Α΄ ΜΕΡΟΣ
Στὴν ἐποχή μας, καλοί μου φίλοι, καλούμαστε νὰ διαχειριστοῦμε τοὺς ὅλο καὶ αὐξανόμενους ὄγκους τῶν πληροφοριῶν. Πολλοί, δυστυχῶς, καταλήγουν στὸ νὰ ἐπιλέγουν τὶς ἀρνητικὲς εἰδήσεις καὶ μόνο! Ἀρέσκονται στὸ νὰ παρακολουθοῦν, κάποτε καὶ μανιακά, εἰδήσεις γιὰ πολέμους, λιμούς, καταστροφές, κρίσεις, πανδημίες, δολοφονίες, ἐγκλήματα κ.λπ., ἀπ’ τὶς ὁποῖες κατακλύζονται τὰ ἔντυπα, τὰ τηλεοπτικὰ καὶ κοινωνικὰ δίκτυα [1], οἱ ἱστοσελίδες. Καὶ βέβαια τὸ «ἔξυπνο κινητό» μας! Φθάνουν μάλιστα νὰ ἐθίζονται σ’ αὐτὲς καὶ νὰ ξοδεύουν πάρα πολὺ χρόνο μέσα σ’ αὐτὴ τὴ θολούρα τῆς ἀπόγνωσης. Ἆραγε πῶς εἶναι δυνατὸν αὐτὸ νὰ μὴ ἔχει ἐπιπτώσεις καὶ μάλιστα στὴν ψυχική τους ὑγεία; Ἀλλ’ ἂς πάρουμε τὰ πράγματα μὲ τὴ σειρά τους …
Τί ἀκριβῶς συμβαίνει;
Πρόκειται γιὰ τὸ φαινόμενο «doomscrolling» [2], ὅπως ἀποκαλεῖται. Γιὰ πρώτη φορὰ ὁ ὅρος αὐτὸς προστέθηκε στὸ λεξικὸ τῆς Ὀξφόρδης [3] τὸ 2020 καὶ σημαίνει, μὲ ἁπλὰ λόγια, «τὴν ἀδιάκοπη παρακολούθηση δυσάρεστων εἰδήσεων». Τροφοδοτεῖται ἀπὸ τὴν «ἀνάγκη» νὰ ἐνημερωνόμαστε καὶ νὰ παρακολουθοῦμε τὰ ὅσα συμβαίνουν γύρω μας! Ἂν δὲν τὰ παρακολουθεῖ κανεὶς ὅλα αὐτά, νομίζει ὅτι κάτι πάει λάθος σ’ αὐτὸν καὶ πὼς κάτι τοῦ κρύβουν, ὁπότε καὶ ἀγχώνεται! Ἔγινε δημοφιλὴς κατὰ τὴν περίοδο τοῦ κορωνοϊοῦ, μὲ τὴν δολοφονία τοῦ Τζὸρτζ Φλόϊντ καὶ μὲ τὴν εἰσβολὴ στὸ Καπιτώλιο τῶν ΗΠΑ. Ἔρευνα στὸν Καναδὰ ἀποκάλεσε τὸ φαινόμενο αὐτὸ «πανικὸ τῶν κοινωνικῶν δικτύων»!!
Βλέπετε δὲν ὑπάρχει θέαμα χωρὶς ἐκείνους ποὺ τὸ παρακολουθοῦν. Ἀπὸ τὴ ρωμαϊκὴ ἐποχὴ μὲ τὸ Κολοσσαῖο, μέχρι τὸ σημερινὸ ποὺ τὰ ἔχει πλέον ὅλα!
Ἐν προκειμένῳ ἔχουμε μία τάση κατὰ τὴν ὁποία κάποιος, ἀντὶ νὰ θέλει νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀπ’ αὐτὸ τὸ θλιβερὸ περιεχόμενο, ἐν τέλει ἕλκεται ὅλο καὶ πιὸ πολὺ ἀπ’ αὐτό, ἐθίζεται καὶ τὸ παρακολουθεῖ ἀδιάκοπα!
Ὅπως καὶ νὰ τὸ κάνουμε πρόκειται γιὰ ἕνα ἀνησυχητικὸ πρόβλημα τῆς σύγχρονης κοινωνίας, ἄξιο τῆς προσοχῆς μας.
