«Σαν φλεγόμενο κερί...»

Εις μνήμην τού Μεγαλόσχημου Αρχιμανδρίτη Ιωάννη (Μάσλοβ)

"Ας είμαστε το φλεγόμενο κερί που, τουλάχιστον, θα ζεστάνει κάποιον...", αυτή την συμβουλή/οδηγία έδινε στα πνευματικά του παιδιά ο Μεγαλόσχημος Αρχιμανδρίτης Ιωάννης (Μάσλοβ). Η υλοποίηση στην πράξη αυτής τής συμβουλής αποτέλεσε ακέραιο κομμάτι ολόκληρου τού βίου τού ίδιου τού ιερέα, ενός εξαίρετου θεολόγου τού 20ού αιώνα, ενός έμπειρου εξομολογητή και Γέροντα τής Τριαδικής Λαύρας τού Αγίου Σεργίου. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 29 Ιουλίου.

Η ζωή στον κόσμο

Ο Βάνια γεννήθηκε στην οικογένεια τών Σεργκέι Φεντότοβιτς και Όλγας Σαβέλιεβνα Μάσλοβ στις 6 Ιανουαρίου 1932 - την παραμονή των Χριστουγέννων. Ζούσαν στο χωριό Potapovka, στην περιοχή Sumy. Οι γονείς του Ιβάν ήταν αγρότες και εργάζονταν σε συλλογικό αγρόκτημα, διακρίνονταν δε για τη βαθιά ευσέβειά τους. Εκτός από το Βάνια, η οικογένεια Maslov είχε ακόμη οκτώ παιδιά, αλλά τέσσερα από αυτά πέθαναν πολύ νέα. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις τής παλαιότερης αδελφής του, ο Ιβάν ήταν πολύ διαφορετικός από τα άλλα παιδιά ως παιδί: ήταν ταπεινός και υπάκουος, δεν πλήγωνε κανέναν και γι΄αυτόν τον λόγο κι οι γονείς του δεν θύμωναν ποτέ μαζί του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην οικογένεια Maslov υπήρχε ήδη ένας μοναχός, από την Μονή τού Γκλίνσκ (ΣτΜ: σταυροπηγιακό ανδρικό Μοναστήρι τής Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τού Πατριαρχείου Μόσχας στα σύνορα Ουκρανίας-Ρωσίας. Ιδρύθηκε στον 16αι. Από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα τής Ορθοδοξίας τού 19ου και 20ού αιώνα), ο αδελφός τού παππού τού Ιβάν. Όταν έκλεισε η Μονή, επέστρεψε στο χωριό του και προέβλεψε: «Πιστέψτε με, θα πεθάνω και μεταξύ των συγγενών μας θα υπάρξει ακόμα ένας μοναχός». Αυτή η πρόβλεψη στη συνέχεια επαληθεύτηκε, στο πρόσωπο τού Ιβάν.

Το 1941, τον πατέρα τού αγοριού τον στείλαν στο μέτωπο. Ο Ιβάν παρέμεινε στην οικογένεια ως πρωτότοκος. Αν και οι δύο αδελφές ήταν μεγαλύτερες από αυτόν στην ηλικία, τα παιδιά έδειχναν σεβασμό στον αδερφό τους, τον είχαν σαν πατέρα και τον καλούσαν «γέρο». Από μικρή ηλικία, το αγόρι έπρεπε να εργαστεί σκληρά, αλλά αγάπησε την δουλειά. Ο Ιβάν ήξερε να μαγειρεύει, να ράβει και να πλέκει, να κάνει οποιαδήποτε γεωργική εργασία, κι ασχολείτο και με την μελισσοκομία.

Όταν η πείνα ήρθε μετά τον πόλεμο, είχε την ιδέα να φτιάχνει κορνίζες για φωτογραφίες, που εκείνη την εποχή αποδείχτηκε πολύ δημοφιλής. Ο κόσμος ήταν έτοιμος να πληρώσει όσα-όσα για τις κορνίζες, και έτσι η οικογένεια Maslov κατάφερε να τα βγάλει πέρα οικονομικά. Τότε ο Ιβάν έμαθε να σκεπάζει την στέγη με άχυρο, το οποίο ήταν επίσης πολυζήτητη δεξιότητα στο χωριό καθώς θεωρούνταν η πιο δύσκολη από όλες τις εργασίες. Επιπλέον, το έκανε τόσο γρήγορα και καλά που οι χωρικοί άρχισαν αμέσως να παραγγέλνουν στέγες μόνο από αυτόν.

