας μιᾶς καὶ μόνον ἑβδομάδος. Τότε δὲν εἶχεν ἀκόμη θεσπισθῆ ἡ ἑορτὴ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων τῇ 29ῃ Ἰουνίου. Παρὰ ταῦτα ἡ νηστεία αὕτη συνεδέετο πρὸς τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, διότι οὗτοι μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν ἐξαπεστάλησαν εἰς τὸ κήρυγμα.

       Κατὰ τοὺς μετέπειτα ὅμως αἰῶνας ἡ νηστεία αὕτη κατέστη λίαν ἐκτεταμένη. Ἤρχιζεν ἀπὸ τῆς ἑπομένης τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων Πάντων καὶ ἐπερατοῦτο τῇ 14ῃ Αὐγούστου! Περιελάμβανε δηλαδὴ καὶ ὁλόκληρον τὸν μῆνα Ἰούλιον, πρᾶγμα ὅπερ σημαίνει ὅτι ἦτο ἡ μακροτέρα νηστεία τοῦ ἔτους, ὑπερβαίνουσα κατὰ πολὺ εἰς μῆκος καὶ αὐτὴν τὴν Μεγάλην Τεσσαρακοστήν. Ἐνῷ δηλαδὴ ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ὁμοῦ μετὰ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, φθάνει τὰς 48 ἡμέρας, ἡ νηστεία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἐν περιπτώσει μὲν ὀψίμου Πάσχα, ἔφθανε τὰς 55 ἡμέρας, ἐν περιπτώσει δὲ πρωΐμου Πάσχα, ἔφθανε τὰς 89 ἡμέρας! Ἐπ᾿ αὐτοῦ ἔχομεν σαφεστάτην μαρτυρίαν τοῦ κατὰ τὸν Ζ΄ αἰῶνα ἀκμάσαντος ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου: «Ἡ δὲ μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν νηστεία, αὕτη ἐστὶν ἡ ἐν ταῖς Διατάξεσι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ῥηθεῖσα. Φασὶ γὰρ ἐν ταύταις, ὅτι μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν ἑορτάσατε ἑβδομάδα μίαν καὶ μετ᾿ ἐκείνην νηστεύσατε… Ἐνηστεύετο τοιγαροῦν ἡ τοιαύτη νηστεία (σημ.: κατὰ τοὺς πρὸ τοῦ ἁγίου Ἀναστασίου χρόνους) μέχρι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου· ὑπὸ δὲ τῶν ἁγίων Πατέρων δι᾿ οἰκονομίαν ἐξεκόπη, τὸ μὲν διὰ τὸ παρεμπίπτειν ταῖς ἐθνικαῖς νηστείαις… τὸ δέ, ὡς ἔμοιγε καταφαίνεται, καὶ διὰ τὴν ὀλιγωρίαν καὶ τὸ ἀπρόθυμον τῶν ἀνθρώπων· ἐτυπώθη δὲ ἄχρι τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων νηστεύειν, εἶθ᾿ οὕτως ἐπιλύειν· εἶτα ἀπ᾿ ἀρχῆς Αὐγούστου νηστεύειν, ἄχρι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, καὶ πάλιν διαλύειν…». Ὁλόκληρος δηλαδὴ μήν, ὁ Ἰούλιος, ἀφῃρέθη! ( Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου, “Περὶ τῶν ἁγίων Τεσσαρακοστῶν”, Γ. Ῥάλλη-Μ. Ποτλῆ “Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν Κανόνων”, τόμ. δ΄, σελ. 583-584).

