Ἑρμηνεία τῆς πρὸς Ἐφεσίους περικοπῆς. Κυριακὴ μετὰ τὰ Φῶτα (Ἐφεσ. δ΄ 7-13)

Νικηφόρου Θεοτόκη Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχάν, Χερσῶνος καὶ Σταυρουπόλεως

Ποῖον εἶναι τὸ μέτρον τῆς δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ; Εἶναι ἡ ἀρετή. Αὐτὴ διορίζει τὸ μέτρον τῆς δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ. Ὅσον περισσότερον εἶναι τὸ μέτρον τοῦ χαρίσματος τοῦ Χριστοῦ, τὸ ὁποῖον δίδεται εἰς σᾶς· ἐδίδαξε τοῦτο αὐτὸς ὁ Κύριος, εἰπών· «Δίδοτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν· μέτρον καλόν, πεπιεσμένον καὶ σεσαλευμένον καὶ ὑπερ­εκχυνόμενον δώσουσιν εἰς τὸν κόλπον ὑμῶν· τῷ γὰρ αὐτῷ μέτρῳ, ᾧ μετρεῖτε, ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν» (Λουκ. στ΄ 38).

Ἀλλὰ τοῦτο, λέγεις, δὲν εἶναι δωρεά, ἀλλὰ ἀνταπόδομα. Δωρεὰ εἶναι, πρῶτον μέν, ἐπειδὴ ἡ ἀρετὴ εἶναι ἔργον τῆς βοηθείας τοῦ Θεοῦ, διότι ἡμεῖς, χωρὶς αὐτοῦ οὐδεμίαν ἀρετὴν δυνάμεθα νὰ κατορθώσωμεν, «χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. ιε΄ 5)· δεύτερον, ἐπειδὴ τὸ χάρισμα τοῦ Θεοῦ οὐδεμίαν σύγκρισιν ἔχει πρὸς τὴν ἀρετὴν ἡμῶν, ἀλλὰ καθ’ ὑπερβολὴν ὑπερβαίνει αὐτήν. Πῶς, λοιπόν, ἡ ἀρετὴ εἶναι μέτρον τῆς δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ δὲν ἔχει καμμίαν σύγκρισιν πρὸς αὐτήν; Ἀφορμὴν μόνον δίδει εἰς τὸν Θεὸν ἡ ἀρετή, ἵνα ἐκχέῃ τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐφ’ ἡμᾶς, ἡ μὲν πολλὴ ἀρετή, περισσοτέραν, ἡ δὲ ὀλίγη, ὀλιγωτέραν· κατὰ τοῦτο ἡ ἀρετὴ γίνεται μέτρον τῆς μεγαλυτέρας ἤ μικροτέρας δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ, ἔστω καὶ ἄν καμμίαν δὲν ἔχῃ μετ’ αὐτῆς σύγκρισιν.

Χάριν δὲ κατὰ τὴν δωρεὰν τοῦ Χριστοῦ ὠνόμασεν ὁ Ἀπόστολος τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς βαθμοὺς καὶ τὰ χαρίσματα (Ἐφ. δ΄ 11), ὡς γίνεται φανερὸν ἐκ τῶν κατωτέρω ὑπ’ αὐτοῦ λεγομένων. Τὰ τοιαῦτα δὲ χαρίσματα ἐδόθησαν ὑπὸ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ· καὶ ἵνα τοῦτο ἀποδείξῃ, προβάλλει τὴν ψαλμικὴν προφητείαν «ἀναβὰς εἰς ὕψος, ἠχμαλώτευσας αἰχμαλωσίαν· ἔλαβες δόματα ἐν ἀνθρώποις» (Ψ. ξζ΄ 19). Διατὶ ὁ θεόπνευστος Παῦλος, προβάλλων τὴν μαρτυρίαν τούτου τοῦ προφητικοῦ λόγου, μεταβάλλει τὸν λόγον εἰς τρίτον πρόσωπον, ἀντὶ τοῦ ἔλαβε, λέγει «ἔδωκεν»; Διότι, ὁ μὲν Δαβὶδ ἱστορικῶς ἀναφέρων τὴν ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ Φαραὼ ἀπολύτρωσιν τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ, μνημονεύει τὰ δάνεια, τὰ ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων δοθέντα εἰς τοὺς Ἰσραηλίτας. Ἐπειδὴ δὲ τοῦτο ἐγένετο διὰ τῆς συνεργείας τῆς θείας Χάριτος, ὡς μαρτυρεῖ ἡ Ἁγία Γραφή, λέγουσα: «καὶ ἔδωκε Κύριος τὴν χάριν τῷ λαῷ αὐτοῦ ἐναντίον τῶν Αἰγυπτίων· καὶ ἐχρήσαντο αὐτοῖς· καὶ ἐσκύλευσαν τοὺς Αἰγυπτίους» (Ἐξ. ιβ΄ 36)· διὰ τοῦτο ὁ προφήτης, ὑμνολογῶν ὑπὲρ τούτου τὸν Θεόν, εἰς αὐτὸν ἀναφέρει, τὸ «ἔλαβες».

