Η ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ
ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ
ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ
ΘΩΜΑ ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΥ,
ΚΑΘ. ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, ΕΚΠΑ
Π. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ,
ΥΠΟΨΗΦΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΟΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑΣ, ΕΚΠΑ
Εισαγωγή
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Κανόνας του Ακαθίστου Ύμνου, εκτός από τα βαθιά θεολογικά μηνύματα που προσφέρει, είναι και ποιητικότατος και γεμάτος ένθεο λυρισμό.
Ονόμαστηκε δε "ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ" λόγω του γεγονότος ότι οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης τον έψαλλαν όρθιοι στον Ναό των Βλαχερνών στις 8 Αυγούστου 626, όταν λύθηκε η πολιορκία της πόλης από τους Αβάρους και τους Πέρσες μετά από θαυματουργική επέμβαση της Θεοτόκου και όταν ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος απουσίαζε σε εκστρατεία εναντίο της Περσίας.
Από το 860 μ.Χ. καθιερώθηκε να ψάλλεται το κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου. Σε αυτόν περιλαμβάνεται ο Κανόνας που αρχίζει με τον ειρμό της ωδής Α΄ «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου...», έργο του υμνογράφου Ιωσήφ του Ξένου. Τονίζεται ότι μέρος του Κανόνα και συγκεκριμένα οι ειρμοί του είναι έργο του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Ο Κανόνας είναι ένα αξιοσημείωτο έργο γεμάτο έξαρση, ενθουσιασμό αλλά και μελωδία1.
Στο σημερινό άρθρο θα δώσουμε παραδείγματα όπου τέτοιες ποιητικότατες εκφράσεις σηματοδοτούν βαθύτατα τα θεολογικά μηνύματα του Κανόνα του Ακαθίστου Ύμνου.
Ονόμαστηκε δε "ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ" λόγω του γεγονότος ότι οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης τον έψαλλαν όρθιοι στον Ναό των Βλαχερνών στις 8 Αυγούστου 626, όταν λύθηκε η πολιορκία της πόλης από τους Αβάρους και τους Πέρσες μετά από θαυματουργική επέμβαση της Θεοτόκου και όταν ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος απουσίαζε σε εκστρατεία εναντίο της Περσίας.
Από το 860 μ.Χ. καθιερώθηκε να ψάλλεται το κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου. Σε αυτόν περιλαμβάνεται ο Κανόνας που αρχίζει με τον ειρμό της ωδής Α΄ «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου...», έργο του υμνογράφου Ιωσήφ του Ξένου. Τονίζεται ότι μέρος του Κανόνα και συγκεκριμένα οι ειρμοί του είναι έργο του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Ο Κανόνας είναι ένα αξιοσημείωτο έργο γεμάτο έξαρση, ενθουσιασμό αλλά και μελωδία1.
Στο σημερινό άρθρο θα δώσουμε παραδείγματα όπου τέτοιες ποιητικότατες εκφράσεις σηματοδοτούν βαθύτατα τα θεολογικά μηνύματα του Κανόνα του Ακαθίστου Ύμνου.
Πῖον ὄρος τετυρωμένον
Στην τέταρτη Ωιδή η Θεοτόκος Μαρία αναφέρεται ως «πῖον ὄρος καὶ τετυρωμένον ἐν πνεύματι».
Χαῖρε πῖον ὄρος, καὶ τετυρωμένον ἐν Πνεύματι·
Ας προσπαθήσουμε να τον ερμηνεύσουμε. Πίον σημαίνει το παχύ και λιπαρό. Τετυρωμένο σημαίνει αυτό που έχει πυκτωθεί ως τυρός (=τυρί). Είναι δηλαδή ένα όρος όπου το δάσος του είναι απροσπέλαστο, τα δέντρα του είναι τόσο πυκνά όπου είναι αδύνατο να διαπεραστεί. Κατά την κοινή ρήση αποτελεί «παρθένο δάσος». Εξαίρετα αποτυπώνεται στη Δ’ Ωδή των Χριστουγέννων.
Ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ,
καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς Χριστὲ, ἐκ τῆς Παρθένου ἀνεβλάστησας,
ἐξ ὄρους ὁ αἰνετὸς, κατασκίου δασέος,
ἦλθες σαρκωθεὶς ἐξ ἀπειράνδρου, ὁ ἄϋλος καὶ Θεός.
