ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΑΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ, ΘΕΑΤΡΑ, ΠΟΡΝΕΙΑ)

 

Σατανισμός

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Δ. ΒΑΚΑΛΟΥΔΗ

ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΑΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ, ΘΕΑΤΡΑ, ΠΟΡΝΕΙΑ

    Η Εκκλησία τόνιζε πως όσοι κατέφευγαν σε μάγους, αστρολόγους και επαοιδούς δεν έπρεπε να θεωρούνται χριστιανοί αλλά εθνι­κοί, «Έλληνες». Όσοι δε εξασκούσαν έμπρακτα τη μαγεία αποκλεί­ονταν από τη Θεία Κοινωνία και εξοβελίζονταν εντελώς από το εκ­κλησίασμα του Θεού. Το τέλος που τους περίμενε ήταν η Κόλαση⁴⁷⁸. Οι Πατέρες υπογράμμιζαν την επιρροή των μάγων στα πλήθη και προσπαθούσαν να αφυπνίσουν τους συγχρόνους τους τονίζοντας ότι τα άτομα αυτά είχαν επικρατήσει έως το σημείο κάποιοι να τα θεω­ρούν σωτήρες, ασκώντας αποτρόπαιες και βλαπτικές τέχνες, όπως η γοητεία και η φαρμακεία, και εκμεταλλευόμενοι τις συμφορές των συνανθρώπων τους⁴⁷⁹.

Οι κύριοι τόποι άσκησης της μαγείας     Οι χώροι όπου κυριαρχούσε η μαγεία ήταν κυρίως τα θέατρα⁴⁸⁰, τα πορνεία⁴⁸¹ και ο Ιππόδρομος⁴⁸², και το γεγονός αυτό συνιστούσε έναν ακόμη λόγο που οι άνδρες της Εκκλησίας τούς χαρακτήριζαν γενικά ως τόπους όπου έδρευε ο Διάβολος και συμβούλευαν τους ευσεβείς χριστιανούς να απέχουν από αυτούς⁴⁸³. Αυτοί οι χώροι αποτελούσαν έναν ενδιάμεσο κόσμο ανάμεσα στην αστική κοινωνία, στην αριστο­κρατία, στον λαό, και σε ένα status εξουσίας που από τον 4^ο .Χ. αι­ώνα χαρακτηριζόταν από τη σταθερή διακυβέρνηση ενός θρησκευτι­κού ηγέτη (του αρχιεπισκόπου) και ενός πολιτικού (του αυτοκράτορα). Στον ενδιάμεσο αυτόν κόσμο ο βυζαντινός πληθυσμός έβρισκε την εκτόνωση του, αλλά, παράλληλα, ήταν ένας κόσμος αντιπαραθέ­σεων και αμφισβήτησης⁴⁸⁴.

Οι άνθρωποι που προέρχονταν από τον χώρο του θεάματος καλύ­πτονταν πάντοτε στο Βυζάντιο από έναν πέπλο μυστικισμού και γοη­τείας. Για παράδειγμα, επί Ιουστινιανού, είχε έλθει από την Ιταλία στην Κωνσταντινούπολη ένας «κωμοδρόμος» ονόματι Ανδρέας, έχοντας έναν τυφλό, ξανθό σκύλο που έλεγαν ότι πραγματοποιούσε ανε­ξήγητα κατορθώματα. Οι θεατές έδιναν στον «κωμοδρόμο» τα κοσμήματά τους, εκείνος τα ανακάτευε στο έδαφος και το σκυλί έδει­χνε εκείνο που ανήκε στον καθένα. Ξεχώριζε ακόμη τα νομίσματα ή υποδείκνυε τις εγκύους, τους μοιχούς, τις πόρνες, τους ελεήμονες. Οι Βυζαντινοί ερμήνευαν τα παράδοξα αυτά επιτεύγματα ως «σημεία και τέρατα» και θεωρούσαν ότι ζώα, όπως αυτό, είχαν μέσα τους ε­γκατεστημένο «πνεύμα Πύθωνος», δηλαδή κάποιο μαντικό πνεύ­μα⁴⁸⁵.

