Ιερομόναχος π. Σεραφείμ Ρόουζ (†1982)
«Δεχτείτε απλά την πίστη που πήρατε από τους πατέρες σας».
«Πρέπει να υπάρξει περισσότερη καρδιά στην Ορθοδοξία μας και λιγότερη “λογική των κανόνων”, που οδηγεί στη διχόνοια και το σχίσμα».
«Η μόνη έγνοια μου είναι να αποφύγω μια περιττή δημόσια “διαπάλη” μεταξύ μελών της μίας και ίδιας Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Κηρύσσοντας την εσωτερική Ορθοδοξία της καρδιάς, ο π. Σεραφείμ προειδοποίησε ενάντια στον «μαθηματικό υπολογισμό» και την επίκριση. Προσδιόρισε αυτό ως πειρασμό της επακόλουθης «εξωτερικής φρόνησης»…Το πρώτο και σημαντικό πράγμα δεν είναι διόλου το “σωστό”, αλλά η χριστιανική αγάπη και η αρμονία. […] Να είσαι “ορθόδοξος αλλά όχι χριστιανός” είναι μια κατάσταση που έχει ένα ιδιαίτερο όνομα στη χριστιανική γλώσσα: σημαίνει να είσαι ένας Φαρισαίος, να είσαι τόσο κολλημένος στο γράμμα των κανόνων της Εκκλησίας, που κάποιος χάνει το πνεύμα που του δίνει ζωή, το πνεύμα του αληθινού χριστιανού».
«Η πνευματική ζωή μας δεν είναι κάποια βιβλιοφιλία ή κάτι που ακολουθεί τους τύπους. Όλα όσα μαθαίνουμε πρέπει να γίνουν μέρος της ζωής μας και να είναι κάτι φυσικό για μας.
Η πίστη μας είναι μια πίστη που υποφέρει∙ και μέσα στον πόνο αυτόν συμβαίνει κάτι που βοηθά την καρδιά να δεχθεί την αποκάλυψη του Θεού».
«Αν ο Χριστός ερχόταν σήμερα σ’ αυτόν τον κόσμο, ξέρετε τί θα Του συνέβαινε; Θα Τον έκλειναν σε ψυχιατρείο και θα Τον υπέβαλαν σε ψυχοθεραπεία και το ίδιο θα έκαναν στους αγίους Του. Ο κόσμος θα Τον σταύρωνε σήμερα ακριβώς όπως το έπραξε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, διότι ο κόσμος δεν έχει μάθει τίποτα πέρα από το να κατεργάζεται ακόμη δολιότερες μορφές υποκρισίας.
…. Λέμε ότι ζούμε σε χριστιανική κοινωνία, αλλά αυτό δεν ισχύει. Ζούμε σε μια κοινωνία πιο ειδωλολατρική και πιο εχθρική προς το Χριστό, από εκείνη στην οποία ο ‘ίδιος γεννήθηκε… οι άνθρωποι μισούν την αλήθεια και γι’ αυτό ευχαρίστως θα ξανασταύρωναν το Χριστό αν ερχόταν ανάμεσα τους. Είμαι Χριστιανός και θα προσπαθήσω να είμαι ένας έντιμος Χριστιανός… Μπορώ μόνο να ακολουθήσω τη συνείδησή μου. Δεν μπορώ να κοροϊδέψω τον εαυτό μου. Ξέρω ότι κάνω το σωστό. Αν αυτό πού κάνω μοιάζει ανόητο στα μάτια του κόσμου, μπορώ μόνο να απαντήσω με τα λόγια του αποστόλου Παύλου: όλη η σοφία αυτού του κόσμου, δεν είναι παρά μωρία στα μάτια του Θεού. Αυτό είναι κάτι πού ξεχνάμε πολύ εύκολα».
Ο π. Σεραφείμ απείχε πολύ από το να αναμιχθεί στις παρατεταμένες δημόσιες διαμάχες, με τα ατελείωτα έγγραφα των ανταπαντήσεων και της αυτοδικαίωσης. Όταν είδε να προσβάλλεται η Ορθοδοξία που είχε παραλάβει, έγραφε συνήθως ένα μοναδικό άρθρο για να την υπερασπιστεί – όπως έκανε κι ο αρχιεπίσκοπος Ιωάννης – αλλά έπειτα θα περιοριζόταν σ’ αυτό, χωρίς να δώσει συνέχεια. […]
Ο π. Σεραφείμ συμφωνούσε με τον προφήτη άγιο Ιγνάτιο Μπραντσανίνωφ, του δεκάτου ενάτου αιώνα, στη διδασκαλία ότι μόνο εκείνοι που αισθάνονται τη Βασιλεία του Θεού στις καρδιές τους θα είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την αληθινή φύση του Αντιχρίστου όταν έλθει.
