Γράφει ἡ Δρ. Μαρία – Ἐλευθερία Γ. Γιατράκου
4ον
Το 1ον ΕΔΩ
το 2ον ΕΔΩ
το 3ον ΕΔΩ
το 5ον ΕΔΩ
«Μετὰ σεβασμοῦ ἀσπάζομαι τὴν δεξιάν σας καὶ μένω εὐπειθέστατος υἱός σας
Παῦλος Μελᾶς»[23].
Τὰ πέντε χρόνια τῆς φοίτησής του στὴ Σχολὴ περνοῦν. Ἔρχεται ἡ ὥρα νὰ παραδώσει τὸν ὁπλισμό του καὶ νὰ ἀποφοιτήσει. Βγαίνει τὸν Αὔγουστο τοῦ 1891 ἀνθυπολοχαγὸς τοῦ πυροβολικοῦ. Τὸ 1892 νυμφεύθηκε τὴν Ναταλία θυγατέρα Στεφάνου Δραγούμη, ἡ ὁποία τοῦ στάθηκε ὡς πολύτιμη συνεργάτης του.
Ὁ Παῦλος Μελὰς (Μασσαλία 1870 – Σιάτιστα (σημ. Μελᾶς) Καστοριᾶς, 1904), ὑπῆρξε ὁ πρωτοπόρος μακεδονομάχος, ὁ ἐμψυχωτὴς καὶ τὸ σύμβολο τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα[24] καὶ διέπρεψε μὲ τὸ ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, τὰ ὀνόματα τῶν δύο παιδιῶν του.
Ὁ ἀγώνας γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τοὺς Τούρκους κατέληξε στὸ τέλος τοῦ 19ου αἰώνα σὲ ἀγῶνα κατὰ τῶν Βουλγάρων ποὺ θέλησαν νὰ ἐπικρατήσουν, ἀρχικὰ μὲ προπαγάνδα καὶ προσηλυτισμὸ καὶ μὲ τὴ βία ἀργότερα.
Τὰ ἑλληνικὰ ἀντάρτικα σώματα κάτω ἀπὸ τὴ διοίκηση ἀξιωματικῶν καὶ ἐντοπίων ἀρχηγῶν μὲ ἐθελοντὲς ἀπὸ ὅλα τὰ διαμερίσματα τῆς Ἑλλάδας καὶ τὸν ἀλύτρωτο ἑλληνισμὸ ἔκαναν τὸν πληθυσμὸ τῆς Μακεδονίας ν’ ἀναθαρρήσει καὶ νὰ ἀντισταθεῖ στὶς ἔνοπλες καὶ καλὰ ὀργανωμένες βουλγαρικὲς ὁμάδες κομιτατζήδων ποὺ τὸν τρομοκρατοῦσαν[25]. Γιὰ τὴν ἄμυνα τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Μακεδονίας συνεργάστηκαν πανελλήνιες ὀργανώσεις καὶ τοπικὲς ἐθνικὲς ἐπιτροπές. Τὸ συντονισμὸ τοῦ ἀγώνα ἀνέλαβαν τὸ Προξενεῖο Θεσσαλονίκης καὶ τὰ ἄλλα προξενεῖα τῆς Μακεδονίας. Σημαντικὸ ρόλο ἔπαιξαν ἡ Μεγάλη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μὲ τὶς Μητροπόλεις της καὶ οἱ Ἑλληνικὲς Κοινότητες μὲ τὰ Σχολεῖα τους, προκειμένου νὰ διασφαλισθεῖ ἡ ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας.
Ὁ Μακεδονικὸς Ἀγώνας εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ ἀναχαιτισθεῖ ἡ βουλγαρικὴ ἀπειλὴ καὶ ἔτσι προετοιμάσθηκε ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας, ποὺ ὁλοκληρώθηκε μὲ τοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους (1912 – 1913).