Ποιὰ εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ φαινομένου;
Βέβαια ἡ ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἐνημερώνεται γιὰ τὸν ἐπερχόμενο κίνδυνο προκειμένου νὰ προστατευτεῖ ἔγκαιρα ἀπ’ αὐτόν, εἶναι βαθιὰ ριζωμένη στὸν ψυχισμό μας.
Στὶς μέρες μας μὲ τὴν ἄνευ προηγουμένου ἐξάπλωση τῶν μέσων ἐνημέρωσης καὶ ἰδιαίτερα τοῦ διαδικτύου, ὅπως καὶ τῶν «ἔξυπνων κινητῶν», οἱ εἰδήσεις εἶναι προσβάσιμες σὲ ὅλους, εἴτε αὐτὲς εἶναι καλές, εἴτε εἶναι κακές. Ἔτσι μὲ τὸν κορωνοϊὸ δημιουργήθηκε ἡ ἐντύπωση ὅτι ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα μᾶς περιμένουν ὅλους, μόνο κακὰ νέα καὶ μόνο κακὲς ἐξελίξεις! Ὁπότε ἀναπτύχθηκε τὸ 2020 τὸ ἀποκαλούμενο «doomscrolling». Ὁ δὲ ἐγκλεισμός μας στὰ σπίτια μας, μᾶς ἔστρεψε στὶς ὀθόνες γιὰ τὴν παρακολούθηση αὐτοῦ τοῦ «κακοῦ».
Ἀπὸ τότε ἀρχίζει οὐσιαστικὰ ἡ σύγχρονη ἱστορία του, ἂν καὶ ἡ πρώτη ἀναφορὰ στὸ φαινόμενο ἔγινε τὸ 2018 στὸ Twitter. Ἐπιπλέον τροφοδοτήθηκε πολὺ καὶ μὲ τὸν πόλεμο στὴν Οὐκρανία ποὺ ἀκολούθησε, ὅπως καὶ τὴν ἔκρηξη τοῦ πληθωρισμοῦ καὶ τοῦ ἐν γένει οἰκονομικοῦ ἀντικτύπου.
Ὅμως ὡς φαινόμενο ἔχει βαθιὲς ρίζες καὶ καταγράφεται ἀπὸ τὴν ἐμφάνιση καὶ τὴν ἐξάπλωση τῆς τηλεόρασης στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ ’60 καὶ μάλιστα μὲ τὴν ἐκτεταμένη προβολὴ τῆς βίας, ποὺ ἔγινε τότε γιὰ πρώτη φορά. Δημιουργήθηκε δὲ ἔκτοτε ἡ ἐντύπωση ὅτι ὁ κόσμος εἶναι πιὸ ἐπικίνδυνος ἀπ’ ὅ,τι νομίζουμε!
Γιατί μᾶς ἀρέσουν οἱ θλιβερὲς εἰδήσεις;
Νὰ ἕνα σπουδαῖο ἐρώτημα. Οἱ λόγοι εἶναι πολλοί. Θὰ ἀπαριθμήσουμε μερικοὺς μὲ ὅση συντομία γίνεται, ὅπως:
1. Ὁ ἴδιος ὁ ψυχισμός μας! Σύμφωνα μὲ τοὺς ψυχολόγους, ἡ τάση τῶν ἀνθρώπων νὰ δίνουν σημασία στὶς ἀρνητικὲς εἰδήσεις, ὀφείλεται στὸ ἀρχέγονο ἔνστικτο τῆς ἐπιβίωσης. Ὅπως ἀναφέρουν «μᾶς ἕλκει τὸ ἀρνητικὸ καὶ τὸ ἐπικίνδυνο, ἐπειδὴ ἔτσι μαθαίνουμε γι’ αὐτὸ καὶ αὐξάνουμε τὶς πιθανότητες ἐπιβίωσής μας, ἀποφεύγοντάς το»! Γι’ αὐτὸ καὶ ὑπάρχει ἡ ἀντίληψη ὅτι, ὅσο περισσότερο παρακολουθεῖ κανεὶς τὶς θλιβερὲς εἰδήσεις, τόσο περισσότερο ἀποκτᾶ τὴν αἴσθηση ὅτι προετοιμάζεται καλύτερα γιὰ τὸν ἐπερχόμενο κίνδυνο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ἔλθει! Δηλαδή, ὅπως τονίζουν οἱ ἴδιοι, «ἡ καταστροφολογία εἶναι σχεδὸν σὰν μία προσέγγιση συλλογῆς πληροφοριῶν καὶ στρατηγικῆς»!