Δόξα τῇ δυνάμει σου Κύριε.
καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς Χριστὲ, ἐκ τῆς Παρθένου ἀνεβλάστησας,
ἐξ ὄρους ὁ αἰνετὸς, κατασκίου δασέος,
ἦλθες σαρκωθεὶς ἐξ ἀπειράνδρου, ὁ ἄϋλος καὶ Θεός.
Δόξα τῇ δυνάμει σου Κύριε.
Ερμηνεία:
Βλαστάρι (βγήκε) από την ρίζα του Ιεσσαί
και από αυτή (δηλαδή) από την Παρθένο, ανεβλάστησες (σαν) άνθος Χριστέ,
(συ) ο δοξασμένος, από σκιερό πυκνόδενδρο όρος
ήλθες αφού σαρκώθηκες από αυτήν που δεν γνώρισε άντρα,
ο άϋλος και Θεός,
Δόξα στη δύναμή σου Κύριε.
και από αυτή (δηλαδή) από την Παρθένο, ανεβλάστησες (σαν) άνθος Χριστέ,
(συ) ο δοξασμένος, από σκιερό πυκνόδενδρο όρος
ήλθες αφού σαρκώθηκες από αυτήν που δεν γνώρισε άντρα,
ο άϋλος και Θεός,
Δόξα στη δύναμή σου Κύριε.
Ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τη συμβολική σημασία του ποιητικότατου αυτού στίχου. Η Παναγία μας παρόλο που συνέλαβε τον σαρκωθέντα Υιό και Λόγο του Θεού, τον Ιησού Χριστό και έτεκεν αυτόν καθιστώντας την ως Θεοτόκο, στην πράξη όμως η μήτρα της παρέμεινε ανέπαφη, ανέροτη (=ακαλιέργητη), ήταν δηλαδή «λιπαρή και τετυρωμένη» και άτρωτη από σπέρμα. Κανένα σπέρμα ανθρώπινο δεν μπορούσε να εισέλθει σ’ αυτό το απροσπέλαστο και σκιώδες δάσος που βρίσκεται στο σώμα της, δηλαδή στην πανάχραντο (=παν+α+χραίνω, όλο το σώμα χωρίς να μιανθεί) μήτρα της. Η Θεοτόκος συνέλαβε με την επενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Ήταν μια σύλληψη υπερφυσική και άσπορος επειδή ήταν «τετυρωμένη έν Πνεύματι». Ευδόκησε η Παναγία, ως δοχείο να δεχτεί το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Δεν μπορεί να εξηγηθεί με τα γνωστά επιστημονικά φαινόμενα τα οποία βιώνουμε στην ανθρώπινη ζωή. Αποτελεί ένα μυστήριο στο οποίο μόνο η πίστη μπορεί να εμβαθύνει.
Λυχνία καὶ στάμνος μάννα φέρουσα
Συνεχίζοντας στην ίδια Ωδή συνεχίζει να παρομοιάζει την Παρθένο Μαρία ως «λυχνίαν καὶ στάμνον μάννα φέρουσαν».
Χαῖρε λυχνία καὶ στάμνε, μάννα φέρουσα, τὸ γλυκαῖνον, τὰ τῶν εὐσεβῶν αἰσθητήρια.
Η Θεοτόκος είναι η επτάφωτη λυχνία η οποία βρισκόταν στις Ιουδαϊκές Συναγωγές για να τις φωτίζει. Σήμερα, ακόμη, και σε Ορθόδοξους Ναούς βρίσκουμε τέτοιες λυχνίες, οι οποίες είναι δωδεκάφωτες, ώστε να συμβολίζουν τους Δώδεκα Αποστόλους που κήρυξαν το Ευαγγέλιο στα πέρατα της Γης. Στην προ Χριστού εποχή αυτή ήταν επτάφωτη, επειδή ο αριθμός επτά αποτελούσε «άγιο» και συμβολικό αριθμό για τους Ιουδαίους. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σε έξι μέρες και την έβδομη «αναπαύθηκε». Το επτά συμβολίζει την «τελειότητα». Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση «έχε τα μάτια σου δεκατέσσερα». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσέχουμε σε τέλειο βαθμό για να μην μας συμβεί κάποιο κακό. Το κάθε μάτι δηλαδή θα πρέπει να προσέχει επτά φορές, κατά τέλειο βαθμό, ώστε και τα δύο αθροίζουν τον αριθμό δεκατέσσερα!