Ιππόδρομος     Ο Ιππόδρομος ήταν ένας από τους χώρους άσκησης κυρίως της μαύ­ρης μαγείας και οι αθλητές, ιδίως οι ηνίοχοι, ασχολούνταν μονίμως με τις μαύρες τέχνες. Στο Βυζάντιο, το αγώνισμα που συγκέντρωνε κυρίως το ενδιαφέρον του κοινού ήταν οι αρματοδρομίες. Τα τερά­στια στοιχήματα που μάλλον παίζονταν στον Ιππόδρομο, τα έπαθλα, η δόξα που απολάμβαναν οι ηνίοχοι οδηγούσαν τους αγωνιζόμενους στην επιδίωξη, με κάθε τρόπο, θεμιτό ή αθέμιτο, της νίκης ή της εξουδετέρωσης των αντιπάλων τους. Κατέφευγαν, λοιπόν, σε αστρολόγους, για να πληροφορηθούν ποιος θα νικήσει, και σε μάγους οι ο­ποίοι με θυσίες και άλλες μεθόδους επίκλησης πνευμάτων, όπως καταδέσμους και καταπασσαλεύσεις, υπόσχονταν να θέσουν τους αντι­πάλους ή τα άλογά τους εκτός μάχης⁴⁸⁶.

Οι ηνίοχοι ήταν πολύ σημαντικές μορφές στη ζωή των Βυζαντι­νών. Λόγω της επιρροής τους στον λαό, μπορούσαν ακόμη και να α­πειλήσουν την κρατική εξουσία συμμετέχοντας σε στάσεις. Ίσως, λοιπόν, η ενασχόλησή τους με τη μαύρη μαγεία να είναι δικαιολογη­μένη από την άποψη ότι αισθάνονταν ανασφάλεια, εφόσον η δόξα και οι τιμές που απολάμβαναν βρίσκονταν σε πλήρη εξάρτηση από τις ατομικές τους δυνατότητες. Οι επιτυχίες τους έφθαναν σε σημείο να τους ταυτίσουν με την Τύχη της πόλης και τότε γίνονταν είδωλα λατρείας. Σ’ αυτήν την περίπτωση η παρεμπόδιση των ίδιων ή των α­λόγων τους ισοδυναμούσε με την ανατροπή της Τύχης της πόλης⁴⁸⁷.

Οι ηνίοχοι αντιμετωπίζονταν πάντοτε αυστηρά από την εξουσία, γιατί θεωρούνταν μονίμως ύποπτοι μαγείας. Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος πληροφορεί ότι το 372 μ.Χ. ο ηνίοχος Αθανάσιος, επειδή εκείνη την εποχή ήταν το είδωλο του λαού στη Ρώμη, προειδοποιήθηκε ότι θα καεί ζωντανός εάν τολμήσει να ασκήσει μαγικές τέχνες, όταν αρ­γότερα κατηγορήθηκε γι’ αυτό, καταδικάστηκε, χωρίς καθυστέρηση, σε θάνατο στην πυρά⁴⁸⁸.

Πολλές φορές, οι ηνίοχοι συνεργάζονταν στη διάπραξη των μαγι­κών τελετών με μέλη της αριστοκρατίας. Δύο ευγενείς, μέλη ιδιαίτε­ρα εξέχουσας οικογένειας, οι αδελφοί Ταρράσιος Βάσσος και Αλφήνιος Καιϊόνιος Ιουλιανός Καμήνιος, κατηγορήθηκαν μαζί με άλλους συγκλητικούς ότι χρησιμοποίησαν μαγικές τέχνες σε συνεργασία με έναν ηνίοχο ονόματι Αυχήνιο, αλλά αθωώθηκαν⁴⁸⁹.

Ο Αμμιανός παρουσιάζει και άλλη μια πτυχή της δράσης των η­νιόχων, δείχνοντας πόσο σκοτεινός ήταν ο κόσμος του Ιπποδρόμου και πόσο συνυφασμένος με τη μαγεία. Στη Ρώμη, επί Βαλεντινιανού, συνέβαινε, όποιος δανειζόταν χρήματα από πιστωτή και έπρεπε να ε­πιστρέφει το χρέος, να πληρώνει έναν ηνίοχο να ψευδομαρτυρήσει πως ο πιστωτής ήταν «veneficus», φαρμακός. Απέσυραν την κατηγο­ρία μόνον όταν οι δανειστές επέστρεφαν το γραμμάτιο του χρέους και πλήρωναν, επιπλέον, τεράστια ποσά εκβιασμού⁴⁹⁰.

Η σύνδεση του Ιπποδρόμου με τη μαγεία απαντά συχνά στις πη­γές. Ένα παράδειγμα δίδει ο Ιωάννης Εφέσου όταν αναφέρει ότι ο Πατριάρχης Αντιόχειας Γρηγόριος (6ος-7ος μ.Χ. αι.) -που κατηγορήθηκε για μαύρη μαγεία με ανθρωποθυσία και αθωώθηκε διατηρώ­ντας τον επισκοπικό θρόνο χάρη στους ισχυρούς φίλους και στον πλούτο με τον οποίο κατόρθωσε να εξαγοράσει τους πάντες- για να εφησυχάσει τον λαό της Αντιόχειας ζήτησε και πήρε επιχορήγηση α­πό τον Μαυρίκιο για να κτίσει Ιππόδρομο (ναό του Σατανά κατά τον Ιωάννη Εφέσου που αφηγείται τα γεγονότα⁴⁹¹) και να προσλάβει ο­μάδα παντομιμών, για να διοργανώσει τα θεάματα⁴⁹².

