Γράφει ο Νικόλαος Κουρούδης, Αντισυνταγματάρχης ε.α, επίτιμος πρόεδρος ΕΑΑΣτρατού Νομού Ροδόπης
Η δυσμενής για την Ελλάδα απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η στάση της ελληνικής κυβέρνησης προκάλεσαν την εξέγερση των Βορειοηπειρωτών, οι οποίοι κήρυξαν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου στις 17 Φεβρουαρίου 1914 με προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο
Ωστόσο, οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακήρυξαν την Αλβανία ανεξάρτητο κράτος (16/29 Ιουλίου 1913) και με πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (4/17 Δεκεμβρίου 1913) παραχώρησαν τη Βόρειο Ήπειρο στην Αλβανία. Παράλληλα υποχρέωσαν την Ελλάδα να παραιτηθεί των νομίμων και ηθικών δικαιωμάτων της από την περιοχή αποσύροντας τα στρατεύματα της προκειμένου να αναγνωρίσουν την οριστική παραχώρηση των νησιών του Αιγαίου σε αυτήν. Η αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Βόρειο Ήπειρο άρχισε στις 17 Φεβρουαρίου / 1 Μαρτίου 1914 από την Κορυτσά.
Η δυσμενής για την Ελλάδα απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η στάση της ελληνικής κυβέρνησης προκάλεσαν την εξέγερση των Βορειοηπειρωτών, οι οποίοι κήρυξαν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου στις 17 Φεβρουαρίου 1914 με προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο. Η αυτόνομη Βόρειος Ήπειρος περιλάμβανε το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρα, το Δέλβινο, τους Αγίους Σαράντα και την Πρεμετή. Παράλληλα συγκροτήθηκε Αυτονομιακός στρατός, στον οποίο κατατάχθηκαν, εκτός από τους επιστρατευόμενους και εθελοντές αξιωματικοί και οπλίτες από τον ελληνικό στρατό. Οι πρώτες συγκρούσεις με την αλβανική χωροφυλακή σημειώθηκαν στις αρχές Μαρτίου του 1914 στην περιοχή της Χειμάρας και στη συνέχεια επεκτάθηκαν στις άλλες περιοχές της Βορείου Ηπείρου. Ο Αυτονομιακός στρατός, παρά τα οργανωτικά προβλήματα και τις ελλείψεις σε εφόδια και υλικά, αντιμετώπισε με επιτυχία τις καλύτερα εξοπλισμένες και οργανωμένες αλβανικές δυνάμεις, οι οποίες καθοδηγούνταν από Ευρωπαίους αξιωματικούς.
Οι μάχες που ακολούθησαν ήταν σκληρές και έγιναν κάτω από δυσμενείς
συνθήκες. Ωστόσο, η νικηφόρα προέλαση των αυτονομικών δυνάμεων σε
ολόκληρη τη Βόρειο Ήπειρο, ανάγκασε τους Αλβανούς να συνάψουν ανακωχή
στις 24 Απριλίου, εν όψει και της έναρξης των συνομιλιών στην Κέρκυρα
για την επίλυση του Βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Απόρροια των συνομιλιών
ήταν η υπογραφή του πρωτοκόλλου της Κερκύρας στις 1/17 Μαΐου 1914 με το
οποίο εξασφαλίζονταν τα δικαιώματα των Βορειοηπειρωτών και παραχωρούσαν
κάποιο είδος αυτονομίας σε όλες τις επαρχίες της Βορείου, με βάση την
κοινοτική αυτοδιοίκηση. Το πρωτόκολλο αυτό αποτελεί την πρώτη επίσημη
διεθνή αναγνώριση της ελληνικότητας της Βορείου Ηπείρου.
Η έκρηξη του
Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έδωσε την ευκαιρία στην Ελλάδα να επιστρέψει στη
Βόρειο Ήπειρο, με εντολή των δυνάμεων της Αντάντ (τριπλή συνεννόηση) και
τη συγκατάθεση της Ιταλίας. Η επάνοδος του ελληνικού στρατού στη Βόρειο
Ήπειρο, τον Οκτώβριο του 1914, αποτέλεσε τη δεύτερη επίσημη διεθνή
αναγνώριση της ελληνικότητας της Βορείου Ηπείρου. Η κυβέρνηση της
Αυτόνομης Ηπείρου παρέδωσε στις ελληνικές δυνάμεις τις επαρχίες της
Βορείου Ηπείρου, θέτοντας ουσιαστικά τέλος στον ένοπλο αγώνα της, χωρίς
όμως να έχει διευθετηθεί οριστικά το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα.
