Γράφει ὁ κ. Ἀνδρέας Κεφαλληνιάδης, διδάσκαλος
Ἡ βυζαντινὴ ἱστορία ἐπικρίθηκε στὸ παρελθὸν ἀπὸ ὁρισμένους ἱστορικούς. Εὐτυχῶς ὅμως, τὶς τελευταῖες δεκαετίες ἡ πρόοδος τῶν βυζαντινῶν σπουδῶν κατόρθωσε νὰ ἀποκαταστήσει τὴν αἴγλη τοῦ ὑπερχιλιόχρονου βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ καὶ νὰ τὸν τοποθετήσει στὴ θέση ποὺ πραγματικὰ τοῦ ἀξίζει.
Λοιδορήθηκε καὶ κατηγορήθηκε τὸ Βυζάντιο ὡς θρησκόληπτο! Ἀλλὰ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν ἦταν θρῆσκοι; Ὅταν ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐπισκέφθηκε τὴν Ἀθῆνα βρῆκε τόσα πολλὰ ἀγάλματα θεῶν, ὥστε εἰπώθηκε ὅτι τὰ εἴδωλα ἦταν περισσότερα ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῆς πόλης! Καὶ ὁ Παρθενώνας, τὸ σύμβολο αὐτὸ τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἦταν ναὸς ἀφιερωμένος στὴ θεὰ Ἀθηνᾶ. Ἡ ἀθεΐα ἦταν σπάνιο φαινόμενο μεταξὺ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ οἱ ἄθεοι καταδιώκονταν. Ἔπρεπε λοιπὸν καὶ ἡ ἀρχαία Ἑλλάδα νὰ κατηγορηθεῖ ὡς θρησκόληπτη; Γιατί συμβαίνει αὐτὸ μονάχα μὲ τὸ Βυζάντιο;
Λοιδορήθηκε καὶ κατηγορήθηκε τὸ Βυζάντιο ὡς καταστροφέας τοῦ ἑλληνισμοῦ! Ἀλλὰ τὸ Βυζάντιο παρέλαβε καὶ διέσωσε ὅλους σχεδὸν τοὺς τομεῖς τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ (γλῶσσα, ἀρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική, μικροτεχνία, λογοτεχνία, ἱστορία, μουσική, φιλοσοφία, δίκαιο κ.ἄ.). Δίκαια χαρακτηρίσθηκε ἀπὸ κορυφαίους ἱστορικοὺς ὡς «κιβωτὸς τῆς ἀρχαίας σοφίας». Δὲν εἶναι ἕνα κομμάτι ξεχωριστὸ καὶ ξένο ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ Ἱστορία ἀλλὰ ἡ φυσική του συνέχεια. Δὲν ἀπουσιάζει ἀπὸ αὐτὸ ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικὸς κόσμος, ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ μεταμορφώνεται σιγὰ σιγὰ σὲ ἕνα καινούριο μὲ νέα μορφή, χριστιανικὴ αὐτὴ τὴ φορά. Εἶναι ὁ κρίκος ποὺ συνδέει τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα μὲ τὴ σημερινή. Τὸ Βυζάντιο παρέλαβε ἕναν συρρικνωμένο ἑλληνισμὸ ποὺ βρισκόταν σὲ παρακμὴ καὶ τὸν κατέστησε κυρίαρχο στὴν ἐνδοξότερη οἰκουμενικὴ αὐτοκρατορία τῆς ἐποχῆς του.
