"...Ένα πρωί μας παίρνουν καμιά εξηνταριά σκλάβους για μια μικρή αγγαρεία. Είναι λίγο όξω απ' τη Μαγνησά. Δίπλα στις ράγιες του σιδηρόδρομου τελειώνει μια μεγάλη χαράδρα, ανάμεσα στο Σίπυλο. Τη λεν «Κιρτίκ-ντερέ». Μες σ' αυτή τη χαράδρα λογάριαζαν πως θα σκοτώθηκαν ίσαμε σαράντα χιλιάδες χριστιανοί απ' τη Σμύρνη κι απ' τη Μαγνησά, αρσενικοί και θηλυκοί. Τις πρώτες μέρες της καταστροφής. Τα κορμιά λιώσανε το χειμώνα, και το νερό της χαράδρας που κατέβαινε από ψηλά έσπρωξε τα κουφάρια προς τα κάτω. Έτσι φτάξανε ίσαμε το δρόμο, στις ράγιες.
Ο Ντελλάρα σα θα 'ρχόταν θα φούμερνε ένα πούρο. Μες στο «βαγκόν-λι». Θα κοίταζε απ' το παραθυράκι όξω και θ' αποθαύμαζε το τοπίον. Εκεί, άξαφνα, μπορούσε να προσέξει τα κουφάρια. Κεραμιδαριό η έκσταση! Λοιπόν η δουλειά μας όλη τη μέρα ήταν να σπρώξουμε τα κουφάρια, που ατάχτησαν, προς τα μέσα. Να μη φαίνουνται.
Στην αρχή μας έκανε κακό να τα πιάνουμε με τα χέρια μας, αγκαλιές αγκαλιές, και να τα κουβαλούμε. Μα σε λίγες ώρες οι πρώτες εντυπώσεις είχαν περάσει. Οι σκλάβοι κάναν κι αστεία.
—Τι βαστάς; ρωτούσε ένας.
Ο άλλος κοιτάζει την αγκαλιά του. Περπατά και μετρά:
—Δυo κεφάλια. Πέντε καλάμια. Έξι χτένια.
—Αρσενικοί, για θηλυκοί;
—Σαν αρσενικοί μοιάζουν.
—Δεν ψούνισες καλά, σύντροφε!
—Γιατί;
Ο άλλος δείχνει θριαμβευτικά τη δική του αγκαλιά:
—Κοίτα δω! Μια λεκάνη, δυο λεκάνες, τρεις λεκάνες! Και μοιάζει όλο γυναικείο
πράμα...
Σε κάμποσα καλάμια, κόκαλα χεριών, βρίσκαμε διατηρημένο ένα ψιλό σύρμα. Ο
χριστιανός θα 'ταν δεμένος με κάποιον άλλο — μα, με το κατρακύλισμα στη χαράδρα, αυτός ο σύντροφος σκελετός είχε ξεκόψει. Ένας όμως από μας στάθηκε τυχερός. Βρήκε τέσσερα κόκαλα χεριών δεμένα μαζί μαζί. Έτσι μαζί μαζί τα σήκωσε και τα κουβάλησε παραμέσα..."
Ηλία Βενέζη, Το νούμερο 31328.
Ο Ντελλάρα σα θα 'ρχόταν θα φούμερνε ένα πούρο. Μες στο «βαγκόν-λι». Θα κοίταζε απ' το παραθυράκι όξω και θ' αποθαύμαζε το τοπίον. Εκεί, άξαφνα, μπορούσε να προσέξει τα κουφάρια. Κεραμιδαριό η έκσταση! Λοιπόν η δουλειά μας όλη τη μέρα ήταν να σπρώξουμε τα κουφάρια, που ατάχτησαν, προς τα μέσα. Να μη φαίνουνται.
Στην αρχή μας έκανε κακό να τα πιάνουμε με τα χέρια μας, αγκαλιές αγκαλιές, και να τα κουβαλούμε. Μα σε λίγες ώρες οι πρώτες εντυπώσεις είχαν περάσει. Οι σκλάβοι κάναν κι αστεία.
—Τι βαστάς; ρωτούσε ένας.
Ο άλλος κοιτάζει την αγκαλιά του. Περπατά και μετρά:
—Δυo κεφάλια. Πέντε καλάμια. Έξι χτένια.
—Αρσενικοί, για θηλυκοί;
—Σαν αρσενικοί μοιάζουν.
—Δεν ψούνισες καλά, σύντροφε!
—Γιατί;
Ο άλλος δείχνει θριαμβευτικά τη δική του αγκαλιά:
—Κοίτα δω! Μια λεκάνη, δυο λεκάνες, τρεις λεκάνες! Και μοιάζει όλο γυναικείο
πράμα...
Σε κάμποσα καλάμια, κόκαλα χεριών, βρίσκαμε διατηρημένο ένα ψιλό σύρμα. Ο
χριστιανός θα 'ταν δεμένος με κάποιον άλλο — μα, με το κατρακύλισμα στη χαράδρα, αυτός ο σύντροφος σκελετός είχε ξεκόψει. Ένας όμως από μας στάθηκε τυχερός. Βρήκε τέσσερα κόκαλα χεριών δεμένα μαζί μαζί. Έτσι μαζί μαζί τα σήκωσε και τα κουβάλησε παραμέσα..."