Στη συνέχεια, και σε ηλικία των δώδεκα, ο Ιβάν πήγε να εργαστεί σε μια συλλογική φάρμα. Έπρεπε να πάει στο σχολείο σε ένα γειτονικό χωριό, έξι χιλιόμετρα από την Ποτάποβκα. Χάρη στο ταλέντο του, έκανε πολύ καλές σπουδές.

Το 1951, ο Ιβάν μπήκε στο στρατό. Δεν ντρέπονταν να δείξει την πίστη του και προσευχόταν ανοιχτά ενώ συγχρόνως απολάμβανε τον σεβασμό των συντρόφων του. Ο Ιβάν επίσης υπηρετούσε ευσυνείδητα στο στρατό, και διατηρούσε καλές σχέσεις με τούς προϊσταμένους του. Ακολούθως, είχε την επιθυμία να γίνει στρατιώτης, αλλά ο Κύριος τον προόριζε για μια άλλη υπηρεσία. Κατά τη διάρκεια τής στρατιωτικής θητείας, ο Ιβάν κρυολόγησε πάρα πολύ άσχημα, και η συνέπεια ήταν ένας βαρύς σταυρός, που τον κουβάλησε αγόγγυστα όλη του την ζωή - μια ανίατη καρδιακή νόσο.

Μοναστική προσφορά

Με τον π. Ανδρόνικο (Lukash) στην Τιφλίδα Για λόγους υγείας, το 1952 ο Ιβάν απολύθηκε από την υπηρεσία και επέστρεψε στο σπίτι του. Πιθανώς εκείνη την περίοδο έλαβε χώρα κάποια αποκάλυψη τού Θεού, για την οποία δεν είπε σε κανέναν ποτέ τίποτε, και περιορίστηκε κάποτε στο να πει: «Όταν βλέπεις ένα τέτοιο φως – ξεχνάς τα πάντα». Τι ήταν αυτό το φώς, δεν ξέρουμε. Ωστόσο, μετά από αυτό το συμβάν, ο Ιβάν δεν είχε αμφιβολίες σχετικά με την επιλογή πορείας στην ζωή. Και έλεγε: "Δεν πήγα έτσι απλά στο μοναστήρι. Είχα ειδικό κάλεσμα από τον Θεό".

Λίγο αργότερα, πήγε μαζί με έναν φίλο για να προσευχηθεί στην Μονή τού Γκλίνσκ, η οποία δεν απέχει πολύ από το χωριό, έπειτα πήγε εκεί μερικές φορές, και στη συνέχεια αποχαιρέτησε την οικογένειά του και έφυγε για την Moνή, με την πεποίθηση ότι θα ήταν για πάντα.

Το 1955 ο Ιβάν είναι επισήμως ενταγμένος στο μοναστήρι. Έτσι ήρθαν τα πράματα που ζούσε στενόχωρα - σε ένα μικρό κελί, όπου γείτονες του, εκτός από τέσσερις άλλους ντόπιους, ήταν κι ένας τεράστιος αριθμός κοριών. Ο Ιβάν εργάστηκε σε ένα εργαστήριο ξυλουργικής, παρά το γεγονός ότι η βαριά σωματική εργασία αντενδεικνυόταν κατηγορηματικά γι 'αυτόν. Επίσης, έκανε υπακοή στο ναό, έφτιαχνε κεριά και ήταν υπεύθυνος για ένα φαρμακείο. Όλα αυτά τα επιτελούσε αγόγγυστα και ήρεμα, διακρίθηκε δε για την εξαιρετική θέρμη τής καρδιάς του για τον Χριστό και την υπακοή.