«Η αληθινή Ορθοδοξία από την ίδια της τη φύση μοιάζει εντελώς εκτός τόπου σ’ αυτούς τους δαιμονικούς καιρούς, μια ξεπερασμένη μειονότητα των περιφρονημένων και «ανόητων», στη μέση μιας θρησκευτικής «αναζωπύρωσης» εμπνευσμένης από ένα άλλο είδος πνεύματος. Αλλά ας παρηγορηθούμε από τους βέβαιους λόγους του Κυρίου μας Ιησού Χριστού: «Μη φοβάσαι, μικρό ποίμνιο, γιατί ο Πατέρας σας ευαρεστήθηκε να σας δώσει τη βασιλεία» (Λουκ. 12:32).
Ας ενδυναμωθούν όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί για τη μάχη που βρίσκεται μπροστά μας, μην ξεχνώντας ποτέ ότι εν Χριστώ η νίκη είναι ήδη δική μας. Εκείνος υποσχέθηκε ότι οι πύλες της κόλασης δεν θα υπερισχύσουν απέναντι στην Εκκλησία Του (Ματθ. 16:18), κι ότι η χάρη των εκλεκτών θα συντομεύσει τις μέρες της τελευταίας μεγάλης θλίψης (Ματθ. 24:22). Και στ’ αλήθεια, αν ο Θεός είναι μαζί μας, ποιος μπορεί να είναι εναντίον μας;(Ρωμ. 8:31). Ακόμα και εν μέσω των σκληρότερων πειρασμών, έχουμε εντολή: «Έχετε θάρρος, εγώ έχω νικήσει τον κόσμο» (Ιω. 16:33). Ας ζούμε όπως έζησαν όλοι οι αληθινοί Χριστιανοί όλων των εποχών, προσδοκώντας το τέλος όλων των πραγμάτων και την έλευση του αγαπημένου μας Σωτήρα• «Εκείνος που μαρτυρεί αυτά λέγει, ‘’Ναι, έρχομαι γρήγορα’’. Αμήν, ναι, έλα, Κύριε Ιησού» (Αποκ. 22:20).
Φαίνεται πως ο σατανάς εισέρχεται τώρα γυμνός στην ανθρώπινη ιστορία. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν υπόσχονται να είναι πιο τρομερά απ’ όσο μπορεί να φανταστεί εύκολα κανείς τώρα… Αυτό που απαιτείται είναι περισσότερη προσευχή και μετάνοια… Αν οι Χριστιανοί στην καθημερινή τους ζωή φλέγονταν πραγματικά από αγάπη για τον Θεό και από ζήλο για το Βασίλειό Του – που είναι πέραν του κόσμου τούτου – τότε οτιδήποτε άλλο απαραίτητο, θα ακολουθούσε ως φυσική συνέπεια.
Έχει ειπωθεί από τους αγίους Πατέρες, έλεγε ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, πως πρέπει να βλέπουμε σε όλα όσα μας συμβαίνουν κάποιον λόγο σωτηρίας. Εάν μπορείτε να το κάνετε αυτό, τότε θα σωθείτε.
Μια από τις αδελφές της Σκήτης της Αγίας Ξένης έγραψε:
«Το τελευταίο κήρυγμα του π. Σεραφείμ κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας της Μεταμορφώσεως ήταν πολύ ειδικό για όλους εμάς που βρισκόμασταν κοντά του… ”…Πρέπει πάντα να θυμούμαστε ότι το σπίτι μας είναι στους ουρανούς· πρέπει να αποτινάξουμε όλα τα μάταια και ασήμαντα πάθη και ανησυχίες που μας κρατούν δεμένους στη γη, στον πεσμένο γήινο κόσμο, τα οποία μας εμποδίζουν από την πραγματοποίηση του σκοπού της δημιουργίας μας.
