Στὰ τέλη τοῦ 3ου αἰώνα, μία ἐποχή, ὑπὸ την αυτοκρατορία τῶν Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ, ὅπου ὁ χριστιανισμός ἐμφανίστηκε κι ἄρχισε νὰ ἐξαπλώνεται στὸν Πόντο, ὁ Ἅγιος Εὐγένιος ἔζησε καί μαρτύρησε στὴν Τραπεζούντα. Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 290, σὲ μία περίοδο σκληρῶν διωγμῶν ἀπέναντι στοὺς Χριστιανούς, ὅταν οἱ ἔπαρχοι τῆς Καππαδοκίας καὶ Ἀρμενίας, Λυσίας καὶ Ἀγρικόλαος, ἔκαναν πράξη τὸ διάταγμα νὰ θανατώνουν κάθε πιστό τῆς νέας θρησκείας, ὁ Ἅγιος Εὐγένιος μαρτύρησε μαζὶ μὲ τοὺς Κάνινδο, Οὐαλεριανὸ καὶ Ἀκύλα μαχόμενος ὑπὲρ τῆς βαθιᾶς τους πίστης στον Χριστό.
Κάτοικοι καταγγέλλουν στὸ Λυσία τους τέσσερις συναθλητὲς μὲ τὴν κατηγορία ὅτι διδάσκουν τὸ λόγο τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ κρύβονται σὲ δασώδη περιοχή. Οἱ διῶκτες ὁδηγοῦνται στὴ σύλληψη τοῦ Κανιδίου, ἀρχικά, κι ἔπειτα τοῦ Οὐαλεριανοῦ καθ’ ὑπόδειξη τοῦ Ἀκύλα, ὁ ὁποίος εἶχε ἤδη ὁμολογήσει τὴν πίστη του στὸ Χριστό. Οἱ τρεῖς συναθλητὲς περνούν τή νύχτα στὴ φυλακὴ προσευχόμενοι. Τὸ πρωὶ τῆς επομένης ἡμέρας καλοῦνται νὰ ἐμφανισθοῦν μπροστὰ στὸ Λυσία, ἀνακρίνονται καὶ γιὰ μία ἀκόμη φορᾶ, ὁμολογοῦν τὴν πίστη τους. Ἡ παραδοχὴ τῆς πίστης τους φέρνει τὸ μαστίγωμά τους κι ἀφού ὑποβάλλονται σὲ βασανιστήρια, ἐπιστρέφουν στὴ φυλακή.
Ἐν τῷ μεταξύ, στὸν Ἅγιο Εὐγένιο, ὁ ὁποῖος ὁλόκληρο το διάστημα αὐτὸ κρυβόταν σὲ μία σπηλιὰ μέσα στὸ δάσος, παρουσιάζεται ὁ Χριστός. Τὸν παροτρύνει νὰ φανερωθεῖ καὶ νὰ ἀναγγείλει τὴν πίστη του. Καί πράγματι, ὁ Ἅγιος ψάλλει καὶ ὑμνεῖ τὸ Θεό. Οἱ προσευχὲς του ἀκούγονται καί προδίδουν τὴν παρουσία του σὲ μία γυναίκα ποὺ περνᾶ, τυχαία, ἀπὸ ἐκεῖ. Στὸ ἄκουσμα τῶν προσευχῶν του τρέχει ταραγμένη στὴν πόλη καὶ τόν καταδίδει Ὁ Ἅγιος συλλαμβάνεται καὶ κακοποιημένος ὁδηγεῖται στὴ φυλακὴ καὶ τὴν ἑπόμενη μέρα μπροστὰ στό Λυσία ὁμολογεῖ τὴν πίστη του. Ὡστόσο, ὁ Λυσίας τὸν προτρέπει νὰ προσφέρει θυσία στοὺς θεοὺς τῶν εἰδωλολατρῶν μέ ἀντάλλαγμα τὴ ζωή του.
