Ἡ πιό προσφιλής ποιμαντική ἐνέργεια τοῦ ἱερέως εἶναι ἡ πνευματικότητα. Τίποτε ἄλλο δέν ἀνυψώνει καί δέν τιμωρεῖ πιό εὔκολα ἕναν ἱερέα ἀπ᾿ αὐτό τό ἱερό λειτούργημα. Εἶναι ἐξίσου ἀληθινό ὅτι τίποτε ἄλλο δέν εἶναι τόσο περιφρονημένο στίς θεολογικές σχολές ἀπό τήν πνευματικότητα. Μολονότι στήν Ἐκκλησία αὐτή ἡ διακονία ὑπερβαίνει ὅλες τίς ὑπόλοιπες. Γι᾿ αὐτό τόν λόγο, ὅταν ἔγραψα αὐτή τήν ἐργασία, ἡ πρώτη μου σκέπη ἦταν ν᾿ ἀπευθυνθῶ στούς πνευματικούς, γιά ν᾿ ἀποκομίσω ἀπ᾿ αὐτούς ποιμαντικές ἐμπειρίες καί μετά, ἐπεξεργασμένες καί μελετημένες, νά τίς προσφέρω πάλιν σέ ὅλους τούς Πνευματικούς. Χαρακτηριστικά ἔχω κάνει ἕνα ἐρωτηματολόγιο, τό ὁποῖο ἔστειλα σέ πάνω ἀπό 100 ἱερεῖς τοῦ Ρουμανικοῦ Πατριαρχείου, μέ τό ἑξῆς περιεχόμενο:
1. Πῶς ἐξὁμολογεῖς ἐσύ; Πῶς καί ποῦ κάθεσαι στό ναό τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης; Τί ρωτᾶς; Tί γνώμη ἔχεις περί τῶν ἐρωτήσεων τοῦ Εὐχολογίου καί ποιές ἀπ᾿ αὐτές χρησιμοποιεῖς; Ποιές ἔπρεπε νά εἶναι οἱ ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες νά θέτει στόν μετανοημένο χριστιανό κάθε ἱερέας; Πῶς κάνεις τήν ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν;
2. Τι γνώμη ἔχεις περί τοῦ Πνευματικοῦ; Πῶς μπορεῖ νά μορφωθεῖ ἕνα πνευματικό μοντέλο; Διά ποίων μέσων καί σπουδῶν γίνεται αὐτό; Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ στήν χριστιανική κοινότητα; Γνωρίζεις παραδείγματα καλῶν Πνευματικῶν; Ποιά εἶναι; Ἀπό ποιά βιβλία ἐδιάβαζες ἤ ποιούς ἁγίους Πνευματικούς γνωρίζεις;
3. Τι γνώμη ἔχεις περί τῶν ἐπιτιμίων; Τί συμβουλές δίνεις ἐσύ στά πνευματικά σου τέκνα; Μέ ποιό ἀποτέλεσμα; Ποιοί εἶναι οἱ πιό κατάλληλοι κανόνες οἱ ὁποῖοι θά ἔπρεπε νά τούς χρησιμοποιήσει ὁ Πνευματικός στήν ἐξομολόγηση στήν ἐποχή μας;
1. Ἐγώ τούς ἐξομολογῶ μ᾿ αὐτό τόν τρόπο: Φορῶ τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιοο, στέκομαι μπροστά στήν εἰκόνα μέ τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, στήν ὁποία κάθεται ὁ Πνευματικός καί εἶναι παρών ὁ ἀόρατος Θεός-Πατήρ. Κυττάζοντας τήν εἰκόνα μέ τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, συλλογίζομαι πῶς ἔρχεται ὁ διάβολος καί φέρνει ντροπή στόν χριστιανό γιά νά μήν πεῖ τήν ἁμαρτία, πῶς κάθε ἐξὁμολογημένη ἁμαρτία βγαίνει σάν ἕνα φίδι ἀπό τό στόμα τοῦ μετανοημένου, πῶς ὁ ἄγγελος εἶναι παρών καί σβήνει κάθε ἐξὁμολογημένἡ ἁμαρτία...Καί ἄλλες εἰκόνες μέ τά βάσανα τῆς κόλασης γιά κάθε ἁμαρτία ξεχωριστά. Πρῶτα ὁμιλῶ, δείχνοντας πόσο μεγάλο καί οὐράνιο πρᾶγμα εἶναι τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης. Δίνω παραδείγματα...Δείχνω τίς εἰκόνες τοῦ Μυστηρίου τῆς μετανοίας καί μετά ἀφοῦ τόν ἔχω πείσει ὅτί πρέπει νά ἐξὁμολογηθεῖ μέ δάκρυα, ὅπως ἡ ἁμαρτωλή γυναίκα στά πόδια τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀρχίζω τήν ἐξομολόγηση.
