«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
Καθαρά Τρίτη εἶναι ἡ σημερινή ἡμέρα. Συνεχίζεται καί σήμερα ἡ ἀσιτία, ἀπό τούς ἔχοντας δύναμιν ψυχῆς καί ὑγείαν τοῦ σώματος πατέρας καί ἀδελφούς. Δέν εἶναι εὔκολον νά περιγράψει κανείς τήν ὠφέλειαν πού προκύπτει ἀπό τήν νηστείαν. Παύει τό σῶμα νά περπατᾶ ὑπερήφανα καί ἡγεμονικά. Τό στόμα μένει κλειστό, χωρίς νά ἐπιθυμεῖ νά ὁμιλήσει ἤ νά διδάξει τούς ἄλλους. Ὁ νοῦς καθαρίζεται ἀπό τούς κακούς λογισμούς. Τό σῶμα ἀποκτᾶ μία λεπτότητα καί χάρι. Στό πρόσωπο τοῦ ἀγωνιστοῦ καθρεπτίζεται ἡ πελιδνότης, ἡ εὐλάβεια, ἡ ξηρότης καί ἡ ἀσκητικότης. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου γίνεται καθαρός, φωτίζεται ἀπό τήν Θεία Χάρι, δέχεται ὡραῖα πνευματικά μηνύματα, ἀναπολεῖ μέ ἀποστροφήν τό παρελθόν καί ὁραματίζεται μέ ἐλπίδα τό μέλλον. Προσδοκεῖ μέ χαράν τήν ἡμέραν ἐκείνην, ὅπου θά ἀπαλλαγῆ τῶν χιτώνων τοῦ σώματος, καί θά εἰσέλθη στόν Νυμφῶνα τῆς θείας δόξης τῶν λελυτρωμένων δούλων τοῦ Θεοῦ.
Ἡ προσευχή τοῦ ἀγωνιστοῦ τίς ἡμέρες αὐτές γίνεται πιό δυνατή. Ὁ νοῦς μέ ἰδιαίτερη εὐκολία προσκολλᾶται στήν μνήμη τοῦ Ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ, καί ἀπολαμβάνει ὁ μοναχός τήν γλυκειά παρουσία Του μέσα στήν καρδιά του. Οἱ κακοί λογισμοί ἀδυνατίζουν τόσον πολύ πού σχεδόν ἐξαφανίζονται ἀπό τόν χάρτην τῆς ψυχῆς μας. Ἐπέρχεται δηλαδή μία ἐξ ὁλοκλήρου ἀλλαγή μέσα στόν ἐσωτερικό μας κόσμο. Αἱ ἀγγελικαί χορεῖαι χαίρονται νά βλέπουν τούς μοναχούς, οἱ ὁποῖοι ἐξεικονίζουν τήν τάξιν τῶν ἐπουρανίων Ἀσωμάτων Δυνάμεων, νά ἀγωνίζονται καθημερινά. Καί μέ τήν γλυκειά τους ἀόρατη παρουσία τούς συντροφεύουν σ᾿ αὐτό τό ἀγώνισμά τους, πού ἀποτελεῖ μία ἀπό τίς καλλίτερες περιόδους τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας ἔτους.
Χρειάζεται ὅμως προσοχή στήν προσπάθειά μας αὐτή, ὅσον ἀφορᾶ τούς λογισμούς τῆς ἐμπαθείας καί ὑπερηφανείας μας. Παρότι μέ τήν νηστεία ταπεινώνεται τό σῶμα, δέν ἀπαλλάσεται ὅμως αὐτομάτως ὁ ἄνθρωπος καί ἀπό τήν ἐμπάθειά του, ἡ ὁποία σάν λέπρα ἐπικάθηται ἐπάνω στῆς καρδίας του τήν ὀροφή. Γι᾿ αὐτό καί οἱ Πατέρες τονίζουν ὅτι στήν περίοδο αὐτή τῆς Νηστείας θά πρέπει νά συνδιάζωνται καί μέ τά ἄλλα πνευματκά μας ἔργα.
Κι αὐτά εἶναι ἡ ἀκριβής ὑπακοή στόν Πνευματικό μας Πατέρα καί ἡ συνεχής συντριβή τῆς καρδίας, μέχρις ὅτου ἀναβλύσουν τά δάκρυα τῆς μετανοίας. Δέν θά πρέπει λοιπόν νά ξεχνοῦμε ὅτι Μεγάλη Τεσσαρακοστή σημαίνει: Νηστεία, προσευχή, μετάνοια καί ὑπακοή.
