«…Και ἐπι γης ειρηνη…»

Ἡ Γέννησις τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ

Οἱ λέξεις αὐτές, ἀγαπητοί μου, οἱ τέσσερις αὐτὲς λέξεις, εἶνε τμῆμα τοῦ ὕμνου, ποὺ ἔψαλλαν τὴ νύχτα τῶν Χριστουγέννων τὰ σμή­νη τῶν ἀγγέλων. Πέρασαν τόσοι αἰῶνες, καὶ ὁ ὕμνος αὐτὸς ἐξακολουθεῖ νὰ συγκινῇ τὰ μύ­χια τῶν ἀνθρωπίνων καρδιῶν, ὅσων τοὐ­λά­χιστον πιστεύουν στὸν Ἐμμανουήλ. «Δόξα ἐν ὑ­ψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀν­θρώ­ποις εὐδοκία» (Λουκ. 2,14), ψάλλουν οἱ ἄγγελοι, ψάλλουν οἱ ἄνθρωποι, ψάλλουμε κ᾿ ἐ­μεῖς.

Θὰ ἐπιχειρήσουμε νὰ ψελλίσουμε κ᾽ ἐμεῖς σήμερα λίγες λέξεις ἑρμηνεύοντας τὸν ἀγγελικὸ αὐτὸν ὕμνο.
Ἀλλὰ προτοῦ νὰ εἰσέλθουμε στὴν ἑρμηνεία, θὰ κάνω –γιὰ πρώτη φορά–, μία γραμμα­τικὴ ἢ μᾶλλον συντακτικὴ παρατήρησι. Ποιά παρατήρησι; Ὅσοι πῆγαν στὸ σχολεῖο ξέρουν, ὅτι πρότασις λέγεται τὸ τμῆμα ἐκεῖνο τοῦ λόγου ποὺ περιέχει ἕνα ὡλοκληρωμένο νόημα. Ἡ πρότασις, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ὑποκείμενο ἢ καὶ τὸ ἀντικείμενο, ἔχει ἀπαραιτήτως ῥῆ­μα. Παραδείγματος χάριν· «Σήμερα εἶνε Χριστούγεννα». Ὑπάρχει τὸ ῥῆμα, τὸ «εἶνε». Μποροῦ­με νὰ τὸ παραλείψουμε· νὰ ποῦμε «Σήμερα Χριστούγεννα». Τότε ὅμως ὑπονοεῖται ὁπωσδήποτε ῥῆμα, τὸ «εἶνε». Ἐδῶ λοιπόν, στὸ μήνυμα τῶν ἀγγέλων, ποὺ εἶνε κι αὐτὸ μία πρότασις, «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰ­ρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία», ποῦ εἶνε τὸ ῥῆ­μα;