Σύμφωνα καὶ μὲ τὶς ἐπιστημονικὲς ἔρευνες καὶ μελέτες, ὅταν κάποιος βλέπει μία εἴδηση ποὺ τὸν ἀναστατώνει, ἔχει τὴν τάση νὰ ἀναζητᾶ περισσότερες πληροφορίες γι’ αὐτήν!!
Ἐπιπλέον, σύμφωνα μὲ τοὺς εἰδικούς, ἡ συνεχὴς παρακολούθηση τῶν ἀρνητικῶν εἰδήσεων, γιὰ κάποιους ἀποτελεῖ ἕναν τρόπο νὰ νοιώθουν ὅτι ἔχουν τὸν ἔλεγχο, σ’ ἕνα κόσμο ποὺ αἰσθάνεται ὅτι εἶναι ἐκτὸς ἐλέγχου ὅλη τὴν ὥρα!
Ἀκόμη, κατὰ τὸν Ντὶν Μὰκ Κέι, καθηγητὴ τῆς ψυχολογίας τοῦ Πανεπιστημίου FORDHAM τῆς Ν. Ὑόρκης ποὺ ἐξειδικεύεται στὴν καταναγκαστικὴ συμπεριφορὰ καὶ τὶς ἀγχώδεις διαταραχές, στὶς ΗΠΑ πρὶν τὸ διαδίκτυο, οἱ ἄνθρωποι παρακολουθοῦσαν τὶς εἰδήσεις στὶς 11 μ.μ. οἱ ὁποῖες ἦταν τρομακτικές! Καὶ γιατί αὐτό; Ἐπειδὴ εἶχε ἕνα … ἠρεμιστικὸ ἀποτέλεσμα! Δηλαδὴ ἔλεγαν αὐτοὶ ποὺ τὶς παρακολουθοῦσαν ὅτι, «τὰ πράγματα εἶναι μὲν φρικτά, ἀλλὰ ἐγὼ εἶμαι ἄνετα, ὁπότε θὰ μπορέσω νὰ κοιμηθῶ ἀπόψε ἥσυχος»!
Ἀλλ’ εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ κι αὐτό: Σύμφωνα μὲ τοὺς εἰδικοὺς ἐπιστήμονες, οἱ ἄνθρωποι ἔχουν τὴν τάση νὰ ἐπιλέγουν μέσα ἐνημέρωσης ἀνάλογα μὲ τὸ πῶς νοιώθουν. Γιὰ παράδειγμα, ὅταν εἶναι χαρούμενοι, ἐπιλέγουν κεφάτη μουσική. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ ὅταν εἶναι ἀναστατωμένοι. Ἀναζητοῦν εἰδήσεις ποὺ νὰ ἐπιβεβαιώνουν τὴν ἀναστάτωσή τους! Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ δημιουργοῦν ἕναν φαῦλο κύκλο πεσιμισμοῦ, ἀπογοήτευσης, κατήφειας, ἀποθάρρυνσης καὶ ἀρνητικότητας!!
Τέλος, σύμφωνα μὲ ἔρευνα ποὺ ἔγινε ἀπὸ τὸ Texas Tech University μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Καθηγητὴ Ψυχολογίας Bryan McLaughlin σὲ 1.100 συμμετέχοντες, τὸ 74% αὐτῶν ποὺ παρακολουθοῦσε ἀρνητικὲς εἰδήσεις ἀνέφερε ὅτι εἶχε προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας καὶ τὸ 61% ἀνέφερε ὅτι εἶχε σωματικὰ προβλήματα.
2. Ἡ πληθώρα τῶν μέσων ἐνημέρωσης (ἔντυπα, τηλεόραση, κοινωνικὰ δίκτυα, ἱστοσελίδες κ.λπ.), τὰ ὁποῖα τί κάνουν; Διακινοῦν καθημερινὰ ἕνα τεράστιο ὄγκο πληροφοριῶν σὲ ὅλα τὰ μέσα καὶ βεβαίως στὸ «ἔξυπνο κινητό μας», ἐκμεταλλευόμενα πλήρως αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν ψυχισμό μας!