Ἀλλά καί ἡ συμμετοχή μας στιίς ὡραῖες ἀκολουθίες τοῦ Τριωδίου θά πρέπει νά ἀφήνει πνευματικά ἀχνάρια στήν καρδιά μας. Δύο εἶναι τά ἔργα μέ τά ὁποῖα ἠμπορεῖ νά ἀσχολεῖται ὁ μοναχός στήν ἐκκλησία: Ἤ νά προσηλώνει τόν νοῦν του στά ὅσα ψάλλονται ἤ διαβάζονται ἤ νά ἐπιδίδεται μέ πλήρη συγκέντρωσι τοῦ νοῦ του σέ μία γωνία τῆς ἐκκλησίας καί ὄρθιος στό στασίδι του μέ τήν ἐπίκλησι τῆς εὐχῆς τοῦ Ἰησοῦ. Καί ἀπό ὅτι βλέπω γύρω μου καί διαισθάνομαι σ᾿ αὐτά τά ἀγωνίσματα δέν προτίθεται νά ἀσχολοῦνται ὅλοι οἱ μοναχοί. Οἱ λόγοι εἶναι πολλοί καί δυσδιάκριτοι. Ἀλλά τοῦ θέματος αὐτοῦ ἄμεση φροντίδα ἔχει ὁ Γέροντας τῆς Μονῆς.
Ἡ στάσις ἑκάστου μοναχοῦ εἶναι καί μία ἀψευδής μαρτυρία γιά τόν ἐσωτερικό του κόσμο. Γι᾿ αὐτό εἴτε κάθεται, χωρίς νά γνωρίζουμε ποῦ εὑρίσκεται ἐπακριβῶς ὁ νοῦς του εἴτε στέκεται πότε στό ἕνα καί πότε στό ἄλλο πόδι διά νά ξεκουράζεται. Οὔτε καί ἡ στάσις ὅποια καί νά εἶναι, δημιουργεῖ πνευματικό πρόβλημα. Τό πρόβλημα εἶναι ἐάν προσεύχεται ὁ ἔσω ἄνθρωπος. Ἴσως προσεύχονται νοερῶς, ἴσως ἀκούουν καί κάτι ἀπό τά ψαλλόμενα. Γενικῶς, φαίνεται μία ἀτμόσφαιρα ὅπου διακρίνεται ἡ ἀκηδία τοῦ μοναχοῦ καί ἡ ἔλλειψις ἀγωνιστικοῦ του φρονήματος.
Μετά τήν ἀκολουθία θά πρέπει μέσα στήν ψυχή μας νά ἔχουν διαδραματισθῆ ξεχωριστές ἐπισκέψεις τῆς Χάριτος. Θά πρέπει, μέσω τῆς μυστικῆς μας αὐτομεμψίας, νά ἔχουν ἔστω καί ὀλίγον βρεχθῆ τά μάγουλά μας ἀπό τά δάκρυα τῆς μετανοίας μας. Θά πρέπει νά γνωρίζουμε τουλάχιστον ποιοί εἶναι οἱ σήμερον ἑορταζόμενοι Ἅγιοι. Θά πρέπει νά ἔχουμε ἀπό τήν προηγούμενη βραδυά διαβάσει τούς βίους τῶν αὐριανῶν Ἁγίων μας, οὕτως ὥστε στήν ἀκολουθία τους, νά δημιουργήσουμε μαζί τους ἕνα φιλικό δεσμό μέ ἐκφράσεις θαυμασμοῦ γι᾿ Αὐτούς καί ἱκετευτικές προσευχές ζητῶντας τήν εὐλογίαν τους καί γιά τήν ἰδικήν μας προκοπήν!
Ἐπίσης θά πρέπει νά εἴμεθα ἀνά πᾶσαν στιγμήν ἕτοιμοι νά ὑπακούσωμεν στόν Τυπικάρη, ὅταν θά μᾶς καλέσει νά ψάλλουμε ἤ νά διαβάσουμε κάτι. Δέν πρέπει νά ζητᾶμε μόνοι μας νά ψάλλουμε κάτι, ἐάν δέν προσκληθοῦμε ἀπό τόν Τυπικάρη. Σίγουρα θά μᾶς τινάξει τά μυαλά στόν ἀέρα ἡ κενοδοξία. Ἄς φυλαγώμεθα ἀπ᾿ αὐτόν τόν δαίμονα, ὁ ὁποῖος ἡμέρας καί νυκτός δέν παύει νά μᾶς ἐπαινεῖ, ἀκόμη καί διά ἀνούσια καί παράλογα πράγματα.