       Τί “κάθηνται” οἱ ἀγαπητοὶ Παλαιοημερολογῖται, οἱ μὴ ἀνεχόμενοι οὐδεμίαν μεταβολὴν εἰς ἀρχαῖα ἔθιμα καὶ παραδόσεις; Ἐὰν εἶνε συνεπεῖς πρὸς ἑαυτούς, ὀφείλουν, πρῶτον, νὰ ἐπαναφέρουν τὴν νηστείαν αὐτὴν εἰς τὴν πρὸ τοῦ Ζ΄ αἰῶνος θέσιν της, ὥστε νὰ καλύπτῃ καὶ ὁλόκληρον τὸν Ἰούλιον· καὶ δεύτερον, ὀφείλουν νὰ ἀποκηρύξουν ὅλας τὰς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τοῦ Ζ΄ αἰῶνος ἕως σήμερον, ἐφ᾿ ὅσον αὗται ἐτόλμησαν νὰ περικόψουν ἀρχαιοπαράδοτον νηστείαν. Δὲν θὰ ἐξαιρέσουν, ἐννοεῖται, τῆς ἀποκηρύξεως καὶ τὸν ἅγιον Ἀναστάσιον, ὁ ὁποῖος ὁμιλεῖ μετὰ συμπαθείας καὶ ὄχι μετὰ βδελυγμίας περὶ τῶν τολμησάντων τό… ἀνοσιούργημα τῆς περικοπῆς, τοὺς ὁποίους μάλιστα ὀνομάζει – ἄκουσον! ἄκουσον! – καὶ “ἁγίους Πατέρας”! Ἂν εἶνέ ποτε δυνατὸν “ἅγιοι Πατέρες” νὰ περικόπτουν νηστείας!… Ἀναμένομεν! Μεταξὺ τῶν ἀποκηρυχθησομένων θὰ εἶνε βεβαίως καὶ ὁ ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ὁ ὁποῖος: α΄) Δὲν κατήργησε τὴν πρὸ αὐτοῦ γενομένην σύντμησιν τῆς ῥηθείσης νηστείας. Καὶ β΄) Ἐπὶ πλέον ὥριζεν ὅτι κατὰ τὰς ἑορτὰς καὶ τὰ Σάββατα καὶ τὰς Κυριακὰς τόσον τῆς νηστείας αὐτῆς, ὅσον καὶ τῆς τοιαύτης τῶν Χριστουγέννων, πλὴν τῆς καταλύσεως ἰχθύος, ἐπιτρέπεται καὶ κατάλυσις τυροῦ καὶ ὠῶν!… Ἰδοὺ οἱ λόγοι αὐτοῦ: «Εἰς δὲ τὴν Τεσσαρακοστὴν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ἰχθύας καὶ τυρὸν καὶ ὠὸν οὐκ ἐσθίομεν, πλὴν τῶν ἡμερῶν ἐν αἷς ὥραν οὐ ψάλλομεν… ἐν δὲ ταῖς ἀργησίμοις ἐν αἷς ἠνιξάμεθα τυρὸν ἐσθίειν καὶ τὰ λοιπά, τῇ στ΄τρώγοντες, τῇ γ΄πίνομεν, καὶ ὀψὲ β΄. Οὗτος τύπος καὶ τῇ Τεσσαρακοστῇ τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Φιλίππου…» (Ε.Π. Migne 99, 1713-1716) (*).

(*) .

       Δὲν εἶνε λοιπὸν καὶ αὐτὸς ἄξιος… ἀποκηρύξεως;! Πολλῷ μᾶλλον εἶνε ἄξιος ἀποκηρύξεως ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Θεόδωρος Βαλσαμὼν (ΙΒ΄ αἰών), ὁ ὁποῖος ὄχι μόνον ἀποδέχεται τὴν παλαιοτέραν σύντμησιν, ἀλλὰ ὁμολογεῖ, ὅτι εἰς τὴν ἐποχήν του ἡ σύντμησις εἶχε τόσον προχωρήσει, ὥστε εἶχεν ἀφήσει ἀθίκτους μόνον ἑπτὰ ἡμέρας, τοὐλάχιστον διὰ τοὺς λαϊκούς. «…  Ἡμεῖς δὲ σκοπήσαντες τὰ περὶ τούτου, ἀπολογούμεθα, ὅτι ἐξ ἀνάγκης προηγοῦνται νηστεῖαι πρὸ τῶν τεσσάρων τούτων ἑορτῶν, ἤγουν πρὸ τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς ἁγίας Θεοτόκου, πλὴν ἑπταήμεροι. Μία γὰρ τεσσαρακονθήμερος νηστεία ἐστίν, ἡ τοῦ ἁγίου καὶ μεγάλου Πάσχα. Εἰ δέ τις καὶ πλέον τῶν ἑπτὰ ἡμερῶν κατὰ τὴν ἑορτὴν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ νηστεύει ἢ ἑκοντὶ (= ἐξ ἰδίας θελήσεως) ἢ ἀπὸ κτητορικοῦ (= μοναστηριακοῦ) τυπικοῦ συνωθούμενος, οὐ καταισχυνθήσεται» (Γ. Ῥάλλη – Μ. Ποτλῆ, μν. ἔργον, τομ. δ΄ σελ. 488).

       Ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ θὰ εἴπω ὀλίγα καὶ περὶ μιᾶς ἄλλης νηστείας, ἡ ὁποία σὺν τῇ παρόδῳ τοῦ χρόνου κατηργήθη παντελῶς ἐν τῇ πράξει χωρὶς νὰ προκαλέσῃ ὄχι ἀνταρσίας καὶ σχίσματα, ἀλλ᾿ οὔτε κἂν θόρυβον ἢ ἀντιδράσεις. Ἐννοῶ τὴν πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ νηστείαν, ἡ ὁποία ἦτο πολυήμερος. Μόνον οἱ λαϊκοὶ εἶχον νηστείαν μιᾶς ἡμέρας, ἤτοι τὴν ἰδίαν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τοῦ Σταυροῦ. Οἱ Μοναχοὶ ὅμως εἶχον καὶ πρὸ τῆς ἑορτῆς νηστείαν διαρκείας 4-14 ἡμερῶν! Ἰδοὺ τί μαρτυρεῖ σχετικῶς ὁ ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης: “Οἱ μὲν οὖν μονάζοντες, εἰς δόξαν καὶ ἔπαινον τοῦ σταυρικοῦ ξύλου, δέκα καὶ τέσσαρας ἡμέρας διαφυλάττουσιν, ἄλλοι δώδεκα, ἄλλοι τέσσαρας· ὁ δὲ σύμπας λαὸς τοῦ Χριστοῦ, ἁγνοὶ πάντες διατηροῦν αὐτὴν τὴν ἡμέραν τῆς ὑψώσεως, ἤτοι τὴν δεκάτην τετάρτην τοῦ Σεπτεμβρίου μηνός” (Ε. Π. Migne 99, 1696). Ποῦ εἶνε σήμερον ἡ πολυήμερος νηστεία αὕτη πρὸ τῆς ἑορτῆς τοῦ Τιμίου Σταυροῦ; Εἰς ποίας ἱερὰς Μονὰς τηρεῖται; Ποῖοι Μοναχοὶ τὴν γνωρίζουν κἄν; Οὐδαμοῦ τηρεῖται καὶ οὐδεὶς τὴν γνωρίζει! Ἐξέλιπεν ὀλίγον κατ᾿ ὀλίγον χωρὶς νὰ ἀφήσῃ ἴχνη…

       Διὰ τῶν ἀνωτέρω πολὺ ἀπέχω ἀπὸ τοῦ νὰ συνηγορῶ ὑπὲρ τῆς καταργήσεως ἢ τοῦ περιορισμοῦ τῶν νηστειῶν, ἔστω καὶ ἂν αὗται δὲν ἔχουν νομοθετηθῆ ὑπὸ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὅπως ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς καὶ τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Πιστεύω ὅτι τὰ πράγματα πρέπει νὰ ἀφεθοῦν ὡς ἔχουν καὶ οἱ Ἐξομολόγοι, ἐν τῇ διακριτικῇ αὐτῶν ἐξουσίᾳ, ἂς οἰκονομοῦν τοὺς πιστοὺς ἀναλόγως πρὸς τὴν δύναμιν ἑκάστου. Ἂς λείψουν αἱ ἀλλαγαὶ καὶ αἱ μεταῤῥυθμίσεις. Ἂς μὴ προκαλῶνται ἀμφισβητήσεις καὶ συγχύσεις. Ἂς πρυτανεύσῃ ἡ ποιμαντικὴ σύνεσις. Ἂς μὴ ταράττωνται αἱ συνειδήσεις τῶν ἁπλουστέρων.

Οἱ Ποιμένες ἡμῶν, ἂς μὴ λησμονοῦν τὸ ἀποστολικὸν ῥῆμα: «Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾿ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾿ οὐ πάντα οἰκοδομεῖ» (Α΄ Κορινθίους ι΄ 23).

       Δὲν συνηγορῶ λοιπὸν ὑπὲρ οὐδεμιᾶς μεταβολῆς τοῦ καθεστῶτος τῶν νηστειῶν. Ἁπλῶς θέλω νὰ ἐπισημάνω διὰ τῶν ὡς ἄνω ὅτι ἡμεῖς οἱ πιστοὶ δὲν δυνάμεθα διὰ τοιαῦτα θέματα νὰ δημιουργῶμεν ἐπαναστάσεις κατὰ τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ σχίσματα καὶ κατατμήσεις.

Ἀρχιμανδρίτης Ἐπιφάνιος Ἰ. Θεοδωρόπουλος,
“Τὰ Δύο Ἄκρα – Οἰκουμενισμὸς & Ζηλωτισμός”,
Ἔκδοσις Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζῆνος,
Ἔκδοσις Γ΄ , 2008, σ. 280-285, 
“ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ”, φύλλον 22-11-1985

https://orthodoxyuncompromising.blogspot.com/2018/06/blog-post.html