Οἱ τρεις Ἱεραρχαι προτυπα ἀντιστασεως

Τῶν Τριῶν Ἰεραρχῶν
Του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνος Καντιώτης

«Ἀντίστητε τῷ διαβόλῳ, καὶ φεύξεται ἀφ᾿ ὑμῶν» (Ἰάκ. 4,7)

Μία λέξι, ἀγαπητοί μου, ποὺ ἀκούγεται πο­λὺ στὸν καιρό μας εἶνε ἡ λέξι ἀντίστασις. Λέγοντας ἀντίστασι ἐννοεῖται ἡ περίοδος ποὺ ἡ πατρίδα μας διατελοῦσε ὑπὸ κατο­χήν. Τότε ἄντρες ποὺ δὲν ὑπέφεραν τὴ σκλαβιὰ ἐγκατέλειψαν τὶς πόλεις, ἀνέβηκαν στὰ βουνὰ καὶ πολέμησαν κατὰ τῶν κατακτητῶν. Αὐτοί, ἀσχέτως παρατάξεως ποὺ ἀνῆκαν, ἐφ᾿ ὅ­σον τὰ ἐλατήριά τους ἦταν ἁγνὰ καὶ ὅ,τι ἔ­καναν προερχόταν ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὴν ἐ­λευ­θερία καὶ τὴν πατρίδα, εἶνε ἄξιοι τιμῆς.

Ἀλλ᾿ ἐγὼ σήμερα, ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψιν τὰ διδάγματα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας, δίδω στὴ λέξι ἀντίστασις ἄλ­λες διαστάσεις. Ἡ ἔννοια τῆς ἀντιστάσεως ἔ­χει βάθος καὶ πλάτος πολὺ μεγαλύτερα. Τί θέ­λω νὰ πῶ· ὅτι δὲν εἶνε μόνο ἡ ἀντίστασι μὲ τὰ ὅπλα. Ὑπάρχει καὶ μία ἀνώτερη ἀντίστασι. Καὶ αὐτὴ εἶνε ἡ ἠθικὴ ἀντίστασι.