Δὲν ὑπάρχει ῥῆμα. Ὑπονοεῖται τὸ ῥῆ­μα. Ποιό ῥῆμα ἆραγε νὰ ἐννοῆται; Ἐδῶ οἱ φιλόλογοι διαφωνοῦν. Ἄλλοι ὡς ῥῆμα ἐννοοῦν τὸ «ἐστί» (=εἶνε). Ἄλλοι θέτουν τὸ «ἔσται» (=θὰ εἶνε). Καὶ ἄλλοι θέτουν τὸ «εἴη» (=εἴθε νὰ εἶνε). Τὸ «ἐστί» εἶνε σὲ χρόνο ἐνεστῶτα, λέει δηλαδὴ ὅτι οἱ ἄγγελοι τώρα δοξάζουν «ἐν ὑψίστοις» τὸ Θεό, τώρα ἐπικρατεῖ «ἐπὶ γῆς εἰρήνη», καὶ τώρα ὑπάρχει «ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». Τὸ «ἔσται» εἶνε σὲ χρόνο μέλλοντα, μᾶς πηγαίνει στὸ μέλλον, καὶ ἐννοεῖ ὅτι αὐτὰ θὰ γίνουν ἀργότερα. Τὸ «εἴη» πάλι εἶνε ἁπλῶς μιὰ εὐχή· μακάρι, λέει, νὰ γίνουν αὐτὰ κάποτε. Ποιά ἀπὸ τὶς τρεῖς ἑρμηνεῖες νὰ δεχθοῦμε; Δὲν πρόκειται βέβαια ἐ­δῶ μ᾿ αὐτὰ νὰ κάνουμε φιλολογικὸ σεμινάριο, οὔτε ἱερατικὴ καὶ θεολογικὴ σχολή. Ἀλλὰ κάνω, γιὰ πρώτη φορά, αὐτὴ τὴ συντακτικὴ παρατήρησι, διότι ἔχει σημασία.
Ἐμεῖς παραδεχόμαστε τὴν πρώτη ἑρμηνεία. Συμφωνοῦμε μ᾿ ἐκείνους τοὺς θεολόγους καὶ πατέρας καὶ διδασκάλους τῆς Ἐκ­κλησίας ποὺ θέτουν στὴν πρότασι αὐτὴ τοῦ ἀγγελικοῦ μηνύματος τὸ ῥῆμα «ἐστί» (=εἶνε, ὑπάρχει). Τὸ «ἔσται» (=θὰ εἶνε) καὶ τὸ «εἴη» (=εἴθε νὰ εἶνε) ἁρμόζουν μᾶλλον στὰ χείλη τῶν Ἰουδαίων, ποὺ μέχρι σήμερα περιμένουν ἀκόμα τὸ Μεσσία. Ποιά εἶνε ἡ διαφορά μας μὲ τοὺς Ἰουδαίους; Ἐμεῖς λέμε «ἦρθε», οἱ Ἰ­ου­δαῖοι λένε «θὰ ἔρθῃ». Γι᾿ αὐτὸ ἐμεῖς δεχόμαστε τὸ «ἐστί». Παραδεχόμαστε δηλαδὴ ὡς ἱστορικὸ γεγονὸς παγκοσμίου ἀκτινοβολίας, ὅτι ὁ Κύριος ἦρθε ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἡ γέννησίς του δημιούργησε νέα κατάστασι, μέσα στὴν ὁποία βρίσκονται καὶ τὰ τρία· καὶ τὸ «Δό­ξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ», καὶ τὸ «καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη», καὶ τὸ «ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».
Σᾶς παρακαλῶ νὰ προσέξουμε τὰ τρία αὐ­τὰ μέρη τοῦ ὕμνου, καὶ ἰδιαιτέρως νὰ προσέξουμε τὸ δεύτερο.