Λοιδορήθηκε καὶ κατηγορήθηκε τὸ Βυζάντιο ὅτι ἄφησε στὸ σκοτάδι τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες! Ἀλλὰ οἱ Βυζαντινοὶ ὄχι μόνο συντήρησαν καὶ διέδωσαν τὶς γνώσεις τῆς κλασικῆς ἀρχαιότητας, ἀλλὰ ἐπιδόθηκαν καὶ στὴν πρακτική τους ἐφαρμογή. Ἀναφέρουμε μερικὰ παραδείγματα: Πρῶτοι οἱ Βυζαντινοὶ δημιούργησαν τὸ θεσμὸ τῶν νοσοκομείων μὲ εἰδικευμένο προσωπικό. Ὁ φιλόσοφος καὶ μαθηματικὸς Λέοντας ἐπινόησε τὸν ὀπτικὸ τηλέγραφο, ἐνῷ ἔθεσε τὶς βάσεις τῶν σύγχρονων μαθηματικῶν ἀντικαθιστώντας τὰ γράμματα μὲ ἀριθμούς. Τὸ Βυζάντιο ἀνέδειξε δικούς του θετικοὺς ἐπιστήμονες, οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνο δίδαξαν, ἀλλὰ καὶ ἔγραψαν βιβλία μαθηματικῶν, φυσικῆς καὶ ἀστρονομίας. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά, τὸν Νικηφόρο Βλεμμύδη, τὸν Γεώργιο Ἀκροπολίτη, τὸν Γεώργιο Παχυμέρη, τὸν Μάξιμο Πλανούδη, τὸν Θεόδωρο Μετοχίτη καὶ πολλοὺς ἄλλους. Ὁ αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος Ζ΄ ὁ Πορφυρογέννητος ἀνέθεσε σὲ εἰδικοὺς τὴ συγγραφὴ ἑνὸς συγκεντρωτικοῦ τόμου μὲ ὅλα τὰ θηλαστικά, τὰ χερσαῖα καὶ τὰ θαλάσσια πτηνά. Ὁ ἴδιος ἀνέθεσε καὶ τὴ συγγραφὴ τῶν Γεωπονικῶν, ἔργου ποὺ ἀναφέρεται στὴν καλλιέργεια τῆς γῆς καὶ περιλάμβανε 20 βιβλία. Ἕνας τόμος Ζωολογίας καὶ 20 βιβλία Φυτολογίας δηλαδή! Ποιὸς πολιτισμὸς ποὺ περιφρονεῖ τὶς φυσικὲς ἐπιστῆμες θὰ τὰ ἔκανε ὅλα αὐτά;
Λοιδορήθηκε καὶ κατηγορήθηκε τὸ Βυζάντιο ὡς μεσαιωνικὸς σκοταδισμός, στὸν ὁποῖο παρέλυσε κάθε πρόοδος στὸν πολιτισμό! Ἀλλὰ τὸ Βυζάντιο φώτισε τὴν οἰκουμένη μὲ ἐξαίρετα ἔργα τέχνης ὅπως οἱ εἰκόνες καὶ τὰ ψηφιδωτά, μὲ ἔργα ἀρχιτεκτονικῆς, ὅπως ναοί, ὑδραγωγεῖα, στοές, ἱππόδρομος, ἀνάκτορα, γέφυρες, λουτρά, κρῆνες, κάστρα, καὶ μορφωτικὰ κτίρια ὅπως σχολεῖα, Σχολὲς καὶ Πανεπιστήμιο στὴν Κωνσταντινούπολη! Φυσικὰ δὲν ὑστέρησε καὶ σὲ ἔργα γλυπτικῆς, ξυλογλυπτικῆς, ἀργυροχρυσοχοΐας, χειρόγραφους κώδικες καὶ μικρογραφίες. Πλούσια ἦταν καὶ ἡ παραγωγὴ λογοτεχνικῶν ἔργων, ἰδίως ἐκκλησιαστικῆς ποίησης ὅπως ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος, κειμένων τοῦ πεζοῦ λόγου, ὅπως ἱστοριογραφίες, χρονογραφίες, βιογραφίες, ἀπομνημονεύματα ἀλλὰ καὶ νομοθετημάτων, ὅπως οἱ Νεαρές, ἡ Ἐκλογή, ὁ Γεωργικὸς Νόμος, ἡ Ἐπαναγωγή, ὁ Νόμος τοῦ Ἀλληλέγγυου κ.ἄ.