Ἡ ἐξομολόγηση γίνεται ἐντός τοῦ ναοῦ, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Σωτῆρος. Ἄν εἶναι ἀνάγκη, θά γίνει καί ἐντός σπιτιοῦ, ἀλλά μέ τό παραπάνω τρόπο, μέ τό φῶς καί τό κανδήλι ἀναμμένο.
Χρησιμοποιῶ καί τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου καί ἄλλες, ἀνάλογα μέ τίς περιπτώσεις. Πρῶτα, τοῦ προτείνω νά πεῖ τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, τίς Δέκα Ἐντολές καί τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας στά ὁποῖα πρέπει νά πιστεύει...
Στίς ἁμαρτίες χρησιμοποιῶ καί τίς ἑπτά αἰτίες τῆς ἁμαρτίας: Ποῦ; Πῶς; Πότε; Ποιός; Μέ ποιόν; Μέ ποιές συνθῆκες; Γιά ποιό σκοπό; Ἐπειδή ὅλα αὐτά εἶναι σημαντικά γιά τήν βαρύτητα τῆς ἁμαρτίας, διότι εἴτε τήν αὐξάνουν, εἴτε τήν περιορίζουν, ὅπως γίνεται καί στά κοσμικά δικαστήρια.
Πῶς γίνεται ἡ ἐξομολόγηση τῶν μαθητῶν; Πρῶτα διαβάζω ὅλες τίς καθιερωμένες εὐχές. Μετά ὁμιλῶ δείχνοντας πῶς πρέπει νά ἐξὁμολογηθοῦνε. Στό τέλος τῆς ἐξομολόγησης ἀκόμα λέω μερικά πράγματα περί τοῦ πῶς πρέπει νά φυλαχτοῦμε μετά τήν ἐξομολόγηση καί ἐπίσης τί λέγει ἡ πέμπτη ἐντολή τοῦ Δεκαλόγου, πῶς πρέπει τά παιδιά νά ὑπἀκούουν στούς γονεῖς (μέ παραδείγματα), τούς διδασκάλους τους καί ποιό εἶναι τό ὄφελος τῆς παιδείας στήν κοινωνία καί στό σχολεῖο, μεταξύ τους καί πῶς πρέπει νά συμπεριφέρονται...
2. Οἱ ἐρωτήσεις ποικίλουν ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία, τό φῦλο, μέ τήν κοινωνική κατάσταση, ἀκόμη καί μέ τήν διάθεση τοῦ ἐξὁμολογουμένου. Γενικά καθωδηγήθηκα ἀπό τίς συμβουλές τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Νηστευτοῦ. Πάντα ἀρχίζω μέ τήν ἐξέταση τῆς συνείδησης, νά παρατηρήσω πόση πίστη ἔχει αὐτός ὁ ἄνθρωπος κι ἄν θέλει νά βγῆ ὠφελημένος καί μεταμορφωμένος ἀπ᾿ αὐτήν τήν ἐξομολόγηση.
Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου ἔχουν ἕνα γενικό χαρακτήρα. Χρησιμοποιῶ μόνο ἐκεῖνες οἱ ὁποῖες μοῦ φαίνονται ὅτι εἶναι οἱ πιό κατάλληλες κι ἄν μπορέσω νά πείσω τόν ἁμαρτωλό νά μ᾿ ἐμπιστευτεῖ, ὁ ἴδιος θά με βοηθήσει νά εἰσδύσω καί στά ἐσώτερα ψυχικά του προβλήματα, γιά τά ὁποῖα ἔχει τύψεις συνείδησης. Ἐπιμένω νά πείθω τόν μετανοημένο ὅτι τοῦ προσφέρω τήν εἰλικρινῆ μου φιλία καί ὄντως ἐπιθυμῶ νά τόν ἐξυπηρετήσω...
