Μαθηται αριστοι

Συντάκτης (†) ἐπίσκοπος
Αὐγουστῖνος Ν. Καντιώτης

Σήμερα, ἀγαπητοί μου, εἶνε ἑορτή· ἑορτὴ τῶν γραμμάτων. Ὄχι ἁπλῶς τῶν γραμμάτων, ἀλλὰ προσθέτω· τῶν ἑλληνικῶν γραμμά­των· προσθέτω ἀκόμη μία λέξι· ἑορτὴ τῶν χρι­στιανικῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων. Ἐκπρόσωποι τῆς Χριστιανικῆς Ἑλληνικῆς παιδείας, ποὺ ἐνσαρκώνουν ὅσο κανείς ἄλλος τὰ ἱδανικά της, εἶνε οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι, οἱ προστάται τῶν χριστιανικῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων. Παντοῦ τὸ ἔθνος μας, στὴν Ἑλλάδα καὶ στὸν ἀπόδημο Ἑλληνισμό, ὅπου ὑπάρχει ἑλληνικὴ παροικία, τιμᾷ ἀνέκαθεν τὴν ἱερὰ μνήμη τους.

Πολλὲς φορὲς μιλήσαμε γι᾽ αὐτούς. Τώρα τὸ θέμα μας θὰ εἶνε, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ὡς πρότυπα – ὑποδείγματα μαθητῶν.

