Οι σύγχρονες κοινωνίες μας βρίσκονται αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή κρίση υπογεννητικότητας, μια σιωπηλή πανδημία που απειλεί την βιωσιμότητα και την ύπαρξη των εθνών, στο πέρασμα των χρόνων. Σταδιακά, ο άνθρωπος έμαθε να αντιμετωπίζει κάθε είδους δυσκολία με τη βοήθεια της τεχνολογίας και την αξιοσημείωτη πρόοδο που τη χαρακτηρίζει και παράλληλα ήρθε αντιμέτωπος με το σκληρό πρόσωπο της ζωής από το πρωτοφανές κύμα λιτότητας που μαστίζει τις δυτικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα η απόκτηση παιδιών να γίνεται για αρκετούς είτε μια «επίπονη επιλογή» είτε μια «σπάνια πολυτέλεια», ανάλογα με την περίσταση κι έτσι ολοένα και περισσότεροι γυναίκες και άνδρες επιλέγουν να ζήσουν χωρίς την ευθύνη και τα έξοδα της ανατροφής των παιδιών.
- της Μαρίας Δεναξά
Μάλιστα, οι προαναφερθείσες καταστάσεις έδωσαν την αφορμή για τη γέννηση ενός νέου life style, της τάσης που ονομάζεται «No Kids», που είναι ο όρος ο οποίος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον τρόπο τρόπο ζωής ατόμων ή ζευγαριών που επιλέγουν συνειδητά να μην κάνουν παιδιά. Αυτή η απόφαση μπορεί να είναι αποτέλεσμα προσωπικών, κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών ή ακόμα και φιλοσοφικών πεποιθήσεων. Η τάση αυτή γνωστή και ως «childfree», έχει αποκτήσει ορατότητα τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς γνωρίζει μεγάλη αποδοχή.
Στη Νότια Κορέα, για παράδειγμα το φαινόμενο «No Kids» έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και σχετίζεται με τη σοβαρή κρίση υπογεννητικότητας που αντιμετωπίζει η χώρα. Το ποσοστό των γεννήσεων εκεί είναι το χαμηλότερο στον κόσμο, με περίπου 0,7 παιδιά ανά γυναίκα, όταν το απαιτούμενο ποσοστό για τη διατήρηση του πληθυσμού είναι 2,1.
Η τάση αυτή αντανακλά μια ευρύτερη κοινωνική κρίση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι νοτιοκορεάτικες αρχές κι έχει τις ρίζες της σε διάφορους παράγοντες, όπως είναι η οικονομική πίεση και το υψηλό κόστος ζωής. Η νότια Κορέα είναι μια απο τις πιο ακριβές χώρες στον κόσμο όσον αφορά το κόστος ανατροφής παιδιών. Η εκπαίδευση, η αγορά ή η ενοικίαση κατοικίας όπως και οι ανάγκες καθημερινής διαβίωσης, καθιστούν δύσκολη την απόφαση για κάποιον να κάνει οικογένεια. Απο την άλλη, ο εργασιακός πολιτισμός των νοτιοκορεατών χαρακτηρίζεται απο έντονη πίεση, πολλές ώρες εργασίας και υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού και κατά συνέπεια η εξισορρόπηση μεταξύ καριέρας και οικογένειας φαντάζει αδύνατη. Αυτός ο τρόπος ζωής αποτρέπει πολλά ζευγάρια απο το να αποκτήσουν παιδιά, καθώς η φροντίδα τους απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν είναι διαθέσιμοι.
Θα πρέπει να επισημανθεί επίσης πως η Νότια Κορέα είναι μία χώρα που τις τελευταίες δεκαετίες μεταμορφώθηκε ραγδαία από παραδοσιακή αγροτική κοινωνία, σε μία από τις πιο τεχνολογικά προηγμένες και αστικοποιημένες χώρες του κόσμου. Οι νεότερες γενιές έχουν διαφορετικές προτεραιότητες από τους γονείς τους, όπως η επαγγελματική επιτυχία, η προσωπική ελευθερία και η αυτοανάπτυξη και δεν βλέπουν τη γονεϊκότητα ως απαραίτητη για την προσωπική ολοκλήρωση.
Η τάση «No Kids» έχει εξαπλωθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αντανακλώντας παρόμοια κοινωνικά και οικονομικά μοτίβα με αυτά που παρατηρούνται στη Νότια Κορέα. Η απόφαση των νέων Ευρωπαίων να μην κάνουν παιδιά είναι όλο και πιο συχνή και επιτείνουν τα σοβαρά προβλήματα της υπογεννητικότητας και της γήρανσης του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν έντονα το φαινόμενο της υπογεννητικότητας, με τη μέση γονιμότητα στην ΕΕ να είναι περίπου 1,5 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω κι εδώ από το όριο αντικατάστασης του πληθυσμού (2,1 παιδιά ανά γυναίκα). Χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία έχουν μερικά από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων, ενώ ακόμη και χώρες με παραδοσιακά υψηλότερα ποσοστά, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, βλέπουν σταδιακή μείωση της ανθρώπινης αναπαραγωγής.