Ἀμόλυντος Παστάς: Η Παναγία, λοιπόν, ως επτάφωτη λυχνία αλλά και ως αμόλυντος Παστάς (=νυφικός θάλαμος) του Λόγου (=Χριστός, αποτελεί τη λογική και λαλιά του Θεού) μας προσφέρει το τέλειο φως.
Παστὰς τοῦ Λόγου ἀμόλυντε, αἰτία τῆς τῶν πάντων θεώσεως, χαῖρε Πανάχραντε, τῶν Προφητῶν περιήχημα· χαῖρε τῶν Ἀποστόλων τὸ ἐγκαλλώπισμα.
Μας φωτίζει να γνωρίσουμε τα διδάγματα του υιού της και να τον μιμηθούμε. Μας βοηθά ως μεσίτρια να προσλάβουμε το άπλετο φως της θεολογικής γνώσης. Γι’ αυτό και η Θεοτόκος Μαρία, το ρόδο το αμάραντο έγινε προστάτιδα και ελευθερώτρια του Έθνους. Αυτή που βοηθά σε κάθε αγώνα αμυντικό κατά του εχθρού και που βοηθά σε κάθε αγώνα κατά του διαβόλου, ο οποίος μάχεται να μας παρασύρει στην αγάπη και τον ζήλο των γήινων αγαθών και όχι των υπερουρανίων.
Όπως δηλώνεται στην έκτη Ωδή είναι η αιτία της θεώσεώς μας. Παραβάλλεται η μητέρα του Θεού με παστάδα, στην οποίαν ο ουράνιος Νυμφίος σύναψε γάμο με την Εκκλησία του, ενώθηκε δηλαδή μυστικά, αγάπησε και αγίασε το μυστικό σώμα του, την άφθαρτη σάρκα του. Στους γάμους αυτούς επιτυγχάνεται η θέωση του κόσμου. Είναι για τον λόγο αυτό που η σεμνή Κόρη του Θεού αποτελεί την αιτία της Θεώσεώς μας. Στην ένωση Θεού και ανθρώπου που επιτεύχθηκε στην άσπορη μήτρα της, γεννήθηκε η πνευματική ανακαίνιση της κτίσεως. Σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο ο Χριστιανός είναι «καινή κτίσις» (Β’ Κορ 5:17). Γίνεται άνθρωπος ο Θεός και θεοποιείται ο άνθρωπος. Κατεβαίνει στη γη ο Πλάστης και ανεβαίνει στον ουρανό το πλάσμα του. Όλ’ αυτά δεν θα γίνονταν, αν δεν υπήρχε ο τόπος της συναντήσεως, τον οποίον καθόρισε η απειρόσοφη πρόνοια του Θεού και η άσπιλη παστάδα, η Παναγία μας!
Η Ωδή συνεχίζει τονίζοντας ότι η Πανάχραντη μητέρα του Θεού είναι των Προφητών περιήχημα και Αποστόλων το εγκαλλώπισμα. Είναι το επίκεντρο δηλαδή της παλαιάς και της νέας θείας οικονομίας. Ο προφητικός λόγος στόχευε στην ανάδειξη του μυστηρίου του Χριστού, στην καρδιά του οποίου βρισκόταν η Παναγία, που ο Θεός θέλησε να καταστεί όχημα της θείας ενανθρωπήσεως.