Πόσο εύκολα ξεχνάμε τον ίδιο το λόγο της ύπαρξής μας…
Οι έσχατοι χρόνοι είναι ήδη εδώ· βλέπουμε καθαρά την προετοιμασία της εποχής του Αντιχρίστου. Οι χριστιανοί θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια πρωτοφανή δοκιμασία της πίστης και της αγάπης τους για τον Θεό. Θα πρέπει να κρυφτούμε στην έρημο – σ’ ένα έδαφος όπως αυτό που βλέπουμε ενώπιόν μας εδώ. Φυσικά, στο τέλος θα μας βρουν ακόμα και εκεί. Ο σκοπός του κρυψίματός μας είναι όχι μόνο για να μείνουμε ζωντανοί, αλλά για να κερδίσουμε χρόνο ώστε να ενισχυθούν οι ψυχές μας για την τελική δοκιμασία. Και αυτό πρέπει να αρχίσει ακόμα και τώρα.
Επομένως αρχίστε τουλάχιστον να αγωνίζεστε κατά των δεσμών των μηδαμινών παθών, και να θυμάστε ότι το αληθινό σπίτι μας δεν είναι εδώ, αλλά στους ουρανούς. Ας ‘πορευόμαστε προς την ουράνια πατρίδα μας’, καθώς ο άγιος Γερμανός συνήθιζε να λέει… Ad astera! Ad astera!*”
***
Ο π. Σεραφείμ κοιμήθηκε στις 20 Αυγούστου / 2 Σεπτεμβρίου 1982 [παλ. / νέο ημερολ.]. Ήταν μόλις σαράντα οκτώ ετών. Όπως γράφει στη Σοφία Σολομώντος: «Επειδή ο άνθρωπος αυτός έζησε ως τέλειος τα λίγα χρόνια του, αυτά ισοδυνάμησαν με πολλά χρόνια επίγειας ζωής. Ήταν αρεστός στον Κύριο και γι’ αυτό αρπάχτηκε γρήγορα μέσα από τον κακό κόσμο» (Σοφ. Σολ. 4, 13-14)… Καθώς κειτόταν στο απλό ξύλινο φέρετρό του στην εκκλησία, το πρόσωπο του π. Σεραφείμ ακτινοβολούσε. Τόσο παρήγορη ήταν η ευγενής έκφραση της ειρήνης και ευδαιμονίας του, που οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να το καλύψουν με τον παραδοσιακό μοναστικό τρόπο. Κοίταζε σαν να ήταν ζωντανός – νεότερος από ό,τι ήταν πριν από την ασθένειά του. Η θέα του πιστοποιούσε έναν θρίαμβο πάνω στο θάνατο και οι πολυάριθμοι άνθρωποι προσπαθούσαν να περάσουν πολύ ώρα προσευχής πάνω από το φέρετρό του. Τα μικρά παιδιά μετά βίας τα έπαιρναν μακριά από το φέρετρο, τέτοια ήταν η ατμόσφαιρα της αγάπης και της ηρεμίας που περιέβαλε το σώμα του. ……
Την τεσσαρακοστή ημέρα μετά από την ανάπαυση του π. Σεραφείμ,… Επικεφαλής μιας πομπής από τον λοφίσκο του τάφου του π. Σεραφείμ, ο επίσκοπος ήταν έτοιμος να μπει στην εκκλησία, κρατώντας ακόμη το θυμιατό στο χέρι του. Απότομα γύρισε πίσω και, συγκινημένος, άρχισε να ψάλλει δυνατά τον δοξαστικό ύμνο των οσίων μοναχών: «Σε δοξάζουμε, όσιε πατέρα μας Σεραφείμ, και τιμούμε την αγία σου μνήμη, διδάσκαλε των μοναχών και συνόμιλε των αγγέλων».
Οι μοναχοί, οι ιερείς και οι προσκυνητές ενώθηκαν όλοι μαζί στο ψάλσιμο και η θλίψη του χωρισμού από τον π. Σεραφείμ μετασχηματίστηκε και πάλι σε χαρά. Ο π. Σεραφείμ, αυτός ο Αμερικανός νεοφώτιστος, ο οποίος ήταν κάποτε άθεος και βουδιστής, είχε βρει αυτή την ημέρα τη θέση του στη Βασιλεία των ουρανών.