Στην Ελλάδα, το φαινόμενο «No Kids» και η συνολική τάση της υπογεννητικότητας, έχουν γίνει ανησυχητικά έντονα τα τελευταία χρόνια. Η χώρα μας αντιμετωπίζει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη, με τη γονιμότητα να κυμαίνεται γύρω στο 1,3 παιδιά ανά γυναίκα.
Η ελληνική κοινωνία παραδοσιακά είχε στο επίκεντρο της, τις οικογενειακές αξίες, αλλά αυτό φαίνεται να αλλάζει σταδιακά. Η απόφαση να μην αποκτήσει κάποιος παιδιά είναι πλέον πιο αποδεκτή από την ελληνική κοινωνία. Παρόλο που υπάρχει ακόμη κάποια πίεση από τις παλαιότερες γενιές, οι νεότερες αισθάνονται πιο ελεύθερες να κάνουν επιλογές που ταιριάζουν στον τρόπο ζωής τους, ο οποίος έχει πληγεί από την οικονομική ανασφάλεια, το υψηλό κόστος ανατροφής των παιδιών, τις ανεπαρκείς δομές στήριξης για τις οικογένειες, την ανεπαρκέστατη κοινωνική πρόνοια, την εργασιακή πίεση, τις επιπτώσεις της πανδημίας.
Μία ενδιαφέρουσα και τρομακτική παράλληλα πτυχή του κινήματος «No Kids» είναι η εμφάνιση των λεγόμενων «No Kids Zones». Χώρων δηλαδή όπως είναι καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, πάρκα αναψυχής και δημόσιοι χώροι, που απαγορεύουν την είσοδο σε παιδιά προς αποφυγή της φασαρίας και των ενοχλήσεων που μπορεί να προκαλέσουν τα παιδιά . Η πρωτοβουλία αυτή έχει προκαλέσει διχασμό, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι τέτοιοι χώροι προσφέρουν στους ενήλικες έναν χώρο χαλάρωσης, ενώ άλλοι την κρίνουν ως κοινωνικό αποκλεισμό για οικογένειες με παιδιά.
Εκείνο δε που σοκάρει είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους χώρους αυτούς είναι «pet friendly», δηλαδή επιτρέπονται τα ζώα συντροφιάς, όπως είναι οι γάτες και οι σκύλοι αλλά όχι τα παιδιά. Το ερώτημα γιατί επιτρέπονται τα κατοικίδια σε τέτοιους χώρους, την ίδια ώρα που απαγορεύονται τα παιδιά, αντικατοπτρίζει μια διαφορά στις αντιλήψεις και τις προτεραιότητες που σχετίζονται με την άνεση και την ατμόσφαιρα που θέλουν να διατηρήσουν αυτές οι δομές για τους πελάτες τους.
Από την άλλη τα κατοικίδια έχουν αποκτήσει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων τα τελευταία χρόνια, ειδικά στις αστικές περιοχές. Πολλοί άνθρωποι τα αντιμετωπίζουν ως μέλη της οικογένειας τους κι έχουν μεγαλύτερη αποδοχή από τα παιδιά, καθώς θεωρούνται πως συμβάλλουν σε έναν ευχάριστο και χαλαρό τρόπο ζωής, που επαναλαμβάνεται χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις και φροντίδα όπως απαιτούν τα παιδιά.
Σε ορισμένους νέους και νέες είναι τέτοια η επιθυμία για να μην αποκτήσουν παιδιά, που καταφεύγουν στην εκούσια στείρωση. Πολύ νεαρές γυναίκες κάτω από τα τριάντα για τον σκοπό αυτό προσφεύγουν στην απολίνωση σαλπίγγων και οι άνδρες στην αγγειεκτομή.
Στη Γαλλία, παρόλο που η απόφαση αυτή συχνά αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη από το περιβάλλον των νέων ατόμων αλλά και από τους γιατρούς, η επιθυμία τους να προχωρήσουν στην πράξη καθώς δεν επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά, είναι όπως λένε ένα συναίσθημα που το έχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Στα 26 του χρόνια ο Νόε Βακάρι, περιμένει με ανυπομονησία την αγγειεκτομή. Μια επέμβαση που διακόπτει την παροχή σπερματοζωαρίων. Μετά από πολλές απογοητεύσεις με γιατρούς που δίσταζαν να προχωρήσουν στην επέμβαση, λόγω του νεαρού της ηλικίας του κι επειδή μια τέτοια απόφαση είναι μη αναστρέψιμη, ο Βακάρι κατέληξε στη λίστα αναμονής ενός ουρολόγου. Ο γιατρός όπως του εξήγησε, θα επιθυμούσε προηγουμένως ο νεαρός να έχει κάνει κατάψυξη σπέρματος, κάτι που ο 26χρονος αρνήθηκε όντας βέβαιος πως δεν θέλει να αποκτήσει παιδιά και η απόφαση του είναι αμετάκλητη.
