Τις τελευταίες δεκαετίες στην Αλβανία, πολλές ορθόδοξες εκκλησίες και λατρευτικά αντικείμενα έχουν πέσει θύματα ληστειών, όπου οι δράστες δεν περιορίστηκαν μόνο στη λεηλασία χρημάτων από δωρεές πιστών, αλλά στόχευσαν και σε έργα τέχνης μεγάλης πολιτιστικής αξίας.
Στις 8 Νοεμβρίου 2016, τα ξημερώματα, ο πατέρας Χριστάκης Σουμπάσης, εφημέριος του Αγίου Σπυρίδωνα στο Μπεράτι, δέχθηκε κλήση που τον ενημέρωσε πως η κλειδαριά της εκκλησίας είχε σπάσει. Την επόμενη μέρα διαπιστώθηκε πως δεν επρόκειτο για μια συνηθισμένη κλοπή, αλλά για στοχευμένη αφαίρεση πολύτιμων αντικειμένων. Ανάμεσα σε αυτά, το σημαντικότερο ήταν ο Επίταφιος της εκκλησίας, ένα αριστούργημα που χρονολογείται 200-300 χρόνια πριν, το οποίο είχε αφαιρεθεί βίαια από την ειδική του θέση.
Η κλοπή αυτή δεν ήταν η μόνη. Από το 2000 έως το 2017, καταγράφηκαν τουλάχιστον 16 περιπτώσεις ληστειών σε ορθόδοξες εκκλησίες της Αλβανίας. Από αυτές, μόνο το 19% εξιχνιάστηκαν εν μέρει, ενώ το 81% παραμένουν ανεξιχνίαστες. Σε αυτές τις ληστείες συμπεριλαμβάνονται 23 εικόνες, 5 διακοσμητικά στοιχεία, 8 λατρευτικά αντικείμενα, 2 καμπάνες και 3 εικονοστάσια. Οι ζημιές είναι ανυπολόγιστες, καθώς πολλές εκκλησίες, όπως η Ανύψωση του Τιμίου Σταυρού στο Αργυρόκαστρο, έχουν χάσει μοναδικά κειμήλια.
Η περίοδος μετά το 1990, και ειδικά τα ταραγμένα χρόνια του 1997, χαρακτηρίζεται από μεγάλη έξαρση κλοπών μνημείων λόγω της αστάθειας που επικρατούσε. Οι δράστες, ωθούμενοι από την πεποίθηση ότι θα πλουτίσουν, προκάλεσαν ανεπανόρθωτες ζημιές στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.
Παρά τις προσπάθειες της Εθνικής Υπηρεσίας Καταγραφής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (IKRTK), η αποτελεσματικότητα των μέτρων παραμένει χαμηλή. Οι περισσότερες εκκλησίες δεν διαθέτουν συστήματα ασφαλείας ή κάμερες παρακολούθησης, γεγονός που καθιστά εύκολη τη λεηλασία τους. Οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη καταγραφής, ψηφιοποίησης και συστηματικής τεκμηρίωσης των αντικειμένων πολιτιστικής αξίας, ώστε να είναι δυνατή η ταχύτερη ανίχνευση και ανάκτηση τους.
Ενδεικτικά, από τις 18 εικόνες που κλάπηκαν το 2008 από το Αργυρόκαστρο, 10 βρέθηκαν μόλις το 2022 στα Τίρανα. Εντούτοις, άλλες κλοπές, όπως ο Επιτάφιος του Αγίου Σπυρίδωνα, παραμένουν άλυτες. Ο πατέρας Σουμπάσης, βαθιά συγκινημένος, τονίζει ότι ο Επιτάφιος δεν ήταν απλώς ένα αντικείμενο λατρείας, αλλά σύμβολο της πίστης και της πνευματικότητας των πιστών.
Παρά τις δυσκολίες, η ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αλβανίας είναι επιτακτική. Οι κληρικοί και οι κοινότητες ζητούν την ενίσχυση της ασφάλειας και την αυστηρότερη διερεύνηση τέτοιων υποθέσεων, ελπίζοντας πως κάποια μέρα τα πολύτιμα κειμήλια θα επιστρέψουν στις θέσεις τους.
