Μορίν Γκρίφο
Πρώην μέλος της Church of Bible Understanding (COBU)
ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ
ΕΝΤΑΧΘΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΣΕ ΜΙΑ ΣΕΚΤΑ;
Με την τραγωδία της Heaven’s Gate ακόμη νωπή στη μνήμη όλων μας, κάποια ερωτήματα ανακύπτουν αναπόφευκτα: Τι είδους άνθρωπος εντάσσεται σε μια αίρεση; Γιατί παραμένει εκεί και ανέχεται την κακομεταχείριση; Πώς μπορεί κάποιος να είναι ΤΟΣΟ αφοσιωμένος ώστε να φτάσει μέχρι την αυτοκτονία; Δεν βλέπουν ότι αυτό που κάνουν είναι παραλογισμός; Είναι μήπως τρελοί;
Αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε μοναδική θέση να απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα, καθώς πέρασα δέκα χρόνια σε κοινοβιακή αίρεση. Όμως, τώρα που έχω απομακρυνθεί εδώ και έντεκα χρόνια, μπορώ κι εγώ να κοιτάξω με φρίκη όσα συνέβησαν στο Ράντσο Σάντα Φε και να αναρωτηθώ, όπως όλο το συγκλονισμένο έθνος: «Γιατί πέθαναν έτσι;»
Για οκτώμισι από τα δέκα χρόνια που ήμουν στην ομάδα μου, κάθε ημέρα πληρωμής υπέγραφα τον μισθό μου υπέρ της ομάδας. Ελάμβανα ένα πενιχρό χαρτζιλίκι σε αντάλλαγμα και έπρεπε να παρακαλώ για τα στοιχειώδη, όπως ρούχα και ιατρική περίθαλψη. Συχνά ζούσα σε άθλιες συνθήκες με αρουραίους, βρομιά και υπερπληθυσμό, σε περιοχές με υψηλότατα ποσοστά εγκληματικότητας. Μετά από μια πλήρη εργάσιμη ημέρα, έπρεπε να περνάω ώρες στους δρόμους κάνοντας προσηλυτισμό. Επιστρέφοντας, έπρεπε να παρευρίσκομαι σε συναντήσεις που κρατούσαν μέχρι τα ξημερώματα. Οι συναντήσεις ήταν έντονες. Η δημόσια ταπείνωση ήταν σύνηθες φαινόμενο και κάποιες φορές καθόμασταν σιωπηλοί επί ώρες, πιστεύοντας ότι ήμασταν τόσο διεφθαρμένοι ώστε δεν είχαμε καν το δικαίωμα να μιλήσουμε. Μετά από ανεπαρκή νυχτερινό ύπνο, αναμενόταν να επαναλάβω την ίδια ρουτίνα με εργασία και δραστηριότητες της ομάδας. Με άλλα λόγια, δεν υπήρχε αμφιβολία ότι ήμουν σε αίρεση. Κι όμως, αν με είχες προσπεράσει στον δρόμο εκείνη την εποχή, μπορώ να σου πω ότι δεν θα ήμουν και τόσο διαφορετική από τους υπόλοιπους περαστικούς. Το δέρμα μου δεν είχε γίνει πράσινο, ούτε μου είχαν φυτρώσει κεραίες. Είχα μάτια, αυτιά και μύτη όπως όλοι. Κοίταζα και από τις δύο μεριές πριν διασχίσω τον δρόμο. Αν, κατά κάποιον τρόπο, πιάναμε μια τυχαία κουβέντα που δεν σχετιζόταν με στρατολόγηση, ίσως σε σόκαρε να διαπιστώσεις ότι είχα συμπάθειες και αντιπάθειες όπως κάθε άλλος άνθρωπος. Ακόμα μου άρεσε η πίτσα (έστω κι αν δεν είχα εύκολη πρόσβαση σ’ αυτή) και εξακολουθούσα να απεχθάνομαι το λουκάνικο από χοιρινό. Το μπλε παρέμενε το αγαπημένο μου χρώμα και εξακολουθούσα να αγαπώ τα ηλιοβασιλέματα. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αιρέσεις είναι ακριβώς αυτό — ΑΝΘΡΩΠΟΙ — αν και δυστυχώς οι αιρέσεις καταπιέζουν όλα όσα καθιστούν τον καθένα μοναδικό. Η υπόθεση της Heaven’s Gate, πιστεύω, μας ανάγκασε όλους να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι ήταν άνθρωποι όχι και τόσο διαφορετικοί από εμάς, και αυτή η συνειδητοποίηση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Είτε έχεις υπάρξει σε αίρεση είτε όχι, η βαθιά εσωτερική επίγνωση πως ίσως θα μπορούσαμε κι εμείς να έχουμε την ίδια μοίρα, μας κάνει να θέλουμε να αποστρέψουμε το βλέμμα και να πιστέψουμε ότι εκείνοι ήταν φτιαγμένοι από άλλο υλικό. Είμαι εδώ για να σου πω ότι δεν ήταν.