Ἀρκεῖ νὰ ποῦμε ὅτι ὁ μέσος Ἀμερικανὸς ξοδεύει περὶ τὶς 4,5 ὧρες τὴν ἡμέρα στὸ κινητό του, μὲ τοὺς νέους νὰ φθάνουν τὶς 6,5 ὧρες τὴν ἡμέρα. Ἑπόμενο εἶναι νὰ ὑπάρχει τὸ ἀπαιτούμενο ἔδαφος γιὰ τὴν μετάδοση τῶν θλιβερῶν εἰδήσεων.
3. Οἱ μέθοδοι ποὺ χρησιμοποιοῦν. Γιὰ παράδειγμα ἐκεῖνο τὸ περίφημο «λεπτὸ πρὸς λεπτὸ στὴν ἐνημέρωση», δημιουργεῖ ἕνα ἀγχώδη ἐρεθισμὸ καὶ μία ἀγωνιώδη παρακολούθηση τῶν ὅσων συμβαίνουν. Αὐτὸ ἐπιτείνεται καὶ μὲ τὴν παρακολούθηση τῆς ἐξέλιξής τους μὲ τὰ σχόλια, τὶς συνεντεύξεις, τὰ βίντεο κ.λπ. ποὺ ἀκολουθοῦν! Ἰδιαίτερα αὐτὸ συμβαίνει στὰ κοινωνικὰ δίκτυα. Γιατί στὶς ἐφημερίδες διαβάζει κανεὶς μία φορὰ τὸ σχετικὸ κείμενο τῆς εἴδησης καὶ τὸ θέμα σταματᾶ ἐκεῖ. Στὰ κοινωνικὰ δίκτυα ὅμως, κατακλύζεται ἀπὸ τὴν ἀδιάκοπη ἐξιστόρηση καὶ τὴν ἐνημέρωση ἐπὶ τοῦ συμβάντος!
Ἕνα ἄλλο παράδειγμα εἶναι οἱ ἀλγόριθμοι τῶν κοινωνικῶν δικτύων. Τί κάνουν αὐτοί; Βλέποντας τί παρακολουθοῦμε, μᾶς πλασάρουν αὐτὸ ποὺ μᾶς ἱκανοποιεῖ καὶ ἐν προκειμένῳ τὶς θλιβερὲς εἰδήσεις! Ἔτσι ὅσο περισσότερο παρακολουθεῖ κανεὶς αὐτὲς τὶς εἰδήσεις, τόσο καὶ λαμβάνει ἀκόμη περισσότερες! Αὐτὸ «συχνὰ παγιδεύει τοὺς χρῆστες σ’ ἕνα διαρκὲς κύκλο ὀργῆς καὶ ἄγχους», ὅπως γράφει τὸ TechTarget. Ἔτσι πιανόμαστε γιὰ τὰ καλὰ στὸν ἱστὸ τοῦ «doomscrolling»!!!
(Ἀλλὰ θὰ συνεχίσουμε καὶ στὸ ἑπόμενο ἀναφερόμενοι στὶς ἐπιπτώσεις τοῦ «doomscrolling» καὶ τοὺς τρόπους ἀντιμετώπισής του)
Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος
Σημειώσεις:
[1] Θὰ πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι τὰ κοινωνικὰ δίκτυα ἔχουν χάσει τὸν ἀρχικὸ λόγο τῆς δημιουργίας τους ποὺ ἦταν ἡ ἐπικοινωνία, ἀλλὰ καὶ ἡ αὐτοπροβολή, καὶ μετατρέπονται σὲ πλατφόρμες ἐνημέρωσης καὶ διάδοσης εἰδήσεων.
[2] Τὸ «doom» εἶναι ἀγγλικὴ λέξη καὶ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὸ βιβλικὸ τέλος τοῦ κόσμου.
[3] Τὸ γνωστὸ «Oxford English Dictionary» ποὺ ὀνόμασε τὸν ὅρο «λέξη τῆς χρονιᾶς».