* * *

Κανένας σοφός, ἀγαπητοί μου, δὲν γεννήθη­κε σοφός. Κάθε ἄνθρωπος ποὺ ἔρχεται στὸν κό­σμο κολυμπᾷ στὴν ἄγνοια, ἀγνοεῖ τὰ πάντα. Σιγὰ – σι­γὰ ἀ­ποκτᾷ γνώσεις, γίνεται σοφός, φτά­νει στὸν κολοφῶνα τῆς σοφίας μὲ μεγάλο κόπο. Γιὰ νὰ γίνῃ καν­εὶς ἐπιστήμονας, εἶ­νε ἀ­παραίτητα δύο πράγματα· εὐφυΐα καὶ παιδεία. Ὅπως ἕ­να χωράφι, γιὰ ν᾽ ἀποδώσῃ, πρέπει νά ᾽νε γόνιμη γῆ ἀλλὰ καὶ νὰ ὑποστῇ βαθειὰ καλλιέργεια, μὲ κόπους καὶ ἱδρῶτες, ἔτσι καὶ τὸ πιὸ εὐ­φυ­­ὲς πνεῦμα, ἐὰν δὲν τοῦ δοθῇ παιδεία, ἐ­ὰν δὲν δεχθῇ καλλιέργεια, δὲν ἀναπτύσσεται.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἦταν ἐκ φύσεως ἰσχυρὰ πνεύματα, ἀλλὰ χρειάστηκε καὶ ἀπὸ μέρους τους κόπος πολύς, μακρὸς χρόνος μαθητείας στὰ θρανία, γιὰ ν᾽ ἀναδειχθοῦν καὶ οἱ ἴδιοι διδά­­σκαλοι. Πρὶν γίνουν, δηλαδή, σοφοὶ διδάσκαλοι, στάθηκαν μαθηταὶ ἄριστοι.
Καὶ ποιοί ἦταν οἱ διδάσκαλοί τους;
⃝ Πρῶτοι διδάσκαλοι τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, διδάσκαλοι ποὺ ἡ ἀνάμνησί τους ἔμεινε ἱερὴ καὶ ἀλησμόνητη μέχρι τέλους τῆς ζωῆς τους, ἦ­ταν οἱ μητέρες τους. Δὲν θὰ εἴχαμε σήμερα τοὺς ἁγίους αὐτούς, ἐὰν δὲν ὑπῆρχαν οἱ τρεῖς ἐ­κεῖνες ἅγιες γυναῖκες, οἱ ἡρωίδες ποὺ ἡ Ἱ­στορία διέσωσε τὰ ὀνόματά τους. Ἡ μητέρα τοῦ μεγάλου Βασιλείου λεγόταν Ἐμμέλεια· γέννησε 9 παιδιά, ἐκ τῶν ὁποίων 3 ἀφιερώθησαν ἐξ ὁλοκλήρου στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ μητέρα τοῦ ἁγίου Γρηγο­ρίου τοῦ θεο­­λόγου λεγόταν Νόννα. Καὶ ἡ μητέρα τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου λεγόταν Ἀνθοῦσα, σύζυγος στρα­τηγοῦ, ἡ ὁποία 18 ἐτῶν ἔμεινε χήρα, δὲν θέλη­σε δεύτερο γάμο, ἀλλ᾽ ἀφωσι­ώθηκε στὴν διαπαιδαγώγησι τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ της. Ὁ ἐθνι­κὸς Λιβάνιος θαυμάζοντάς την εἶ­πε· «Βαβαί, οἷ­αι παρὰ Χριστιανοῖς γυναῖκές εἰ­σιν»· ὤ τί σπουδαῖες γυναῖκες ὑπάρχουν στοὺς Χριστιανούς!
Οἱ μητέρες αὐτὲς μαζὶ μὲ τὸ γάλα πότισαν τὰ παιδιά τους καὶ τὰ νάματα τῆς πίστεως· ἔ­μαθαν τὰ χεράκια τους νὰ σημειώνουν τὸ σταυ­ρό, τοὺς ἔμαθαν νὰ ψελλίζουν προσευχὲς στὸν Κύριο, φύτεψαν στὸ νοῦ καὶ στὴν καρδιά τους τὰ ἱερὰ γράμματα τοῦ Χριστοῦ. Κι ὅ,τι φυτέ­ψῃ ἡ μάνα, μένει μέχρι τέλους τῆς ζωῆς μας.
⃝ Καθὼς εἶχαν πόθο γνώσεως, δεύτεροι διδά­σκαλοί τους, ἔγιναν οἱ σοφοὶ τῶν σχο­λῶν Ἀν­­τιοχείας, Ἀλεξανδρείας, Ἀθηνῶν· φιλόσοφοι, μαθηματικοί, ἀστρονόμοι, ἰατροὶ κ.λπ..
Ταξίδεψαν οἱ τρεῖς ἅγιοι πατέρες καὶ πῆ­γαν στὰ κέντρα αὐτά. Ὁ Γρηγόριος μάλιστα ταξιδεύοντας κινδύνεψε νὰ ναυαγήσῃ στὸ πέ­λαγος τῆς Δωδεκανήσου καὶ τότε ἔταξε· Κύριε, σῶσε με καὶ θ᾽ ἀφιερω­θῶ σ᾽ ἐσένα!