Γιατί λοιπόν τα μέλη της Heaven’s Gate έμοιαζαν να πηγαίνουν πρόθυμα στον θάνατο; Γιατί εγώ παρέμεινα επί δέκα χρόνια σε μια τόσο φανερά κακοποιητική κατάσταση; Οι δραστηριότητες στις οποίες ένιωθα παγιδευμένη όσο ήμουν στην ομάδα δίνουν σημαντικές ενδείξεις για το πώς κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Και όταν μπορέσουμε να κατανοήσουμε πώς ένας άνθρωπος μπορεί να ελέγχει έναν άλλον, μπορούμε να ρίξουμε μια ματιά στον κόσμο ενός συνηθισμένου μέλους αίρεσης. Πράγματι, ο έλεγχος του ενός ανθρώπου πάνω σε έναν άλλον δεν είναι καινούριο φαινόμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αρκεί να δούμε τη βιβλική ιστορία του Κάιν και του Άβελ για να διαπιστώσουμε μέχρι πού μπορεί να φτάσει κάποιος για να «κυριαρχήσει» — ακόμη και μέχρι τον φόνο. Δεν είναι μυστικό ότι η στέρηση ύπνου μειώνει την ικανότητα καθαρής σκέψης και ορθής κρίσης. Μέσα από φτωχή διατροφή και εξαντλητικές ρουτίνες, μια ομάδα μπορεί να καταρρακώσει ακόμη περισσότερο το άτομο, καθιστώντας το πιο ευάλωτο στην ιδεολογία της.
Αν και οι συγκεκριμένες τεχνικές ποικίλλουν, σχεδόν κάθε ομάδα έχει τρόπους να προκαλεί κατάσταση ύπνωσης. Στην πρώην ομάδα μου αυτό επιτυγχανόταν μέσω του τρόπου διεξαγωγής των συναντήσεών μας, που αποτελούσαν στην ουσία το επίκεντρο ενός εξαιρετικά έντονου συστήματος πίεσης από συνομηλίκους. Το να κάθεσαι σιωπηλά επί ώρες με επηρέαζε. Θυμάμαι να φεύγω από πολλές τέτοιες συναντήσεις, όπου δεν είχαμε μιλήσει για ώρες, με βάρος στην καρδιά και με το κεφάλι να νιώθει λες και είχε συνθλιβεί ανάμεσα σε δύο πιατίνια. Το να στέκομαι μπροστά στους άλλους για να με κρίνουν μου προκαλούσε πανικό. Έπρεπε να παρουσιαζόμαστε ένας-ένας μπροστά σε μερικές εκατοντάδες μέλη της ομάδας, να δηλώνουμε τι κάναμε και πού βρισκόταν η καρδιά μας. Η ομάδα ψήφιζε και το τελικό αποτέλεσμα γινόταν ο «οδηγός» μας… δεν είχε σημασία πώς νιώθαμε πραγματικά μέσα μας. Συχνά κρινόμουν ανεπαρκής και έπρεπε να υπομείνω προσβολές από τα υπόλοιπα μέλη ανάμεσα στις συναντήσεις. Όλα αυτά γίνονταν σκόπιμα, καθοδηγούμενα από τον ίδιο τον αρχηγό και εφαρμοζόμενα από τα ανώτερα μέλη. Δεν υπήρχε σπίτι για να ξεφύγεις απ’ όλα αυτά. Ήμουν ήδη «στο σπίτι» και δεν υπήρχε ούτε λεπτό ιδιωτικότητας. Συχνά δεν μπορούσα να σκεφτώ καθαρά και αν κατάφερνα να τελειώσω μια μέρα νιώθοντας πως διατήρησα την ψυχική μου ισορροπία, αυτό ήταν κατόρθωμα.