Ὡς γνωστόν, ἡ Μακεδονία ἀποτελοῦσε τμῆμα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας κι’ ἦταν χωρισμένη σὲ τρία βιλαέτια: τῆς Θεσσαλονίκης, τοῦ Μοναστηρίου καὶ τμῆμα τοῦ Κοσσυφοπεδίου. Σ’ αὐτὸ τὸ γεωγραφικὸ χῶρο, ἐπὶ αἰῶνες ὕστερα ἀπὸ πληθυσμιακὲς μετακινήσεις καὶ ἐγκαταστάσεις συμβιοῦσαν Ἕλληνες, Τοῦρκοι καὶ Βούλγαροι, κάτω ἀπὸ τὴν ὀθωμανικὴ κυριαρχία! Ἀπὸ τὸ 1872, ὕστερα ἀπὸ τὸ Σχίσμα, οἱ Τοῦρκοι ἔδωσαν τὸ δικαίωμα στὴ βουλγαρικὴ ἐξαρχία νὰ ἐπεκταθεῖ σὲ ἀρκετὰ μεγάλη περιοχή. Βούλγαροι παπάδες καὶ δάσκαλοι τοποθετοῦνται σὲ κάθε χωριὸ καὶ τὰ ἀστικὰ κέντρα τῆς Μακεδονίας καὶ ἀρχίζει συστηματικὰ ἡ διάδοση τῆς βουλγαρικῆς ἐθνικῆς ἰδέας. Ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀποτυχία γιὰ τὴ δημιουργία τῆς μεγάλης Βουλγαρίας τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τὸ 1878, ἡ Ἐξαρχία πολλαπλασιάζει τὶς ἐνέργειές της γιὰ τὸν ἐκβουλγαρισμὸ τῆς Μακεδονίας. Ἄλλοτε μὲ κηρύγματα καὶ προσηλυτισμό, ἄλλοτε χρησιμοποιώντας βία, ἀναγκάζουν τὶς κοινότητες νὰ προσχωρήσουν στὴ νέα βουλγαρικὴ ἐθνικὴ θρησκεία. Λεηλατοῦνται ἐκκλησίες καὶ δολοφονοῦνται ἱερεῖς καὶ τὰ σπίτια τους καίγονται.
Παρόλα αὐτὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Μακεδονίας παρέμεινε πιστὸ στὸ Πατριαρχεῖο καὶ στὸν Ἑλληνισμό, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴ γλώσσα ποὺ μιλοῦσε καὶ τὴ βία ποὺ ὑπέστη ἀπὸ τὶς ἔνοπλες δυνάμεις τῶν κομιτατζήδων.
Εὐτυχῶς ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 1900 βρίσκεται στὸν Πατριαρχικὸ θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὁ φωτισμένος Πατριάρχης, Ἰωακεὶμ Γ΄, ὁ ὁποῖος τοποθετεῖ στὴ Μακεδονία νέους, μορφωμένους, δραστήριους, ἱκανοὺς ἱεράρχες. Τὸν Γερμανὸ Καραβαγγέλη στὴν Καστοριά, τὸν Ἰωακεὶμ Φορόπουλο στὸ Μοναστήρι, τὸν Στέφανο Δανιηλίδη στὰ Βοδενά, τὸν Χρυσόστομο Καλαφάτη στὴ Δράμα, τὸν ἔπειτα ἐθνομάρτυρα Σμύρνης[26].
Ὅταν ὑπῆρχαν ἑλληνικὰ σχολεῖα στὴ Μακεδονία στάθηκαν ἡ καλύτερη ἀπόδειξη τῆς ἐθνογραφικῆς σύστασης τοῦ πληθυσμοῦ καὶ ποτὲ δὲν ἀμφισβητήθηκαν. Ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρχαν πυκνὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα, ὁ ἑλληνισμὸς ἦταν ἰσχυρότατος.
Στὰ βόρεια ὑπερίσχυαν τὰ βουλγαρικὰ σχολεῖα, ἐνῷ τὰ ἑλληνικὰ εἶχαν ἀπόλυτη ὑπεροχὴ στὰ νότια. Γύρω στὰ 1900 ὑπῆρχαν πάνω ἀπὸ 1000 ἑλληνικὰ σχολεῖα στὴ Μακεδονία μὲ περισσότερους ἀπὸ 70.000 μαθητές, ἐνῷ στὴν ἴδια ἐποχὴ τὰ βουλγαρικὰ δὲν ὑπερέβαιναν τὰ 500 σὲ σύνολο, 18.000 μαθητὲς στὰ τρία βιλαέτια, Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου καὶ Κοσσόβου[27].
Ὁ Στέφανος Δραγούμης εἶχε τότε ἀναλάβει τὴν πρωτοβουλία δημιουργίας κίνησης στὴ Μακεδονία ἐναντίον τῶν Βουλγάρων[28]. Ὁ σύνδεσμος τοῦ Παύλου Μελᾶ μὲ τὴν οἰκογένεια Δραγούμη ἀποδείχθηκε καθοριστικὸς γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία του.
