του κ. Γεωργίου Θ. Μηλίτση, διδασκάλου – Ειδικού Παιδαγωγού.
Όλοι μας παραδεχόμαστε ότι ορισμένα επαγγέλματα που έχουν ένα ευρύ και σοβαρό κοινωνικό ρόλο τα θεωρούμε ως λειτούργημα. Ανάμεσα σ̉ αυτά είναι και το επάγγελμα του δασκάλου.
Η λέξη «δάσκαλος» προέρχεται από το ρήμα διδάσκω και σημαίνει «μεταδίδω με συστηματικό τρόπο τη γνώση που έχω για ένα αντικείμενο σε κάποιον άλλον». Το λειτούργημα του δασκάλου δεν είναι εύκολο, ειδικά στις μέρες μας γιατί είναι σύνθετο και απαιτητικό. Το να είσαι δάσκαλος απαιτεί κλίση. Διδασκαλία σημαίνει μετάδοση γνώσης και για να κατορθωθεί αυτό με επιτυχία χρειάζεται ο δάσκαλος να μεταδίδει με πάθος αυτό πού διδάσκει.
Τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί προσπαθούν να δώσουν απάντηση στο ερώτημα: «ο καλός δάσκαλος γεννιέται ή γίνεται;» Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο καλός δάσκαλος όχι μόνον γεννιέται αλλά και γίνεται. ʹΟπως ένας σπόρος αφού βλαστήσει για να μας δώσει καρπούς χρειάζεται τη βοήθειά μας, έτσι γίνεται και με το δάσκαλο˙ για να είναι επιτυχημένος χρειάζεται εκτός από την καλλιέργεια των προσόντων του, την καλή εκπαίδευση και τη βοήθεια της κοινωνίας.
Πολλοί πιστεύουν ότι ἡ κληρονομικότητα και ἡ δομημένη αλληλουχία DNA που έχει ένα άτομο παίζει βασικό ρόλο στο πώς αυτό το άτομο μπορεί να γίνει ένας άριστος δάσκαλος. «Από τη φύση τους, ορισμένοι άνθρωποι διαθέτουν έναν συνδυασμό χαρακτηριστικών προσωπικότητας που ευνοούν την αποτελεσματική διδασκαλία» (Malikow, 2006).
΄Αλλοι πάλι λέγουν ότι: «Ο καλός δάσκαλος δεν γεννιέται αλλά εκπαιδεύεται. Το πάθος, η εμπειρία και η ενσυναίσθηση είναι τα βασικά προσόντα του. Τα σχολεία χρειάζονται καρδιά, όχι αλγόριθμους».
Πολλοί πιστεύουν ότι η ταυτότητα ενός εκπαιδευτικού δεν αναδύεται αυτόματα μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του. Πρέπει να κατασκευαστεί και να διαμορφωθεί. Πρόκειται για μία ατομική και συλλογική διαδικασία, πολύπλοκη και δυναμική. Λέγουν επίσης, ότι υπάρχει μία ποικιλομορφία διδακτικών ταυτοτήτων στις οποίες η υποκειμενικότητα της κάθε μίας εξαρτάται από τον τόπο στον οποίο εντάσσονται και τους παράγοντες που συμβάλλουν σ̉ αυτόν τον σχηματισμό. Επίσης οι σχέσεις του με τούς συναδέλφους του είναι ύψιστης σημασίας στη δημιουργία σωστής διδασκαλικής προσωπικότητας.
Σε έρευνα που έγινε μεταξύ μαθητών, με το ερώτημα: «Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του καλού δασκάλου;» η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε: 1. Να κάνει καλό χιούμορ. 2. Να είναι καλά προετοιμασμένος για το μάθημα. 3. Να σέβεται και να κατανοεί τους μαθητές. 4. Να είναι χαρούμενος και θετικός. 5. Να μπορεί να δείξει σεβασμό στους μαθητές του χωρίς να φωνάζει ή να θυμώνει. 6. Να κάνει συναρπαστική και ενδιαφέρουσα τη διδασκαλία του. 7. Να μην έχει άγχος και να μην αισθάνεται πλήξη. 8. Να βοηθάει και να στηρίζει τους μαθητές.