Η Παναγία μας είναι και στάμνα η οποία φέρει το μάννα. Όπως γνωρίζουμε οι Εβραίοι στην πορεία τους μετά τη φυγή τους από την Αίγυπτο στην έρημο πείνασαν. Εισήλθαν σε μέρη άγονα, όπου δεν μπορούσαν να βρουν τροφή. Τότε ο Θεός τους έστειλε τροφή «ἐξ οὐρανῶν», το μάννα. Τροφή με την οποία, αφού έφαγαν, γλύτωσαν από τον θάνατο και διεσώθησαν. Προς ενθύμηση του γεγονότος αυτού τοποθέτησαν τη στάμνα, η οποία περιείχε το μάννα, στον Ναό. Επομένως η Παναγία είναι η στάμνα, η οποία φέρει το μάννα, τη Σωτηρία όλων των βροτών. Ο Χριστός αποτελεί το μάννα της σωτηρίας, γι’ αυτό ονομάζεται και Σωτήρας. Είναι αυτός που ενηνθρώπησε με μόνο σκοπό τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Ο Χριστός, το αχώρητο μάννα, μυστηριωδώς χώρεσε στη στάμνα, τη μήτρα της Παναγίας. Κι όπως συνεχίζει ο Κανόνας αυτό το μάννα γλυκαίνει τα αισθητήρια των ευσεβών. Αυτών που καλώς σέβονται και τιμούν το όνομα του.
Χαῖρε λυχνία καὶ στάμνε, μάννα φέρουσα, τὸ γλυκαῖνον, τὰ τῶν εὐσεβῶν αἰσθητήρια.
Η Θεοτόκος είναι η επτάφωτη λυχνία η οποία βρισκόταν στις Ιουδαϊκές Συναγωγές για να τις φωτίζει. Σήμερα, ακόμη, και σε Ορθόδοξους Ναούς βρίσκουμε τέτοιες λυχνίες, οι οποίες είναι δωδεκάφωτες, ώστε να συμβολίζουν τους Δώδεκα Αποστόλους που κήρυξαν το Ευαγγέλιο στα πέρατα της Γης. Στην προ Χριστού εποχή αυτή ήταν επτάφωτη, επειδή ο αριθμός επτά αποτελούσε «άγιο» και συμβολικό αριθμό για τους Ιουδαίους. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σε έξι μέρες και την έβδομη «αναπαύθηκε». Το επτά συμβολίζει την «τελειότητα». Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση «έχε τα μάτια σου δεκατέσσερα». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσέχουμε σε τέλειο βαθμό για να μην μας συμβεί κάποιο κακό. Το κάθε μάτι δηλαδή θα πρέπει να προσέχει επτά φορές, κατά τέλειο βαθμό, ώστε και τα δύο αθροίζουν τον αριθμό δεκατέσσερα!
Ἀμόλυντος Παστάς: Η Παναγία, λοιπόν, ως επτάφωτη λυχνία αλλά και ως αμόλυντος Παστάς (=νυφικός θάλαμος) του Λόγου (=Χριστός, αποτελεί τη λογική και λαλιά του Θεού) μας προσφέρει το τέλειο φως.
Παστὰς τοῦ Λόγου ἀμόλυντε, αἰτία τῆς τῶν πάντων θεώσεως, χαῖρε Πανάχραντε, τῶν Προφητῶν περιήχημα· χαῖρε τῶν Ἀποστόλων τὸ ἐγκαλλώπισμα.
Μας φωτίζει να γνωρίσουμε τα διδάγματα του υιού της και να τον μιμηθούμε. Μας βοηθά ως μεσίτρια να προσλάβουμε το άπλετο φως της θεολογικής γνώσης. Γι’ αυτό και η Θεοτόκος Μαρία, το ρόδο το αμάραντο έγινε προστάτιδα και ελευθερώτρια του Έθνους. Αυτή που βοηθά σε κάθε αγώνα αμυντικό κατά του εχθρού και που βοηθά σε κάθε αγώνα κατά του διαβόλου, ο οποίος μάχεται να μας παρασύρει στην αγάπη και τον ζήλο των γήινων αγαθών και όχι των υπερουρανίων.