Καθὼς ὁ ἴδιος ἀνδρώθηκε σὲ περιβάλλον μὲ ἔντονο πατριωτικὸ παλμό, δέχθηκε ἀμέσως τὴν ἐπίδρασή του, ἡ ὁποία τὸν ὁδήγησε στὴν ἀμετάκλητη ἀπόφαση νὰ ἀφιερώσει τὴ ζωή του γιὰ τὴ λύτρωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τὸν ἄμεσον καὶ σοβαρὸν κίνδυνον τοῦ ἐκσλαβισμοῦ, τὸν ὁποῖον διέτρεχε[29]. Θὰ γράψει ὁ Παῦλος Μελᾶς τὸ Σάββατο 21 Αὐγούστου 1904: «Ἀναλαμβάνω αὐτὸν τὸν ἀγῶνα μὲ ὅλην μου τὴν ψυχὴν καὶ μὲ τὴν ἰδέαν ὅτι εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ τὸν ἀναλάβω. Εἶχα καὶ ἔχω ἀκράδαντον τὴν πεποίθησιν ὅτι δυνάμεθα νὰ ἐργασθῶμεν ἐν Μακεδονίᾳ καὶ νὰ σώσωμεν πολλά…»[30]. Λόγια προφητικά. Ὁ Μελᾶς κινήθηκε πρὸς κάθε κατεύθυνση, γιὰ νὰ διαφωτίσει τὴν κυβέρνηση καὶ τὴν κοινὴ γνώμη γιὰ τὴν κατάσταση στὴ Μακεδονία καὶ γιὰ τὴν ἀνάγκη δημιουργίας ἔνοπλης τοπικῆς ἀντίδρασης. Μετὰ τὴν τοποθέτηση τοῦ Ἴωνα Δραγούμη ὡς ὑποπροξένου στὸ Ἑλληνικὸ Προξενεῖο τοῦ Μοναστηριοῦ (Νοέμβριος 1902) καὶ τὴν σύσταση ἀπὸ ἐκεῖνον τῆς μυστικῆς ἀμυντικῆς ὀργάνωσης «Μακεδονικὴ Ἄμυνα» καὶ τὶς ἔντονες ἐκκλήσεις τοῦ Γερμανοῦ Καραβαγγέλη γιὰ ἐνισχύσεις ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν σχεδὸν ταυτόχρονη συγκρότηση τοῦ «Μακεδονικοῦ Κομιτάτου» τῆς Ἀθήνας, ὁ Μελᾶς μερίμνησε μαζὶ μὲ τὸν Κωνσταντῖνο Μαζαράκη καὶ ἄλλους νὰ σταλοῦν (Ἰούλιο 1903) στὴ Δυτικὴ Μακεδονία ὅπλα καὶ οἱ δέκα πρῶτοι Κρητικοὶ Μακεδονομάχοι (Λαμπρινός, Βρανᾶς, Γεώργιος Δικώνυμος, Εὐθύμιος Καούδης κ.ἄ.). Ὁ Παῦλος Μελᾶς ἁγνὸς ἰδεολόγος, εὐαίσθητος πατριώτης, ὁραματιστής, ἔγραφε: «Ποὺ καὶ ποὺ κανένα δάκρυ κι’ ἔπειτα μία Μεγάλη Ἰδέα κι’ ἔτσι στεγνώνει τὸ δάκρυ».
Στὴν Ἀθήνα εἶχαν συγκροτηθεῖ παράλληλα διάφορες ὀργανώσεις γιὰ τὴν ἄμυνα τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Μακεδονίας. Τέτοιες ὀργανώσεις ἦταν ὁ «Κεντρικὸς Μακεδονικὸς Σύλλογος» τῶν ἀδελφῶν Γερογιάννη, ἡ ἑταιρεία «Ὁ Ἑλληνισμὸς» μὲ πρόεδρο τὸν Νεοκλὴ Καζάζη, ἕνας μακεδονικὸς ὅμιλος μὲ τὸν Στ. Δραγούμη καὶ τὸν Μιχ. Μελᾶ καὶ ἡ «Ἐπίκουρος τῶν Μακεδόνων Ἐπιτροπή[31].
Σημειώσεις:
[23] Βλ. σχετικά, Μαραβελέα, Παῦλος Μελᾶς, ἡ ζωή, ἡ δράση καὶ ὁ δοξασμένος θάνατος τοῦ Πρωτομάρτυρος τῆς Μακεδονικῆς ἐλευθερίας, Θεσσαλονίκη 1959, σελ. 27. (Τὴν παρουσίαση τῶν βιογραφικῶν τῆς οἰκογένειας Μελᾶ ὀφείλουμε στὸ ἔργο αὐτὸ τοῦ Γ. Ἀ. Μαραβελέα).
[24] Βλ. Ἰ.Κ.Μαζαράκης – Αἰνίαν, Ὁ Μακεδονικὸς Ἀγώνας, Ἀθήνα, χ.κ., χ.σ., ἔκδοση Ἐθνικῆς Τράπεζας τῆς Ἑλλάδος.
[25] Βλ. ὅ.π.
[26] Βλ. ὅ.π.
[27] Βλ. ὅ.π.
[28] Βλ. Ἰωάννη Φ. Ἀθανασόπουλο, Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 2004, ὅ.π., σελ. ια΄.
[29] Βλ. ὅ.π., σελ. ια΄.
[30] Βλ. Ἡμερολόγιον 2004, ἔκδοση – ἀφιέρωμα μνήμης Πολεμικοῦ Μουσείου.
[31] Βλ. Ἰ. Κ. Μαζαράκης – Αἰνιάνο, ὅ.π.