΄Αλλοι ερευνητές για να καταλήξουν στα ποια είναι τα προσόντα του καλού
δασκάλου, έδωσαν σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης ερωτηματολόγια στα οποία έπρεπε να απαντήσουν στην ερώτηση: «Ποια είναι τα προτερήματα του καλού δασκάλου;» Συνοψίζοντας τις απαντήσεις βρέθηκε ότι για να γίνει κανείς καλός δάσκαλος απαιτείται χρόνος, κίνητρα, προσοχή στις λεπτομέρειες, όχι μόνο να πιστεύει σ̉ αυτό που θέλει να πετύχει αλλά και να καταβάλει προσπάθειες για την επίτευξή του.
΄Ενα μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων τόνισε ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του να γίνεις δάσκαλος και του να γίνεις καλός δάσκαλος.
΄Αλλο ερωτηματολόγιο, δόθηκε σέ δασκάλους που θεωρούνταν καλοί, αυτοί έπρεπε να απαντήσουν στο ερώτημα, «Τί σας βοήθησε να γίνετε καλοί δάσκαλοι;»
Οι βασικές απαντήσεις ήταν: Οι γονείς μου που ήταν κι αυτοί εκπαιδευτικοί. Ο δάσκαλός μου που για μένα έγινε πρότυπο κι αυτό το πέτυχε με την καλή συμπεριφορά, τίς γνώσεις, την αγάπη και τον ενθουσιασμό του και ἡ προσπάθειά μου.
΄Ερευνες που έγιναν, κυρίως στις Η.Π.Α., έδειξαν ότι οι μαθητές που δεν είχαν καλό δάσκαλο αφομοίωσαν μόνο το 50% ή και λιγότερο από τη διδαχθείσα ύλη. Αν οι μαθητές αυτοί απέκτησαν την άλλη χρονιά καλό δάσκαλο βελτίωσαν τίς γνώσεις τους μέσα σ̉ ένα χρόνο. Οι ίδιοι μαθητές, αν κατά τα επόμενα σχολικά τους χρόνια είχαν καλό δάσκαλο κάλυψαν εξολοκλήρου τα μαθησιακά τους κενά.
Από την έρευνα βρέθηκε ότι οι καλοί δάσκαλοι έχουν τεράστια επίδραση στους μαθητές τους, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής αλλά σχεδόν σε όλη τους τη ζωή.
Ποια είναι τα προσόντα του καλού δασκάλου.
Οι ερευνητές με βάση τις απαντήσεις των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών κατάρτησαν έναν πίνακα με τα προσόντα του καλού και επιτυχημένου δασκάλου.
Τούς δασκάλους πού θέλουν να ανήκουν στην κατηγορία αυτή τούς συμβουλεύουν να κάνουν τα παρακάτω:
1. Να διδάσκετε με ενθουσιασμό, με κύρος και υπομονή το μάθημα.
Το περιεχόμενο της ύλης που θα διδάξετε και το πως θα το παρουσιάσετε έχει μεγάλη σημασία, αν θα κατανοηθεί από τούς μαθητές. Πρέπει να αγαπάτε ή τουλάχιστον να νοιάζεστε για το τί και πώς θα το διδάξετε, μη χάνεται την υπομονή σας. Αυτό θα βοηθήσει να τραβήξετε την προσοχή κι εκείνων των μαθητών που, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, δεν μπορούν να έχουν σταθερή προσοχή.
2. Να ανανεώνετε τις γνώσεις σας και την ύλη που θα διδάξετε.
