ΙΧΘΥΣ: ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΑΝΗ

Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2023

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΑΝΗ

Άγιος Ιγνάτιος Μπριατσανίνωφ

ΥΠ.: Δώσε μου μια πιο ακριβή και λεπτομερή περιγραφή της πλάνης. Τι είναι πλάνη;

ΓΕΡ.: Πλάνη είναι η φθορά της ανθρωπίνης φύσεως από το ψεύδος. Πλάνη είναι η κατάσταση όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων, που προκλήθηκε από την πτώση των προπατόρων μας. Όλοι βρισκόμαστε σε πλάνη(1). Η γνώση αυτής της πραγματικότητας είναι η καλύτερη προφύλαξη από την πλάνη. Η πιο μεγάλη πλάνη είναι να νομίζεις ότι είσαι ελεύθερος από την πλάνη. Όλοι απατηθήκαμε. Όλοι πλανηθήκαμε. Όλοι, σε κάποιο βαθμό, είμαστε υποδουλωμένοι στο ψεύδος κι έχουμε ανάγκη να ελευθερωθούμε. Ποιος θα μας ελευθερώσει; Η αλήθεια. Και η αλήθεια είναι ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός. «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια», βεβαίωσε(2). «Θα γνωρίσετε την αλήθεια, και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει»(3). Με πίστη ας ταυτιστούμε μ’ αυτή την Αλήθεια. Με την προσευχή ας Την επικαλεστούμε, και θα μας βγάλει από το βάραθρο της πλάνης και της δαιμονικής απάτης.

Η κατάσταση μας είναι θλιβερή! Είναι φυλακή, από την οποία ικετεύουμε τον Κύριο να μας ελευθερώσει, για να δοξολογούμε το όνομά Του(4). Είναι η σκοτεινή γη, όπου ο εχθρός, κατατρέχοντας τη ζωή μας, μας έριξε από φθόνο(5). Είναι η ανθρώπινη σοφία(6), η ψευδώνυμη γνώση(7) και το σαρκικό φρόνημα(8) με τα οποία δηλητηριάστηκε όλος ο κόσμος, αποστέργοντας ωστόσο την αρρώστια του και διαλαλώντας την ανθηρή τάχα υγεία του. Είναι «σάρκα και αίμα», τα οποία «δεν μπορούν να πάρουν μέρος στη βασιλεία του Θεού»(9). Είναι ο αιώνιος θάνατος, που ανατρέπεται και αφανίζεται από τον Κύριο Ιησού• γιατί Αυτός είναι «η ανάσταση και η ζωή»(10). Σε τέτοια κατάσταση βρισκόμαστε! Η θεώρησή της είναι μια ακόμη αφορμή για πένθος. Με δάκρυα ας κραυγάσουμε στον Κύριο Ιησού να μας βγάλει από τη φυλακή, να μας γλιτώσει από τους νοητούς γκρεμούς, να μας τραβήξει από το στόμα του θανάτου. «Ο Κύριος και Θεός μας Ιησούς Χριστός», λέει ο όσιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, «ο οποίος μένει στον Πατέρα και ο Πατέρας σ’ Αυτόν, κατέβηκε από κει, θέλοντας να μας βγάλει από τη δουλεία και τη φοβερότατη πλάνη μας»(11).

ΥΠ.: Αυτή την εξήγηση δεν την κατανοώ. Μου χρειάζεται μια ανάλυση πιο απλή, πιο προσιτή στην αντίληψή μου.

ΓΕΡ.: Ως μέσο καταστροφής του ανθρώπινου γένους χρησιμοποιήθηκε από τον πεσμένο άγγελο (τον Εωσφόρο) το ψεύδος, η απάτη(12). Γι’ αυτό ο Κύριος ονόμασε τον διάβολο ψεύτη και πατέρα του ψεύδους και ανθρωποκτόνο εξαρχής(13). Το ψεύδος το συνέδεσε στενά ο Χριστός με την ανθρωποκτονία• γιατί η δεύτερη είναι οπωσδήποτε συνέπεια του πρώτου. Λέγοντας, μάλιστα, πως ο διάβολος ήταν ανθρωποκτόνος εξαρχής, θέλει να δείξει ότι το ψεύδος από την αρχή το χρησιμοποίησε, και συνεχίζει ακατάπαυστα να το χρησιμοποιεί, ως μέσο θανατώσεως και καταστροφής των ανθρώπων.

