πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)
Εισαγωγικά ιστορικά στοιχεία
Τα τελευταία χρόνια πολύς λόγος γίνεται για ένα καινούργιο σχετικά «έθιμο» που εξαπλώνεται σιγά-σιγά σε όλη την Ελλάδα, η περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας την παραμονή της τίμησης της Κοιμήσεώς της, την 15η Αυγούστου, και οι ψαλμοί των Εγκωμίων της, μια πρακτική που ο μεν ο κόσμος το ενστερνίστηκε ως έθιμο, ενώ η επίσημη Εκκλησία προβληματίζεται ακόμα.
Τα εγκώμια της Παναγίας είναι οι ύμνοι που ψάλλονταν πάνω από τον Τάφο της Παναγίας στα Ιεροσόλυμα ανήμερα της Κοιμήσεως και εμφανίστηκαν στα τέλη του περασμένου αιώνα στις Κυκλάδες, ενώ σύντομα εξαπλώθηκαν ακόμα και σε Ελληνορθόδοξες Ενορίες της Διασποράς και Μοναστήρια, εκτός από τα Αγιορείτικα.
Σύντομα το «καινοφανές» ζήτημα συζητήθηκε στην Ιερά Σύνοδο του Απριλίου 1865, η οποία υπό την Προεδρία του Μητροπολίτου Αθηνών Θεοφίλου αποφάσισε ότι δεν περιέχονται στο τυπικό της δικής μας θρησκείας, και παρ’ ότι εξυμνούν τη Μητέρα του Χριστού δεν είναι ανεκτή η «εισαγωγή» τους στη λατρεία.
Με το σκεπτικό ότι τιμούμε δεόντως την Παρθένο, όταν σεβόμαστε την τάξη της Εκκλησίας και όχι όταν την καταφρονούμε, εξέδωσε την υπ’ αριθμ 135, αριθμ. πρωτ. 4319, 21/4/1865 Εγκύκλιο «προς τους κατά το Κράτος Σεβασμιωτάτους Ιεράρχας» «περί απαγορεύσεως Επιταφίου ύμνου εις την εορτήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου», επισημαίνοντας: «…η τοιαύτη ακολουθία είναι ασυνήθης και πάντη ξένη εις την καθ’ όλου ορθόδοξον Ανατολικήν του Χριστού Εκκλησίαν».
Το επίσημο τυπικό της ελληνορθόδοξης Εκκλησίας συντάχτηκε από τον επιφανή πρωτοψάλτη Γεώργιο Βιολάκη και εκδόθηκε από το πατριαρχικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη το 1888, και μέχρι σήμερα αποτελεί το επίσημο τυπικό όχι μόνον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά και των πατριαρχείων και των αυτοκέφαλων Εκκλησιών της Αλεξανδρείας, των Ιεροσολύμων, της Ελλάδος, της Κύπρου και άλλων.
Σε αυτό για τα Εγκώμια αναφέρονται τα εξής: «Στον όρθρο της εορτής της Κοιμήσεως, ανήμερα στις 15 Αυγούστου, ευθύς μετά την καταβασίαν της θ´ (ωδής) συνηθίζεται ενιαχού, όπου πανηγυρίζεται η εορτή αύτη μεγαλοπρεπώς, προς πλείονα τάχα δόξα και τιμήν της Θεοτόκου, ίνα ψάλλωνται τα λεγόμενα “εγκώμια της Παναγίας”, κατά μίμησιν των του Κυρίου ημών, των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ. Σαββάτου. Η Μεγάλη Εκκλησία κατακρίνουσα παν ό,τι καινοφανές και κακόζηλον, έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου, αποδοκιμάζει ταύτα επισήμως και απαγορεύει μάλιστα αυστηρώς».
Με τον τρόπο αυτό επιχειρήθηκε επίσημα η παύση του ξενόφερτου εθίμου, ωστόσο παρέμεινε ως τοπικό έθιμο σε κάποιες περιοχές της χώρας, λαμβάνοντας μεγάλες διαστάσεις όταν πια «διαφημίστηκε» ως τέτοιο, με τις μπάντες να παιανίζουν πένθιμα, τις καμπάνες να χτυπούν και το χριστεπώνυμο πλήθος να ακολουθεί με ευλάβεια, λίγο πριν πάνε στο τοπικό πανηγύρι.