Ὁ Εὐγένιος προσποιεῖται ὅτι δέχεται καὶ μαζὶ μὲ πλῆθος κόσμου νὰ τὸν ἀκολουθεῖ, εἰσέρχεται σὲ εἰδωλολατρικὸ ναό. Ἐνῶ ὁ Ἅγιος προσεύχεται στὸ Χριστό, τὸ συγκεντρωμένο πλῆθος παρακολουθεῖ ἔκπληκτο τρία εἰδωλολατρικὰ ἀγάλματα να θρυμματίζονται καὶ τὴν ἴδια στιγμὴ τὰ δαιμόνια νὰ παρακαλοῦν τὸν Ἅγιο νὰ μὴν τά ἐκδιώξει. Παρὰ τὸ γεγονός, ὁ Λυσίας προτείνει καὶ πάλι στόν Εὐγένιο νὰ προσφέρει θυσία στοὺς εἰδωλολατρικοὺς θεούς. Ὁ Ἅγιος ὄμως ἀρνεῖται τήν πρόταση. Ὑπομένοντας φριχτὰ βασανιστήρια πού ἀκολουθοῦν, ὁ Εὐγένιος δὲν ὑποκύπτει, παραμένει προσηλωμένος στὴν πίστη του. Ἔξαλλος, τότε ὁ Λυσίας διατάζει νὰ ἑτοιμασθεῖ μία κάμινος καὶ νά ριχθοῦν μέσα καὶ οἱ τέσσερις συναθλητές. Ἄγγελος Κυρίου ὅμως ἀφαιρεῖ τὴ δύναμη τῆς φωτιᾶς καί έτσι, οἱ δήμιοι ποὺ καταφθάνουν τρεῖς ἡμέρες ἀργότερα στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου ἀντικρυζούν τούς τέσσερις πιστοὺς σώους. Συνειδητοποιώντας αὐτὸ τὸ μεγάλο θαῦμα, οἱ δήμιοι ἀλλάζουν πίστη καὶ προσέρχονται στὸ Χριστιανισμό. Ἀποφασισμένος ὁ Λυσίας νὰ ἐκτελέσει τὴν ἐντολὴ ποὺ τοῦ εἶχε δοθεῖ, διατάζει τὸν ἀποκεφαλισμό τῶν τριῶν συναθλητῶν καὶ τὴ σταύρωση τοῦ Εὐγενίου. Τὰ σώματα τῶν τριῶν μαρτύρων κλέπτονται ἀπὸ χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι, ὅμως, λόγω τῆς ἔντονης κακοποίησής τους, ἀδυνατοῦν νὰ τὰ ἀναγνωρίσουν. Τὰ σώματα ὅμως τῶν συναθλητῶν βρίσκονται μὲ θαυμαστὸ τρόπο στὸν τόπο τῆς καταγωγής τοῦ καθενός, ὅπου θάβονται μὲ ἰδιαίτερες τιμές.
Ἐν ἀντιθέσει, ὁ Εὐγένιος, ποὺ βρίσκεται κρεμασμένος στό σταυρὸ μέσα στὴ φυλακή, ἐλευθερώνεται καὶ μὲ τὴ βοήθεια Ἀγγέλου θεραπεύονται οἱ πληγές του. Οἱ συγκρατούμενοί του, ἄφωνοι ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο τοῦ θαύματος, προσέρχονται καὶ αὐτοὶ στὸ Χριστιανισμό.
Ἐξοργισμένος, πλέον, ὁ Λυσίας καλεῖ καὶ πάλι τὸν Εὐγένιο να παρουσιαστεῖ μπροστά του, ἀποδίδει τὴ θεραπεία τῶν ὀπῶν του σὲ «μαγικές ιδιοτητές» τοῦ Ἁγίου καὶ διατάζει τὸν ἀποκεφαλισμό του. Ὁ τόσο φριχτός θάνατός του ἦλθε τὴν 21η Ἰανουαρίου τοῦ 290. Τὸ σκήνωμά του κλάπηκε καὶ τάφηκε πλησίον τοῦ τόπου τοῦ μαρτυρίου του, ὅπου καὶ χτίστηκε ἀργότερα ὁ ναός του, ἀπὸ τὸν στρατηγὸ Βελισάριο, ἐνῶ ἀνακηρύχθηκε καὶ πολιοῦχος τῆς πρωτεύουσας τοῦ Πόντου, Τραπεζούντας.
Ο πρώτος ναός του Αγίου Ευγενίου, που χτίστηκε προς τιμή του, βρισκόταν κοντά στο πατρικό του σπίτι. Ο Ιουστινιανός σεμνύνονταν τόσο πολύ τον Άγιο Ευγένιο, ώστε έδωσε το όνομα του στο υδραγωγείο της πόλης.
Η Μονή του Αγίου Ευγενίου υπήρξε κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1204-1461) ένας από τους σημαντικότερους ναούς της πόλης στον οποίο η αυτοκρατορική οικογένεια στέφονταν, παντρεύονταν, μόναζε, αλλά και θάβονταν. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι οι μεσαιωνικές πηγές και ιδίως το Χρονικό του Πανάρετου αναφέρεται κυρίως στα δυο κατεξοχήν θρησκευτικά κέντρα της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, δηλαδή στη Μονή του Αγίου Ευγενίου, του πολιούχου της Τραπεζούντας, και στη Μονή της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου. Εσωτερικά και εξωτερικά ο ναός ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες, όπου απεικονίζονταν εκτός των αγιογραφικών παραστάσεων οι Μεγάλοι Κομνηνοί της Τραπεζούντας.