«Δεχτείτε απλά την πίστη που πήρατε από τους πατέρες σας».
«Πρέπει να υπάρξει περισσότερη καρδιά στην Ορθοδοξία μας και λιγότερη “λογική των κανόνων”, που οδηγεί στη διχόνοια και το σχίσμα».
«Η μόνη έγνοια μου είναι να αποφύγω μια περιττή δημόσια “διαπάλη” μεταξύ μελών της μίας και ίδιας Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Κηρύσσοντας την εσωτερική Ορθοδοξία της καρδιάς, ο π. Σεραφείμ προειδοποίησε ενάντια στον «μαθηματικό υπολογισμό» και την επίκριση. Προσδιόρισε αυτό ως πειρασμό της επακόλουθης «εξωτερικής φρόνησης»…Το πρώτο και σημαντικό πράγμα δεν είναι διόλου το “σωστό”, αλλά η χριστιανική αγάπη και η αρμονία. […] Να είσαι “ορθόδοξος αλλά όχι χριστιανός” είναι μια κατάσταση που έχει ένα ιδιαίτερο όνομα στη χριστιανική γλώσσα: σημαίνει να είσαι ένας Φαρισαίος, να είσαι τόσο κολλημένος στο γράμμα των κανόνων της Εκκλησίας, που κάποιος χάνει το πνεύμα που του δίνει ζωή, το πνεύμα του αληθινού χριστιανού».
«Η πνευματική ζωή μας δεν είναι κάποια βιβλιοφιλία ή κάτι που ακολουθεί τους τύπους. Όλα όσα μαθαίνουμε πρέπει να γίνουν μέρος της ζωής μας και να είναι κάτι φυσικό για μας.
Η πίστη μας είναι μια πίστη που υποφέρει∙ και μέσα στον πόνο αυτόν συμβαίνει κάτι που βοηθά την καρδιά να δεχθεί την αποκάλυψη του Θεού».
«Αν ο Χριστός ερχόταν σήμερα σ’ αυτόν τον κόσμο, ξέρετε τί θα Του συνέβαινε; Θα Τον έκλειναν σε ψυχιατρείο και θα Τον υπέβαλαν σε ψυχοθεραπεία και το ίδιο θα έκαναν στους αγίους Του. Ο κόσμος θα Τον σταύρωνε σήμερα ακριβώς όπως το έπραξε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, διότι ο κόσμος δεν έχει μάθει τίποτα πέρα από το να κατεργάζεται ακόμη δολιότερες μορφές υποκρισίας.
…. Λέμε ότι ζούμε σε χριστιανική κοινωνία, αλλά αυτό δεν ισχύει. Ζούμε σε μια κοινωνία πιο ειδωλολατρική και πιο εχθρική προς το Χριστό, από εκείνη στην οποία ο ‘ίδιος γεννήθηκε… οι άνθρωποι μισούν την αλήθεια και γι’ αυτό ευχαρίστως θα ξανασταύρωναν το Χριστό αν ερχόταν ανάμεσα τους. Είμαι Χριστιανός και θα προσπαθήσω να είμαι ένας έντιμος Χριστιανός… Μπορώ μόνο να ακολουθήσω τη συνείδησή μου. Δεν μπορώ να κοροϊδέψω τον εαυτό μου. Ξέρω ότι κάνω το σωστό. Αν αυτό πού κάνω μοιάζει ανόητο στα μάτια του κόσμου, μπορώ μόνο να απαντήσω με τα λόγια του αποστόλου Παύλου: όλη η σοφία αυτού του κόσμου, δεν είναι παρά μωρία στα μάτια του Θεού. Αυτό είναι κάτι πού ξεχνάμε πολύ εύκολα».
Ο π. Σεραφείμ απείχε πολύ από το να αναμιχθεί στις παρατεταμένες δημόσιες διαμάχες, με τα ατελείωτα έγγραφα των ανταπαντήσεων και της αυτοδικαίωσης. Όταν είδε να προσβάλλεται η Ορθοδοξία που είχε παραλάβει, έγραφε συνήθως ένα μοναδικό άρθρο για να την υπερασπιστεί – όπως έκανε κι ο αρχιεπίσκοπος Ιωάννης – αλλά έπειτα θα περιοριζόταν σ’ αυτό, χωρίς να δώσει συνέχεια. […]
Ο π. Σεραφείμ συμφωνούσε με τον προφήτη άγιο Ιγνάτιο Μπραντσανίνωφ, του δεκάτου ενάτου αιώνα, στη διδασκαλία ότι μόνο εκείνοι που αισθάνονται τη Βασιλεία του Θεού στις καρδιές τους θα είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την αληθινή φύση του Αντιχρίστου όταν έλθει.