Για πολλούς στην επίσημη Εκκλησία το ζήτημα της καταστρατήγησης του τυπικού δημιουργήθηκε από αυτούς ακριβώς που όφειλαν να το τηρούν, καθώς οι περισσότεροι ψάλτες, ακόμη και κάποιοι από τους κληρικούς δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει επίσημο και υποχρεωτικό τυπικό της Εκκλησίας, με αποτέλεσμα να υιοθετούν πρακτικές στο όνομα κάποιων αόριστων, αλλά θελκτικών για τον κόσμο «εθίμων».
Το γεγονός ότι τα χαρακτηριζόμενα «εγκώμια της Παναγίας» δεν ανήκουν στους επίσημους ύμνους της Εκκλησίας, ούτε στην ακολουθία της 15ης Αυγούστου, ούτε στον εσπερινό, ούτε στον όρθρο, ούτε στα μεθέορτα, αλλά και το ότι δεν έχουν σταθερό ή επίσημο κείμενο, έχει οδηγήσει στο φαινόμενο κάθε μοναστήρι ή εκκλησία που τα συμπεριέλαβε στους εορτασμούς του Δεκαπενταύγουστου να έχει τα δικά του «εγκώμια», χωρίς πλέον αυτά να έχουν καμία σχέση με τα πραγματικά Ιεροσολυμίτικα Εγκώμια από τα οποία προήλθαν.
Ο Επιτάφιος της Παναγίας
Ακόμα ένα σημαντικό θέμα δημιουργήθηκε από την επικράτηση της πρακτικής της λιτάνευσης του Επιταφίου της Παναγίας, που παρ’ ότι δεν καταγράφεται επισήμως στο τυπικό της ελληνορθόδοξης Εκκλησίας, έφτασε σε κάποιες περιοχές της Ελλάδος να θεωρείται και να πραγματώνεται ως τυπική λατρεία του Δεκαπενταύγουστου.
Η τελετουργία της «Ταφής της Θεοτόκου» ξεκίνησε και αυτή στην Ιερουσαλήμ και από εκεί μεταφέρθηκε στη Ρωσία, όπου λάβαινε αρχικώς χώρα μόνο στον Καθεδρικό Ναό Ουσπένσκυ της Μόσχας.
Η τέλεσή του εξαπλώθηκε αργά ανάμεσα στους Ρωσοορθόδοξους, χωρίς να υιοθετηθεί από την πλειονότητα των ναών ή των μοναστηρίων, αποκτώντας και εκεί τοπικό χαρακτήρα, καθώς αλλού πραγματοποιείται κατά την Αγρύπνια της Κοιμήσεως και αλλού την τρίτη ημέρα μετά την Κοίμηση.
Σκέψεις-Απόψεις-Προβληματισμοί
Α.Ο ιστορικός τάφος του Θεανθρώπου Χριστού βρίσκεται στον ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα. Τάφος του Χριστού όμως είναι και η κάθε Αγία Τράπεζα, που τελείται το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Έτσι καθιερώθηκαν και πολλοί επιτάφιοι.
Ο Επιτάφιος στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό είναι λειτουργικό ύφασμα που στην κανονική μορφή του αποτελείται από ένα μεγάλο, κεντημένο και συχνά με πλούσια διακόσμηση ύφασμα, το οποίο φέρει επάνω του μια εικόνα του νεκρού σώματος του Ιησού Χριστού, συχνά με απεικονίσεις της μητέρας του και άλλων μορφών.
Β.Ο ιστορικός τάφος της Παναγίας βρίσκεται στα Ιεροσόλυμα.
Η Παναγία ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΘΕΑ για να διαθέτει και άλλους τάφους.
Γι΄αυτό ο επιτάφιος της Παναγίας είναι ΜΑΡΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΙΡΕΤΙΚΉ ΠΡΑΚΤΙΚΗ. Μάλιστα, βλέπομε να φιγουράρει -δίκην «φολκλορικού» happening- ακόμη και σε επίσημα προγράμματα Ιερών Μονών και Ενοριών για την Εορτή της Κοιμήσεως!