Με το νόμο της 4ης Ιουλίου 2001, η Γαλλία επιτρέπεται σε οποιονδήποτε το επιθυμεί να υποβληθεί σε εκούσια στείρωση, με την προϋπόθεση μιας τετράμηνης περιόδου σκέψης και να είναι άνω των 18 ετών, ενώ δεν απαιτείται η συγκατάθεση κανενός άλλου. «Όταν είσαι νέος, σου λένε ότι πρέπει να κάνεις όνειρα για να έχεις ένα όμορφο σπίτι, έναν σύζυγο, παιδιά, έναν σκύλο… Αλλά καθώς μεγάλωνα, συνειδητοποίησα ότι τα παιδιά δεν μου άρεσαν», δηλώνει η 28χρονη Στεφανί, που λέει επίσης πως ουδέποτε της άρεσε να βλέπει έγυκες γυναίκες. Το αντίθετο μάλιστα: «Όλη αυτή η αύξηση του βάρους, οι ραγάδες, οι αλλαγές στο σώμα, η εξάντληση, ο κίνδυνος κατάθλιψης μετά τον τοκετό… δεν με ελκύουν καθόλου», λέει η 28χρονη που έχει ήδη προγραμματίσει τη μόνιμη στείρωση.
Για τη νεαρή γυναίκα «ένα παιδί είναι ένα ισόβιο βάρος. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να ζει έτσι. Θέλω να διατηρήσω την ελευθερία μου » τονίζει. Εκτός του ότι δεν την ελκύουν καθόλου τα παιδιά, η Στεφανί θεωρεί μάλιστα την απόκτησή τους ως «εγωιστική επιλογή»: «Για μένα, η απόκτηση ενός παιδιού είναι μια προσωπική ανάγκη. Όταν βλέπω το περιβαλλοντικό, οικονομικό και γεωπολιτικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε, αυτά ενισχύουν ακόμη περισσότερο την επιλογή μου ».
Παρόλο που η τάση No Kids, όπως και οι αυξανόμενες εκούσιες στειρώσεις είναι γνωστά φαινόμενα που παίρνουν διαστάσεις στις δυτικές χώρες, οι κυβερνήσεις «κλείνουν τα μάτια» ενώ τα ΜΜΕ ασχολούνται με άλλα θέματα που θεωρούν σοβαρότερα. Όμως αυτή η επιδεικτική αδιαφορία έρχεται σε αντίθεση με τις κατά καιρούς εξαγγελίες π.χ των ευρωπαϊκών ηγεσιών, που υποστηρίζουν πως θέλουν να καταπολεμήσουν την υπογεννητικότητα, καθώς αυτή έχει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, όπως είναι η γήρανση του πληθυσμού, η μείωση του ενεργού δυναμικού και η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης.
Αυτή η διφορούμενη στάση μπορεί να εξηγηθεί με το γεγονός ότι οι πολιτικές στήριξης της γονιμότητας και της οικογένειας, όπως οι αυξήσεις στα επιδόματα τέκνων, η δημιουργία θέσεων σε σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, η βελτίωση της πρόσβασης σε ιατρική φροντίδα ή η οικονομική στήριξη σε νέους γονείς, απαιτούν μεγάλα κονδύλια.
Σε περιόδους οικονομικών δυσχερειών ή κρίσεων, όπως αυτή που διανύουμε, οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να διαθέσουν τους απαραίτητους πόρους ή προτιμούν να επικεντρωθούν στην ενίσχυση άλλων καταστάσεων τις οποίες βαφτίζουν ως προτεραιότητες –κι ας μην είναι- όπως για παράδειγμα η χρηματοδότηση του πολέμου στην Ουκρανία.
Από την άλλη οι πολιτικές για την αύξηση των γεννήσεων χρειάζονται αρκετά χρόνια για να αποδώσουν καρπούς. Ωστόσο, οι πολιτικοί συχνά λειτουργούν με βραχυπρόθεσμους στόχους, καθώς οι εκλογικοί κύκλοι επιβάλλουν γρήγορα αποτελέσματα. Αυτό κάνει δύσκολο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μακροπρόθεσμων στρατηγικών που απαιτούν υπομονή και συνεχείς επενδύσεις.
Παράλληλα, οι νέοι άνθρωποι προτιμούν να επικεντρωθούν στις σπουδές, την καριέρα και την προσωπική ελευθερία τους πριν αποκτήσουν παιδιά ή ακόμα και να επιλέξουν να μην αποκτήσουν καθόλου. Κατά συνέπεια οι ηγεσίες, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε αυτές τις νέες κοινωνικές τάσεις, όπως και να ανατρέψουν την ανεπάρκεια τους, η οποία είναι ένας από τους λόγους που χρησιμοποιούν τη μετανάστευση, ως μια στρατηγική για να αντισταθμίσουν τις συνέπειες της γήρανσης των πληθυσμών και της μείωσης των γεννήσεων, παρόλο που αυτή η στρατηγική είναι μια « μορφή αντικατάστασης των πληθυσμών » που αλλοιώνουν και υπονομεύουν την εθνική ταυτότητα κάθε κράτους και επιφέρουν αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα.
