Ιστορικά

Ομάδα D

Μυστικές Υπηρεσίες και η Δίωξη του Κλήρου

στο Ανατολικό Μπλοκ (1945–1989)

Η δίωξη των θρησκευτικών κοινοτήτων αποτέλεσε κεντρικό πυλώνα της ιδεολογικής και πολιτικής στρατηγικής των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Αντιμετωπίζοντας την οργανωμένη θρησκεία ως «αντιδραστική κληρική δύναμη» και εστία αντιπολίτευσης, οι μυστικές υπηρεσίες δημιούργησαν ειδικές μονάδες για την εξουδετέρωση, τον έλεγχο και τη φυσική εξόντωση του κλήρου. Η δράση αυτών των δομών, με την Πολωνική Ομάδα D να αποτελεί ένα από τα πιο σκοτεινά παραδείγματα, αποκαλύπτει το βάθος της κρατικής τρομοκρατίας.

Η Ομάδα D του Τμήματος IV: Το Πολωνικό Όπλο κατά της Εκκλησίας

Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας, η Υπηρεσία Ασφαλείας (Służba Bezpieczeństwa – SB) του Υπουργείου Εσωτερικών ίδρυσε το Τμήμα IV, το οποίο είχε αποκλειστική αρμοδιότητα την παρακολούθηση και την καταστολή των εκκλησιαστικών δραστηριοτήτων, με κύριο στόχο τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Μέσα στο Τμήμα IV λειτουργούσε η λεγόμενη Ομάδα D (Grupa D), η οποία ήταν υπεύθυνη για τις “δράσεις αποπροσανατολισμού” (dezintegracja). Αυτές οι δράσεις περιλάμβαναν μια τεράστια γκάμα μεθόδων, από τη συστηματική συλλογή προσωπικών δεδομένων και την ψυχολογική τρομοκρατία μέχρι τη φυσική εξόντωση.

Μέθοδοι Δράσης και Ονομαστικά Θύματα

Οι επιχειρήσεις της Ομάδας D επικεντρώθηκαν στην ηθική υπονόμευση και τη δολοφονία των πιο επιδραστικών κληρικών.

  1. Εκβιασμός και Συμβιβαστική Έκθεση (Kompromat): Η SB τηρούσε εκτεταμένους φακέλους για κάθε ιερέα, χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες για εκβιασμό με σκοπό τη στρατολόγηση πληροφοριοδοτών. Η αποκάλυψη, μετά το 1989, των αρχείων της SB έδειξε ότι το φαινόμενο της συνεργασίας ήταν εκτεταμένο. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Αρχιεπισκόπου Στανίσουαφ Βιέλγκους (Stanisław Wielgus), ο οποίος αναγκάστηκε σε παραίτηση το 2007, λίγο πριν την ενθρόνισή του ως Αρχιεπίσκοπος Βαρσοβίας, όταν αποκαλύφθηκε η υπογραφή συμφωνητικού συνεργασίας με την SB από τη δεκαετία του ’60. Αντίστοιχα, ο π. Μίχαου Τσαϊκόφσκι (Michał Czajkowski), ένας σεβαστός ιερέας, αποκαλύφθηκε ότι ήταν πληροφοριοδότης, φέροντας μάλιστα στοιχεία που τον συνέδεαν με την παροχή πληροφοριών για τον π. Ποπιεουούσκο.
  2. Φυσική Εξόντωση και Τρομοκρατία: Η πιο ακραία μορφή δράσης της Ομάδας D ήταν η δολοφονία. Το πλέον εμβληματικό θύμα είναι ο Ιερέας Γέζι Ποπιεουούσκο (Jerzy Popiełuszko). Ο π. Ποπιεουούσκο, ιερέας του συνδικάτου “Αλληλεγγύη”, δολοφονήθηκε άγρια τον Οκτώβριο του 1984 από τρεις πράκτορες του Τμήματος IV. Αυτή η πράξη, που αποκαλύφθηκε και οδήγησε σε δίκη τους δράστες, αποτελεί τη σφραγίδα της εγκληματικής δράσης της Ομάδας D. Άλλα θύματα βίας περιλαμβάνουν τον π. Τσέσλαφ Τσιμπρόφσκι (Czesław Cybrowski), ο οποίος δέχθηκε δύο επιθέσεις ξυλοδαρμού από πράκτορες, και τον π. Στέφαν Νιέντζβιετς (Stefan Niedźwiedź), ο οποίος δολοφονήθηκε το 1989.
  3. Δίωξη Όλων των Δογμάτων: Η καταστολή επεκτεινόταν και σε κληρικούς άλλων δογμάτων. Ο Καρδινάλιος Στέφαν Βισίνσκι (Stefan Wyszyński), Πριμάτος της Πολωνίας, τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό από το 1953 έως το 1956. Ακόμη και οι Ορθόδοξοι ιερείς και οι Προτεστάντες πάστορες, παρόλο που αποτελούσαν μικρότερες κοινότητες, δεν εξαιρούνταν της παρακολούθησης και της χειραγώγησης από το Τμήμα IV, με στόχο την πλήρη υποταγή των εκκλησιαστικών δομών στον κρατικό έλεγχο.