Ο π. Ιωάννης Μάσλοβ, μετά από την χειροτόνηση σε μοναχό με τη μητέρα του καλόγρια Νίνα στην Μονή τού Γλίνσκ.
 Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή ήταν η τελευταία περίοδος, πριν κλείσει η Μονή, άνθησης τού Γεροντισμού στην Μονή τού Γκλίνσκ. Συνδέθηκε με πατέρες όπως τούς Μεγαλόσχημους Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ (Αμέλιν), Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ (Ρομαντσόφ), Αρχιμανδρίτη Ανδρόνικο (Λουκάς), τώρα αγιοποιημένους (σ. ΙΧΘΥΣ: το ορθόν: αγιοκαταταγμένους). Ιδιαίτερη έλξη στην ψυχή τού νεαρού αρχάριου ασκούσε ο τελευταίος. Ο ίδιος ο πατέρας Ανδρόνικος αποκαλούσε τον Ιβάν «πνευματικά συγγενή» και αφού συναντήθηκαν, είπε: «Δεν τον είχα ξαναδεί ποτέ πριν, και τώρα έγινε ο πιο κοντινός μου άνθρωπος».

Ο πάτερ Ανδρόνικος προχείρισε τον Ιβάν σε μοναχό. Η κουρά έλαβε χώρα στις 8 Οκτωβρίου 1957, την παραμονή τής εορτής τού Αποστόλου Ιωάννη τού Ευαγγελιστή, προς τιμή τού οποίου εδώθη και το όνομα στον μοναχό. Αυτή η περίπτωση αποτελούσε εξαίρεση για το μοναστήρι, καθότι οι δόκιμοι συνήθως περνούσαν μια μακρύτερη περίοδο άσκησης πριν την κουρά. Ωστόσο, για αυτή την αρχική περίοδο τού μοναχισμού του πνευματικού του γιού, ο π. Ανδρόνικος είπε: «Έχει περάσει τα πάντα».

Χωρίς προσευχή και "από τον εαυτό του" δεν συμβούλεψε ποτέ κανέναν και τίποτε

Εκτός νόρμας για τον Ιωάννη ήταν ακόμη μια άλλη περίσταση όταν σχεδόν αμέσως, ακόμη και πριν από την κουρά, τού ανετέθη η υπακοή τού γραμματέα. Αυτή η υπακοή συνίστατο στο να απαντάει σε όλα τα γράμματα που έφταναν στο μοναστήρι, τα περισσότερα από τα οποία κάναν έκκληση για βοήθεια και καθοδήγηση. Το γεγονός ότι ένα τόσο σοβαρό θέμα ανατέθηκε σε έναν πολύ νεαρό δόκιμο αποτελούσε έκπληξη. Ωστόσο, ο ηγούμενος, υπογράφοντας αυτά τα γράμματα, σημείωσε το βάθος και την ορθότητα όλων των απαντήσεων και αναφώνησε: «Αυτές είναι συμβουλές!». Όταν ο ίδιος ο Ιβάν ρωτήθηκε ποιος τού είπε τι να γράψει στους ερωτώντες, απαντούσε: «Ο Θεός». Χωρίς προσευχή και "από τον εαυτό του" ποτέ δεν συμβούλεψε τίποτα. Αυτόν τον κανόνα τον ακολούθησε σε όλη του την πνευματική πρακτική.

Πνευματική εκπαίδευση

Ο π. Ιωάννης (δεξιά) στην Τριαδική Λαύρα τού Αγίου Σεργίου μετά την εγγραφή του στο Θεολογικό Σεμινάριο τής Μόσχας

  Μετά το κλείσιμο τής Μονής τού Γκλίνσκ το 1961, ο π. Ιωάννης, με την ευλογία τού πνευματικού του, γέροντα Ανδρόνικου, άρχισε τις σπουδές του στο Θεολογικό Σεμινάριο της Μόσχας. Ο ίδιος ο π. Ανδρόνικος, μαζί με άλλους Γέροντες τής Μονής τού Γκλίνσκ, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στην Τιφλίδα, διατηρώντας όμως αλληλογραφία με τον π. Ιωάννη.

Ο π. Ιωάννης έκανε λαμπρές σπουδές στο Σεμινάριο, και μάλιστα ο πρύτανης τού σεμιναρίου, ο πρωθιερέας Κωνσταντίν Ρουζίτσκι, ένας εξαίρετος γέροντας τής εποχής εκείνης, τού φερνόταν με πολλή θέρμη και σεβασμό. Στις 4 Απριλίου 1962, ο π. Ιωάννης (Maslov) χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος, και ήδη στις 31 Μαρτίου 1963 - ιερομόναχός.