Η αρχή του κακού είναι ο ψευδής λογισμός. Αυτός είναι η πηγή της αυταπάτης και της δαιμονικής πλάνης. Με το ψεύδος ο διάβολος προκάλεσε τον αιώνιο θάνατο των ανθρώπων στις ρίζες τους, στους προπάτορές τους. Οι προπάτορες απατήθηκαν, δέχτηκαν δηλαδή το ψεύδος για αλήθεια, όπως ομολόγησε η Εύα: «Το φίδι με απάτησε και έφαγα»(14). Έτσι προσβλήθηκαν από τη θανατηφόρα αμαρτία. Από τότε η φύση μας, δηλητηριασμένη με το δηλητήριο του κακού, στρέφεται σ’ αυτό εκούσια και ακούσια, αφού το κακό παρουσιάζεται στη διεστραμμένη βούληση, τον σκοτισμένο νου και την εμπαθή καρδιά μας ως καλό και ευχάριστο. Εκούσια στρέφεται η φύση μας στο κακό, επειδή μέσα μας υπάρχει ελευθερία επιλογής είτε του καλού είτε του κακού• και ακούσια, επειδή η ελευθερία αυτή δεν είναι αυτοτελής, καθώς ενεργεί κάτω από την αναπότρεπτη επίδραση της αμαρτίας, που την έχει φθείρει. Όλοι έτσι γεννιόμαστε, όλοι έτσι είμαστε -και δεν είναι δυνατό να μην είμαστε-, γι αυτό και όλοι ανεξαιρέτως βρισκόμαστε σε κατάσταση αυταπάτης και δαιμονικής πλάνης. Απ’ αυτή τη θεώρηση για την κατάσταση του ανθρώπου ως προς τη σχέση του με το καλό και το κακό, απορρέει ο ακόλουθος ορισμός της πλάνης, την οποία εξηγεί πολύ ικανοποιητικά: Πλάνη είναι η αποδοχή και οικείωση από τον άνθρωπο του ψεύδους ως αλήθειας.

Στην αρχή η πλάνη ενεργεί με τη μορφή των λογισμών. Μόλις οι λογισμοί της πλάνης γίνουν δεκτοί, διαστρέφεται η σκέψη του ανθρώπου. Έπειτα, χωρίς χρονοτριβή, η πλάνη επιδρά στην καρδιά και διαστρέφει τα αισθήματα. Και αφού κυριαρχήσει στην ψυχή, δηλητηριάζει και το σώμα, το οποίο ο Πλάστης συνέδεσε αχώριστα με την ψυχή. Η κατάσταση της πλάνης είναι κατάσταση ολέθρου και θανάτου αιώνιου.

Από τη στιγμή της πτώσεως του ανθρώπου, ο διάβολος απέκτησε ελεύθερη και διαρκή πρόσβαση σ’ αυτόν(15). Αυτή η πρόσβαση αποτελεί πια δικαίωμα του διαβόλου. Κάτω από την εξουσία του μπήκε εκούσια ο άνθρωπος, αποστέργοντας την υποταγή του στον Θεό. Μα ο Θεός εξαγόρασε, λύτρωσε τον άνθρωπο. Στον λυτρωμένο άνθρωπο δόθηκε ελευθερία υποταγής είτε στον Θεό είτε στον διάβολο. Για να εκδηλωθεί, λοιπόν, η ελευθερία αυτή, παραχωρήθηκε στον διάβολο η δυνατότητα προσβάσεως στον άνθρωπο. Όπως είναι φυσικό, ο διάβολος μ’ όλες του τις δυνάμεις προσπαθεί να συγκρατήσει τον άνθρωπο στην πρότερη σχέση του μ’ αυτόν ή και να τον υποδουλώσει ακόμα περισσότερο. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιεί το προηγούμενο και παντοτινό του όπλο, το ψεύδος. Προσπαθεί να μας πλανήσει, να μας απατήσει, βρίσκοντας στήριγμα στη δική μας αυταπάτη, στα πάθη μας. Ενεργοποιεί αυτές τις αρρωστημένες τάσεις. Ντύνει τις ολέθριες απαιτήσεις τους με ένδυμα εύσχημο και πασχίζει να μας παρασύρει στην ικανοποίηση τους.