Περιστατικά Δίωξης σε Άλλες Κομμουνιστικές Χώρες

Η μέθοδος της εξειδικευμένης καταστολής του κλήρου εφαρμόστηκε σε όλο το Ανατολικό Μπλοκ, με τις κατά τόπους μυστικές υπηρεσίες να δημιουργούν αντίστοιχες μονάδες με διαφορετικά ονόματα, αλλά παρόμοιους στόχους.

  1. Σοβιετική Ένωση (KGB / NKVD)

Στην ΕΣΣΔ, η δίωξη ήταν η πιο μαζική και βίαιη. Η NKVD (προκάτοχος της KGB) στόχευσε ευθέως την Ορθόδοξη Εκκλησία και τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες, προβαίνοντας σε μαζικές εκτελέσεις και φυλακίσεις σε Γκουλάγκ.

  • Ονομαστικά Θύματα:
    • Ο Μητροπολίτης Βενιαμίν (Veniamin) της Πετρούπολης: Εκτελέστηκε το 1922 για την αντίστασή του στην κατάσχεση εκκλησιαστικής περιουσίας.
    • Ο Μητροπολίτης Πέτρος (Pyotr): Υπήρξε locum tenens (τοποτηρητής) του Πατριαρχικού Θρόνου μετά τον θάνατο του Πατριάρχη Τύχωνα. Συνελήφθη το 1925 και πέθανε στο Γκουλάγκ το 1937, αφού υπέστη φρικτά βασανιστήρια.
    • Πολλοί ιερείς εκτελέστηκαν κατά τον Μεγάλο Τρόμο (1937–1938). Υπολογίζεται ότι εκατοντάδες χιλιάδες κληρικοί και πιστοί δολοφονήθηκαν ή εξαφανίστηκαν.
  • Στρατολόγηση: Η KGB χρησιμοποίησε επίσης τη στρατολόγηση για να μετατρέψει το Πατριαρχείο Μόσχας σε όργανο προώθησης της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής. Μεγάλος αριθμός κληρικών, συμπεριλαμβανομένων ιεραρχών, ήταν πράκτορες και πληροφοριοδότες.
  1. Ανατολική Γερμανία (Stasi)

Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (Ministerium für Staatssicherheit – MfS), γνωστό ως Stasi, εφάρμοσε μια εξαιρετικά δομημένη πολιτική διείσδυσης στις Προτεσταντικές και Καθολικές Εκκλησίες. Αντί για μαζικές εκτελέσεις, η Stasi βασίστηκε στον αποπροσανατολισμό και την ηθική καταστροφή μέσω ενός τεράστιου δικτύου ανεπίσημων συνεργατών (Inoffizielle Mitarbeiter – IM).

  • Ονομαστικά Περιστατικά:
    • IM “Αρνούλφ” (IM “Arnulf”): Ήταν ο Προτεστάντης πάστορας Αλφρέντ Μουτς (Alfred Mutsch), ο οποίος εργαζόταν ως πράκτορας για τη Stasi, παραδίδοντας πληροφορίες για άλλους κληρικούς.
    • IM “Λούκα” (IM “Lukas”): Ήταν ο Καθολικός ιερέας Βέρνερ Μπέρτζ (Werner Bertz), ο οποίος κατέδιδε λεπτομέρειες για τη δράση της Καθολικής Ιεραρχίας και τη σχέση της με τη Δυτική Γερμανία.
  1. Ρουμανία (Securitate)

Η Securitate (Departamentul Securității Statului) στόχευσε κυρίως την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρουμανίας, αλλά και τις Καθολικές (Ουνίτες) και άλλες κοινότητες. Η καταστολή περιλάμβανε σκληρές φυλακίσεις, βασανιστήρια και τη δημιουργία ενός «ρουμανικού Γκουλάγκ».

  • Ονομαστικά Θύματα & Συνεργάτες:
    • Ο Πάστορας Ρίτσαρντ Βούρμπραντ (Richard Wurmbrand): Ένας Λουθηρανός πάστορας ρουμανικής καταγωγής, ο οποίος φυλακίστηκε και βασανίστηκε από τη Securitate για 14 χρόνια λόγω της αντιστασιακής του δράσης.
    • Ο Γκέοργκε Καλτσιού-Ντιμιτρέασα (Gheorghe Calciu-Dumitreasa): Ένας Ορθόδοξος ιερέας που υπέστη 21 χρόνια φυλάκισης και βασανιστηρίων. Έγινε σύμβολο της αντίστασης.
    • Πατριάρχης Ιουστινιανός (Justinian Marina): Παρόλο που ο ίδιος προσπάθησε να διατηρήσει την εκκλησιαστική οντότητα, η Securitate διείσδυσε πλήρως στην ιεραρχία του Πατριαρχείου, με πολλούς Μητροπολίτες και ιερείς να αποκαλύπτονται ως συνεργάτες μετά το 1989.
  1. Τσεχοσλοβακία (StB)

Η StB (Státní bezpečnost) εφάρμοσε ένα σύστημα οργανωτικού ελέγχου και χειραγώγησης της ιεραρχίας, κυρίως της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία ήταν η μεγαλύτερη.