Μετά το Σεμινάριο, συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Ακαδημία τής Μόσχας αυτήν την φορά. Εκείνη την εποχή, ο π. Ιωάννης εξακολουθούσε να τελεί την εκκλησιαστική υπακοή στην εκκλησία τής Ακαδημίας, γεγονός το οποίο ήταν επίσης εκτός νόρμας, δεδομένου ότι νωρίτερα μόνο αρχιμανδρίτες διορίζονταν σε αυτή τη θέση. Επίσης, χάριν στην εξαιρετική του ακοή, ο π. Ιωάννης ορίστηκε κωδωνοκρούστης στον ίδιο ναό. Αποφοίτησε από τη Θεολογική Ακαδημία το 1969 με τον βαθμό τού Διδάκτορα τής Θεολογίας.

Πνευματικότητα

Ήδη σε ηλικία 33 ετών, ο πάτερ έγινε σεβαστός από τούς ανθρώπους ως Γέροντας

Ενώ ήταν ακόμα φοιτητής, ο π. Ιωάννης έλαβε ευλογία να εξομολογεί μαθητές και καθηγητές τής Ακαδημίας. Επιπλέον, ένας τεράστιος, και μέρα με την μέρα αυξανόμενος, αριθμός απλών προσκυνητών προσπαθούσε να έρθει σε επαφή με αυτόν για εξομολόγηση. Έτσι, ήδη στην ηλικία των 33 ετών, ο πάτερ ήταν σεβαστός από τους ανθρώπους ως Γέροντας. Αυτό το γεγονός καθιστά προφανές το ότι ένα από τα κύρια καθήκοντά του στη ζωή του στάθηκε η ποιμαντική φροντίδα των ανθρώπινων ψυχών.

Συχνά, αφότου κάποιος είχε λάβει πνευματική βοήθεια, ο Γέροντας αρρώσταινε βαριά

Γιατί άραγε ο κόσμος πήγαινε στον π. Ιωάννη συγκεκριμένα; Σε αυτήν την ερώτηση υπάρχουν διάφορες απαντήσεις από τον ίδιο τον κόσμο. Κατά πώς φαίνεται, η ίδια η ψυχή τους έλκονταν στον ιερέα, μαντεύοντας αναμφίβολα ότι αυτός θα μπορούσε να βοηθήσει. Ο π. Ιωάννης κατάφερνε να βρει πάντα την κατάλληλη προσέγγιση, με βάση την πνευματική κατάσταση και τις ανάγκες τού κάθε ατόμου ξεχωριστά. Μιλούσε λίγο, αλλά λέγοντας ακριβώς αυτό που ο αιτών βοήθεια έπρεπε να ακούσει εκείνη την στιγμή. Ο πάτερ είχε την ικανότητα να διεισδύσει στην ουσία του προβλήματος, πολλοί έβρισκαν ότι ήταν προικισμένος με το δώρο τής διορατικότητας.

Μια άλλη σημαντική ποιότητα που διέθετε ο Πατέρας Ιωάννης ήταν ο πόνος και η συμπόνια για όλους όσους έρχονταν σε αυτόν. Άφηνε τα προβλήματα και τις ανησυχίες των άλλων να μπουν μέσα στην καρδιά του. Πολύ συχνά, αφότου κάποιος είχε λάβει πνευματική βοήθεια, και τα προβλήματα λύνονταν, ο Γέροντας αρρώσταινε βαριά, γεγονός που επιδείνωσε την ήδη κακή κατάσταση τής υγείας του. Ο ίδιος είπε ότι ένα άτομο πρέπει να είναι "ένα φλεγόμενο κερί" που "καίει μέχρι να εξαντληθεί". Έτσι έθεσε εαυτόν στην υπηρεσία των άλλων – μέχρι το τέλος.