Φοιτηταὶ στὴν Ἀθήνα, ὑποδείγματα σε­μνότητος, ὁ Γρηγόριος καὶ ὁ Βασί­λειος συνδέθηκαν μὲ στενὴ φιλία, σὰν μιὰ ψυ­χὴ σὲ δύο σώματα. Μέσα στὸ διεφθαρμένο εἰδωλολατρι­κὸ περιβάλλον οἱ δύο νέοι, ἡλ­ικίας τότε 18 – 20 ἐτῶν, ἀπεῖχαν ἀπὸ κακὲς συνήθειες, τέρψεις, διασκεδάσεις, ἀθλητικοὺς ἀγ­ῶνες κ.λπ., ποὺ ἐπιδίδονταν οἱ λάτρεις τοῦ Βάκ­χου καὶ τῆς Ἀφροδίτης, καὶ ἔμειναν ἀνέπαφοι ἀπὸ κά­θε μολυσμό, λούλουδα ἀνάμεσα σὲ ἀγ­κάθια. Δύο μόνο δρόμους ἤξεραν, ἐκείνους ποὺ ὡδηγοῦσαν ἢ στὴ σχολὴ ἢ στὸ ναὸ τοῦ Κυρίου.
⃝ Πρῶτοι λοιπὸν διδάσκαλοί τους οἱ ἅγιες μητέρες, δεύτεροι οἱ σοφοὶ τῶν σχολῶν, καὶ τρίτοι; Μπορεῖτε νὰ τὸ φανταστῆτε τώρα, στὸν αἰ­ῶνα αὐτὸν τῆς διαφθορᾶς ποὺ ζοῦμε, ποιός ὑ­πῆρξε τρίτος διδάσκαλός τους; Ἡ ἔρημος! Ναί, ἡ ἔρημος. Μετὰ ἀπὸ τὶς σπουδές, στὶς ὁ­ποῖες ἀρίστευσαν καὶ ἀναδείχθηκαν περιζήτητοι ῥήτορες καὶ δικηγόροι στὴν Ἀντιόχεια καὶ στὴν Καισά­ρεια, ἐγκατέλειψαν τὸ κοσμικὸ ἐπάγγελμα, στὸ ὁποῖο θὰ διέπρεπαν, καὶ ἀποχώρησαν στὴν ἡσυχία τῆς ἐρήμου. Τί ἔκαναν ἐκεῖ; Ἔσκαβαν τὴ γῆ καὶ μελετοῦσαν ἀπερίσπαστοι. Κατέφαγαν πρὸ παντὸς ἕνα βιβλίο, τὴν ἁγία Γραφή, Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη.
Ἔδειξαν οἱ τρεῖς αὐτοὶ πατέρες, ὅτι τὰ μαθή­ματα δὲν σταματοῦν στὶς διακοπές. Ἂν δῆ­τε μαθητὴ ἢ σπουδαστή, ποὺ περιμένει πότε θά ᾽ρθουν οἱ διακοπὲς γιὰ νὰ πετάξῃ σὲ μιὰ γω­νιὰ τὰ βιβλία, γράψτε ἀλλοίμονο. Αὐτὸς ποὺ ἀ­γαπᾷ τὴ γνῶσι μελετᾷ διαρκῶς· καὶ με­τὰ τὸ ἀ­πολυτήριο καὶ μετὰ τὸ πτυχίο. Ἡ ἐπιστήμη εἶ­νε πέλαγος ἀπέραντο. Οἱ καλοὶ ἐργάτες της σκάβουν συνεχῶς στὸ μεταλλεῖο τοῦ πνεύμα­τος, καὶ συλλέγουν ψήγματα σοφίας. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι μελετοῦσαν συνεχῶς. Σ᾽ αὐτοὺς ἔ­χει ἐφαρμογὴ τὸ προγονικὸ ῥητό μας «γηράσκω ἀεὶ διδασκόμενος» (Σόλων ὁ Ἀθηναῖος· ἐν Πλουτάρχου [Vitae Parallelae-Teubner] «Σόλων», κεφ. ΙΙ καὶ ΧΧΧΙ· Μιχ. Ἰατροῦ, Πόθεν καὶ διατί σ. 109).
⃝ Προσθέτω καὶ τοῦτο, γιὰ νὰ δοῦμε τὸ μεγα­λεῖο τους. Τέταρτος δάσκαλός τους ἦ­ταν ὁ θεῖ­ος ἔρωτας. Ἔχει θέλγητρο ἡ γνῶ­σι. Εἶ­­νε ὡ­ραῖο, νέε μου, τὴν ὥ­ρα ποὺ ὁ ἄλλος χαζεύει σὲ μάταια κάλλη ἢ φανα­τίζεται ἀπὸ βάρ­βαρα ἀθλήματα ἢ σπάει πιάτα σὲ νυχτερινὰ κέν­τρα ἢ ναρκώνεται μὲ οὐσίες, ἐσὺ νὰ μελετᾷς.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἦταν ἐρασταὶ τῆς γνώσε­ως. Ἀλλ᾽ ἐὰν μιά φορὰ ἦταν ἐρασταὶ τῆς γνώσεως, ἦταν ἑκατὸ φορὲς ἐρασταὶ – τίνος· τῆς ἀρετῆς. Τὸ εἶπε καὶ ἀρχαῖος φιλόσοφός μας· «Πᾶσα ἐπιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, πανουργία, οὐ σοφία φαί­νε­­ται» (Πλάτ., Μενέξενος 247 Α· Μιχ. Ἰατροῦ, Πόθεν καὶ διατί σ. 139). Γι᾽ αὐ­τὸ οἱ τρεῖς ἱεροὶ πατέρες περισσότερο ἀπὸ τὴ γνῶσι ἦταν ἐρασταὶ τῆς ἁγιότητος· καλλιέργη­σαν τὸ νοῦ, ἀλλὰ πρὸ πάντων καθάρησαν τὴν καρ­δία, καλλιέργησαν τὸν ψυχικό τους κόσμο καὶ ἀ­ναδείχθηκαν χαρακτῆρες ἀδαμάντινοι.