Ο πιστός στον λόγο του Θεού άνθρωπος δεν επιτρέπει στον εαυτό του αυτή την ικανοποίηση. Χαλιναγωγεί τα πάθη και αποκρούει τις επιθέσεις του εχθρού(16). Έχοντας ως χειραγωγό το Ευαγγέλιο, απαλλάσσεται σιγά-σιγά από την αυταπάτη, περιορίζει τα πάθη και την επιρροή που ασκούν επάνω του τα πονηρά πνεύματα, βγαίνει από την κατάσταση της πλάνης και μπαίνει στον χώρο της αλήθειας και της ελευθερίας(17), που παρέχονται στην πληρότητά τους από τη θεία χάρη. Όποιος δεν πιστεύει στον Χριστό και τη διδασκαλία Του, όποιος ακολουθεί το θέλημά του και τον λογισμό του, χάνει και την υπολειμματική ελευθερία του, υποτάσσεται στον εχθρό και από την κατάσταση της αυταπάτης καταλήγει στην κατάσταση της δαιμονικής πλάνης. Η κατάσταση αυτή είναι ποικιλόμορφη. Η μορφή της εξαρτάται, πρώτον, από το πάθος στο οποίο ο απατημένος άνθρωπος υποδουλώθηκε και, δεύτερον, από τον βαθμό της υποδουλώσεώς του σ’ αυτό. Πάντως, όλοι όσοι από την αυταπάτη έπεσαν στην πλάνη, ήρθαν σε κοινωνία με τον διάβολο και υποτάχθηκαν σ’ αυτόν κατάντησαν ναοί και όργανα των δαιμόνων έγιναν θύματα του αιώνιου θανάτου• είναι φυλακισμένοι ζωντανοί στον άδη.

ΥΠ: Πόσα είναι τα είδη της δαιμονικής πλάνης που οφείλεται στην εσφαλμένη άσκηση της προσευχής;

ΓΕΡ.: Όλα τα είδη αυτής της δαιμονικής πλάνης οφείλονται στο ότι ο εργάτης της προσευχής δεν έχει βάλει ως θεμέλιο της τη μετάνοια, στο ότι δηλαδή η μετάνοια δεν αποτελεί την πηγή και τον σκοπό της προσευχής. «Αν ο διάβολος», λέει ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, «δει κάποιον να φαντάζεται με υπερηφάνεια ότι θα φτάσει τα υψηλά, έχοντας πόθο σατανικό και όχι αληθινό, τότε εύκολα τον πιάνει στα δίχτυα του σαν υπηρέτη του»(18). Όποιος προσπαθεί να μπει στην αίθουσα του γάμου του Υιού του Θεού όχι με την καθαρή και λαμπρή φορεσιά της μετάνοιας αλλά με κουρέλια, δηλαδή στην παλιά κατάσταση της αμαρτωλότητας και της αυταπάτης, θα πεταχτεί έξω στο σκοτάδι -στη δαιμονική πλάνη(19). «Σε συμβουλεύω», λέει ο Σωτήρας στον καλεσμένο στο μυστικό θυσιαστήριο, «ν’ αγοράσεις από μένα χρυσάφι καθαρισμένο στη φωτιά, για ν’ αποκτήσεις πλούτη• ρούχα λευκά, για να ντυθείς και να μην ντρέπεσαι που φαίνεται η γύμνια σου• κολλύριο, για ν’ αλείψεις τα μάτια σου και ν’ αποκτήσεις το φως σου. Εγώ όσους αγαπώ τους διαπαιδαγωγώ με αυστηρότητα. Γι’ αυτό δείξε ζήλο και μετάνοια»(20), μετάνοια και όλα όσα την αποτελούν: συντριμμένο πνεύμα, έμπονη επιμέλεια, καρδιακό πένθος, δάκρυα, αυτομεμψία, μνήμη του θανάτου, μνήμη της Κρίσεως του Θεού και των αιώνιων βασάνων, αίσθηση της παρουσίας του Θεού, φόβο του Θεού. «Όσο υψηλή κι αν είναι η ασκητική μας ζωή, καταντά νοθευμένη και ανώφελη, αν δεν υπάρχει πόνος στην καρδιά μας», λέει ο όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης(21). Η μετάνοια, το συντριμμένο πνεύμα και το πένθος είναι γνωρίσματα και αποδείξεις ορθής εξασκήσεως της προσευχής. Η απουσία αυτών των γνωρισμάτων δείχνει απόκλιση από την ορθή κατεύθυνση και αυταπάτη, που οδηγεί στην πλάνη ή τουλάχιστον στην ακαρπία..