* * *

Λοιπόν, «Δόξα (ἐννοεῖται ὑπάρχει) ἐν ὑψίστοις Θεῷ». Τώρα δοξάζεται ὁ ἐν Τριάδι Θεός. Γιατί δοξάζεται; Διότι ὁ Χριστὸς μὲ τὴ γέννησί του σάρωσε ὅλα τὰ εἴδωλα τοῦ ἀρ­χαίου κό­σμου· καὶ στὴν Ἀθήνα, ὅπου ὑπῆρχε ὁ βω­μὸς ἐκεῖνος μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «ἀγνώστῳ Θεῷ» (Πράξ. 17,23), ὁ Χριστὸς ἔγραψε, ὅτι ὑπάρχει ὁ «ἐν ὑψίστοις» Τριαδικὸς Θεός.
Τὸ «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ» ὑπάρχει, εἶνε γεγονός. Ὑπάρχει ἐπίσης καὶ εἶνε γεγονὸς τὸ «ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». Διότι «εὐδοκία» θὰ πῇ ἐκδήλωσι ἀγάπης καὶ ἐνδιαφέροντος. Καὶ ὁ Θεὸς εἶνε γεμᾶτος ἀγάπη καὶ στοργή. Ἀμέτρητες εἶνε οἱ ἀποδείξεις. Παραδείγματος χά­ριν· ὅτι ὁ κόσμος αὐτὸς δὲν εἶνε ἕνα τυχαῖο δημιούργημα, δὲν εἶνε παίγνιο σκοτεινῶν δυνάμεων· εἶνε ἀντικείμενο τῆς θείας προνοίας· ὅτι ὑπάρχει φιλόστοργος Πατέρας ποὺ ἐν­διαφέρεται γιὰ ὅλα τὰ πλάσματά του· καὶ ἡ μεγαλύτερη ἀπόδειξις ὅτι ὁ Θεὸς ἀγαπᾷ τὸν ἄν­θρωπο, τὸ ζενὶθ καὶ ἡ ἀποκορύφωσι τῆς ἀ­γάπης του, εἶνε ὅτι ἦρθε ὁ Χριστὸς στὸν κόσμο. «Δόξα», λοιπόν, «ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ…, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».
Καλὰ αὐτὰ τὰ δυό· ὑπάρχουν. Ἐκεῖ ὅμως ποὺ σκοντάφτουμε εἶνε ἐκεῖνο τὸ «καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη». Ποῦ εἶνε ἡ εἰρήνη; σοῦ λένε. Καὶ κατηγοροῦν τὸ χριστιανισμὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία.
–Εἴδαμε δυὸ παγκοσμίους πολέμους, λένε, μὲ ἐ­ρείπια κ᾿ ἑκατομμύρια νεκροὺς καὶ τραυματί­ες. Καὶ ἡ ἀνθρωπότης πάει πάλι γιὰ τρίτο παγ­κόσμιο πόλεμο. Κ᾿ ἐνῷ ἐδῶ γιορτάζουμε Χριστού­γεννα, κάτω στὴ Βηθλεὲμ οἱ ἄνθρωποι ζοῦν μὲ τὸ φόβο ἐκρήξεως βομβῶν. Οὔτε ἐ­κεῖ δὲν ἀκούγεται τὸ «καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη». Λοιπόν, ποῦ εἶνε αὐτὴ ἡ εἰρήνη; Ψέμα εἶνε, ἀπάτη εἶνε;…
Παρακαλῶ ἂς προσέξουμε. Δὲν εἶνε ἀπάτη καὶ ψέμα. Ὑπάρχει εἰρήνη. Ποῦ ὑπάρχει; στὰ Ἡνωμένα Ἔθνη, στὰ οἰκονομικὰ καὶ στρατιωτικὰ συγκροτήματα; Ὄχι ἐκεῖ, ἀλλὰ στὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. Ποιῶν; τῶν ὑλιστῶν καὶ ἐ­πικουρείων, τῶν ἀθέων καὶ ἀπίστων; Ὄχι. Ἐ­κεῖ δὲν ὑπάρχει εἰρήνη· ὑπάρχει μαύρη θάλασσα. Ποῦ ὑπάρχει ἡ εἰρήνη; Ἐμένα ρωτᾶτε;
Διαβάστε, ὅσοι μπορεῖτε, τὰ θαυμάσια χριστο­υγεννιάτικα διηγήματα τοῦ Παπαδιαμάν­τη, τοῦ ἐμπνευσμένου αὐτοῦ πεζογράφου. Τὶς μέρες αὐτὲς ὁ Παπαδιαμάντης σιχαινόταν τὴν Ἀθήνα κ᾿ ἔφευγε. Πήγαινε στὸ νησάκι του· ἐκεῖ, κοντὰ στοὺς τσοπαναραίους στὶς στάνες, ἔκανε Χριστούγεννα. Καὶ ἔλεγε, ὅτι μέσα στὴν καρδιὰ τῶν βοσκῶν, ἐκεῖ ἀληθινὰ «Χριστὸς γεννᾶται».
Λοιπόν, ὑπάρχει ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ. Ὑ­πάρχει στὶς καρδιὲς τῶν ἀκάκων, τῶν ταπει­νῶν καὶ καταφρονεμένων· στὶς καρδιὲς ἐκείνων ποὺ μοιάζουν μὲ τοὺς βοσκοὺς καὶ τοὺς μάγους. Ἐκεῖ ὑπάρχει ἡ εἰρήνη.
–Μά, θὰ μοῦ πῆτε, αὐτοὶ ζοῦν ἐκτὸς τοῦ κό­σμου; Δὲν τοὺς πλήττει αὐτοὺς ἡ συμφορά;
Τοὺς πλήττει ἀσφαλῶς. Διότι ἡ συμφορὰ εἶνε παγκόσμια. Τοὺς πλήττουν καὶ αὐτοὺς οἰ­­κογενειακὰ δράματα, ἀσθένειες, ὁ θάνατος. Τοὺς πλήττει κι αὐτοὺς προπαντὸς ἡ ἁ­μαρτία. Ἀλλὰ τί συμβαίνει μ᾿ αὐτούς; Συμβαίνει, ὅπως εἶπε κάποιος φιλόσοφος, ὅ,τι συμβαίνει στὸν Ἀτλαντικὸ ὠκεανό. Βλέπετε τὴ θάλασσα νὰ σηκώνῃ κύματα πελώρια. Ἀλ­λὰ τὰ κύματα αὐτὰ εἶνε ἐπιφανειακά. Ἐὰν κατεβῆτε εἴκοσι – τριάντα μέτρα κάτω ἀ­πὸ τὴν ἐ­­πιφάνεια, ἐκεῖ ἡ θάλασσα εἶνε γαλήνια. Ἀπέραντη γαλήνη ἐπικρατεῖ. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ. Ἐπιφανειακῶς ταράζεται κι αὐτός, ὅπως καὶ ὁ Χριστὸς στὴ Γεθ­σημανῆ, ἀλλὰ μέσα στὰ βάθη τῆς καρδίας του ὑ­πάρχει γαλήνη. «Εἰρήνη πολλὴ τοῖς ἀγαπῶσι τὸν νόμον σου», λέει το Ψαλτήρι (118,165).