Εκπαιδευτικές και επιστημονικές δραστηριότητες

Μετά την αποφοίτησή του από τη Θεολογική Ακαδημία, ο πατέρας Ιωάννης δίδαξε ποιμαντική θεολογία στις Θεολογικές Σχολές τής Μόσχας και από το 1974 έδινε μαθήματα περί Λειτουργικής (ΣτΜ: εδώ εννοείται ο κλάδος τής Θεολογίας ο οποίος εστιάζεται στην Χριστιανική Ορθόδοξη Λειτουργία και επιχειρεί μια επιστημονική εξήγηση των εξωτερικών μορφών λατρείας στον Χριστιανισμό) στα Σεμινάρια. Οι διαλέξεις του ήταν τόσο συναρπαστικές ώστε κι από άλλα μαθήματα έρχονταν μαθητές για να τις παρακολουθήσουν. Ταυτόχρονα, κατάφερε να τελεί και την πνευματική καθοδήγηση των μαθητών του. Για παράδειγμα, ποτέ δεν έβαζε βαθμό πάνω από 3 (ΣτΜ: στην Ρωσία ο μεγαλύτερος βαθμός στα σχολεία/Σχολές είναι 5) για να προστατέψει τούς εμπιστευμένους σε αυτόν μαθητές από την έπαρση – αυτό τους «δάμαζε». Ταυτόχρονα, το επίπεδο τής γνώσης τους ήταν τέτοιο που ο Πατριάρχης, αφού παρακολούθησε μια φορά την διδασκαλία τού π. Ιωάννου, είπε με έκπληξη: «Αν οι μαθητές του ξέρουν τόσο πολλά, τότε πόσα ξέρει ο ίδιος!».

Το 1967, ο πατέρας Ιωάννης ανεβαίνει στον βαθμό τού ηγούμενου, και το 1973 έγινε αρχιμανδρίτης. Ταυτόχρονα, εκλέχθηκε υφηγητής στην Ακαδημία τής Μόσχας. Ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης επίσης δεν παραμελεί το επιστημονικό του έργο, επιστέγασμα τού οποίου ήταν η υπεράσπιση το 1983 τής διατριβής "Ο Άγιος Τύχων τού Ζαντόνσκ και το δόγμα του περί σωτηρίας", χάρη στην οποία έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο στη Θεολογία.

Η εργατικότητα τού π. Ιωάννη ήταν πραγματικά αξιοθαύμαστη. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα κατόρθωσε να δημοσιεύσει περισσότερα από εκατό θεολογικά άρθρα. Επίσης έγραψε την "Συμφωνία για τα Έργα τού Αγίου Τύχωνα τού Ζαντόνσκ" (ΣτΜ: παράρτημα στην προαναφερθείσα διατριβή, όπου η συστηματική μελέτη των έργων τού Αγίου Τύχωνα οδηγεί στην συγγραφή ενός «καταλόγου» των διαφόρων θεμάτων που συναντώνται στα έργα τού Αγίου Τύχωνα. Η ρωσική έκδοση τής Συμφωνίας αριθμεί 1200 σελίδες), την οποία αργότερα θα συνιστούν στα εκπαιδευτικά ιδρύματα κάθε είδους. Μέχρι το τέλος τής ζωής του, ο Μεγαλόσχημος Αρχιμανδρίτης Ιωάννης κατάφερε να ολοκληρώσει δύο ακόμα μεγάλα έργα του, βιβλία για την ιστορία τού πρώτου μοναστηριού του: το "Πατερικόν τού Γκλίνσκ" και το "Μονή Γκλίνσκ".

Ένα τόσο δημιουργικό επιστημονικό έργο φαντάζει ακόμα πιο απίθανο αν λάβει κανείς υπόψιν το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος τού χρόνου του ο πάτερ ήταν καθηλωμένος στο κρεβάτι του λόγω ασθενείας. Την εποχή εκείνη, είχε ήδη υποβληθεί σε πέντε χειρουργικές επεμβάσεις.