Από τους εσφαλμένους τρόπους προσευχής ο πιο επικίνδυνος είναι εκείνος κατά τον οποίο ο νους, με την ενέργεια της φαντασίας, συνθέτει εικόνες φαινομενικά παρμένες από τις ιερές Γραφές αλλά στην πραγματικότητα δημιουργημένες από τη δική του μεταπτωτική κατάσταση, από τη δική του αμαρτωλότητα, από τη δική του αυταπάτη. Μ’ αυτές τις εικόνες κολακεύει την οίησή του, την κενοδοξία του, την υψηλοφροσύνη του, τον εγωισμό του• μ’ αυτές τις εικόνες εμπαίζει τον εαυτό του. Είναι φανερό πως όλα όσα δημιουργεί η φαντασία της πεσμένης μας φύσεως, που διαστράφηκε με την πτώση της, δεν υπάρχουν πραγματικά• είναι πλαστή ιδέα και ψεύδος, το τόσο οικείο και αγαπητό στον πεσμένο άγγελο ψεύδος. Ο φαντασιοκόπος, από τα πρώτα του βήματα στον δρόμο της προσευχής, βγαίνει από την περιοχή της αλήθειας και μπαίνει στην περιοχή του ψεύδους, δηλαδή του σατανά, στον οποίο υποτάσσεται αυτοπροαίρετα..