Ηλία Βενέζη, Το νούμερο 31328.
~~~
Σχετικά με την εκτίμηση των νεκρών και αγνοουμένων, ο ιστορικός Kemal H. Karpat που θεωρείται αρκετά αντικειμενικός, στο έργο του Ottoman Population 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, αναφέρει ότι οι Έλληνες αποτελούσαν περίπου το 20% του πληθυσμού της Μικράς Ασίας, με εκτιμήσεις κοντά στα 1,8 εκατομμύρια άτομα.
Άλλες πηγές, όπως ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη George Horton, υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες στη Μικρά Ασία (συμπεριλαμβανομένων Δυτικής Μικράς Ασίας, Πόντου και Καππαδοκίας) ξεπερνούσαν τα 2,5 εκατομμύρια πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτά είναι με βάση την απογραφή του 1914 (Νεότουρκοι), όμως συμπίπτουν και με την Οθωμανική απογραφή του 1912. Την αντιπαραβολή και τεκμηρίωση επιβεβαιώνει και το Πατριαρχειο με βάση και ποιοτική κατηγοριοποίηση (Αρμένιοι, Βούλγαροι, Έλληνες).
Ο Χορτον με τον αριθμό των 2,5 εκατομμυριων ειναι πιο ακριβής διότι γνωρίζει (ως διοικητικός υπάλληλος και παράλληλα ερευνητής/δημοσιογραφος) πως πληθυσμοί που δεν ανήκαν σε αναγνωρισμένα μιλλέτ ή δεν δήλωναν σαφή θρησκευτική ταυτότητα μπορεί να μην καταγράφηκαν, ενώ και ορισμένες μεικτές κοινότητες (π.χ. τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι Καραμανλήδες) μπορεί να καταγράφηκαν λανθασμένα ή να μην διαχωρίστηκαν σαφώς από άλλες ομάδες.
Επίσης οι σφαγές έγιναν με ανεξέλεγκτο τόπο, τρόπο και χρόνο και μόνο εξ αφαιρεσεως συνόλων μπορεί να προκύψει ένα σχετικό, ασφαλές συμπέρασμα, καθώς ακόμα και μια δεκαετία μετά έβρισκαν κοκκαλα μαζικών θανατώσεων σε χαράδρες στην Ανατολία. Με βάση τα παραπάνω και την αφαίρεση των 1,2 -1,5 εκατομμυρίων που ήρθαν στην Ελλάδα, εύκολα διαγεται το συμπέρασμα πως τα θύματα ήταν πολύ παραπάνω από το διπλάσιο του 350.000 που μνημονεύεται ατυχώς στην σημερινή ημέρα.
Ευστάθιος Δαφνομήλης
Άλλες πηγές, όπως ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη George Horton, υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες στη Μικρά Ασία (συμπεριλαμβανομένων Δυτικής Μικράς Ασίας, Πόντου και Καππαδοκίας) ξεπερνούσαν τα 2,5 εκατομμύρια πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτά είναι με βάση την απογραφή του 1914 (Νεότουρκοι), όμως συμπίπτουν και με την Οθωμανική απογραφή του 1912. Την αντιπαραβολή και τεκμηρίωση επιβεβαιώνει και το Πατριαρχειο με βάση και ποιοτική κατηγοριοποίηση (Αρμένιοι, Βούλγαροι, Έλληνες).
Ο Χορτον με τον αριθμό των 2,5 εκατομμυριων ειναι πιο ακριβής διότι γνωρίζει (ως διοικητικός υπάλληλος και παράλληλα ερευνητής/δημοσιογραφος) πως πληθυσμοί που δεν ανήκαν σε αναγνωρισμένα μιλλέτ ή δεν δήλωναν σαφή θρησκευτική ταυτότητα μπορεί να μην καταγράφηκαν, ενώ και ορισμένες μεικτές κοινότητες (π.χ. τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι Καραμανλήδες) μπορεί να καταγράφηκαν λανθασμένα ή να μην διαχωρίστηκαν σαφώς από άλλες ομάδες.
Επίσης οι σφαγές έγιναν με ανεξέλεγκτο τόπο, τρόπο και χρόνο και μόνο εξ αφαιρεσεως συνόλων μπορεί να προκύψει ένα σχετικό, ασφαλές συμπέρασμα, καθώς ακόμα και μια δεκαετία μετά έβρισκαν κοκκαλα μαζικών θανατώσεων σε χαράδρες στην Ανατολία. Με βάση τα παραπάνω και την αφαίρεση των 1,2 -1,5 εκατομμυρίων που ήρθαν στην Ελλάδα, εύκολα διαγεται το συμπέρασμα πως τα θύματα ήταν πολύ παραπάνω από το διπλάσιο του 350.000 που μνημονεύεται ατυχώς στην σημερινή ημέρα.
Ευστάθιος Δαφνομήλης