Ἠθικὴ ἀντίστασι εἶνε τὸ ὄχι στὸν κόσμο τῆς σκληρότητος καὶ ἀδικίας, ποὺ ἀντιτάσσει ὅ­ποιος ἔχει ἴχνη ἀνθρωπιᾶς καὶ χριστιανοσύνης. Εἶνε τὸ ὄχι ἐναντίον τοῦ κακοῦ, ποὺ δὲν εἶ­νε τόσο ἐξωτερικό – ἐδῶ εἶνε τὸ σφάλμα τῶν πολλῶν. Τὸ κακὸ εἶνε μᾶλλον ἐσωτερικό. Ἔχει τὶς ῥίζες του στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἀπὸ ᾿κεῖ διακλαδίζεται καὶ παρουσι­άζεται στὸν κόσμο ὑπὸ ποικίλες μορφές.
Ἀντίστασις εἶνε τὸ ὄχι στὸν διάβολο, τὸ ὄχι ποὺ τοῦ φωνάζει ἡ ψυχὴ ὅσες φορὲς αὐτὸς προσπαθεῖ νὰ εἰσχωρήσῃ ἐντός της καὶ νὰ κάνῃ κατοχή, τὸ ὄχι ποὺ προβάλλει στοὺς πει­ρασμοὺς τῆς ζωῆς. Τὸ ὄχι αὐτὸ τὸ εἶπε πρῶ­τος ὁ Κύριός μας, ὅταν στὴν ἔρημο δέχθηκε τοὺς πειρασμοὺς τοῦ σατανᾶ.
Μιμητὴς τοῦ Κυρίου καὶ ἥρωας ἀντιστάσεως, ὑπὸ τὴν εὐγενεστέρα ἔννοια, εἶνε ὅποιος λέει ὄχι στὸν ἑαυτό του. Μέσα στὸν ἄν­θρω­­πο παλεύουν δύο, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦ­λος κ᾽ ἔπειτα ὁ Σαίξπηρ. Ἐξέτασε τὸν ἑαυτό σου, «γνῶθι σαυτόν», καὶ θ᾿ ἀντιληφθῇς, ὅτι μέσα μας ὑπάρχει ἕνα κτῆνος, ποὺ ζητάει νὰ σὲ ῥί­ξῃ στὴν ἄβυσσο, ἀλλ᾿ ὑπάρχει καὶ ἕνας ἄγγελος, ποὺ προσπαθεῖ νὰ σὲ ὑψώσῃ μέχρι τὰ ἄστρα.
Ἥρωας λοιπὸν ἀντιστάσεως εἶνε αὐτὸς ποὺ πολεμάει καὶ νικᾷ τὸ κακὸ μέσα στὸ στίβο τῆς καρδιᾶς, ἐκεῖ ποὺ διεξάγονται οἱ σφοδρότερες μάχες. Τί νὰ σὲ κάνω; μπορεῖ νὰ γίνῃς καὶ μέγας Ἀλέξανδρος, κυρίαρχος ὅλης τῆς γῆς· τί μὲ τοῦτο; Ὁ ἀήττητος αὐτὸς ἀπὸ τοὺς ἐξωτερικοὺς ἐχθροὺς νικήθηκε ἀπὸ τὸν ἑαυτό του· σ᾿ ἕνα φαγοπότι μέθυσε· καὶ πάνω στὴ μέθη – τί ἔκανε; σκότωσε τὸν καλύτερό του φίλο, τὸν Κλεῖτο, ἐκεῖνον ποὺ τοῦ εἶχε σώσει τὴ ζωὴ στὴ μάχη τοῦ Γρανικοῦ.
Νά λοιπὸν ὅτι ἡ ἀντίστασι εἶνε κάτι ἀνώτερο. Δὲν εἶνε ἁπλῶς νὰ πάρῃς τὰ ὅπλα νὰ βγῇς στὸ βουνό. Εἶνε, νὰ πολεμήσῃς τὰ πάθη σου. Νὰ μὴν εἶσαι δοῦλος τῶν χρημάτων, τῶν ἡδονῶν καὶ τῆς δόξης· νὰ μὴν εἶσαι ὑποχείριο τοῦ πλού­του, τῆς σάρκας, τῆς ματαιοδοξίας.
Ὑπὸ τὴν ἔννοια αὐτὴ ἥρωες ἀντιστάσεως ὑπῆρξαν οἱ Τρεῖς μεγάλοι Ἱεράρχαι, τοὺς ὁ­ποίους ἑορτάζουμε σήμερα.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι πολέμησαν τὸν παλαιό, τὸν σαρκικὸ ἄνθρωπο. Ἀσκήθηκαν σὲ πνευμα­τικὰ γήπεδα καὶ γυμναστήρια, ὅπως ἦταν τότε τὰ μοναστήρια. Νίκησαν τὸν πλοῦτο, τὴν ὕ­λη, τὴ σάρκα, τοὺς αἰσχροὺς ἔρωτες. Ἔγιναν ἐπίγειοι ἄγγελοι. Καὶ ἔτσι πλέον ὡπλισμέ­νοι, πάνοπλοι, κατῆλθαν σὲ ἡρωικοὺς ἀγῶ­νες. Τρία περιστατικὰ ἀπὸ τὴ ζωή τους θ᾿ ἀνα­φέρω, ἕνα γιὰ τὸν καθένα, γιὰ νὰ φανῇ ὅτι ἀ­ξίως ὀνομάζονται ἄνδρες ἀντιστάσεως.