Όπως δηλώνεται στην έκτη Ωδή είναι η αιτία της θεώσεώς μας. Παραβάλλεται η μητέρα του Θεού με παστάδα, στην οποίαν ο ουράνιος Νυμφίος σύναψε γάμο με την Εκκλησία του, ενώθηκε δηλαδή μυστικά, αγάπησε και αγίασε το μυστικό σώμα του, την άφθαρτη σάρκα του. Στους γάμους αυτούς επιτυγχάνεται η θέωση του κόσμου. Είναι για τον λόγο αυτό που η σεμνή Κόρη του Θεού αποτελεί την αιτία της Θεώσεώς μας. Στην ένωση Θεού και ανθρώπου που επιτεύχθηκε στην άσπορη μήτρα της, γεννήθηκε η πνευματική ανακαίνιση της κτίσεως. Σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο ο Χριστιανός είναι «καινή κτίσις» (Β’ Κορ 5:17). Γίνεται άνθρωπος ο Θεός και θεοποιείται ο άνθρωπος. Κατεβαίνει στη γη ο Πλάστης και ανεβαίνει στον ουρανό το πλάσμα του. Όλ’ αυτά δεν θα γίνονταν, αν δεν υπήρχε ο τόπος της συναντήσεως, τον οποίον καθόρισε η απειρόσοφη πρόνοια του Θεού και η άσπιλη παστάδα, η Παναγία μας!
Η Ωδή συνεχίζει τονίζοντας ότι η Πανάχραντη μητέρα του Θεού είναι των Προφητών περιήχημα και Αποστόλων το εγκαλλώπισμα. Είναι το επίκεντρο δηλαδή της παλαιάς και της νέας θείας οικονομίας. Ο προφητικός λόγος στόχευε στην ανάδειξη του μυστηρίου του Χριστού, στην καρδιά του οποίου βρισκόταν η Παναγία, που ο Θεός θέλησε να καταστεί όχημα της θείας ενανθρωπήσεως.
Η Παναγία μας είναι και στάμνα η οποία φέρει το μάννα. Όπως γνωρίζουμε οι Εβραίοι στην πορεία τους μετά τη φυγή τους από την Αίγυπτο στην έρημο πείνασαν. Εισήλθαν σε μέρη άγονα, όπου δεν μπορούσαν να βρουν τροφή. Τότε ο Θεός τους έστειλε τροφή «ἐξ οὐρανῶν», το μάννα. Τροφή με την οποία, αφού έφαγαν, γλύτωσαν από τον θάνατο και διεσώθησαν. Προς ενθύμηση του γεγονότος αυτού τοποθέτησαν τη στάμνα, η οποία περιείχε το μάννα, στον Ναό. Επομένως η Παναγία είναι η στάμνα, η οποία φέρει το μάννα, τη Σωτηρία όλων των βροτών. Ο Χριστός αποτελεί το μάννα της σωτηρίας, γι’ αυτό ονομάζεται και Σωτήρας. Είναι αυτός που ενηνθρώπησε με μόνο σκοπό τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Ο Χριστός, το αχώρητο μάννα, μυστηριωδώς χώρεσε στη στάμνα, τη μήτρα της Παναγίας. Κι όπως συνεχίζει ο Κανόνας αυτό το μάννα γλυκαίνει τα αισθητήρια των ευσεβών. Αυτών που καλώς σέβονται και τιμούν το όνομα του.
Πόκος ὁ ἔνδροσος
Η Έκτη Ωδή συνεχίζει με απείρου κάλλους ποιητικές εικόνες «ἐκ σοῦ ἡ δρόσος ἀπέσταξε, φλογμόν (=φλόγα) πολυθεΐας ἡ λύσασα· ὅθεν βοῶμέν σοι· χαῖρε ὁ πόκος (=μαλλί) ὁ ἔνδροσος, ὅν Γεδεών, Παρθένε, προεθεάσατο».
Ἐκ σοῦ ἡ δρόσος ἀπέσταξε, φλογμὸν πολυθεΐας ἡ λύσασα· ὅθεν βοῶμέν σοι· Χαῖρε ὁ πόκος ὁ ἔνδροσος, ὃν Γεδεὼν Παρθένε προεθεάσατο.
Η Παναγία δεν αποτελεί μόνο την αιτία της θέωσής μας, αλλά είναι και η ακένωτος και αενάως ρέουσα πηγή, η οποία έσβησε τη φλόγα της πολυθεΐας που προήλθε από την πτώση του ανθρώπου. Είναι το ξηρό μαλλί, αφού κατείχε μήτρα άσπορη η οποία έγινε ένδροσος με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Με τον τρόπο αυτό γίνεται το λιμάνι στους πιστούς που κλυδωνίζονται στα ισχυρά θαλάσσια κύματα και «ὁρμητήριον, ἐν τῷ πελάγει τῶν θλίψεων, καὶ τῶν σκανδάλων πάντων, τοῦ πολεμήτορος» (=διαβόλου που μας πολεμά).