Γιὰ νὰ ἐκφράσω τὴ διαφορὰ μεταξὺ γνώσε­ως καὶ ἁγιότητος, σᾶς λέω· δῶστε μου ἕνα γραμμάριο ἁγιωσύνης καὶ σᾶς χαρίζω ὅλα τὰ πτυχία τῶν πανεπιστημίων τοῦ κόσμου. Σήμε­ρα τὰ κεφάλια τῶν ἀνθρώπων ἔγιναν ἐγκυκλοπαιδικὰ λεξικά, ὁ νοῦς τους ἀσφυκτιᾷ ἀπὸ γνώσεις, ἀλλὰ ἡ καρδιά τους στέγνωσε, ξερά­θη­κε, σκλήρυνε, ἔγινε πέτρα. Λοιπόν, ὅσο ἀ­ξί­ζει ἕνα γραμμάριο ἁγιότητος δὲν ἀξίζει ἕνας τόμος ἀνθρωπίνης γνώσεως. Χρειαζόμαστε καὶ ἐπιστήμονες, πρὸ παντὸς ὅμως ἔχουμε ἀ­νάγκη ἀπὸ ἁγίους ποὺ μιλᾶνε μὲ τὸ Θεό.
Παιδιὰ τῆς Ἑλλάδος, ἐπιδοθῆτε στὶς ἐπιστῆμες, νὰ μαλλιά­σῃ ἡ καρέκλα σας στὴ μελέτη· μὴ μένετε πίσω ἀπὸ ἄλλους, ποὺ ὅταν ἐμεῖς χτίζαμε Παρθενῶνας ἐκεῖνοι κοιμοῦν­ταν πάνω στὰ δέντρα κ᾽ ἔτρωγαν βελανίδια. Μὴ γελαστῆτε ὅμως καὶ θεοποιήσετε τὴν ἐπιστήμη· ἀντιληφθῆτε τὴν ὑπεροχὴ τῆς ἀρετῆς καὶ παραπάνω ἀπὸ τὴ γνῶσι ἀγαπῆστε τὴν ἁ­γιότητα. Οἱ πρόγονοί μας, οἱ θεμελιωταὶ τῶν ἐ­πιστημῶν, ἀντελήφθησαν τὴν ὑπεροχὴ τοῦ Εὐαγγελίου καὶ πίστεψαν στὸ Χριστὸ ποὺ κήρυξε ὁ ἀπόστολος Παῦλος στὸν Ἄρειο πάγο.
Γιὰ νὰ δῆτε τὴ διαφορὰ μεταξὺ γνώσεως καὶ ἀρετῆς, ἀναφέρω τὸ ἑξῆς. Μαζὶ μὲ τοὺς δύο ἐκ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τὸν Βασίλειο καὶ τὸν Γρηγόριο, καθόταν στὰ θρανία – ποιός· ὁ Ἰουλιανὸς ὁ παραβάτης. Ἦταν νέος εὐγενὴς καὶ εὐφυής. Τελείωσαν μαζὶ τὶς σπουδὲς ἀ­κού­γον­τας τοὺς ἴδιους δασκάλους. Αὐτὸς ὅμως κατόπιν ἐγκολπώθηκε τὴν εἰδωλολατρία καὶ ὅταν ἔγινε βασιλεὺς θέλησε νὰ ἐπαναφέρῃ τὴ θρησκεία τῶν εἰδώλων. Εἶχε τέλος ἄδοξο. Τί τὸν ὠφέλησε λοιπὸν ἡ γνῶσις, ἡ ἐπιστήμη;
Τὸ ἀνώτερο συνεπῶς δὲν εἶνε τὰ γράμματα. Δὲν περιφρονοῦμε τὰ γράμματα. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ἵδρυσε σχολεῖα καὶ προέτρεπε, νὰ μαθαίνουν τὰ Ἑλληνόπουλα γράμματα· πάνω ἀπὸ τὰ γράμματα ὅμως νὰ μαθαίνουν τὴν πίστι τὴν ὀρθόδοξο. Ἂν αὐτὴ τὴν ὥ­ρα ἡ ἀνθρωπότης κινδυνεύῃ, δὲν κινδυνεύει ἀ­πὸ τοὺς ἀγράμματους τσοπάνους τῆς Πίνδου· κινδυνεύει ἀπὸ τοὺς ἐπιστήμονες ἐ­κείνους οἱ ὁποῖοι ξεχώρισαν τὴν ἐπιστήμη ἀ­πὸ τὴν ἀρετή, κινδυνεύει ἀπὸ τὰ ἄθεα γράμμα­τα. Ὁ Παπουλάκος προφήτευσε, ὅτι τὰ ἄ­θεα γράμματα θὰ καταστρέψουν τὸν κόσμο. Ἐπιστήμονες, μεγαλοφυΐες μὲ γνώσεις, μὲ φαντασία, μὲ εὐστροφία, εἶνε αὐτοὶ ποὺ μποροῦν τώρα μὲ τὸ πάτημα ἑνὸς κουμπιοῦ νὰ καταστρέψουν τὴν ἀνθρωπότητα.

* * *

Τελειώνοντας στρέφομαι πρὸς τοὺς νέους μας. Παιδιά μου, μακριά ἀπὸ τὰ κέντρα διαφθορᾶς. Ἀφοσιωθῆτε στὴ μελέτη καὶ τὶς σπου­δές σας. Μὴ παρασύρεστε ἀπὸ ὑ­λιστικὲς καὶ ἀθεϊστικὲς ἰδέες. Καλλιεργεῖτε ὅπως οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι τὴν ἐπιστήμη καὶ φυλάξτε ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ τὴν ὀρθόδοξο πίστι μας· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης πιθανὸν τὴν 30-1-1970 μὲ νέο τώρα τίτλο. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 9-12-2022.

https://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=100630#more-100630