* * *

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔζησε τὴν ἐποχὴ τοῦ βασιλέως Οὐάλη (364-378 μ.Χ.), ποὺ ἦταν τυραννικὸς καὶ βάναυσος. Τὸ χειρότερο ὅμως ἦταν ὅτι προσχώρησε στὸν ἀρειανισμό, στὴν αἵρεσι ποὺ ἠρνεῖτο τὴ θεότητα τοῦ Κυρίου ἡ­μῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μὲ διάταγμά του ὁ ἀρεια­νισμὸς ἀναγνωριζόταν ὡς ἐπίσημη θρησκεία τοῦ κράτους. Καὶ εἶχε τὴν ἀξίωσι ὅλοι οἱ ἐπίσκοποι νὰ πειθαρχήσουν. Ἀντιπρόσωποί του στρατηγοὶ πήγαιναν ἀπὸ μητρόπολι σὲ μητρό­πολι, καὶ οἱ ἐπίσκοποι ὑποχωροῦσαν καὶ ὑπέγραφαν τὸ διάταγμα.
Ἕνας ἀντιπρόσωπός του, ὁ Μόδεστος, πῆ­γε στὴν Καισάρεια, στὴν ἐπισκοπὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, καὶ βγάζει τὸ διάταγμα, στὸ ὁ­ποῖο ἀπὸ φόβο εἶχαν ὑπογράψει πλῆθος ἐπίσκοποι. –Θὰ ὑπογράψῃς, τοῦ λέει, κ᾿ ἐσύ; –Ὄ­χι. –Δὲν φοβᾶσαι τὸ βασιλιᾶ; –Τί μπορεῖ νὰ μοῦ κάνῃ; –Ἕνα ἀπὸ τὰ τόσα κακά, ποὺ ἔχει στὸ χέ­ρι του. –Ποιά κακά; –Δήμευσι περιουσίας, ἐξ­ορία, μαρτύρια, θάνατο… Τοῦ ἀπαντᾷ ὁ Βασί­λειος· –Μὲ ἀπειλεῖτε μὲ δήμευσι; ἐγὼ δὲν ἔ­χω τίποτε ἄλλο παρὰ ἕνα ῥάσο καὶ λίγα βιβλία. Θὰ μὲ πᾶτε ἐξορία; «τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς» (Ψαλμ. 23,1). Μαρτύρια; δὲν θὰ προλάβετε, τὸ σῶμα μου δὲν ἀντέχει. Θὰ μὲ θανατώσετε; ἔλα, θάνατε, νὰ μὲ πᾷς συντομώ­τερα στὸν οὐρανό… Ἔμεινε κατάπληκτος ὁ Μόδεστος· –Τέτοιο πρᾶγμα δὲν ἄκουσα ἀπὸ κανένα ἐπίσκοπο. Τοῦ ἀπαντᾷ ὁ ἅγιος, ὄχι ἀ­πὸ ἐγωισμὸ ἀλλὰ μὲ παρρησία· –Φαίνεται ὣς τώρα δὲν συνάντησες ἐπίσκοπο· ἂν συναν­τοῦ­σες, ἔτσι θὰ σοῦ ἀπαντοῦσε.
Ἥρωας ἀντιστάσεως καὶ ὁ Γρηγόριος ὁ Θεο­λόγος. Ἔζησε καὶ αὐτὸς ὅταν κυριαρχοῦσε τὸ δόγμα τοῦ Ἀρείου. Ὅλοι οἱ ναοὶ τῆς Κωνσταν­τινουπόλεως ἦταν ἀρειανικοί· μόνο μιὰ μικρὴ ἐκ­κλησία, τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, ἀνῆκε στοὺς ὀρθοδόξους. Ἐκεῖ λειτουργοῦσε ὁ ἅγιος. Καὶ ἐκεῖ λοιπὸν μαζεύτηκαν οἱ ἐχθροὶ νὰ τὸν σκοτώσουν μὲ πέτρες. Καὶ δὲν ὑποχώρησε, ἀλλ᾿ ἐξεφώνησε τοὺς περιφήμους θεολογικοὺς λό­γους του ὑπὲρ τῆς ἁγίας Τριάδος.
Ἀλλὰ τί νὰ ποῦμε γιὰ τὸν τρίτο, τὸν Ἰωάννη τὸ Χρυσόστομο; Ἔζησε ὅταν στὴν αὐλὴ τῶν βα­σιλέων Ἀρκαδίου καὶ Εὐδοξίας κυριαρχοῦ­σαν κόλακες (383-395-408 μ.Χ.). Καὶ αὐτὸς ἤλεγ­ξε τὸ βασιλιᾶ, τὴ βασίλισσα καὶ τρεῖς πανίσχυρες γυ­ναῖκες. Τὸ ἀποτέλεσμα; Ἐκθρονίστηκε καὶ ἐξω­ρίστηκε πεντακόσα χιλιόμετρα μακριά. Πέθανε στὰ Κόμανα τῆς Ἀρμενίας κλείνοντας τὴ ζωή του μὲ τὰ λόγια «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκα».