Γ.. Ο Επιτάφιος και τα Εγκώμια είναι μια ιδιαιτερότητα του Χριστού μέσα στη λατρεία μας. Δεν αξίζει ο Χριστός να έχει αυτή την ιδιαιτερότητα; Γιατί την καταργούμε;
Μπορεί βέβαια και τη Μεγάλη Παρασκευή να ψέλνουμε Εγκώμια στον Χριστό, και να περιφέρουμε τον Επιτάφιο, κτυπώντας πένθιμα τις καμπάνες, όμως παράλληλα περιμένουμε την εκ νεκρών Ανάστασή Του. Δεν μένουμε δηλαδή στο θάνατό Του, που θα ήταν απελπισία. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τα Εγκιώμια και τον Επιταφιο της Παναγίας. Η τοποθέτηση του Επιταφίου στη μέση του Ναού, η περιφορά του (σε μερικές ενορίες χτυπάνε και τις καμπάνες πένθιμα!), αφήνουν την αίσθηση ότι η Παναγία πέθανε και έμενε στον τάφο. Όμως, μετέστη προς τους ουρανούς, νικώντας και αυτή με τον θάνατο, τον θάνατο. Αυτή η νίκη κατά του θανάτου «θάβεται» με τον Επιτάφιο, που κάνουμε προς τιμήν της! Κάτι ήξεραν οι προγενέστεροι Πατέρες-Συνοδικοί Αρχιερείς, που είπαν: «… Η τοιαύτη ακολουθία είναι ασυνήθης και πάντη ξένη εις την καθ’όλου ορθόδοξον Ανατολικήν του Χριστού Εκκλησίαν».
Ε. Η συγκεκριμένη τελετή του επιταφίου και των εγκωμίων της Παναγίας σαφώς έχει τοπική -Ιεροσολυμίτικη- προέλευση, γίνεται στον τάφο της Παναγίας και ας μείνει εκεί. Εκεί όντως έχει νόημα και αξία. Παραπέρα χάνει..
ΣΤ. Το κενό στη λειτουργική ζωή των ενοριών της Εκκλησίας της Ελλάδος εκδηλώνεται και φέτος με το ψευτο-έθιμο των εγκωμίων και της περιφοράς του επιταφίου της Παναγίας. Μια ανάρμοστη, αντικανονική, νεωτεριστική λειτουργική προσθήκη στο τυπικό της Εκκλησίας μας, που έχει τις ρίζες της στην παπική δύση, με σκοπό να δημιουργήσει μια παράξενη εικόνα φολκλορικής Ορθοδοξίας, αποξενωμένη από το μυστηριακό χαρακτήρα της εκκλησιαστικής πνευματικής ζωής της κατά Ανατολάς Αποστολικής και Πατερικής Εκκλησίας του Χριστού. Την ώρα μάλιστα, που υπάρχει συνοδική απόφαση καταδίκης και απαγόρευσης αυτού του φαινομένου.
Ζ.Μια πιο συγκρατημένη τελετή στα πλαίσια της Λιτής του Εσπερινού της Παναγίας (όπως προτείνει ο Καθηγητής κ. Αριστ. Πανώτης σε έκδοσή του), χωρίς κουβούκλια και περιφορές -που θυμίζουν ακριβώς Μ. Παρασκευή- θα ήταν ίσως ανεκτή.
Είναι καιρός, στην εποχή της πλάνης και της παναίρεσης του Οικουμενισμού, να βρεθούν επίσκοποι και ιερείς που θα αντιδράσουν, επιλέγοντας να μείνουν πιστοί στις επιταγές της Πίστης μας, ώστε να βοηθήσουν το λαό να στραφεί στην ιερή μας Παράδοση.
Η. Ο Σατανάς, που μισεί την αειπάρθενη Κυρία Θεοτόκο, δεν αντέχει το Ορθόδοξο Δεκαπενταύγουστο με τη λατρευτική σεμνότητα της προσέγγισης των πιστών στην Τιμιωτέρα των Ουρανών. Επιχειρεί να αδειάσει από αγιότητα το πνεύμα της εορτής της Κοιμήσεως, αποκαθηλώνοντας στις ψυχές των Ορθοδόξων τον ιερό αγιοπνευματικό σύνδεσμό τους με την Εορτή.
Θ. Στην πολεμική που έχει αναπτυχθεί καταγράφεται το επιχείρημα ότι εφόσον πουθενά δεν αναφέρεται ότι απαγορεύεται (όπως τα Εγκώμια), άρα επιτρέπεται, ωστόσο σε κανένα επίσημο κείμενο της δικής μας Εκκλησίας δεν υπάρχει αναφορά σε Επιτάφιο.
Αντιθέτως, ο Παλαιών Πατρών Διονύσιος το 1541 καταγράφει στα Αγιοταφίτικα εγκώμια ότι «…προευτρεπισθέντος αναλογίου, τίθεται η αγία εικών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου», άρα τίθεται η εικόνα της Κοιμήσεως στο αναλόγιο για προσκύνημα και δεν περιφέρεται σε λιτανεία πάνω σε επιτάφιο.
Το αντεπιχείρημα ωστόσο είναι ότι το τυπικό κάθε θρησκείας δεν είναι εθιμικό, καταγράφεται στα βιβλία αυτής και αναπροσαρμόζεται από τα αρμόδια όργανά της, όπως ακριβώς η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος καθιέρωσε τον εορτασμό της Κοιμήσεως στα πλαίσια της καθιέρωσης του Μαριολογικού Δόγματος.