Τό στόμα αὐτοῦ τοῦ δαίμονος στάζει ἄφθονο δηλητήριο, διά τοῦ ὁποίου καταστρέφονται ὅλες οἱ προσπάθειές μας γιά μετάνοια καί ἀπαλλαγή ἀπό τίς ἐμπαθεῖς καταστάσεις τῆς ψυχῆς μας. Ἡ κενοδοξία μᾶς διαφθείρει τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μας. Μᾶς κλέβει τούς θησαυρούς τῶν κόπων μας, πού κοπιάζουμε κάθε ἡμέρα καί νύκτα γιά νά βάλουμε κι ἐμεῖς τό χέρι στό ἀλέτρι τῆς ψυχῆς μας καί νά ξεκκινήσουμε τό ὄργωμα τῆς χερσότοπης καρδίας μας.
Λοιπόν, πῶς θά κλείσουμε τό στόμα αὐτῆς τῆς πονηρᾶς ἀλεποῦς, πού λέγεται κενοδοξία; Πρῶτος στόχος μας εἶναι αὐτός: Δέν κάνουμε τίποτε στήν μοναχική μας ζωή, χωρίς τήν εὐλογία τοῦ Γέροντός μας. Δέν τρέχουμε νά βοηθήσουμε στό διακόνημα τοῦ ἄλλου ἀδελφοῦ, ἐάν πρῶτα δέν πάρουμε τήν εὐλογίαν του. Δέν πᾶμε νά ψάλλωμεν, ἐάν δέν κληθοῦμε ἀπό τόν Τυπικάρην. Δέν τρέχουμε νά συνομιλήσωμεν μέ κάποιον λαϊκόν, χωρίς αὐτός νά μᾶς τό ζητήσει.
Οἱ λαϊκοί πού ἔρχονται ἀρέσκονται στόν διάλογο μέ μοναχούς, ἔστω καί τίποτε τό σοβαρό δέν ἔχουν νά ἐρωτήσουν καί νά μάθουν. Τότε ἐμεῖς, ἔστω κι ἄν προσεκλήθημεν σέ διάλογο μαζί τους, τούς κερνᾶμε ἕνα καφέ καί ἱεροπρεπῶς μετά ἀπό λίγα λόγια ἀγάπης μαζί τους, τούς ἀποχωριζόμεθα μέ εὐγένεια καί σεβασμό. Πόσοι ἐκ τῶν μοναχῶν μας, νέων καί ἡλικιωμένων δέν ἐζημιώθηκαν τά μέγιστα ἀπό τούς εὐλαβεῖς προσκυνητάς μας!
Σέ γειτονικήν μονήν, ἐδημιούργησε ἕνας μεγαλόσχημος μοναχός γνωριμίαν μέ κάποιον νεαρόν προσκυνητήν. Ἔμαθε ὅτι οἱ γονεῖς του εἶναι χωρισμένοι. Προσεφέρθη ὁ μοναχός νά συνδράμει πρός τήν ζωντοχήραν μητέρα του. Ἡ γνωριμία πρῶτον ἐγένετο μέ τά μηνύματα καί τά τηλέφωνα. Στήν συνέχεια ὁ μοναχός τήν ἐπισκέφθηκε καί στό σπίτι της καί ἔφθασε, μέ τήν συνέργεια βέβαια τοῦ διαβόλου, στό σημεῖο νά τήν ὑπανδρευθῆ καί νά ἐγκαταλείψει τό μοναχικό του Σχῆμα!
Δεύτερος τρόπος νά φυλαγώμεθα ἀπό τό ἀνήμερον θηρίον τῆς κενοδοξίας εἶναι νά μήν χαιρόμεθα ὅταν κάποιοι ἄλλοι μᾶς ἐπαινοῦν, ἀκόμη καί διά ἐπουσιώδη πράγματα. Καί ὀφείλουμε νά τούς ἀπαντοῦμε ὅτι «Δέν ἔχω τίποτε καλό ἰδικό μου, παρά μόνον τίς ἁμαρτίες μου. Ἐάν ἔκαμα τό τάδε καλό ἔργο, ὅπως ἐσεῖς μοῦ λέγετε, ἤθελε ὁ Θεός καί τό ἔκαμα καί Ἐκεῖνος μέ ἐβοήθησεν. Ὁ Θεός μοῦ ἔδωσε τόν νοῦν νά τοῦ εἰπῶ αὐτά τά λόγια. Ὁ Θεός μέ ἐφώτισε νά ἐνεργήσω ἔτσι καί ἔτσι. Ὁ Θεός μέ ἔστειλε νά κάνω αὐτό τό ἔργο. Χωρίς τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ, ἐγώ μόνον ἁμαρτίες ἠμπορῶ νά διαπράξω, τίς ὁποῖες ἀποκρύπτω για νά μή σᾶς σκανδαλίσω».