«Η αληθινή Ορθοδοξία από την ίδια της τη φύση μοιάζει εντελώς εκτός τόπου σ’ αυτούς τους δαιμονικούς καιρούς, μια ξεπερασμένη μειονότητα των περιφρονημένων και «ανόητων», στη μέση μιας θρησκευτικής «αναζωπύρωσης» εμπνευσμένης από ένα άλλο είδος πνεύματος. Αλλά ας παρηγορηθούμε από τους βέβαιους λόγους του Κυρίου μας Ιησού Χριστού: «Μη φοβάσαι, μικρό ποίμνιο, γιατί ο Πατέρας σας ευαρεστήθηκε να σας δώσει τη βασιλεία» (Λουκ. 12:32).
Ας ενδυναμωθούν όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί για τη μάχη που βρίσκεται μπροστά μας, μην ξεχνώντας ποτέ ότι εν Χριστώ η νίκη είναι ήδη δική μας. Εκείνος υποσχέθηκε ότι οι πύλες της κόλασης δεν θα υπερισχύσουν απέναντι στην Εκκλησία Του (Ματθ. 16:18), κι ότι η χάρη των εκλεκτών θα συντομεύσει τις μέρες της τελευταίας μεγάλης θλίψης (Ματθ. 24:22). Και στ’ αλήθεια, αν ο Θεός είναι μαζί μας, ποιος μπορεί να είναι εναντίον μας;(Ρωμ. 8:31). Ακόμα και εν μέσω των σκληρότερων πειρασμών, έχουμε εντολή: «Έχετε θάρρος, εγώ έχω νικήσει τον κόσμο» (Ιω. 16:33). Ας ζούμε όπως έζησαν όλοι οι αληθινοί Χριστιανοί όλων των εποχών, προσδοκώντας το τέλος όλων των πραγμάτων και την έλευση του αγαπημένου μας Σωτήρα• «Εκείνος που μαρτυρεί αυτά λέγει, ‘’Ναι, έρχομαι γρήγορα’’. Αμήν, ναι, έλα, Κύριε Ιησού» (Αποκ. 22:20).
Φαίνεται πως ο σατανάς εισέρχεται τώρα γυμνός στην ανθρώπινη ιστορία. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν υπόσχονται να είναι πιο τρομερά απ’ όσο μπορεί να φανταστεί εύκολα κανείς τώρα… Αυτό που απαιτείται είναι περισσότερη προσευχή και μετάνοια… Αν οι Χριστιανοί στην καθημερινή τους ζωή φλέγονταν πραγματικά από αγάπη για τον Θεό και από ζήλο για το Βασίλειό Του – που είναι πέραν του κόσμου τούτου – τότε οτιδήποτε άλλο απαραίτητο, θα ακολουθούσε ως φυσική συνέπεια.
Έχει ειπωθεί από τους αγίους Πατέρες, έλεγε ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, πως πρέπει να βλέπουμε σε όλα όσα μας συμβαίνουν κάποιον λόγο σωτηρίας. Εάν μπορείτε να το κάνετε αυτό, τότε θα σωθείτε.
Μια από τις αδελφές της Σκήτης της Αγίας Ξένης έγραψε:
«Το τελευταίο κήρυγμα του π. Σεραφείμ κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας της Μεταμορφώσεως ήταν πολύ ειδικό για όλους εμάς που βρισκόμασταν κοντά του… ”…Πρέπει πάντα να θυμούμαστε ότι το σπίτι μας είναι στους ουρανούς· πρέπει να αποτινάξουμε όλα τα μάταια και ασήμαντα πάθη και ανησυχίες που μας κρατούν δεμένους στη γη, στον πεσμένο γήινο κόσμο, τα οποία μας εμποδίζουν από την πραγματοποίηση του σκοπού της δημιουργίας μας.