Ἐκ σοῦ ἡ δρόσος ἀπέσταξε, φλογμὸν πολυθεΐας ἡ λύσασα· ὅθεν βοῶμέν σοι· Χαῖρε ὁ πόκος ὁ ἔνδροσος, ὃν Γεδεὼν Παρθένε προεθεάσατο.
Η Παναγία δεν αποτελεί μόνο την αιτία της θέωσής μας, αλλά είναι και η ακένωτος και αενάως ρέουσα πηγή, η οποία έσβησε τη φλόγα της πολυθεΐας που προήλθε από την πτώση του ανθρώπου. Είναι το ξηρό μαλλί, αφού κατείχε μήτρα άσπορη η οποία έγινε ένδροσος με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Με τον τρόπο αυτό γίνεται το λιμάνι στους πιστούς που κλυδωνίζονται στα ισχυρά θαλάσσια κύματα και «ὁρμητήριον, ἐν τῷ πελάγει τῶν θλίψεων, καὶ τῶν σκανδάλων πάντων, τοῦ πολεμήτορος» (=διαβόλου που μας πολεμά).
Ἄφλεκτη βάτος καὶ νεφέλη ὁλόφωτη
Η Στ΄ Ωδή τελειώνει με το «Χαρᾶς αἰτία χαρίτωσον, ἡμῶν τὸν λογισμὸν τοῦ κραυγάζειν σοι· χαῖρε ἡ ἄφλεκτος βάτος, νεφέλη ὁλόφωτε ἡ τοὺς πιστοὺς ἀπαύστως ἐπισκιάζουσα». Δύο είναι και εδώ οι παραλληλισμοί που αξίζουν το ενδιαφέρον μας. Χαρᾶς αἰτία χαρίτωσον, ἡμῶν τὸν λογισμὸν τοῦ κραυγάζειν σοι· Χαῖρε ἡ ἄφλεκτος βάτος, νεφέλη ὁλόφωτε, ἡ τοὺς πιστοὺς ἀπαύστως ἐπισκιάζουσα. Οι πιστοί την χαιρετίζουν ως «ἄφλεκτον βάτον», που είδε ο Μωυσής στο όρος Χωρήβ. Η βάτος αυτή, ενώ ήταν ζωσμένη από φλόγες, δεν κατεκαίετο. Το γεγονός αυτό προτυπώνει τη σύλληψη του Χριστού από την παρθενική, καιομένη αλλά μη φλεγομένη, μήτρα της Θεοτόκου Μαρίας. Η φωτιά του Θεού, η οποία την περιέβαλε, δεν αλλοίωσε την παρθενία της. Αυτή η απερινόητη γέννηση του Χριστού άφησε την τεκούσαν Θεοτόκον αδιάφθορη. Τη χαιρετίζουν οι πιστοί, επίσης, ως «νεφέλην ὁλόφωτον». Ας θυμηθούμε ότι κατά την έξοδο από την Αίγυπτο μια νεφέλη οδηγούσε τους Εβραίους στη γη των Πατέρων τους. Αυτό προτυπώνει, επίσης, τη νεφέλη της Θεοτόκου, η οποία επισκιάζει τους πιστούς. Με τον τρόπο αυτό τους καθοδηγεί στην πορεία τους προς τη στη Γη της Επαγγελίας, όπου ρέει το μέλι και το γάλα της θείας βασιλείας και ιδιαιτέρως προς τη θέωση, την άνω Ιερουσαλήμ (=την πόλη του Θεού), την πόλη των θείων υποσχέσεων και των επαγγελιών.
Δοχεῖον χαρᾶς
Στην Α΄ Ωδή η Παναγία ονομάζεται επίσης δοχείο χαράς, επειδή ακριβώς χώρεσε τον αχώρητο, δέχτηκε το του κόσμου ιλαστήριο και κυοφόρησε τον του Κόσμου Άχραντο και Αμόλυντο, τον Θεάνθρωπο Χριστό. Σε αυτό το δοχείο της χαράς ελύθη η κατάρα(=αρά) της προμήτορος Εύας.