Το μυαλό μου βρισκόταν υπό τόσο μεγάλη πίεση, που δεν μπορούσα ούτε καν να σκεφτώ να μαζέψω τα πράγματά μου και να φύγω. Αυτό ήταν σκόπιμο, καθώς οι αιρέσεις γνωρίζουν ότι κανείς δεν θα έπαιρνε ορθολογικά την απόφαση να ζήσει έτσι, και έτσι δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου το άτομο δεν έχει χρόνο ή ελευθερία να σκεφτεί. Έχω ακούσει τη ζωή μέσα σε μια αίρεση να παρομοιάζεται με το να ζεις μέσα σε φωτιά διαρκώς. Οι περισσότεροι μπορούμε να φέρουμε στη σκέψη μας εικόνες ανθρώπων που έχουμε δει στις ειδήσεις να έχουν περάσει μέσα από φωτιά. Όταν κάποιος βρίσκεται εν μέσω πυρκαγιάς, δεν έχει πρόσβαση σε ορισμένα μέρη της σκέψης του που κανονικά θα λειτουργούσαν. Όμως, όταν η φωτιά τελειώνει, βλέπουμε αυτά τα άτομα να καταρρέουν και να λένε πράγματα όπως: «Θεέ μου, δεν μπορώ να πιστέψω τι συνέβη. Ήταν τρομακτικό». Μπορούν να επανασυνδεθούν συναισθηματικά με την εμπειρία τους και είναι πιθανό να καταφέρουν να την ενσωματώσουν, αντιμετωπίζοντας έτσι το τραύμα. Οι αιρέσεις δεν σου επιτρέπουν να επανασυνδεθείς. Ήμουν διαρκώς απασχολημένη και αποσυντονισμένη, ώστε η «φωτιά» να μην τελειώσει ποτέ. Έτσι, οι απ’ έξω μπορούσαν να βλέπουν με φρίκη τον τρόπο που ζούσαμε εγώ και τα υπόλοιπα μέλη, όμως, ενώ ζούσα εντός αυτής της κατάστασης, απλώς δεν μπορούσα να το αντιληφθώ. Τώρα το καταλαβαίνω, επειδή είμαι εκτός, και όπως ένας άνθρωπος που βγαίνει από τη φωτιά αρχίζει να σκέφτεται ξανά, έτσι κι εγώ έχω πλέον πίσω την ικανότητα της κριτικής σκέψης. Μαζί με κάθε άλλον που ακούει τι μου συνέβη, νιώθω φρίκη που πέρασα δέκα χρόνια από τη ζωή μου κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Τι θα μπορούσε να έχει γίνει για να με «φτάσει» κάποιος κατά τη δεκαετία που ήμουν σε αυτή την κοινοβιακή ομάδα; Τι μπορούμε να κάνουμε για να φτάσουμε σε άλλους που βρίσκονται σε ομάδες που ίσως οδεύουν προς παρόμοια μονοπάτια με εκείνο της Heaven’s Gate ή άλλων που τα τελευταία χρόνια έχουν προβεί σε μαζικές αυτοκτονίες; Το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να κάνει κάποιος προσπαθώντας να προσεγγίσει άτομα σε αίρεση είναι να ξεχάσει ότι είναι κι αυτοί άνθρωποι και ότι πίσω από τη συμπεριφορά τους, όσο αλλόκοτη κι αν φαίνεται εξωτερικά, υπάρχουν κάποιες λογικές αιτίες. Αν θυμόμαστε ότι έξω από την επιρροή της ομάδας πιθανόν θα είχαμε να κάνουμε με έναν εντελώς διαφορετικό άνθρωπο, τότε εκείνος ή εκείνη δεν μας φαίνεται τόσο τρομακτικός και γίνεται πιο προσιτός. Η δυναμική μιας αίρεσης δεν διαφέρει πολύ από την περίπτωση μιας κακοποιημένης συζύγου που παραμένει με τον βίαιο άντρα της ή από όσα συνέβησαν στη ναζιστική Γερμανία ή την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Από έξω όλα φαίνονται ακατανόητα, όμως αν εξετάσουμε τις υποκείμενες διεργασίες, οι τακτικές τους δεν είναι τόσο δύσκολες στην κατανόηση. Στη σημερινή κοινωνία όλοι μας βομβαρδιζόμαστε με τεράστιο όγκο πληροφοριών και με ανθρώπους που παλεύουν για το κάθε μας ευρώ. Η γνώση τεχνικών επιρροής και ελέγχου μπορεί μόνο να ωφελήσει, καθώς προσπαθούμε να κινηθούμε μέσα σ’ έναν κόσμο όλο και πιο περίπλοκο. Όταν πρόκειται για την κατανόηση κάποιου που είναι σε αίρεση ή άλλη χειριστική κατάσταση, η γνώση μπορεί κυριολεκτικά να σώσει ζωές.
