Γράφει ἡ Δρ. Μαρία – Ἐλευθερία Γ. Γιατράκου
1ον
Ἀντὶ προλόγου
Ἡ ἑλληνικὴ Ἱστορία, στὴ διαχρονική της ροὴ ἔχει νὰ ἐπιδείξει ἀναστήματα ἐξέχοντα, ποὺ μὲ τὴν παιδεία, τὸ ἦθος τους, τὶς ἄριστες οἰκογενειακὲς καταβολές τους, τὸν ἡρωισμὸ καὶ τὸ θυσιαστικό τους πνεῦμα λάμπρυναν τὶς σελίδες της κι’ ἔγιναν σύμβολα πρὸς μίμηση. Ἕνα τέτοιο ἀνάστημα ποὺ μὲ τὴν μοναδική του παρουσία στὸν Μακεδονικὸ Ἀγῶνα σημάδεψε τὸν ἱστορικὸ χρόνο, ὑπῆρξεν ὁ Παῦλος Μελᾶς, γνωστὸς μὲ τὸ ψευδώνυμό του «Μίκης Ζέζας». Ὁ πρωτοπόρος, ἐμψυχωτής, πρωτομάρτυρας τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα.
Προερχόμενος ἀπὸ τὴν πατριαρχικὴ οἰκογένεια τῶν Μελάδων, ποὺ ἐργάσθηκαν, διέπρεψαν σὲ διάφορες χῶρες τῆς Εὐρώπης καὶ στὴ Ρωσία, διακρινόμενοι μεταξὺ τῶν ἄλλων εὐσήμων Ἑλλήνων τῆς διασπορᾶς, διαδραμάτισε ὅπως καὶ οἱ ἔξοχοι πρόγονοί του σημαίνοντα πατριωτικὸ ρόλο, δόξασε τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸ ὄνομά του ταυτίσθηκε μὲ τὴν χρυσὴ σελίδα τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα.
Τὸ γενεαλογικό του δένδρον ἔχει τὰ ἐπιδείξει ἥρωες στὶς διάφορες φάσεις καὶ μάχες τοῦ νεότερου Ἑλληνισμοῦ, μορφωμένους καὶ καταξιωμένους μὲ ἐπιφανεῖς θέσεις πολιτειακές, συγγραφεῖς, μεγάλους εὐεργέτες καὶ χορηγοὺς σὲ πολλοὺς τομεῖς στὴν Ἑλλάδα καὶ στὸ ἐξωτερικό, ἁγνούς, ἀνιδιοτελεῖς, ἰδεολόγους.
Μέσα σὲ ἕνα τέτοιο θερμοκήπιο βλάστησε κι’ ἀνατράφηκε ὁ Παῦλος Μελᾶς, τοῦ ὁποίου ἡ ὅλη προσωπικότητα καὶ ἡ λαμπρὴ βιοτροχιὰ δικαιολογεῖται ἀπὸ τὸν βαθύ του πόθο νὰ δοθεῖ ὁλόψυχα «εἰς τὸν πλησίον καὶ εἰς τὸν τόπον του». Χαρακτηριστικὰ τὰ ἴδια του τὰ λόγια: «Δὲν ὑπάκουσα παρὰ εἰς μίαν ἰδέαν, νὰ φανῶ χρήσιμος εἰς τὸν πλησίον καὶ εἰς τὸν τόπον μου».
Μὲ πίστη βαθιὰ στὸ Θεὸ ποὺ σὲ κάθε εὐκαιρία ἐξεδήλωνε, μὲ ἀγάπη πρὸς τὴν πατρίδα ἄμετρη, μὲ ἀφοσίωση στὰ ἰδανικὰ τῆς φυλῆς, ἀποτελεῖ γιὰ ὅλες τὶς ἐποχὲς ὑπόδειγμα πρὸς μίμησιν.
Στὶς 13 Ὀκτωβρίου 1904 ὁ Παῦλος Μελᾶς ἔπεσε ἡρωικῶς γιὰ τὴν πατρίδα.
Θὰ γράψει γι’ αὐτὸν ὁ Ἰων Δραγούμης:
« Ὁ Μελᾶς… μὲ τὴ σπίθα ποὺ ἄναψε στὸν καθένα, πολλοὶ ποὺ ἦταν τυφλοὶ ὥς τότε, εἶδαν».
Κι’ ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς παιανίζοντας μὲ τὴν ποιητική του λύρα στίχους δωρικούς, θὰ πεῖ:
«Πλατιὰ τοῦ ὀνείρου μας ἡ γῆ κι’ ἀπόμακρη.
Καὶ γέρνεις ἐκεῖ καὶ σβεῖς γοργά.
Ἱερὴ στιγμή. Σὰν πιὸ πλατιὰ τὴ δείχνεις, καὶ τὴ φέρνεις σὰν πιὸ κοντά».
ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ Ο ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΣ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ
Στὴν πλυμμυρίδα τῶν γεγονότων ποὺ σημειώνονται στὶς σελίδες τῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας, δὲν θὰ πρέπει ἀσφαλῶς νὰ παραβλέψουμε τὴν μεγάλη μορφὴ ἱστορικὴ μνήμη τοῦ γενναίου ἀνθυπολοχαγοῦ τοῦ πυροβολικοῦ, Παύλου Μελᾶ, τοῦ πρωτοπόρου Μακεδονομάχου, τοῦ ἐμψυχωτῆ καὶ τοῦ συμβόλου τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, τοῦ περίφημου μὲ τὸ ψευδώνυμό του, «Μίκης Ζέζας[1]».