Ἐν τῷ μεταξύ, στὸν Ἅγιο Εὐγένιο, ὁ ὁποῖος ὁλόκληρο το διάστημα αὐτὸ κρυβόταν σὲ μία σπηλιὰ μέσα στὸ δάσος, παρουσιάζεται ὁ Χριστός. Τὸν παροτρύνει νὰ φανερωθεῖ καὶ νὰ ἀναγγείλει τὴν πίστη του. Καί πράγματι, ὁ Ἅγιος ψάλλει καὶ ὑμνεῖ τὸ Θεό. Οἱ προσευχὲς του ἀκούγονται καί προδίδουν τὴν παρουσία του σὲ μία γυναίκα ποὺ περνᾶ, τυχαία, ἀπὸ ἐκεῖ. Στὸ ἄκουσμα τῶν προσευχῶν του τρέχει ταραγμένη στὴν πόλη καὶ τόν καταδίδει Ὁ Ἅγιος συλλαμβάνεται καὶ κακοποιημένος ὁδηγεῖται στὴ φυλακὴ καὶ τὴν ἑπόμενη μέρα μπροστὰ στό Λυσία ὁμολογεῖ τὴν πίστη του. Ὡστόσο, ὁ Λυσίας τὸν προτρέπει νὰ προσφέρει θυσία στοὺς θεοὺς τῶν εἰδωλολατρῶν μέ ἀντάλλαγμα τὴ ζωή του.
Ἐν ἀντιθέσει, ὁ Εὐγένιος, ποὺ βρίσκεται κρεμασμένος στό σταυρὸ μέσα στὴ φυλακή, ἐλευθερώνεται καὶ μὲ τὴ βοήθεια Ἀγγέλου θεραπεύονται οἱ πληγές του. Οἱ συγκρατούμενοί του, ἄφωνοι ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο τοῦ θαύματος, προσέρχονται καὶ αὐτοὶ στὸ Χριστιανισμό.
Ἐξοργισμένος, πλέον, ὁ Λυσίας καλεῖ καὶ πάλι τὸν Εὐγένιο να παρουσιαστεῖ μπροστά του, ἀποδίδει τὴ θεραπεία τῶν ὀπῶν του σὲ «μαγικές ιδιοτητές» τοῦ Ἁγίου καὶ διατάζει τὸν ἀποκεφαλισμό του. Ὁ τόσο φριχτός θάνατός του ἦλθε τὴν 21η Ἰανουαρίου τοῦ 290. Τὸ σκήνωμά του κλάπηκε καὶ τάφηκε πλησίον τοῦ τόπου τοῦ μαρτυρίου του, ὅπου καὶ χτίστηκε ἀργότερα ὁ ναός του, ἀπὸ τὸν στρατηγὸ Βελισάριο, ἐνῶ ἀνακηρύχθηκε καὶ πολιοῦχος τῆς πρωτεύουσας τοῦ Πόντου, Τραπεζούντας.
Ο πρώτος ναός του Αγίου Ευγενίου, που χτίστηκε προς τιμή του, βρισκόταν κοντά στο πατρικό του σπίτι. Ο Ιουστινιανός σεμνύνονταν τόσο πολύ τον Άγιο Ευγένιο, ώστε έδωσε το όνομα του στο υδραγωγείο της πόλης.
Η Μονή του Αγίου Ευγενίου υπήρξε κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1204-1461) ένας από τους σημαντικότερους ναούς της πόλης στον οποίο η αυτοκρατορική οικογένεια στέφονταν, παντρεύονταν, μόναζε, αλλά και θάβονταν. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι οι μεσαιωνικές πηγές και ιδίως το Χρονικό του Πανάρετου αναφέρεται κυρίως στα δυο κατεξοχήν θρησκευτικά κέντρα της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, δηλαδή στη Μονή του Αγίου Ευγενίου, του πολιούχου της Τραπεζούντας, και στη Μονή της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου. Εσωτερικά και εξωτερικά ο ναός ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες, όπου απεικονίζονταν εκτός των αγιογραφικών παραστάσεων οι Μεγάλοι Κομνηνοί της Τραπεζούντας.
Στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους σώζεται ένα εξαίσιο καλλιτεχνικό χειρόγραφο του 1346 που βρισκόταν στη Μονή του Αγίου Ευγενίου, ενώ στη Μονή Διονυσίου υπάρχει μια τοιχογραφία του Αγίου.