———————————————————–
Ι… Και μια αναγκαία εξαρχής διευκρίνιση: Όταν μιλάμε για “επιτάφιο” εννοούμε το σώμα της Παναγίας σκέτο κατά μίμηση του επιταφίου του Χριστού. Δεν εννοούμε το να τοποθετήσομε την κανονική Εικόνα της Κοιμήσεως σε ανθοστόλιστο κουβούκλιο και να την λιτανεύσομε. Αυτό είναι μέσα στην Παράδοσή μας, όπως άλλωστε και για εικόνες άλλων Αγίων στις Εορτές τους.
Το πρόβλημα είναι η εισβολή και “καθιέρωση” επιταφίων, όπως αυτός που παραθέτω στην πιο πάνω εικόνα, που εξοβελίζουν την εικόνα της Κοιμήσεως, η οποία, έχει πέραν της Θεοτόκου και το Πρόσωπο του Χριστού, το Οποίο δεν μπορεί να απουσιάζει! Ό,τι είναι η Παναγία είναι επειδή είναι Μητέρα του Θεανθρώπου, Θεοτόκος. Και αυτό αποδίδεται άρτια δογματικά και θεολογικά στην κανονική Εικόνα της Κοιμήσεως, αυτήν την οποία η Εκκλησία μας έχει καθιερώσει εδώ και αιώνες.
Καλό όμως είναι να ανατρέξομε στις πηγές της Παράδοσής μας. Δεν είμαστε Προτεστάντες, όπου ο καθένας κάνει ό,τι του κατέβει και νομίζει ότι έτσι ευαρεστεί τον Θεόν. Έχομε Εκκλησία, έχομε Παράδοση, έχομε Πατέρες, έχομε Τυπικό. Και αυτό το έρμο το Τυπικό δεν έγινε για να μας υποδουλώσει, αλλά για να διαφυλάξει την Ορθόδοξη Δογματική και Θεολογία μας από τις αλλότριες επιρροές… Για να μας κρατά στην ταπείνωση και στην υπακοή προς την Εκκλησία, για να βγάλει από τη Λατρεία του Θεού το πιο ζοφερό και θεομίσητο στοιχείο: το ίδιον θέλημά μας, τον εγωκεντρισμό μας.
Δεν είναι τυχαίο ότι το κακόζηλο και ξένο προς την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία μας φαινόμενο των «επιταφίων» και «εγκωμίων» της Παναγίας ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα από νησιά των Κυκλάδων, όπου η παρουσία και επιρροή των ρωμαιοκαθολικών στοιχείων ήταν και παραμένει έντονη, λόγω ιστορικών συγκυριών. Και είναι ένα ακόμη αρνητικό απότοκο της γνωστής αιρετικής «Μαριολατρείας» των ρωμαιοκαθολικών.
Αν νομίζομε ότι έτσι τιμούμε την Παναγία, αν νομίζομε ότι αυτό θέλει η Κυρία Θεοτόκος, τότε πλανώμαστε. Η Παναγία μας έλαμψε διά της αφάτου Ταπεινώσεώς Της, κρυπτόμενη και εργαζόμενη τας Εντολάς του Θεού μακριά από την «δημοσιότητα» της εποχής Της. Η ευαρέσκειά Της είναι να λατρεύομε αληθινά και μοναδικά ως Θεόν, τον Υιόν Της, όχι την ίδια. Την ίδια Την τιμούμε, Την αγαπούμε, Την ικετεύομε ως Μεσίτρια προς τον Υιόν και Θεόν Της και Θεόν μας, όχι ως «θεά» του αρχαιοελληνικού παγανιστικού πανθέου…
Ας τα προσέχομε αυτά, γιατί σε κάποιους μπορεί να φαντάζουν μικρές «παρατυπίες», πίσω τους όμως κρύβουν ολέθριες αποκλίσεις από το Ορθόδοξο Δόγμα και Βίωμα.
ΠΗΓΕΣ
https://fdathanasiou.wordpress.com
https://anastasiosk.blogspot.com
https://christianvivliografia.wordpress.com.
-https://fdathanasiou.wordpress.com
Δείτε σχετικά και:
-Γιορτή χαρᾶς, ὄχι ἐπιταφίου θρήνου
-Τα Εγκώμια και ο Επιτάφιος της Παναγίας.Ένα καινοφανές έθιμο της «φολκλορικής» Ορθοδοξίας