Χαῖρε χαρᾶς δοχεῖον, δι᾿ ἧς τῆς Προμήτορος, ἀρὰ λυθήσεται.
Η Εύα έφερε την αμαρτία στη Γη με την παρακοή. Αυτό όμως το στίγμα κατήργησε η Παναγία, η δεύτερη Εύα, η πνευματική μητέρα των Χριστιανών. Με την οσιότητα του βίου της και την ανθρώπινη γεμάτη αρετή ζωή της δέχτηκε ως αμνάς τον αμνόν τον αίροντα την αμαρτία του κόσμου. Κατέστη ο όρθρος ο φαεινός, ο οποίος έφερε τον Ήλιον Χριστόν. Έγινε φωτός κατοικητήριον. Βλάστησε τον στάχυ, τον Άρτο της ζωής. Μετατράπηκε σε έμψυχη τράπεζα, η ακένωτος πηγή που σ’ αυτή γεννήθηκε το Ζων Ύδωρ. Η Παναγίαμας, για να συνεχίσουμε τις ποιητικές εκφράσεις, γίνεται «παλάτιον τοῦ μόνου Βασιλέως (=Χριστού), ὁ πύρινος θρόνος τοῦ Παντοκράτορος». Αποτελεί το οσφράδιον (=άρωμα) που θα κυοφορήσει το μήλον το εύοσμον. Αποτελεί το «ἡδύπνοον κρίνον, τὸ εὐωδιάζον τοὺς πιστούς», το «θυμίαμα τὸ εὔοσμον», το «μύρον τὸ πολύτιμον». Όλοι αυτοί οι ποιητικοί παραλληλισμοί δόθηκαν σε αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός της γέννησης του Χριστού εκ της Θεομήτορος. Ένα γεγονός που άλλαξε τη ροή του Κόσμου. Όπως ήδη αναφέραμε, ο Θεός κατεβαίνει από τους ουρανούς και ο άνθρωπος μπορεί να ανέλθει στους ουρανούς. Να γίνει συμμέτοχος της Βασιλείας του, να θεωθεί.
Ἁγνείας θησαύρισμα, χαῖρε, δι᾿ ἧς ἐκ τοῦ πτώματος ἡμῶν ἐξανέστημεν· χαῖρε ἡδύπνοον κρίνον Δέσποινα, πιστοὺς εὐωδιάζον· θυμίαμα εὔοσμον, μύρον πολύτιμον.
Ας λαμβάνουμε ισχύ από τη δική της δύναμη (=ρωννύμενοι σθένει σου) και ας κραυγάζομεν (=ἀναβοῶμεν) να χαίρει η πόλη του Παμβασιλέως δεδοξασμένα και αξιάκουστα, γι’ αυτή που λάλησαν οι προφήτες, το αλατόμητο όρος (=που δεν λατομήθηκε, έμεινε παρθένο) και το βάθος το πνευματικό και αμέτρητο.
Ῥωννύμενοι σθένει σου, πιστῶς ἀναβοῶμέν σοι· Χαῖρε πόλις τοῦ Παμβασιλέως, δεδοξασμένα καὶ ἀξιάκουστα, περὶ ἧς λελάληνται σαφῶς· ὄρος ἀλατόμητον, χαῖρε βάθος ἀμέτρητον.
Ἁγνείας θησαύρισμα, χαῖρε, δι᾿ ἧς ἐκ τοῦ πτώματος ἡμῶν ἐξανέστημεν· χαῖρε ἡδύπνοον κρίνον Δέσποινα, πιστοὺς εὐωδιάζον· θυμίαμα εὔοσμον, μύρον πολύτιμον.
Ας λαμβάνουμε ισχύ από τη δική της δύναμη (=ρωννύμενοι σθένει σου) και ας κραυγάζομεν (=ἀναβοῶμεν) να χαίρει η πόλη του Παμβασιλέως δεδοξασμένα και αξιάκουστα, γι’ αυτή που λάλησαν οι προφήτες, το αλατόμητο όρος (=που δεν λατομήθηκε, έμεινε παρθένο) και το βάθος το πνευματικό και αμέτρητο.