Το 1916 χρονιά κατά την οποία η Τραπεζούντα καταλήφθηκε από ρωσικά στρατεύματα διοργανώθηκε αρχαιολογική αποστολή με συντονιστή τον ακαδημαϊκό Θεόδωρο Ουσπένσκι. Εκτός των άλλων ναών στην Τραπεζούντα η αποστολή εργάστηκε και στο ναό του Αγίου Ευγενίου. Οι Ρώσοι επιστήμονες βρήκαν στο άγιο βήμα του ναού οστά σκεπασμένα από μια πλάκα. Ο Ουσπένσκι υπέθεσε ότι αυτά ανήκαν στον Άγιο Ευγένιο και τους συναθλητές του, τα οποία οι μοναχοί της Μονής μετακόμισαν από τη λάρνακα και τα έκρυψαν από τους Τούρκους στο ιερό βήμα του ναού. Ο ίδιος αναφέρει ότι παρέδωσε τα οστά στη Μητρόπολη Τραπεζούντας, γεγονός που διαψεύδεται από τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο. Ο Ουσπένσκι του απέκρυψε την εύρεση των λειψάνων και πιθανολογείται ότι φυγαδεύτηκαν στη Ρωσία. Γνωρίζουμε μόνο ότι η λειψανοθήκη του Αγίου Κανίδιου, που περιέχει το χέρι του, μεταφέρθηκε το 1924 στο χωριό Λιποχώρι της Έδεσσας. Επίσης, ένα μέρος από το λείψανο του Αγίου Ευγενίου σώζεται στον μητροπολιτικό ναό της Καλαμαριάς.
Ο ποντιακός Ελληνισμός τίμησε και συνεχίζει να τιμά κάθε χρόνο τη μνήμη του πολιούχου του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζουντίου και να εμπνέεται από την θαυματουργική του δράση. Αυτή η τιμή στο σύμβολο αυτό του Ποντιακού Ελληνισμού μας οδηγεί στο δεύτερο μέρος αυτής της ομιλίας και ας δούμε πώς μπορεί και γιατί πρέπει ο Άγιος Ευγένιος να λειτουργεί ως πρότυπο, ή πιο σωστά, ως ένα από τα πρότυπά μας.
πηγή
Το 1916 χρονιά κατά την οποία η Τραπεζούντα καταλήφθηκε από ρωσικά στρατεύματα διοργανώθηκε αρχαιολογική αποστολή με συντονιστή τον ακαδημαϊκό Θεόδωρο Ουσπένσκι. Εκτός των άλλων ναών στην Τραπεζούντα η αποστολή εργάστηκε και στο ναό του Αγίου Ευγενίου. Οι Ρώσοι επιστήμονες βρήκαν στο άγιο βήμα του ναού οστά σκεπασμένα από μια πλάκα. Ο Ουσπένσκι υπέθεσε ότι αυτά ανήκαν στον Άγιο Ευγένιο και τους συναθλητές του, τα οποία οι μοναχοί της Μονής μετακόμισαν από τη λάρνακα και τα έκρυψαν από τους Τούρκους στο ιερό βήμα του ναού. Ο ίδιος αναφέρει ότι παρέδωσε τα οστά στη Μητρόπολη Τραπεζούντας, γεγονός που διαψεύδεται από τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο. Ο Ουσπένσκι του απέκρυψε την εύρεση των λειψάνων και πιθανολογείται ότι φυγαδεύτηκαν στη Ρωσία. Γνωρίζουμε μόνο ότι η λειψανοθήκη του Αγίου Κανίδιου, που περιέχει το χέρι του, μεταφέρθηκε το 1924 στο χωριό Λιποχώρι της Έδεσσας. Επίσης, ένα μέρος από το λείψανο του Αγίου Ευγενίου σώζεται στον μητροπολιτικό ναό της Καλαμαριάς.
Ο ποντιακός Ελληνισμός τίμησε και συνεχίζει να τιμά κάθε χρόνο τη μνήμη του πολιούχου του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζουντίου και να εμπνέεται από την θαυματουργική του δράση. Αυτή η τιμή στο σύμβολο αυτό του Ποντιακού Ελληνισμού μας οδηγεί στο δεύτερο μέρος αυτής της ομιλίας και ας δούμε πώς μπορεί και γιατί πρέπει ο Άγιος Ευγένιος να λειτουργεί ως πρότυπο, ή πιο σωστά, ως ένα από τα πρότυπά μας.
πηγή