Οι άνθρωποι που άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση επάνω μου δεν ήταν εκείνοι που μου φώναζαν «Είσαι σε αίρεση!» (Πίστεψέ με, είχα πολλούς από αυτούς). Αντίθετα, εκείνοι που με έκαναν να σκεφτώ ήταν όσοι ενδιαφέρθηκαν πραγματικά για μένα ως άνθρωπο, είτε έμενα είτε έφευγα. Παρά τη φαινομενική τους γοητεία, οι αιρέσεις δεν προσφέρουν ανιδιοτελή αγάπη. Όταν έβλεπα ανθρώπους εκτός της αίρεσης να με αντιμετωπίζουν διαφορετικά από τους υποτιθέμενους γεμάτους αγάπη συντρόφους μου, αυτό με επηρέαζε. Μπορεί να μην έφυγα αμέσως, αλλά δεν μπορούσα να ξεχάσω ότι υπήρχε κάποιος που ήταν πρόθυμος να είναι φίλος μου και να ενδιαφερθεί για μένα χωρίς να ζητήσει τίποτα σε αντάλλαγμα. Όπως οποιοσδήποτε καλείται να πάρει μια απόφαση, έτσι και κάποιος «αποφασίζει» να μπει σε αίρεση βάσει των πληροφοριών που έχει στη διάθεσή του. Δυστυχώς, οι αιρέσεις φημίζονται για το ότι δεν αποκαλύπτουν το πλήρες πακέτο σε όποιον στρατολογούν. Αυτό που νόμιζα ότι εντασσόμουν και αυτό στο οποίο πραγματικά εντάχθηκα διέφεραν κατά πολύ. Με άλλα λόγια, αν η ομάδα είχε υπάρξει ειλικρινής σχετικά με το είδος ζωής που θα έπρεπε να ζήσω και με όσα θα μου συνέβαιναν, δεν θα είχα ενταχθεί ποτέ. Το να βοηθήσεις κάποιον να πάρει την απόφαση να φύγει από μια αίρεση είναι στην πραγματικότητα μια πράξη εκπαίδευσης· τού δίνεις τις πληροφορίες που σκόπιμα του απέκρυψε η ομάδα. Με περισσότερη πληροφόρηση, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να λάβει μια συνειδητή απόφαση να αποχωρήσει. Οι πληροφορίες που χρειάζεται ένα τέτοιο άτομο περιλαμβάνουν την κατανόηση των τεχνικών χειραγώγησης και ελέγχου — ειδικά του πώς αυτές εφαρμόζονται στη συγκεκριμένη ομάδα του.
Τα άτομα στις αιρέσεις δεν είναι χαζά. Όταν έφυγα από την πρώην ομάδα μου, ήμουν τόσο πεπεισμένη ότι υστερούσα διανοητικά, που έκανα τεστ I.Q. Προς μεγάλη μου έκπληξη, αντί να βρεθώ κάτω από τον μέσο όρο, βρέθηκα στο 97ο εκατοστημόριο. Καθώς έμαθα περισσότερα για τον τύπο ανθρώπων που στρατολογούν οι αιρέσεις, ανακάλυψα ότι ήμουν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Επειδή η ζωή μέσα σε μια αίρεση είναι επίπονη και σκληρή, αυτές οι ομάδες δεν επιθυμούν άτομα που θα καταρρεύσουν εύκολα. Οι αιρέσεις στοχεύουν στους καλύτερους και τους εξυπνότερους — στερώντας από όλους μας ανθρώπους που θα μπορούσαν να προσφέρουν πάρα πολλά στον κόσμο.
Ποιος εντάσσεται σε αιρέσεις; Οποιοσδήποτε μπορεί να συναντήσεις οπουδήποτε. Ήμουν έφηβη σε μια μικρή επαρχιακή πόλη όταν στρατολογήθηκα. Ίσως να ήμουν αφελής και να μην μπορούσα να διακρίνω την απάτη όπως θα μπορούσε κάποιος μεγαλύτερος σε ηλικία, αλλά οι περισσότεροι έφηβοι είναι αφελείς και εύκολα εντυπωσιάζονται από ανθρώπους πιο επιτήδειους από τους ίδιους. Δεν ήμουν ναρκομανής ή πόρνη, ήμουν μια καλή μαθήτρια στο σχολείο και εργαζόμουν σε δύο δουλειές.
Άρα, την επόμενη φορά που θα σε πλησιάσει κάποιος που υποψιάζεσαι έντονα ότι ίσως ζει σε κάποια κοινότητα μακριά από τον κόσμο, να θυμάσαι πως μάλλον έχεις απέναντί σου έναν ιδιαίτερα έξυπνο άνθρωπο που εξαπατήθηκε και στρατολογήθηκε σε αυτό που σε εμάς μοιάζει σαν αλλόκοτη αίρεση. Αντί να βλέπουμε τέτοια άτομα ως «φρικιά» ή τρελούς, ας θυμόμαστε ότι αν είχαν περισσότερες πληροφορίες και μπορούσαν να δουν ότι υπάρχει ζωή και έξω από την ομάδα, πιθανότατα θα έφευγαν.
Cult Info Since 1979 – How Could Anyone Join a Cult – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
εικόνα από: Q&A with Alexandra Stein on how to identify a cult | Psychwire