Λοιδορήθηκε καὶ κατηγορήθηκε τὸ Βυζάντιο γιὰ τὶς δολοπλοκίες καὶ συνωμοσίες ὁρισμένων ἀνώτερων ἀξιωματούχων του! Ἀλλὰ σὲ ποιὰ ἐποχὴ καὶ σὲ ποιὰ κοινωνία ἔλειψαν τέτοιοι χαρακτῆρες; Κι ἐνῷ οἱ δολοπλόκοι καὶ συνωμότες κινοῦνται στὸ περιθώριο τῆς Βυζαντινῆς Ἱστορίας, βλέπουμε νὰ παρελαύνουν μπροστὰ μας μεγάλοι σοφοὶ καὶ λαμπρὲς φυσιογνωμίες: Αὐτοκράτορες καὶ αὐγοῦστες, στρατηγοὶ καὶ νομοθέτες, ἀρχιτέκτονες καὶ μηχανικοί, ποιητὲς καὶ λογοτέχνες, ἔμποροι καὶ τεχνίτες, φιλόσοφοι καὶ μαθηματικοί, ἥρωες καὶ ἅγιοι! Κι ἂν ἡ ἀρχαία Ἑλλάδα ἔχει νὰ ἐπιδείξει μία Ἀθῆνα, τὸ Βυζάντιο ἔχει νὰ ἐπιδείξει μία Κωνσταντινούπολη, ἂν ἔχει ἕνα Παρθενώνα, τὸ Βυζάντιο ἔχει μία Ἁγία Σοφία, ἂν ἔχει ἕνα Περικλῆ, τὸ Βυζάντιο ἔχει ἕναν Ἰουστινιανό, ἂν ἔχει ἕναν Ἀχιλλέα, τὸ Βυζάντιο ἔχει ἕνα Διγενῆ Ἀκρίτα, ἂν ἔχει ἕναν Ἀριστοτέλη, τὸ Βυζάντιο ἔχει ἕνα Φώτιο, ἂν ἔχει ἕνα Πίνδαρο, τὸ Βυζάντιο ἔχει ἕνα Ρωμανὸ τὸν Μελῳδό, ἂν ἔχει ἕνα Μ. Ἀλέξανδρο, τὸ Βυζάντιο ἔχει ἕναν Ἡράκλειο. Κι ἂν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἀπέκρουσαν τὴν περσικὴ διείσδυση στὴν Εὐρώπη, οἱ Βυζαντινοὶ ἀπέκρουσαν τὴν ἀραβικὴ καὶ πολλὲς ἄλλες. Κι ἂν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἔδωσαν τὰ φῶτα τοῦ πολιτισμοῦ τους στοὺς ἄλλους λαούς, τὸ Βυζάντιο ἔδωσε ὄχι μονάχα τὰ φῶτα τοῦ δικοῦ του πολιτισμοῦ στοὺς Βούλγαρους, στοὺς Ρώσους καὶ στοὺς Σλάβους, ἀλλὰ καὶ τὸ φῶς τοῦ χριστιανισμοῦ. Οἱ βυζαντινοὶ πατέρες μας δὲν ἔχουν τίποτα νὰ ζηλέψουν ἀπὸ τὴ δόξα τῶν ἀρχαίων παππούδων μας. Ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος κι ὁ Βασίλειος Β΄ ὁ Μακεδὼν στεφανώνονται μὲ τὸ ἴδιο φωτοστέφανο τιμῆς καὶ ἀνδρείας, μὲ αὐτὸ τοῦ Λεωνίδα καὶ τοῦ Μιλτιάδη.
Κλείνουμε, μὲ τὰ λόγια ἑνὸς σπουδαίου βυζαντινολόγου, τοῦ Ἰωάννη Καραγιαννόπουλου: «Ἡ σύγκριση ποὺ ὁ μέσος Εὐρωπαῖος μπορεῖ νὰ κάνει ἀνάμεσα στὶς περιοχὲς ποὺ εἶχαν τὴν ἀτυχία νὰ βρεθοῦν κάτω ἀπὸ τὴν τουρκικὴ κυριαρχία καὶ τὶς περιοχὲς τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης ποὺ γονιμοποιήθηκαν πολιτιστικὰ κι ἀναπτύχθηκαν φυσιολογικὰ χάρη στὴν ὑπερχιλιετῆ ἀντίσταση τοῦ Βυζαντίου, δείχνει τὸ μέγεθος τῆς ὑπηρεσίας ποὺ προσέφερε στὴν Εὐρώπη τὸ Βυζάντιο, καὶ κάνει φανερὸ τὸ πόσο πρέπει νὰ εἶναι εὐγνώμονες οἱ νεότεροι Εὐρωπαῖοι στοὺς ἀκάματους προμάχους τοῦ Βοσπόρου». (Βλ. Ἰωάννης Καραγιαννόπουλος, ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, ἔκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 541).