* * *

Ὑπάρχει λοιπὸν ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ. Ὑ­πάρχει σὲ ἄτομα, ὑπάρχει σὲ ὡρισμένα ἔθνη. Ἀλλὰ στὸν κόσμο ὡς σύνολο; Ἐκεῖ ὄχι δυσ­τυχῶς. Βρισκόμαστε μακριὰ ἀκόμη. Θὰ περά­σῃ πολλὲς δοκιμασίες ἡ ἀνθρωπότης γιὰ νὰ φτάσῃ ἐκεῖ. Ἀλλὰ εἶνε βέβαιο, ὅτι στὸ τέλος θὰ ἔρθῃ ἡ μακαρία ἐκείνη ἐποχή. Σήμερα τόν­νοι ἀτσάλι γίνονται κανόνια, πύραυλοι καὶ ἄλ­λα φονικὰ ὅπλα. Τὸ ἀτσάλι ὅμως αὐτό, σύμ­φωνα μὲ μία ἀρχαία προφητεία, κάποτε θὰ γί­νῃ ὄργανο γιὰ εἰρηνικὴ ζωή, θὰ γίνῃ γεωργικὰ ἐργαλεῖα, ἄροτρα καὶ δρεπάνια (σήμερα νὰ ποῦμε τρακτέρ) γιὰ τὴν καλλιέργεια τῆς γῆς (βλ. Ἠσ. 2,4). Εἰρήνη θὰ βασιλεύῃ. Τὰ τρομερὰ φονι­κὰ ὅπλα, ποὺ ἔχει σήμερα ἡ ἀνθρωπότης στὶς ἀποθῆκες της, θὰ καταργηθοῦν, θά ᾽νε ἄ­χρη­στα. Τὰ ὁπλοστάσια Ἀνατολῆς καὶ Δύσε­ως, σπήλαια ὁλόκληρα, θὰ ἔρθῃ μέρα ποὺ θὰ μποῦνε σ᾿ ἕνα μουσεῖο μὲ ἐπιγραφή· «Κάποτε μὲ τὰ ὅπλα αὐτὰ σκοτώνονταν οἱ ἄνθρωποι». Ὑπάρχει λοιπόν, ναί, καὶ θὰ ἐπικρατήσῃ πλήρως ἐν καιρῷ «καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη».
Ὦ Χριστέ μου, ποιά εἶνε ἡ ζωή μας χωρὶς ἐσένα; Καὶ πῶς ἡ ζωὴ ἀλλάζει κοντά σου!
Πονεμένοι καὶ δυστυχισμένοι ἄνθρωποι, φτωχοὶ καὶ πλούσιοι ὅλης τῆς γῆς! Δὲν ὑπάρχει κάτω ἀπὸ τὸν ἥλιο ἄλλο γεγονὸς πιὸ μεγάλο ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι γεννήθηκε ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου. Καὶ ὅπως εἶπε κ᾿ ἕνας ὀρθολογιστής, ἐὰν καὶ σὲ ἄλλα ἄστρα ὑπάρχουν λογικὰ ὄντα, δὲν μποροῦν νὰ ἔχουν ἄλλη θρη­σκεία ἀνώτερη ἀπὸ αὐτὴ ποὺ δίδαξε ὁ Χριστός. Γι᾿ αὐτὸ θὰ ἔρθῃ ἡμέρα, ποὺ ὄχι μόνο ὡς ἄτομα, ὄχι μόνο ὡς λαοί, ἀλλὰ καὶ ὡς παν­ανθρώπινη κοινωνία, ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα, θὰ ψάλλουμε σὲ παγκόσμια κλίμακα· «Δόξα ἐν ὑ­ψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία»· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης, τὴν Τετάρτη 25-12-1974. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 26-12-2001, ἐπανέκδοσις 7-11-2023.

https://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=107189#more-107189