Μονή τού Ζίροβιτς

Ο π. Ιωάννης και ο ηγούμενος τής Μονής τού Ζίροβιτς Αρχιμανδρίτης Κωνσταντίνος

Εντούτοις, τον Σταυρό, τον οποίο κάποτε είχε οικειοθελώς αναλάβει ο π. Ιωάννης, έπρεπε να τον κουβαλήσει μέχρι το τέλος. Μια νέα δοκιμασία τον περίμενε προς το τέλος τής ζωής του. Το 1985, ο ιερέας ορίστηκε εξομολόγος της Μονής τού Ζίροβιτς, στη Λευκορωσία. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει όλες τις εργασίες του και να εγκαταλείψει την Τριαδική Λάβρα τού Αγίου Σεργίου. Κύρια δοκιμασία για τον Πατέρα Ιωάννη αποτέλεσε το υγρό κλίμα, χαρακτηριστικό των τόπων αυτών, το οποίο κατηγορηματικά αντενδεικνυόταν για τον Γέροντα λόγω τής υγείας του. Αλλά δεχόταν χωρίς παράπονα αυτή τη νέα υπακοή και ήταν σε θέση να την φέρει σε πέρας με αξιοπρέπεια.

Στο μοναστήρι τού Ζίροβιτς, ο π. Ιωάννης υπηρέτησε μέχρι το θάνατό του το 1991. Κατά τη διάρκεια αυτής τής περιόδου κατάφερε όχι μόνο να βάλει τάξη στην πνευματική ζωή των κατοικούντων τίς μονές (τότε υπήρχαν δύο μοναστήρια – αντρικό και γυναικείο), αλλά και να βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες διαβίωσης στο μοναστήρι. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, εδώ, στο Ζίροβιτς, συνέρρεε πλήθος κόσμου στον π. Ιωάννη και έρχονταν και πολλοί πνευματικοί μαθητές του. Ωστόσο, η υγεία του χειροτέρευε μέρα με την μέρα.

Τελευταίες μέρες

Το 1990, ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης επισκέφθηκε ξανά τη οικεία του Τριαδική Λάβρα τού Αγίου Σεργίου, αλλά πριν φύγει αρρώστησε και παρέμεινε στο κρεβάτι. Με το που αισθάνθηκε λίγο καλύτερα, συνέχισε να γράφει και υποδεχόταν ανθρώπους που έρχονταν σε αυτόν. Σε εκείνους που προσπαθούσαν, δεδομένης τής κατάστασης τής υγείας του, να τον προστατεύσουν από τους επισκέπτες, απαντούσε: "Αφήνετε τους ανθρώπους να έρχονται σε μένα. Γι 'αυτό γεννήθηκα". Ο Γέροντας γνώριζε εκ των προτέρων ότι θα πεθάνει σύντομα: περίπου ένα μήνα πριν, είχε καθαρίσει ο ίδιος ένα μέρος κοντά στον τάφο της μητέρας του και ζήτησε να τον θάψουν εκεί.

Στις 29 Ιουλίου 1991 και σχεδόν αμέσως μετά την Θεία Κοινωνία, ο πατέρας απεβίωσε ειρηνικά και με πλήρη συνείδηση. Μετά το θάνατό του, κατέστη σαφές ότι ο γέροντας είχε μυστικά αποδεχτεί το Σχήμα. Η κηδεία έλαβε χώρα στις 31 Ιουλίου, με μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Έθαψαν τον πάτερ στο παλιό νεκροταφείο τού Σέργκιεβ Ποσάντ (ΣτΜ: Η πόλη όπου βρίσκεται η Τριαδική Λάβρα τού Αγίου Σεργίου). Την ημέρα τής μνήμης τού Μεγαλόσχημου Αρχιμανδρίτη Ιωάννη, είναι πάντα γεμάτη εδώ - δεν έρχονται μόνο τα πολλά πνευματικά παιδιά τού Γέροντα, αλλά και όλοι όσοι αναζητούν την βοήθεια τής προσευχής του και την προστασία του. Επίσης, έχει γίνει παράδοση, που μάλιστα καλώς κρατεί, να διοργανώνεται ετησίως το Πανρωσικό εκπαιδευτικό φόρουμ «Αναγνώσματα τού Γκλίνσκ» στην Θεολογική Ακαδημία τής Μόσχας, τα οποία αναγνώσματα αποτελούν ένα είδος συνέχισης τού επιστημονικού έργου που διετέλεσε ο σπουδαίος Γέροντας τής εποχής μας, ο Μεγαλόσχημος Ιωάννης (Maslov), στη ζωή του.

Επιμέλεια: Μαρίνα Τσιζόβα