* * *

Αὐτοί ἦταν ἥρωες ἀληθινῆς ἀντιστάσεως· ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ ὠνομάστηκαν ἀντιστασιακοὶ σφάζοντας ἀνθρώπους καὶ καίγοντας χωριὰ ἢ διασκεδάζοντας μὲ ὄργια πάνω στὰ βουνά. Ψεύτικη αὐτὴ ἡ ἀντίστασι. Τιμῶ τοὺς ἥρωες τῆς ἀντιστάσεως· γιατὶ κ᾿ ἐγὼ εἶμαι ἀπὸ τοὺς ἀντιστασιακοὺς μέσα στὴν Κοζάνη μὲ κίνδυνο τῆς ζωῆς μου. Ἀλλ᾿ ὅπως ὑπάρχουν νομίσματα γνήσια καὶ κάλπικα, ἔτσι ὑπάρχει καὶ ἀντίστασι γνησία χριστιανικὴ ἐθνική, καὶ ἀντίστασι ψεύτικη.
Καὶ μία διευκρίνησι. Ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἥρωες ἀντιστάσεως, δὲν ἐννοοῦμε ἀναρχικούς· κά­θε ἄλλο. Ἄλλο ἀναρχία, ἄλλο ἀντίστασι. Οἱ ἥ­ρωες αὐτοὶ δὲν ἦταν ἐναντίον τῶν ἀρχῶν. Ἦ­ταν πειθαρχικοί. Ἀλλὰ πίστευαν, ὅτι ἡ ἐπίγεια ἐξουσία δὲν εἶνε ἀπόλυτη. Πέρα ἀπὸ τὴν ἀν­θρώ­πινη ἐξουσία ὑπάρχει ἄλλη ἀνώτερη· ἡ ἐξ­ουσία τοῦ Θεοῦ, ἡ φωνὴ τῆς συνειδήσεως. Κι ὅταν ἡ κοσμικὴ ἐξουσία κάνῃ κατάχρησι, τότε πλέον ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶνε ὑποχρεωμένος νὰ ὑπακούσῃ. Καὶ ἐδῶ εἶνε ὁ ἡρωισμός· νὰ ἀντιτάσσεσαι σ᾿ ἕνα κράτος πανίσχυρο, ποὺ ζητάει νὰ παραβιάσῃ τὴ συνείδησί σου.
Κ᾿ ἐπειδὴ σήμερα εἶνε καὶ σχολικὴ ἑορτή, ἀπευθύνομαι πρὸς τοὺς μαθητὰς καὶ λέω·
Ἀγαπητά μου παιδιά, ὑπακούετε. Χωρὶς ὑ­πα­κοὴ δὲν ὑπάρχει πειθαρχία καὶ πρόοδος. Ἀλλ᾿ ἐὰν βρεθῇ ἐξουσία ἀνθρώπινη καὶ ζητή­σῃ νὰ παραβιάσῃ τὰ αἰσθήματά σας τὰ ἑλληνικὰ καὶ χριστιανικά, τότε ἀντισταθῆτε. Μιμη­θῆτε τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας. Θυμηθῆτε καὶ τὴν Ἀντιγόνη τοῦ Σοφοκλέους· ὅταν ὁ Κρέων ἔ­βγαλε διαταγὴ παράνομη καὶ ἀσεβῆ, νὰ μὴ θά­ψῃ τὸ σῶμα τοῦ ἀδελφοῦ της, τί τοῦ εἶπε· Ὑ­πακούω σ᾿ ἐσένα, ἀλλὰ παραπάνω ἀπὸ σένα ὑ­πακούω στὸ Θεό! Ὑπάρχουν στι­γμές τραγι­κὲς – ἐκεῖ φαίνεται ὁ ἄνθρωπος. «Πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις» (Πράξ. 5,29).
Ὑπόδειγμα εὐγενοῦς καὶ ὑψηλῆς ἀντιστάσεως ὑπῆρξαν, ἀγαπητοί μου, οἱ Τρεῖς Ἱεράρ­χαι. Ἐπιτρέψτε μου νὰ ὑπενθυμίσω στὴν ἀγάπη σας, ὅτι τὴ γραμμὴ τῶν πατέρων τηρεῖ καὶ ὁ ὑποφαινόμενος. Μὲ ἠλεκτρίζει τὸ παράδει­γμά τους. Ὑπακούω σὲ ἀρχὲς καὶ ἐξουσίες. Ἀλ­λ᾿ ὅταν ἡ πολιτεία –ὁποιοδήποτε σχῆμα καὶ ἂν ἔχῃ– ἐπεμβαίνῃ στὰ ἐσωτερικὰ τῆς Ἐκκλη­σίας καὶ θέλῃ νὰ ῥυθμίσῃ ἐκκλησιαστικὰ πρά­γματα, τότε πλέον προβάλλω τὸ «ὄχι». Καὶ τὸ «ὄχι» τὸ εἶπα πολλὲς φορές. Μένω ἀνυποχώρητος. Δὲν μὲ νοιάζει, ἀδιαφορῶ γιὰ τὶς συνέ­πειες. Καὶ θέλω νὰ πιστεύω, ὅτι σ᾿ αὐτὸ τὸν ἡ­ρωικὸ ἀγῶνα, ποὺ διεξάγει ὁ ἐπίσκοπος στὰ ἔ­σχατα τῆς ζωῆς του ὑπερασπίζοντας ὅ,τι τίμιο ὅ,τι ἱερὸ ὅ,τι ὑψηλὸ ὅ,τι ἅγιο ἔχει ἡ πατρίδα, ὅλος ὁ εὐγενὴς λαὸς εἶνε κοντά μου.
Εἴθε ὁ Θεὸς διὰ πρεσβειῶν τῶν τριῶν τούτων ἡρώων τῆς ἀντιστάσεως νὰ ἐνισχύσῃ ὅ­λους μας στὸ ἱερὸ καθῆκον· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 30-1-1983 μὲ ἄλλο τίτλο. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 30-1-2005, ἐπανέκδοσις 30-11-2023.

https://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=107798#more-107798