Σε μια εποχή πνευματικής αποσύνθεσης, όπου ο άνθρωπος λησμονεί το βάθος της ύπαρξης του, αναζητώντας παρηγοριά σε φευγαλέες σκιές και κούφιες εντυπώσεις, η μορφή του Αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου στέκει ως άστρο άσβεστο, ως σημείο εσχατολογικής αναφοράς και ταυτόχρονα ως καταφυγή πονεμένων ψυχών. Κέντρο και αποκορύφωμα του βίου του, δεν είναι παρά η εμπονη προσευχή, η μυστική, καρδιακή κραυγή αγάπης και πόνου, για όλη την οικουμένη.
Ο Άγιος Παΐσιος δεν ησύχασε ποτέ με μια προσευχή τυπική, αποκομμένη από τον παλμό της αγάπης. Η προσευχή του ήταν εμπειρική Θεολογία· ένας τρόμος γεμάτος έλεος, μια αναχώρηση από το εγώ, για να ενδυθεί τον άλλον. Δεν προσευχόταν για να λάβει. Προσευχόταν για να δοθεί. Έγινε χωρητικός του πόνου του κόσμου. «Ο μοναχός πρέπει να κάνει προσευχή με πόνο για όλο τον κόσμο», έλεγε. Και το έπραττε. Μα όχι μόνον ο μοναχός. Κάθε ψυχή που αγαπά αληθινά, οφείλει να προσεύχεται.
Η εμπονη προσευχή που δεν είναι απλώς συγκίνηση ή λύπη, αλλά βαθιά υπαρξιακή μέθεξη στον πόνο του άλλου, είναι εκείνη η λειτουργία της καρδιάς που αγγίζει τον Θεό όχι με λέξεις, αλλά με τους άρρητους στεναγμούς της Αγάπης. Ο Άγιος Παΐσιος την ασκούσε όχι περιστασιακά, αλλά ως μόνιμη στάση ζωής. Γι' αυτό και έπαυε να είναι απλώς "ένα άτομο". Γινόταν καθολικός άνθρωπος, παγκόσμια καρδιά. Γινόταν «πύρινη βάτος» που καιγόταν για τον άλλον, χωρίς να κατακαίγεται.
Η προσευχή αυτή, ήταν Θεανθρώπινη. Έπαιρνε μέσα της το δράμα της μάνας που χάνει το παιδί της, του φυλακισμένου, του ναρκομανή, του απελπισμένου, του αδιάφορου· ακόμα και του δαιμονισμένου. Και την ίδια στιγμή, μεταμορφωνόταν σε επίκληση φωτός: «Χριστέ μου, φώτισέ τους· ελέησέ τους· δώσε τους λίγη χαρά». Όχι επειδή τους έκρινε, αλλά επειδή τους πονούσε.
Η εμπονη προσευχή, όπως την έζησε και μας την δίδαξε ο Άγιος Παΐσιος, είναι πράξη εσχατολογική. Οικειοποιείται την πτώση του κόσμου και γίνεται σταυρική συναντίληψη. Δεν ζητά να εξαφανιστεί το κακό με τιμωρία, αλλά να μεταμορφωθεί με έλεος. Δεν προσπαθεί να διορθώσει τους άλλους, αλλά να πάρει μέσα της τη θλίψη τους, να γίνει γέφυρα σωτηρίας. Αυτή η στάση είναι η ίδια η καρδιά της Θείας Οικονομίας.
Στο πρόσωπο του Αγίου Παϊσίου, βλέπουμε πώς η ψυχολογία συναντά τη Θεολογία. Η αγάπη δεν είναι αφηρημένο συναίσθημα· είναι η δύναμη του σταυρού. Είναι η αποδοχή του πόνου του άλλου ως προσωπική αποστολή. Ο άγιος έβλεπε την ψυχή πίσω από την αμαρτία. Και την έπαιρνε επάνω του. Έκλαιγε. Νήστευε. Ξενυχτούσε. Κι αυτή η άσκηση δεν ήταν αυτοσκοπός· ήταν θυσία για τον άλλον.
Η εμπονη προσευχή είναι η άρνηση της παράλογης φιλαυτίας. Είναι η επιστροφή στην καρδιά που έπαψε να σκέφτεται και άρχισε να ζει τον πόνο του άλλου ως δικό της. Είναι η έξαρση της ευχαριστιακής ύπαρξης, το “ευχαριστώ” που γεννιέται μέσα από την αγωνία. Είναι η φλόγα που καίει τον εγωκεντρισμό και καθιστά την ψυχή εικόνα του Χριστού.
Η αγάπη, έλεγε ο Άγιος, «είναι να πονάς για τον άλλον. Όταν προσεύχεσαι μ' αγάπη και πόνο, τότε εισακούγεσαι». Όχι από μαγική αντίληψη. Αλλά επειδή αγγίζεις το βαθύτερο Είναι του Θεού, που δεν είναι παρά Αγάπη σταυρική και αθόρυβη.
Ο Άγιος Παΐσιος δεν έκανε θεολογία με όρους σχολαστικισμου. Η Θεολογία του ήταν το βίωμα. Ήταν το Ευαγγέλιο "εν σαρκί". Η εμπονη προσευχή του, μια μορφή άσκησης που εκρήγνυται σε ευσπλαχνία, μας καλεί να δούμε την προσευχή όχι ως μηχανισμό, αλλά ως κοινωνία· όχι ως μέσο, αλλά ως σκοπό· όχι ως αίτημα, αλλά ως δώρο.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο κόσμος διψά για τέτοια προσευχή. Όχι για λόγια, αλλά για καρδιές που αιμορραγούν από αγάπη. Όχι για γνώμες, αλλά για μαρτυρία.
Ο Άγιος Παΐσιος μας έδειξε τον δρόμο: να μην ζούμε για τον εαυτό μας, αλλά να υπάρχουμε για τον άλλον. Και να προσευχόμαστε με τέτοιον τρόπο, που να μην μένει ούτε ένα δάκρυ του πλησίον, μόνο του.
Τελικά, η προσευχή δεν είναι παρά η καρδιά που πάλλεται στον ρυθμό της αγάπης. Και η αγάπη, όταν πονά, γίνεται Θεϊκή.