Ο καλός δάσκαλος δεν βασίζεται στις παλιές, ξεπερασμένες, κιτρινισμένες σημειώσεις που έχει από προηγούμενες παραδόσεις ενός μαθήματος, γι̉ αυτό κάθε σχολική χρονιά ενημερώνει το περιεχόμενο των σημειώσεών του. Στις σημειώσεις σας προσθέστε νέες πληροφορίες, δοκιμάστε νέες δραστηριότητες ή θέστε νέες ερωτήσεις. Επίσης, εξατομικεύστε την ύλη, ενσωματώνοντας κατάλληλα ανέκδοτα και επεξηγηματικές ιστορίες για να ζωντανέψουν το περιεχόμενο.
Πρέπει να έχετε μια εις βάθος γνώση του αντικειμένου που διδάσκετε. Ο καλός δάσκαλος πρέπει να είναι ένα είδος «εγκυκλοπαίδειας γεμάτης πληροφορίες για οποιοδήποτε θέμα που μπορεί να ενδιαφέρει το μαθητή του».
Μην ξεχνάτε ότι ο καλός δάσκαλος είναι δια βίου μαθητής.
3. Να αυτοελέγχεστε όσον αφορά τον τρόπο διδασκαλίας.
Οι δάσκαλοι που θέλουν να ανήκουν στην κατηγορία των επιτυχημένων εκπαιδευτικών δεν αρκούνται ούτε επαναπαύονται στους επαίνους των γονέων ή των προϊσταμένων τους. Συνεχώς θέτουν στον εαυτό τους ερωτήσεις για τη διδασκαλία τους: είμαι αποτελεσματικός; Κατενόησαν όλοι οι μαθητές μου αυτά πού δίδαξα; Ανανεώνομαι ή βασίζομαι σε ένα μπαγιάτικο σενάριο; Μπορώ να κάνω κάτι διαφορετικό για να πετύχω την κατανόηση και την αφομοίωση των δύσκολων θεμάτων;
4. Διαχειριστείτε το άγχους σας.
Οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων αντιμετωπίζουν αγχωτικές καταστάσεις καθημερινά, γι̉ αυτό πρέπει να είναι σε θέση να παραμένουν ήρεμοι για να αποτελούν καλά πρότυπα για τους μαθητές τους. Οι φωνές κι ο θυμός μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια σεβασμού από τους μαθητές, αν γίνει αυτό θα οδηγήσει σε χάος την τάξη.
5. Μάθετε τον τρόπο διαχείρισης της τάξεως.
Αν θέλετε να καταπολεμήσετε τον εφησυχασμό στην τάξη, πρέπει να δοκιμάζετε νέες μεθόδους διδασκαλίας ή προσφοράς του μαθήματος. Πέρα από τις διδακτικές δεξιότητες, ὁ σωστός τρόπος διαχείρισης της τάξεως είναι επίσης σημαντικός. Η προσέλκυση της προσοχής, η επιβολή σεβασμού και η γνώση του τρόπου συμμετοχής όλων των μαθητών στις δραστηριότητες της τάξης είναι αναγκαία. Μια τάξη που είναι πλήρως στο πλευρό του δασκάλου τους δίνει ένα πλεονέκτημα στην εκτέλεση των καθηκόντων του.
Τον σωστό τρόπο διαχείρισης της τάξεως θα τον πετύχετε με την επιβολή κανόνων. Το χάος και η σύγχυση είναι ασυμβίβαστα με το σχολικό και το ωράριο της τάξεως. Η πρόληψη αυτών είναι δουλειά του εκπαιδευτικού. Πρέπει να έχει κύρος και τη σωστή στάση για να αλληλεπιδρά με τους μαθητές, έτσι εξασφαλίζει ότι θα σέβονται τους κανόνες κι αυτόν.
6. Κάντε τη μάθηση ευχάριστη και παρακινείστε τους να μελετούν.