Θέατρα     Στο Βυζάντιο, ένας κατεξοχήν χώρος όπου πολλοί ασκούσαν τη μαύ­ρη μαγεία ήταν εκείνος του θεάτρου. Ασχολούνταν εκείνοι που σύ­χναζαν ως επισκέπτες και θεατές⁴⁹³, αλλά και όσοι εργάζονταν εκεί, κυρίως οι γυναίκες μιμάδες⁴⁹⁴, που ασκούσαν, παράλληλα, και το ε­πάγγελμα της πόρνης⁴⁹⁵. Τη φήμη ότι τα θέατρα ήταν χώροι άσκησης μαγείας ενίσχυαν και άλλα γεγονότα. Ο λαός συνέρεε στα θέατρα, γιατί εργάζονταν εκεί «Θαυματοποιοί», που εξέπλητταν με τις ταχυ­δακτυλουργικές οφθαλμαπάτες τους και αποσπούσαν τον θαυμασμό των θεατών⁴⁹⁶. Ένα είδος θαυματοποιών ήταν οι «ψηφοπαίκται»⁴⁹⁷. Ο Μέγας Αθανάσιος τονίζοντας την ικανότητα των «φαρμακών», δηλαδή των μάγων, να παρουσιάζουν το φανταστικό ως αληθινό, τους παρομοιάζει με τους «Ψηφάδας»⁴⁹⁸ (ή «Ψηφοπαίκτας»), ταχυδα­κτυλουργούς που έπαιζαν με λιθάρια ή κύβους και με διάφορα τε­χνάσματα άλλαζαν τις θέσεις τους⁴⁹⁹. Την ίδια πληροφορία για τους «tesserarii», που είχαν τεράστιες ικανότητες να εξαπατούν με τους κύ­βους, παραθέτει και ο Αμμιανός Μαρκελλίνος⁵⁰⁰. Κύβους, όμως, κρα­τούσαν και οι μάγοι κατά την πραγματοποίηση ορισμένων τελετών ό­πως η κυβομαντεία. Σε «Αύτοπτον σύστασιν», που περιέχεται στον Μεγάλο Παρισινό Πάπυρο του 4^ου αι. και αφορά σε λυχνομαντεία, ο μάγος πρέπει να κρατεί ψήφο κατά την προσέλευση του Θεού⁵⁰¹.

Πορνεία     Από την πληροφορία του Λιβανίου ότι οι γυναίκες της Αφροδίτης ή­ταν ικανές για όλα, με τις γνώσεις περί φαρμάκων και επωδών⁵⁰², γί­νεται αντιληπτό ότι ένας από τους κατεξοχήν χώρους άσκησης μαγεί­ας και φαρμακείας με επικλήσεις δαιμόνων και δηλητήρια ήταν τα πορνεία.

Εκείνα που επηρεάζονταν άμεσα από τη μαγεία ήταν τα κατώτε­ρα λαϊκά στρώματα, λόγω της απλοϊκότητας, του αναλφαβητισμού και της φτώχειας⁵⁰³, γι’ αυτό και οι γόητες κινούνταν πολλές φορές σ’ αυτούς τους χώρους⁵⁰⁴.

Την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου ο άγιος Νικόλαος είχε εκδιώξει από τη Λυκία κάποια Ελληνίδα γυναίκα με το όνομα Άρτεμη, την οποία είχαν θεοποιήσει οι Έλληνες. Εκείνη τότε κατα­σκεύασε «μαγέλαιον Μηδειακόν» και, υποκρινόμενη τη χριστιανή, το έδωσε σε κάποιους ναυτικούς να το αφιερώσουν στη μητρόπολη της Λυκίας για τη φωταγωγία του ναού. Σκοπός της ήταν, με το «δια­βολικόν αυτής άγγος», πυριφλεγές υλικό, να κάψει τη μητρόπολη και την πόλη. Ο άγιος Νικόλαος συνάντησε τους ναυτικούς στη θά­λασσα και τους συμβούλευσε να πετάξουν το υγρό στο νερό. Μόλις πέταξαν το «μαγέλαιον» αμέσως φωτιά κάλυψε την επιφάνεια των υδάτων, ενώ καπνός και δυσωδία πλημμύρισαν την ατμόσφαιρα.

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΤΟ ΠΡΩΙΜΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (4^ος – 7^ος αι.) – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΑΛΙΟΣ – σελ 141-144

ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ

https://www.entaksis.gr/mageia_byzantio/