Ο όσιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος περιγράφει την προσευχή του φαντασιοκόπου και τους καρπούς της ως εξής: «Όταν στέκεται σε προσευχή και σηκώνει στον ουρανό τα χέρια και τα μάτια και τον νου του, και ο νους του σχηματίζει θεία νοήματα και ουράνια κάλλη, ταξιαρχίες αγγέλων και κατοικητήρια αγίων και, γενικά, όλα όσα άκουσε από τις Γραφές, αυτά στον καιρό της προσευχής τα συναθροίζει στον νου του και παρακινεί την ψυχή του σε θείο πόθο, ατενίζοντας σταθερά στον ουρανό και μερικές φορές χύνοντας και δάκρυα από τα μάτια του. Μ’ αυτόν τον τρόπο λίγο-λίγο υπερηφανεύεται η καρδιά του και επαίρεται, και του φαίνεται πως αυτά που γίνονται είναι από χάρη θεϊκή, για παρηγοριά του, και εύχεται να βρίσκεται πάντοτε σε τέτοια εργασία. Όλα αυτά είναι σημάδια της πλάνης, γιατί το καλό δεν είναι καλό, όταν δεν γίνεται με καλό τρόπο. Αν, λοιπόν, ένας τέτοιος άνθρωπος αποσυρθεί σε άκρα ησυχία, είναι αδύνατο να μην τρελαθεί• κι αν τύχει να μην πάθει κάτι τέτοιο, όμως είναι αδύνατο να αποκτήσει τις αρετές ή να φτάσει στην απάθεια. Μ’ αυτόν τον τρόπο πλανήθηκαν και εκείνοι που βλέπουν φως αισθητά και νιώθουν κάποιες ευωδίες με την όσφρησή τους και ακούνε φωνές και άλλα πολλά παρόμοια. Και άλλοι απ’ αυτούς δαιμονίστηκαν και γυρίζουν έξαλλοι από τόπο σε τόπο και από χώρα σε χώρα-άλλοι πάλι δεν κατάλαβαν αυτόν που μετασχηματίζεται σε άγγελο φωτός(22) και πλανήθηκαν με το να τον δεχθούν και έμειναν στο εξής αδιόρθωτοι ως το τέλος, χωρίς να δέχονται καμιά συμβουλή από ανθρώπους. Άλλοι απ’ αυτούς παρακινήθηκαν από τον διάβολο, που τους απάτησε, και σκοτώθηκαν μόνοι τους, άλλοι δηλαδή γκρεμίστηκαν κι άλλοι κρεμάστηκαν. Και ποιος μπορεί να διηγηθεί όλες τις διάφορες μορφές της απάτης του διαβόλου; Πλην, απ’ όσα είπαμε, κάθε φρόνιμος άνθρωπος μπορεί να καταλάβει ποια είναι η ζημιά απ’ αυτόν τον τρόπο της προσευχής. Κι αν τύχει κανείς να μην πάθει αυτά που είπαμε, επειδή βρίσκεται μαζί με άλλους -γιατί αυτά τα παθαίνουν οι αναχωρητές που είναι μόνοι τους-, όμως περνά όλη του τη ζωή δίχως προκοπή»(23).

Όλοι οι άγιοι πατέρες, που περιγράφουν την άσκηση της νοεράς προσευχής, μας αποτρέπουν όχι μόνο από την αυτοπροαίρετη πρόκληση φαντασιώσεων, αλλά και από τη συνειδητή προσκύνηση ή άλλη συμμετοχή μας σε φαντασίες και οράματα, που μπορεί να μας παρουσιαστούν ξαφνικά, ανεξάρτητα από τη θέλησή μας. Αυτό συμβαίνει προπάντων στους ησυχαστές κατά την προσευχητική τους εργασία. «Ποτέ να μην παραδεχθείς», λέει ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, «ό,τι κι αν δεις, αισθητό ή νοερό, εξωτερικά ή εσωτερικά, ακόμα και οπτασία Χριστού ή τάχα αγγέλου ή μορφή αγίου, ή να φαντάζεσαι φως… Πρόσεχε μη συγκατατεθείς και πιστέψεις αμέσως σε κάτι, ας είναι και αγαθό, προτού το εξετάσεις πολύ και ρωτήσεις τους έμπειρους, για να μη βλαφθείς. Σ’ αυτό το πράγμα να είσαι διστακτικός, κρατώντας πάντοτε τον νου σου χωρίς χρώμα, χωρίς μορφή, χωρίς σχήμα. Πολλές φορές κάτι που έστειλε ο Θεός για δοκιμή και ως στεφάνι, πολλούς τους έβλαψε. Γιατί ο Κύριός μας θέλει να δοκιμάζει το αυτεξούσιό μας, προς τα που κλίνει. Εκείνος που είδε κάτι με τη διάνοια ή με την αίσθησή του, ακόμα κι αν προέρχεται από τον Θεό, και το δεχθεί χωρίς τη γνώμη των εμπείρων, εύκολα πέφτει ή θα πέσει σε πλάνη ως εύπιστος. Ο αρχάριος πρέπει να προσέχει στην καρδιακή ενέργεια, που είναι απλανής, και όλα τα άλλα να μην τα παραδέχεται, ώσπου να ειρηνεύσει από τα πάθη. Γιατί ο Θεός δεν αγανακτεί εναντίον του ανθρώπου που προσέχει με ακρίβεια τον εαυτό του, από τον φόβο της πλάνης, ακόμα κι αν αυτός δεν δεχθεί ό,τι Εκείνος του έστειλε, χωρίς να ρωτήσει και να ερευνήσει πολύ• μάλλον τον επαινεί ως σοφό»(24).