Βρέθηκε ότι πολλοί καλοί εκπαιδευτικοί που είναι πνευματώδεις και έξυπνοι λέγουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος αστεία όχι για να κάνουν την τάξη θέατρο, αλλά για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να εμπεδώσουν το γνωστικό αντικείμενο που διδάσκουν.
Το χιούμορ, τα αστεία και τα ανέκδοτα είναι καλά όπλα στα χέρια του καλού δασκάλου για να πετύχει τους στόχους του. Οι ομαδικές εργασίες είναι απαραίτητες, γιατί βοηθούν στην κοινωνικοποίηση του μαθητή.
Μία από τις πιο απαιτητικές υποχρεώσεις του εκπαιδευτικού, αλλά απαραίτητη, είναι να μεταδώσει στους μαθητές του την αγάπη για το διάβασμα. Για να το κατορθώσει, πρέπει να διαθέτει ορισμένες δεξιότητες που θα τον βοηθήσουν να το πετύχει.
7. Εκμεταλευτείτε την τεχνολογία.
Η τεχνολογία είναι ένα καλό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου που θα τον βοηθήσει να πετύχει τούς στόχους του. Η χρήση της τεχνολογίας θα πρέπει να είναι στοχευμένη και αυθεντική, ώστε οι μαθητές να συμμετέχουν ενεργά και να κάνουν ό,τι θα εμβαθύνει στην κατανόηση της διδασκόμενης ύλης. ΄Ενα πλεονέκτημα της εξειδίκευσης του δασκάλου στην τεχνολογία είναι η δυνατότητα γρήγορης προσαρμογής στην εξ αποστάσεως μάθησης σε περιόδους που οι μαθητές δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα στο σχολείο, όπως οι πανδημίες, ἡ κακοκαιρία κλπ. .
8. ̉Ενθαρρύνετε το μαθητή να σκέπτεται για την επίλυση των προβλημάτων του.
Οι καλοί δάσκαλοι βοηθούν τους μαθητές τους να μάθουν πώς να σκέφτονται κι όχι τί να σκέφτονται. Τα γεγονότα και οι αριθμοί έχουν φυσικά τη θέση τους, αλλά το κλειδί για το μαθητή πρέπει να είναι πώς να αναλύσει ή να συνθέσει τίς πληροφορίες που του δίνονται.
9. Βαθμολογείστε το μαθητή κανονικά.
Να είστε φιλικοί προς όλους τους μαθητές, αλλά φίλοι με κανέναν και να τους αξιολογείτε όλους με τα ίδια κριτήρια. Υπάρχει μία αόρατη γραμμή αξιολόγησης που δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Η μάθηση θα πρέπει να αποτελεί πρόκληση, πράγμα που σημαίνει ότι είναι αναμενόμενο να αντιμετωπίσουν οι μαθητές δυσκολίες και αβεβαιότητα. Οι βαθμοί θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν το επίπεδο επίδοσης τους, όπως ακριβώς και οι κανόνες της τάξεως πρέπει να εφαρμόζονται από τον δάσκαλο και να τηρούνται από τους μαθητές.
10. Δείξτε ενδιαφέρον και για το μέλλον του και για την εξωσχολική του ζωή.
Ο καλός δάσκαλος εκτός από το ενδιαφέρον του να κατανοήσουν όλοι οι μαθητές την διδαχθείσα ύλη, καταβάλλει προσπάθεια να μαθαίνει τα ονόματα των μαθητών του, τους φωνάζει με το μικρό τους όνομα στις συζητήσεις που γίνονται στην τάξη, όταν τους επαινεί αλλά κι όταν είναι ανάγκη να τους τιμωρήσει.
Ο εκπαιδευτικός αποτελεί γέφυρα μεταξύ του σχολείου και της μελλοντικής κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης των μαθητών, γι̉ αυτό βοηθεί το μαθητή του να αναπτύξει όσον το δυνατόν όλα τα χαρίσματα και τα ταλέντα του.