Τρίτος τρόπος για νά ἐλέγχουμε κἄπως τό στόμα τοῦ θηρίου τῆς ἀποκαλύψεως πού ἑδρεύει μέσα μας εἶναι νά μην αὐτοεπαινούμεθα. Ὑπάρχει σέ μεγάλη κλίμακα αὐτή ἡ δαιμονική συνήθεια νά προβάλλουμε ὅ,τι κάνουμε, ἄς εἶναι καί τό φύτευμα ἑνός δένδρου! Λόγω τοῦ ἀρωστημένου κόσμου πού φέρουμε μέσα μας, ἐπιζητοῦμε νά δοξασθοῦμε. Περιμένουμε νά ἀκούσωμεν ἕνα καλόν λόγον, για τήν βασιλόπιτα πού ἐφτιάξαμε, γιά τό πρόσφορο πού ἐψήσαμε, γιά τό φαγητό πού παρασκευάσαμε, γιά τόν κῆπο πού ἐσκάψαμε, γιά τό ποδήλατο πού μόνοι μας τό ἐπισκευάσαμε καί πάει τρέχοντας ὁ τροχός τῶν λογισμῶν τῆς κενοδοξίας!
Καθημερινά, ἔχουμε για πολλά πράγματα νά προβληθοῦμε, ἄν ὑπάρχει τόσο ἔντονα μέσα μας αὐτή ἡ ἀρρώστεια τῆς προβολῆς μας καί τῆς εἰσπράξεως δόξης καί τιμῆς ἀπί τούς ἀκροατές μας. Καί ἀκούγεται, κυρίως ἀπό τούς συμπαθεῖς κατά τά ἄλλα Χριστιανούς μας, ὅτι «ἐγώ τό ἔκαμα αὐτό, ἐγώ τόν συμβούλευσα καί τόν βοήθησα, ἐγώ τοῦ ἔδωσα τρόφιμα, ἐγώ τοῦ βρῆκα δουλειά, ἐγώ ἔψησα τόσο ὡραῖο ψωμί, δικό μου ἦταν τό πρόσφορο πού ἔκανε σήμερα ὁ παπᾶς τήν Προσκομιδή. Ξέρεις ποιός εἶμαι ἐγώ; Ξέρεις πόσα διαμερίσματα ἔκτισα καί πόσα λεφτά πιάνω τόν μῆνα; Ξέρεις ὅτι τελείωσα αὐτή κι αὐτή τήν σχολή. Ξέρεις τί ἔγραψε τό τάδε περιοδικόν γιά μένα; Βλέπε καί φωτογραφίες μου νά πιστεύσεις…».
Εἴμεθα δυστυχῶς ὅλοι ἄρρωστοι ψυχικά. Πιστεύουμε ὅτι εἴμεθα καλλίτεροι ἀπό τούς ἄλλους. Πιστεύουμε ὅτι ἀξίζουμε νά μᾶς τιμοῦν καί νά μᾶς ἐπαινοῦν οἱ ἄλλοι. Γι᾿ αὐτό καί μόνοι μας τρέχουμε νά προβληθοῦμε. Γράφουμε ἄρθρα ὄχι τόσον για τήν ὠφέλεια πού ἴσως προέλθει ἀπό τό περιεχόμενό τους, ἀλλά κυρίως για νά γραφῆ τό ὄνομά μας καί ἔτσι νά δοξασθοῦμε ἀπό τούς ἀνθρώπους!
Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, μέγας ἀσκητής για τήν ἐποχή του καί ἀνατόμος τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς διαιρεῖ τήν κενοδοξία σέ τρία μέρη.
Πρῶτον εἶναι αὐτός πού κενοδοξεῖ ἐπαινώντας τόν ἑαυτό του μέ τό στόμα του, μέ τά γραπτά του, μέ τίς δημόσιες ἐμφανίσεις του καί τά χειροκροτήματα πού εἰσπράττει ἀπό τούς ἀνθρώπους.