Ο άγιος Αμφιλόχιος Ικονίου (23 Νοεμβρίου), που από νέος εντάχθηκε στη μοναχική πολιτεία, στα χρόνια της ωριμότητας και των γηρατειών του αξιώθηκε να ζήσει ησυχαστικά στην έρημο. Κλείστηκε σε μια σπηλιά και, ασκώντας τη σιωπή, έφτασε σε μεγάλα πνευματικά μέτρα. Όταν συμπλήρωσε σαράντα χρόνια αναχωρητικής ζωής, του εμφανίστηκε νύχτα ένας άγγελος και του είπε: “Αμφιλόχιε, πήγαινε στην πόλη (του Ικονίου) για να γίνεις ποιμένας των λογικών προβάτων”. Ο άγιος έμεινε αυτοσυγκεντρωμένος και δεν έδωσε σημασία στην προσταγή του αγγέλου. Την άλλη νύχτα ο άγγελος εμφανίστηκε πάλι, επαναλαμβάνοντας την εντολή και προσθέτοντας ότι είναι απεσταλμένος του Θεού. Ούτε και τώρα ο Αμφιλόχιος έκανε υπακοή στον άγγελο, από φόβο μήπως απατηθεί από τον πονηρό• γιατί θυμόταν τα λόγια του αποστόλου, ότι «κι ο ίδιος ο σατανάς μεταμφιέζεται σε άγγελο φωτός»(25). Όταν και τρίτη νύχτα εμφανίστηκε ο άγγελος, επιβεβαιώνοντας την προέλευση του με δοξολογία του Θεού -κάτι που δεν το μπορούν τα πονηρά πνεύματα-, ο γέροντας δέχτηκε να τον πάρει από το χέρι και να τον φέρει στην εκκλησία. Μόλις έφτασαν, οι πόρτες άνοιξαν μόνες τους. Όλος ο ναός έλαμπε από φως ουράνιο. Πολλοί άγιοι άνδρες, λευκοντυμένοι και ολόλαμπροι, που βρίσκονταν εκεί, χειροτόνησαν τον Αμφιλόχιο επίσκοπο.

Δύο αντίθετες περιπτώσεις είναι αυτές των οσίων Ισαακίου (14 Φεβρουαρίου) και Νικήτα (31 Ιανουαρίου) των σπηλαιωτών, οι οποίοι, νέοι καθώς ήταν και δίχως πείρα αναχωρητικής ζωής, έπαθαν φρικτή συμφορά, πιστεύοντας απερίσκεπτα στα οράματά που τους παρουσιάστηκαν. Στον πρώτο εμφανίστηκαν πολυάριθμοι δαίμονες μέσα σε λαμπρό φως, ο ένας με τη μορφή του Χριστού και οι υπόλοιποι με μορφές αγγέλων. Τον δεύτερο τον απάτησε ο πονηρός στην αρχή με ευωδία και φωνή τάχα θεϊκή, κι έπειτα με αγγελόμορφη εμφάνιση.