Θεέ, λέγει, ὑψώθης καὶ ἐμεγαλύνθης, καταστήσας δούλους σου τοὺς Ἰσραηλίτας, οἱ ὁποῖοι ἦσαν αἰχμάλωτοι καὶ δοῦλοι τοῦ Φαραώ· ἔλαβες παρὰ τῶν Αἰγυπτίων δόματα, ἥτοι τὰ δάνεια, καὶ ἕδωκας αὐτὰ εἰς τοὺς Ἰσραηλίτας· ὁ δὲ θεόπνευστος Παῦλος, καθὼς ἀλληγορήσας τοὺς δύο υἱοὺς τοῦ Ἀβραὰμ καὶ τὴν Ἄγαρ καὶ τὴν Σάρραν (Γαλ. δ΄ 24), ἐφανέρωσε τὰ ὑπ’ αὐτῶν τυπούμενα, οὕτως ἁρμόσας εἰς τὸν Χριστὸν τὰ ὑπὸ τοῦ Δαβὶδ εἰρημένα, ἐδηλοποίησε τὸ προφητικὸν καὶ μυστικὸν αὐτῶν νόημα.

Ἐξέλαβε τὸν Ἰσραηλιτικὸν λαόν, τὸν αἰχμάλωτον καὶ δοῦλον τοῦ Φαραώ, ὡς τύπον τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἦσαν αἰχμάλωτοι καὶ δοῦλοι τοῦ διαβόλου, λατρεύοντες αὐτὸν διὰ τῆς προσκυνήσεως τῶν εἰδώλων, καὶ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιοῦντες διὰ τῶν πονηρῶν ἔργων. Διὰ τοῦτο δὲ ἐλάλησεν εἰς τρίτον πρόσωπον, εἰπών· ἔδωκε, καὶ οὐχὶ ἔλαβεν· ἐπειδὴ ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς δὲν ἔλαβε παρὰ ἀνθρώπων τὰ δόματα ἀλλ’ ἔχων πᾶσαν ἐξουσίαν «ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς» (Ματθ. κη΄ 19), ἡ ὁποία ἐδόθη εἰς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ, ἔδωκεν εἰς τοὺς  πιστεύοντας τὰ θεῖα Αὐτοῦ χαρίσματα. «Ἀνέβη», λέγει, «ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς ὕψος», δηλαδή, ἀνελήφθη εἰς τὸν οὐρανόν· «ἠχμαλώτευσε», τουτέστιν εἵλκυσε καὶ ὑπέταξεν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ τὴν αἰχμαλωσίαν, ἤτοι τὸ αἰχμάλωτον ἀνθρώπινον γένος, καὶ ἔδωκεν εἰς αὐτοὺς τὰ θεῖα αὐτοῦ δῶρα.

Ἥρμοσε λοιπὸν ὁ ἱερομύστης ταῦτα τὰ προφητικὰ λόγια εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, κατὰ τὴν συνήθειάν του, περὶ τοῦ ὁποίου ἔλεγεν «Αἰχμαλωτίζοντες πᾶν νόημα εἰς τὴν ὑπακοὴν τοῦ Χριστοῦ» (Β΄ Κορ. ι΄ 5)· συγχρόνως δὲ καὶ ἐδίδαξεν, ὅτι «περιαιρεῖται τὸ κάλυμμα» (Β΄ Κορ. γ΄ 16) τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν ἁρμοσθῶσι τὰ λόγια αὐτῆς ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν Χριστόν. Ἐπειδὴ δὲ ἀνέφερεν ἀνάβασιν, καταλιπὼν τοῦ λόγου αὐτοῦ τὴν σειρὰν ὡς ἐν παρεκβάσει, λέγει «τὸ δὲ ἀνέβη, τί ἐστιν, εἰ μὴ ὅτι καὶ κατέβη πρῶτον εἰς τὰ κατώτερα μέρη τῆς γῆς; (Ἐφεσ. δ΄ 9).

Ἡ ἀνάβασις δὲν σημαίνει πάντοτε κατάβασιν· διότι πολλάκις ἀναβαίνομεν, ἄν καὶ πρότερον δὲν κατέβημεν, ἀλλ’ ἐξ ἀρχῆς εὑρισκόμεθα κάτω· εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν δὲ κατ’ ἐξοχὴν ἁρμόζει οὗτος ὁ ἀποστολικὸς λόγος, ἐπειδὴ ἡ ἀνάβασις αὐτοῦ σημαίνει, ὅτι πρῶτον κατέβη, ἔπειτα ἀνέβη. Ἄκουσον τοῦ λόγου τὴν σειράν.

Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὡς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ ὁμοούσιος πρὸς τὸν Πατέρα, καὶ συνυπάρχων μετ’ αὐτοῦ, ἦτο ἀπ’ ἀρχῆς εἰς τοιοῦτον ἄπειρον ὕψος, ὥστε ἄλλο ὑψηλότερον τούτου δὲν ὑπάρχει· διότι ποῖον ἄλλο ὕψος, ὑψηλότερον τοῦ κόλπου τοῦ Θεοῦ, εἰς τὸν ὁποῖον ὑπῆρχεν «ὁ Μονογενὴς Υἱός, ὁ ὤν εἰς τὸν κόλπον τοῦ Πατρός»; (Ἰωάν. α΄ 18)· ἐπειδὴ δὲ ὁ Δαβὶδ προφητεύων περὶ τοῦ Χριστοῦ, εἶπεν, «Ἀναβὰς εἰς ὕψους» ἐκ τούτου ὁ Παῦλος συμπεραίνει, ὅτι ὁ Δαβίδ, διὰ τῆς ἀναβάσεως προεῖπε καὶ τὴν κατάβασιν. Ἀληθῶς δὲ νόμιμον εἶναι τὸ συμπέρασμα· διότι ὁ Μονογενὴς Υἱός, ὡς Θεός, εἶναι πανταχοῦ παρών, καὶ δὲν ὑπάρχει τόπος, εἰς τὸν ὁποῖον αὐτὸς δὲν ὑπάρχει, οὔτε ὕψος, ὑψηλότερον τοῦ ὕψους, εἰς τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται ὁ Θεός.

Ἐπειδὴ δὲ ὁ προφήτης εἶπεν ὅτι ἀνέβη, ἐξ ἀνάγκης ὡμολόγησε κατάβασιν, ἡ ὁποία συνέβη πρὸ τῆς ἀναβάσεως· ὡμολόγησε διὰ τῆς ἀναβάσεως, ὅτι κατέβη πρῶτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, δηλαδὴ «ἑαυτὸν ἐκένωσε, μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος· καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, ἐταπείνωσεν ἑαυτόν, γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιπ. β΄ 7) κατέβη εἰς τὰ κατώτερα μέρη τῆς γῆς, δηλαδὴ εἰς τὸν τάφον, εἰς τὸν ὁποῖον ἐτάφη, κατὰ τό, «ἔθεντό με ἐν λάκῳ κατωτάτῳ, ἐν σκοτεινοῖς καὶ ἐν σκιᾷ θανάτου» (Ψ΄ ηγ΄ 6)· καὶ κατὰ τὸ «Ἡ ὑπόστασίς μου ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς» (Ψ΄ ρλη΄ 15)· ἀκόμη καὶ εἰς τὸν Ἅδην, καθὼς ὁ προφήτης καὶ προπάτωρ αὐτοῦ προηγόρευσεν, εἰπών· «οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς Ἅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν» (Ψ. ιε΄ 10).

Πρῶτον, λοιπόν, κατέβη ἐξ οὐρανοῦ, χωρὶς νὰ χωρισθῇ τῶν κόλπων τοῦ Πατρός, καὶ γενόμενος ἄνθρωπος, ἀπέθανε, καὶ ἐτάφη, καὶ ἀνέστη· ἔπειτα ἀναληφθεὶς ἀνέβη ὡς ἄνθρωπος εἰς τὸν οὐρανόν, «καὶ ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ἑβρ. η΄ 1). Ἵνα δὲ μηδεὶς στοχασθῆ, ὅτι ἄλλος εἶναι ὁ καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἄλλος ὁ ἀναβάς, συμπληρώνει λέγων: «Ὁ καταβάς, αὐτός ἐστι καὶ ὁ ἀναβὰς ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τὰ πάντα» (Ἐφ. δ΄ 10).

Ἀκούων δὲ κατάβασιν, μὴ νομίσῃς ὅτι πρόκειται διὰ μετακίνησιν τόπου· διότι ἔγινε συγκατάβασις θεϊκή, ὄχι μετάβασις τοπική· ἀλλὰ κένωσιν νόησον, ταπείνωσιν, ἐνανθρώπησιν, ὡς ἀλλαχοῦ ἐδίδαξεν ὁ αὐτὸς Ἀπόστολος (Φιλιπ. β΄ 7-8) ἄλλος ὁ εἰς αὐτὸν ἀναβάς, ἀλλ’ εἷς καὶ ὁ αὐτὸς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἐξ οὐρανοῦ καταβάς, καὶ ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς Ἀειπαρθένου Μητρὸς σαρκωθείς, καὶ ὁ εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβάς, κατέβη εἰς τὴν γῆν ὡς Θεός, ἀνέβη εἰς τὸν οὐρανὸν ὡς ἄνθρωπος· κατέβη μὲν ἄσαρκος, ἀνέβη δὲ σεδαρκωμένος· ἀνέβη δὲ λέγει «ὑπερ­άνω πάντων τῶν οὐρανῶν».

Πηγή: Κυριακοδρόμιον

Τ/Δ σελ. 349, Ἐκδ. Συναξαριστής