Δεύτερον κενοδοξεῖ αὐτός πού δέχεται μετά χαρᾶς αὐτούς πού τόν τιμοῦν καί τόν ἐπαινοῦν. Δέν λέγει κάτι ἀπό τό στόμα του. Δέν πάει, πού λέμε, γυρεύοντας για νά δοξασθῆ, ἀλλά οὔτε καί ἀποκρούει μέ ταπείνωσι, ὅταν ἀκούσει λόγια ἐπαινετικά για τόν ἑαυτό του. Μ᾿ αὐτό τόν τρόπο διατηρεῖ καί τρέφει μέσα του τό θηρίον τῆς κενοδοξίας. Ἐμφανίζεται ὡς ταπεινός για νά διατηρεῖ καί τήν κατά κόσμον ἀξιοπρέπειαν του, ἀλλά ἀρέσκεται νά τόν τιμοῦν, για νά εἰσπράττει ἀπό τόν κόσμον τόν μισθόν του. Ἀλλά ἀφοῦ τιμᾶται ἀπό τόν κόσμον, δέν θά ἔχει ἄλλον μισθόν στούς οὐρανούς ἀπό τόν Χριστόν. Αὐτό μᾶς εἶχε εἴπει καί ὁ ὅσιος Γέροντας Παΐσιος ὅτι δέν πρέπει νά ἐξαργυρώνουμε ὅλα τά τσέκια ἐδῶ. Ἄς ἀφήνουμε καί κάτι νά τό ἐξαργυρώσει ὁ Θεός ἐπάνω στήν δική του τράπεζα πίστεως καί ἀγάπης.
Τρίτον ἀγωνίζεται νά πνίγει τήν φωνή τῆς κενοδοξίας ὁ ἀγωνιστής ἐκεῖνος πού μισεῖ πάρα πολύ κάθε λόγος πού θά ἀκουσθῆ για τό πρόσωπό του. Ἔχει τήν βαθειά μέσα του συναίσθησι ὅτι εἶναι «ἕνα βρωμόσκυλο», ὅπως ἔλεγε για τόν ἑαυτόν του ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης.
Μισεῖ αὐτή τήν φωνή τοῦ δαίμονος, ἡ ὁποία τόν πληγώνει, ἐάν δέν τήν πολεμήσει μέ τήν αὐτομεμψία, τήν αὐτοεξουδένωσι καί τήν ταπείνωσι! Ἀντιλαμβάνεται πολύ εὔκολα πότε τόν «τσιμπάει», αὐτό τό στόμα τῆς κενοδοξίας καί λαμβάνει τά μέτρα του. Ἀλλά καί ταπεινώνεται ὁμολογώντας τήν πτῶσιν του πάλιν καί πάλιν ἀπ᾿ αὐτό τό θηρίο, πού κατοικεῖ μέσα του. Μετά ἀπό κάθε νοερά πτῶσιν του, ἐπειδή ἀντελήφθη, πῶς κατρακύλησε, προσέχει τήν ἑπόμενη φορά νά μή τοῦ δώσει ἀφορμή τοῦ διαβόλου νά τόν πειράξει καί πάλιν.
Πάντως ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής ἔγραψε ὅτι δυσκόλως ὁ διάβολος παραδίδει στόν ἀγωνιστή μοναχό ἤ χριστιανό τά δύο κάστρα πού κρατάει αὐτός μέσα μας. Καί αὐτά εἶναι ἡ ἐσωτερική κενοδοξία καί ἡ ἐσωτερκή κατάκρισις.
Καί δέν εἶναι καθόλου βέβαιον ὅτι θά ἀπαλλαγοῦμε ἀπ’ αὐτό τό θηρίον τῆς κενοδοξίας, ἐν ὅσῳ εἴμεθα σ᾿ αὐτή τήν ζωήν! Ἐάν ὅμως μέ τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ θά ἀπαλλαγοῦμε τότε φθάνουμε στά σύνορα τῆς μακαρίας ἁπλότητος, πού εἶναι βαθμίς ἁγιότητος. Χρειάζεται ὅμως συνεχής νῆψις, μάτια τοῦ ἀετοῦ, πού λέμε στήν γλῶσσα μας, «καί ὄσφρησις σκύλου», γιά νά μή μᾶς αἰχμαλωτίζει, κάθε φορά αὐτό τό δαιμόνιο.
Μον. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης. Φεβρουάριος 2019
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