Ῥωννύμενοι σθένει σου, πιστῶς ἀναβοῶμέν σοι· Χαῖρε πόλις τοῦ Παμβασιλέως, δεδοξασμένα καὶ ἀξιάκουστα, περὶ ἧς λελάληνται σαφῶς· ὄρος ἀλατόμητον, χαῖρε βάθος ἀμέτρητον.
Νύμφη Ἀνύμφευτε
Τελειώνοντας θα επιθυμούσαμε να σχολιάσουμε έναν χαρακτηρισμό που απαντά συχνά στο Κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου. Η Παναγία ονομάζεται Νύμφη Ανύμφευτη. Αυτός ο χαρακτηρισμός της αποδίδει δύο φαινομενικά αντίθετες ιδιότητες, αυτή της Θεονύμφου Μητέρας του Χριστού και αυτή της αειπαρθένου Κόρης. Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός πως σε πολλές εικόνες παριστάνεται με τρία παρθενόσημα. Το ένα δηλώνει την παρθενία της προ του τόκου, το δεύτερο κατά τον τόκο και το τρίτο μετά τον τόκο.
Σημειώνουμε ότι το παρακάτω κείμενο της Α’ Ωδής αρχίζει με τη λέξη Χαίρε (=έχε χαρά μεγάλη, Παρθένε Μαρία). Αυτή είναι η πρώτη λέξη την οποία απηύθυνε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στην Παρθένο μεταδίδοντας το μήνυμα της σωτηρίας, το οποίο θα επέλθει με τη γέννηση του Σωτήρα Χριστού. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι και η πρώτη λέξη στην ιστορία του Χριστιανισμού. Επομένως ο Χριστιανισμός είναι η Πίστη της Χαράς. Δεν είναι τυχαίο που σε κάθε έκφανση της ζωής μας χρησιμοποιούμε το Χαίρετε (π.χ. είσοδος διδασκάλου στη τάξη, των φιλοξενουμένων στο σπίτι μας κ.λ.π.). Η αληθινή αυτή χαρά σύμφωνα και πάλι με την Ορθόδοξη πίστη μας έγκειται στην Χάριν του Θεού που πλημμυρίζει την ψυχή του ανθρώπου με την ουράνια χαρά και φυσικά στη θετική ανταπόκριση του ανθρώπου στη δωρεάν αυτή του Θεου!
Σημειώνουμε ότι το παρακάτω κείμενο της Α’ Ωδής αρχίζει με τη λέξη Χαίρε (=έχε χαρά μεγάλη, Παρθένε Μαρία). Αυτή είναι η πρώτη λέξη την οποία απηύθυνε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στην Παρθένο μεταδίδοντας το μήνυμα της σωτηρίας, το οποίο θα επέλθει με τη γέννηση του Σωτήρα Χριστού. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι και η πρώτη λέξη στην ιστορία του Χριστιανισμού. Επομένως ο Χριστιανισμός είναι η Πίστη της Χαράς. Δεν είναι τυχαίο που σε κάθε έκφανση της ζωής μας χρησιμοποιούμε το Χαίρετε (π.χ. είσοδος διδασκάλου στη τάξη, των φιλοξενουμένων στο σπίτι μας κ.λ.π.). Η αληθινή αυτή χαρά σύμφωνα και πάλι με την Ορθόδοξη πίστη μας έγκειται στην Χάριν του Θεού που πλημμυρίζει την ψυχή του ανθρώπου με την ουράνια χαρά και φυσικά στη θετική ανταπόκριση του ανθρώπου στη δωρεάν αυτή του Θεου!
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΤΑ ΤΡΙΑ ΠΑΡΘΕΝΟΣΗΜΑ ΣΤΟΝ ΧΙΤΩΝΑ
1 Λεπτομέρειες για το Κοντάκιο και τον Κανόνα βρίσκονται
στο εξαίρετο βιβλίο του Καθηγητή Γ. Φίλια, το οποίο φέρει τον τίτλο:
Εισαγωγή στην Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων (Εκδόσεις
Γρηγόρη, Αθήνα 2018).
"ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΒΑΡΝΑΒΑΣ", ΕΠΙΣΗΜΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΕΜΠΤΗ, ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2024, ΤΟΥ 85ου ΤΟΜΟΥ