  • Ονομαστικά Περιστατικά:
    • Ο Καρδινάλιος Γιόζεφ Μπέραν (Josef Beran): Αρχιεπίσκοπος Πράγας. Πέρασε 17 χρόνια σε φυλακή και εξορία (1949–1966) λόγω της άρνησής του να συνεργαστεί με το καθεστώς. Του επιτράπηκε να φύγει μόνο για να λάβει το κόκκινο καπέλο του Καρδιναλίου στη Ρώμη, αλλά δεν του επετράπη να επιστρέψει.
    • Η “Pacem in Terris”: Η StB δημιούργησε την κρατικά ελεγχόμενη οργάνωση “Pacem in Terris” (Ειρήνη στη Γη) στην οποία συμμετείχαν ιερείς που λειτουργούσαν ως πράκτορες και παρατηρητές εντός της Καθολικής Εκκλησίας, υπονομεύοντας την ιεραρχία.
  1. Ουγγαρία (ÁVH)

Στην Ουγγαρία, η Államvédelmi Hatóság (ÁVH) και αργότερα οι μυστικές υπηρεσίες χρησιμοποιούσαν συστηματικά τον εκβιασμό και την ηθική καταστροφή.

  • Ονομαστικά Περιστατικά:
    • Ο Καρδινάλιος Γιόζεφ Μίντζεντι (József Mindszenty): Ο Πριμάτος της Ουγγαρίας, ο οποίος υπήρξε σύμβολο της αντίστασης. Συνελήφθη το 1948 και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη με την κατηγορία της προδοσίας. Μετά την εξέγερση του 1956, κατέφυγε στην πρεσβεία των ΗΠΑ, όπου παρέμεινε για 15 χρόνια.
    • Συμβιβασμοί με βάση την ομοφυλοφιλία: Υπάρχουν τεκμηριωμένες περιπτώσεις όπου οι υπηρεσίες ασφαλείας χρησιμοποίησαν παγίδες με την κατηγορία της ομοφυλοφιλίας για να εκβιάσουν και να συμβιβάσουν καθολικούς ιερείς και μοναχές, με σκοπό τη διάλυση θρησκευτικών κοινοτήτων.
  1. Βουλγαρία και Αλβανία

Στη Βουλγαρία, η Κρατική Ασφάλεια (Darzhavna Sigurnost) εφάρμοσε δίωξη κυρίως στην Ορθόδοξη Εκκλησία, με στόχο την πλήρη υποταγή της στην κρατική εξουσία. Στην Αλβανία (υπό τον Ενβέρ Χότζα), η δίωξη ήταν η πιο ριζοσπαστική. Το 1967, η Αλβανία ανακηρύχθηκε το πρώτο αθεϊστικό κράτος στον κόσμο. Όλες οι θρησκευτικές δραστηριότητες απαγορεύτηκαν και όλοι οι κληρικοί (Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Μουσουλμάνοι) είτε εκτελέστηκαν είτε φυλακίστηκαν είτε αναγκάστηκαν να εργαστούν. Ένα από τα θύματα ήταν ο Καθολικός ιερέας Στέφαν Κούρτι (Shtjefën Kurti), ο οποίος εκτελέστηκε το 1971 επειδή τέλεσε μυστικά τη βάπτιση ενός βρέφους.

Η ύπαρξη της Ομάδας D στην Πολωνία, και οι αντίστοιχες δομές της KGB, της Stasi, της Securitate και της StB σε άλλες χώρες, αποδεικνύουν ότι η καταστολή του κλήρου δεν ήταν τυχαία, αλλά μια πολυεπίπεδη, οργανωμένη και συστηματική πολιτική εξόντωσης. Η στρατηγική περιλάμβανε νομική καταστολή (απαγόρευση θρησκευτικής διδασκαλίας, κρατικοποίηση περιουσίας), ηθική εξόντωση (εκβιασμός, δυσφήμιση) και, στην πιο ακραία μορφή, φυσική εξόντωση (δολοφονίες, φυλακίσεις, βασανιστήρια).

Η ιστορία των ονομαστικών θυμάτων, όπως ο Γέζι Ποπιεουούσκο και ο Γιόζεφ Μίντζεντι, και η αποκάλυψη των συνεργατών στην ιεραρχία, σκιαγραφεί την εικόνα μιας μυστικής μάχης που διεξήγαγαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα ενάντια σε κάθε μορφή ανεξάρτητης πνευματικής και ηθικής εξουσίας. Ο κλήρος, ανεξάρτητα από το δόγμα (Καθολικό, Ορθόδοξο ή Προτεσταντικό), αποτέλεσε τον πιο σταθερό και συνεπή εχθρό του ολοκληρωτικού συστήματος.

ΠΗΓΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ:

entaksis.gr