Καλός δάσκαλος είναι αυτός που καταφέρνει να είναι μέρος της οικογένειας του κάθε μαθητή του. Είναι ικανός να συμβουλεύει, όταν οι μαθητές του έχουν σοβαρά προβλήματα και να τα κατανοεί από κάθε οπτική γωνία. Διακριτικά μαθαίνει αν έχουν ηρεμία στο σπίτι ή αν αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα ή κάποιο μέλος της οικογενείας τους έχει πρόβλημα υγείας..., όλα αυτά όχι για να ικανοποιήσει την περιέργειά του αλλά, αν μπορεί, να βοηθήσει στην επίλυσή τους.
Με λίγα λόγια, δείχνουν διαρκή σεβασμό στην προσωπικότητα των μαθητών τους.
Το να είναι κάποιος δάσκαλος είναι μία μεγάλη ευθύνη, η οποία είναι επίσης κι ένα μεγάλο προνόμιο. Είναι ένα ευγενές και με κύρος επάγγελμα, λειτούργημα, για όσους το αγαπούν πραγματικά, αλλά αυτό δεν θα είναι, αν ο στόχος είναι να αποκτήσεις ένα πτυχίο ή ένα καλό μισθό. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν στα χέρια τους το μέλλον των μαθητών τους γι̉ αυτό ο ρόλος τους στην εκπαίδευση της νεολαίας είναι βασικός και καθοριστικός και ως εκ τούτου αποτελούν μέρος των πυλώνων της κοινωνίας που δημιουργούν υπεύθυνους πολίτες.
Ο καλός κι επιτυχημένος δάσκαλος δεν γεννιέται μόνον αλλά και γίνεται.
΄Ενας που γεννήθηκε με όλα τα προσόντα και πολλά τάλαντα για να γίνει καλός δάσκαλος, αν δεν τα αξιοποιήσει, δεν θα γίνει επιτυχημένος εκπαδευτικός. Αν όμως τα αξιοποιήσει και τα πολλαπλασιάσει τότε χαρά στον μαθητή που θα τον έχει για δάσκαλό του. «Οι δάσκαλοι μοιάζουν πολύ με τους αθλητές κα τους καλλιτέχνες. Και οι τρεις γεννιούνται με ταλέντα, κι αυτά τα ταλέντα θα βελτιωθούν με την εκπαίδευση και την εμπειρία που συνοδεύει κάθε σταδιοδρομία» (Malikow). Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι: «Οι εκπαιδευτικοί με κλίση αφυπνίζουν την κλίση».
Ακόμα κι αυτοί πού γεννήθηκαν με όλα τα προσόντα πού θα τους καθιστούσαν άριστους εκπαιδευτικούς, μπορεί σε κάτι να υστερούν. Αν δεν έχουν τη θέληση, το κίνητρο ή το πάθος να το αποκτήσουν για να γίνουν καλοί δάσκαλοι, τότε αυτά τα έμφυτα χαρακτηριστικά μπορούν να εξανεμισθούν.
Ο δάσκαλος που δεν έχει έμφυτα χαρίσματα αλλά αγαπάει το επάγγελμά του, αν βάλλει σα στόχο του να γίνει καλύτερος απ̉ ότι είναι, με τον εμπλουτισμό των γνώσεών του, την εμπειρία και την εργατικότητά του με την πάροδο του χρόνου θα πετύχει το στόχο του και θα δει τις επιδιώξεις του να πραγματοποιούνται.
1. Social Sci LibreTexts, https://socialsci.libretexts.org, Are teachers born or made?, 2021
2. Costin Claudia , Are Great Teachers Born or Made?, https://blogs.worldbank.org, 2014
3. Ιnvestigación docente, Los buenos docentes no nacen, se hacen, https://investigaciondocente.com, 2025
4. Foral Formazione, 7 caratteristiche di un buon insegnante, https://www.foral.org, 2023
5. Castrovinci Bruno Lorenzo, Maestri si nasce o si diventa?, https://www.edscuola.eu, 2025