Δὲν εἶναι τυχαῖοι οἱ στίχοι τοῦ Ζαχαρία Παπαντωνίου γιὰ τὸν ἡρωικό του θάνατο (13 Ὀκτωβρίου 1904): «καλύτερα ὁδηγεῖ ἕνα καντήλι τάφου, ποὺ ὁ σκοτωμένος ἄναψε καὶ μᾶς ἀκαρτέρει».
Ὁ Μακεδονικὸς Ἀγώνας (1904 – 1908) ὑπῆρξε ἡ ἔνοπλη ἀντίδραση τῶν Ἑλλήνων στὴ βουλγαρικὴ προσπάθεια γιὰ ἐπικράτηση στὴ Μακεδονία. Ὁ ἀγώνας γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τοὺς Τούρκους κατέληξε στὸ τέλος τοῦ 19ου αἰώνα σὲ ἀγῶνα κατὰ τῶν Βουλγάρων ποὺ θέλησαν νὰ ἐπικρατήσουν ἀρχικὰ μὲ προπαγάνδα καὶ προσηλυτισμὸ καὶ ἀργότερα μὲ τὴ βία[2].
Πρὶν δοῦμε τὴ φωτεινὴ βιοτροχιὰ τοῦ Παύλου Μελᾶ, μία σύντομη ἀναφορὰ στὴν οἰκογένεια Μελᾶ θὰ μᾶς πείσει γιὰ τὸν σοβαρὸ πατριωτικὸ ρόλο ποὺ διαδραμάτισε στὴ ροὴ τοῦ χρόνου.
Τὴν ἱστορικὴ αὐτὴ οἰκογένεια τὴ βρίσκουμε πρὶν ἀπὸ τὴν ἅλωση, σὰν μία ἀπὸ τὶς δυνατότερες στρατιωτικὲς οἰκογένειες τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἀνήκει στοὺς «Κεφαλάδες», ὅπως ὀνομάζονται στὸ Βυζάντιο οἱ ἰσχυρὲς στρατιωτικὲς καὶ πολιτικὲς οἰκογένειες τῆς αὐτοκρατορίας[3].
Τὸ ἐπώνυμο Μελᾶς δὲν ἦταν τὸ ἀρχικὸ τῆς οἰκογένειας. Μία παράδοση ἀναφέρει ὅτι παλαιότερα λέγονταν Στρατηγόπουλοι. Ἀργότερα ἐπικράτησε στὴν οἰκογένεια τὸ ἐπώνυμο Μελανιᾶς, γιὰ τὸ χαρακτηριστικὸ μελαψὸ χρῶμα τοῦ προσώπου, ποὺ διατηρήθηκε στὰ μέλη της μέχρι τὸν ἥρῳά μας.
Τὸ Μελανιᾶς ἔγινε μὲ τὸ πέρασμα τῶν αἰώνων γιὰ συντομία, Μελᾶς.
Μὲ τὴν κατάλυση τῆς ἑλληνικῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Βυζαντίου ἐγκαθίστανται οἱ Μελάδες ἀρχικὰ στὴν Πογδόριανη τῆς Ἠπείρου κι’ ἀργότερα στὰ Γιάννενα, ὅπου κατοικοῦσε μὲ ἄλλες ἀρχοντικὲς οἰκογένειες στὸ περίφημο κάστρο τῆς πόλεως ὥς τὸ 1612[4].
Τὸ Σεπτέμβρη τοῦ χρόνου αὐτοῦ παίρνουν μέρος στὴν ἐπανάσταση τοῦ ἐπισκόπου Τρίκκης, ὅπως λεγόταν τότε ἡ Ἐπισκοπὴ Τρικάλων, Διονυσίου Β΄ Μητρ. Λαρίσης – Τρίκκης, ἐπονομαζόμενος καὶ Φιλόσοφος καὶ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς του Σκυλόσοφος. Ὕστερα ἀπὸ τὶς σφαγὲς τῶν Τούρκων καὶ τὰ καταπιεστικὰ μέτρα τους καὶ μετὰ τὴν κατάπνιξη τῆς ἐπαναστάσεως αὐτῆς, πολλὲς ἀπὸ τὶς ἑλληνικὲς οἰκογένειες τῶν Ἰωαννίνων τούρκεψαν, γιὰ νὰ γλυτώσουν. Ὅσες ἔμειναν πιστὲς στὴ χριστιανικὴ θρησκεία – ἀνάμεσα στὶς ὁποῖες καὶ ἡ οἰκογένεια Μελᾶ – ἔχασαν τὶς περιουσίες τους καὶ ὑποχρεώθηκαν νὰ ἐκπατρισθοῦν.
Σημειώσεις:
[1] Βλ. σχετικά, πρόχειρη βιβλιογραφία, Ναταλίας Μελᾶ, Παῦλος Μελᾶς, Ἀθῆνα 1964 καὶ Ἰωάννη Νοτάρη, Παῦλος Μελᾶς, Θεσσαλονίκη 1955. [2] Βλ. Ἰ. Κ. Μαζαράκη – Αἰνιᾶνα, Μακεδονικὸς Ἀγώνας, Ἐθνικὴ Τράπεζα τῆς Ἑλλάδας, χ.χ., χ.α.σ. [3] Βλ. σχετικά, Μαραβελέα, Παῦλος Μελᾶς, ἡ ζωή, ἡ δράση καὶ ὁ δοξασμένος θάνατος τοῦ Πρωτομάρτυρος τῆς Μακεδονικῆς ἐλευθερίας, Θεσσαλονίκη 1959, σελ. 11. (Τὴν παρουσίαση τῶν βιογραφικῶν τῆς οἰκογένειας Μελᾶ ὀφείλουμε στὸ ἔργο αὐτὸ τοῦ Γ. Ἀ. Μαραβελέα). [4] Βλ. ὅ.π.