Πόσο εύκολα ξεχνάμε τον ίδιο το λόγο της ύπαρξής μας…
Οι έσχατοι χρόνοι είναι ήδη εδώ· βλέπουμε καθαρά την προετοιμασία της εποχής του Αντιχρίστου. Οι χριστιανοί θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια πρωτοφανή δοκιμασία της πίστης και της αγάπης τους για τον Θεό. Θα πρέπει να κρυφτούμε στην έρημο – σ’ ένα έδαφος όπως αυτό που βλέπουμε ενώπιόν μας εδώ. Φυσικά, στο τέλος θα μας βρουν ακόμα και εκεί. Ο σκοπός του κρυψίματός μας είναι όχι μόνο για να μείνουμε ζωντανοί, αλλά για να κερδίσουμε χρόνο ώστε να ενισχυθούν οι ψυχές μας για την τελική δοκιμασία. Και αυτό πρέπει να αρχίσει ακόμα και τώρα.
Επομένως αρχίστε τουλάχιστον να αγωνίζεστε κατά των δεσμών των μηδαμινών παθών, και να θυμάστε ότι το αληθινό σπίτι μας δεν είναι εδώ, αλλά στους ουρανούς. Ας ‘πορευόμαστε προς την ουράνια πατρίδα μας’, καθώς ο άγιος Γερμανός συνήθιζε να λέει… Ad astera! Ad astera!*”
***
Ο π. Σεραφείμ κοιμήθηκε στις 20 Αυγούστου / 2 Σεπτεμβρίου 1982 [παλ. / νέο ημερολ.]. Ήταν μόλις σαράντα οκτώ ετών. Όπως γράφει στη Σοφία Σολομώντος: «Επειδή ο άνθρωπος αυτός έζησε ως τέλειος τα λίγα χρόνια του, αυτά ισοδυνάμησαν με πολλά χρόνια επίγειας ζωής. Ήταν αρεστός στον Κύριο και γι’ αυτό αρπάχτηκε γρήγορα μέσα από τον κακό κόσμο» (Σοφ. Σολ. 4, 13-14)… Καθώς κειτόταν στο απλό ξύλινο φέρετρό του στην εκκλησία, το πρόσωπο του π. Σεραφείμ ακτινοβολούσε. Τόσο παρήγορη ήταν η ευγενής έκφραση της ειρήνης και ευδαιμονίας του, που οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να το καλύψουν με τον παραδοσιακό μοναστικό τρόπο. Κοίταζε σαν να ήταν ζωντανός – νεότερος από ό,τι ήταν πριν από την ασθένειά του. Η θέα του πιστοποιούσε έναν θρίαμβο πάνω στο θάνατο και οι πολυάριθμοι άνθρωποι προσπαθούσαν να περάσουν πολύ ώρα προσευχής πάνω από το φέρετρό του. Τα μικρά παιδιά μετά βίας τα έπαιρναν μακριά από το φέρετρο, τέτοια ήταν η ατμόσφαιρα της αγάπης και της ηρεμίας που περιέβαλε το σώμα του. ……
Την τεσσαρακοστή ημέρα μετά από την ανάπαυση του π. Σεραφείμ,… Επικεφαλής μιας πομπής από τον λοφίσκο του τάφου του π. Σεραφείμ, ο επίσκοπος ήταν έτοιμος να μπει στην εκκλησία, κρατώντας ακόμη το θυμιατό στο χέρι του. Απότομα γύρισε πίσω και, συγκινημένος, άρχισε να ψάλλει δυνατά τον δοξαστικό ύμνο των οσίων μοναχών: «Σε δοξάζουμε, όσιε πατέρα μας Σεραφείμ, και τιμούμε την αγία σου μνήμη, διδάσκαλε των μοναχών και συνόμιλε των αγγέλων».
Οι μοναχοί, οι ιερείς και οι προσκυνητές ενώθηκαν όλοι μαζί στο ψάλσιμο και η θλίψη του χωρισμού από τον π. Σεραφείμ μετασχηματίστηκε και πάλι σε χαρά. Ο π. Σεραφείμ, αυτός ο Αμερικανός νεοφώτιστος, ο οποίος ήταν κάποτε άθεος και βουδιστής, είχε βρει αυτή την ημέρα τη θέση του στη Βασιλεία των ουρανών.