Οι έμπειροι και οι πραγματικά άγιοι μοναχοί, μην έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, φυλάγονται από την πλάνη πολύ περισσότερο από τους αρχαρίους, και μάλιστα εκείνους που έχουν υπερβολικό ζήλο για άσκηση. Ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης με εγκάρδια αγάπη προφυλάσσει από την πλάνη τον ησυχαστή, για τον οποίο και έγραψε το βιβλίο του: «Πρόσεξε τι θέλω να γνωρίζεις με ακρίβεια για την πλάνη, ώστε να φυλάγεσαι άπ’ αυτήν, μην τυχόν από άγνοια πάθεις πολύ μεγάλη βλάβη και χάσεις την ψυχή σου. Το αυτεξούσιο του ανθρώπου εύκολα κλίνει σε κοινωνία με τους δαίμονες, και μάλιστα το αυτεξούσιο εκείνων που δεν έχουν πείρα, και είναι σαν να κυβερνιούνται από τους δαίμονες»(26). Πόσο σωστό είναι τούτο! Το αυτεξούσιό μας τείνει προς την πλάνη και παρασύρεται από την πλάνη. Γιατί κάθε πλάνη κολακεύει την έπαρσή μας, τη φιλοδοξία μας, τον εγωισμό μας. «Κοντά και γύρω στους αρχαρίους και τους ιδιόρρυθμους περιφέρονται οι δαίμονες, ετοιμάζοντας παγίδες λογισμών και λάκκους πτώσεων και όλεθρο διαμέσου φαντασιών. Η πόλη τους», δηλαδή όλη η ύπαρξη των αρχαρίων και των ιδιορρύθμων, «βρίσκεται κάτω από την εξουσία των βαρβάρων», δηλαδή των πονηρών πνευμάτων… «Μην παραδέχεσαι, λοιπόν, γρήγορα τα φαινόμενα από ελαφρότητα, αλλά να μένεις συνετός και έπειτα από πολλή δοκιμασία να κρατάς το καλό και να απορρίπτεις το κακό(27)… Πρέπει να γνωρίζεις πως είναι φανερές οι ενέργειες της χάριτος, τις οποίες ο δαίμονας, όσο κι αν μετασχηματίζεται σε άγγελο, δεν μπορεί να σου τις δώσει. Ούτε πραότητα δίνει ούτε επιείκεια ούτε ταπείνωση ούτε μίσος του κόσμου, ούτε παύει τις ηδονές και τα πάθη αυτά είναι ενέργειες της χάριτος. Οι ενέργειες του δαίμονα είναι αλαζονεία και υψηλοφροσύνη και δειλία και κάθε κακία. Από τις ενέργειες, λοιπόν, μπορείς να μάθεις αν το φως, που έλαμψε στην ψυχή σου, είναι από τον Θεό ή από τον σατανά»(28). Όμως, τη διάκριση αυτή μπορούν να την κάνουν μόνο οι προχωρημένοι μοναχοί και σε καμιά περίπτωση οι αρχάριοι. Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης απευθύνεται, βέβαια, σε αρχάριο, αλλά αρχάριο της ησυχαστικής ζωής, ο οποίος, όπως φαίνεται από το Βιβλίο, και πολλά χρόνια είχε στη μοναχική πολιτεία και ηλικιωμένος ήταν.

Βλ. Όσιου Συμεών του Νέου Θεολόγου, Κατηχητικός Λόγος Ζ’,7.
Ιω. 14:6.
Ιω. 8:32.
Βλ. Ψαλμ. 141:8.
Βλ. Ψαλμ. 142:3.
Β’ Κορ. 1:12.
Α’ Τιμ. 6:20.
Ρωμ. 8:6.
Α’ Κορ. 15:50.
Ιω. 11:25.
Ό.π.
Βλ. Γεν. 3:13.
Βλ. Ιω. 8:44.
Γεν. 3:13.
Βλ. Όσιου Νικηφόρου του Μονάζοντος, ο.π. – Συμεών του Θεολόγου- Οσίου Συμεών του Μεταφραστού, Παράφρασις εις ΡΝ’ κεφάλαια των λόγων του αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου, ρμε’.
Πρβλ. Ιακ. 4:7.
Βλ. Ιω. 8:32.
Ό.π.
Πρβλ. Ματθ. 22:1-13.
Αποκ. 3:18-19.
Ό.π., Ζ’, 54.
Βλ. Β’ Κορ. 11:14.
Περί των τριών τρόπων της προσευχής Λόγος – Περί του πρώτου τρόπου της προσοχής και προσευχής
Ό.π.
Β’Κορ. 11:14.
Ό.π.
Βλ. Α’ Θεσ. 5:21-22.
Ό.π.