Οἱ πιό κατάλληλες ἐρωτήσεις στήν ἐξομολόγηση εἶναι ἐκεῖνες πού ταιριάζουν στήν πνευματική κατάσταση τοῦ πιστοῦ καί ἀποβλέπουν, ὅπως ἤδη ἔχει εἰπωθεῖ, νά διαπιστωθεῖ ἡ πίστη, ἡ ἀγάπη του πρός τόν Θεό καί οἱ ἀδυναμίες πού τόν σκλαβώνουν καί, ἄν εἶναι δυνατόν, νά δοθεῖ σ᾿ αὐτόν ἕναν διεγερτικό γιά νά πράττει τό καλό καί νά τόν πείσει γιά τήν ἀηδία πού πρέπει νά τήν ἔχει γιά κάθε εἶδος ἁμαρτίας.
Τά παιδιά ἐξὁμολογοῦνται εὔκολα, προσπαθώντας νά προσαρμόζουν τήν ψυχή τους γιά προσευχή, γιά ὑπακοή στούς γονεῖς καί διδασκάλους, γιά προφύλαξη ἀπό τούς κἀκούς, γιά ν᾿ ἀγαποῦν τήν ἐκμάθηση. Στήν ἐξομολόγηση τους ὁ ἱερέας προσπαθεῖ νά καταδικάσει ὑπερβολικά τήν ροπή ἁρπαγῆς, ψέματος, αἰσχρολογιῶν, πείσματος κλπ, οὕτως ὥστε νά τούς ἀπομακρύνει ἀπ᾿ αὐτά τά πάθη ἐγκαίρως.
3. Ἐάν ἐξὁμολογεῖς στό ναό, κάτσε στήν μέση τοῦ ναοῦ, φορώντας τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιοο. Ὅταν ρωτᾶς καί ἀκοῦς τήν ἐξομολόγηση, λόγῳ τῆς κούρασης καί γιά νά μπορέσεις ν᾿ ἀκούσεις καλύτερα τήν ἐξομολόγηση, μπορεῖς νά καθίσεις σ᾿ ἕνα καρεκλάκι καί μετά νά σηκωθεῖς.
Κάνεις ἐρωτήσεις ἀνάλογα μέ τήν κατάσταση τοῦ μετανοημένου. Ἄν εἶναι παιδί, νέος, παντρεμένος, ἀνύπαντρος, ἄνδρας ἤ γυναῖκα, τά ὑπολογίζεις ὅλα αὐτά, καθώς καί τήν κοινωνική του κατάσταση. Τί ἁμαρτία ἔχει κάνει, μέ ποιόν, που, πόσος καιρός ἐπέρασε ἀπό τότε πού σταμάτε νά κάνει αὐτή τήν ἁμαρτία. Ὅλα αὐτά τἀ ἐξετάζει ὁ Πνευματικός γιά νά δεῖ τήν βαρύτητα τῆς ἁμαρτίας καί νά ξέρει τί συμβουλές νά τοῦ δώσει γιά τήν θεραπεία του. Π.χ., οἱ νέοι πού πέφτουν στίς ἁμαρτίες τῆς νεότητας, πάντα τούς συμβουλεύει ὁ Πνευματικός νά παντρευτοῦν, μή τυχόν καί γίνουν ἄχρηστοι γιά τήν κοινωνία. Ὅταν ἐρωτᾶς, νά εἶσαι πολύ λεπτός γιά νά μή προσβάλλεις τόν χριστιανό.
Ὁἱ ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο εἶναι πολύ χρήσιμες καί κατάλληλες, ἀλλά πάντα θά χρησιμοποιεῖς μόνο τίς ἀναγκαῖες καί ἐκεῖνες πού ταιριάζουν στόν μετανοημένο. Δέν χρειάζεται νά τηρεῖς τήν σειρά τοῦ βιβλίου, ἀλλά καλύτερα εἶναι νά ψάξεις τήν συγγένεια τῶν ἁμαρτιῶν, διότι διευκολύνουν πολύ τόν ἱερέα, καί τό πνευματικό του παιδί.
Ἄν ὁ ἱερέας εἶναι καλός ψυχολόγος, ξέρει τί ἐρωτήσεις νά κάνει στόν χριστιανό, ὥστε νά βγάλει κάθε ἀμφιβολία ἀπό τήν καρδιά του, καί νά ἐμπνεύσει τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τό μῖσος κατά τῆς ἁμαρτίας καί τήν ἀγάπη γιά τήν καρδιακή μετάνοια.
Ἡ ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν γίνεται σύμφωνα μέ τόν ἴδιο κανόνα, ὅπως καί τῶν ὡρίμων ἀνθρώπων, μόνο πού οἱ ἐρωτήσεις νά εἶναι πιό κατάλληλες γιά τήν παιδική τους ἡλικία. Δηλαδή θά ρωτήσει μόνο τίς ἁμαρτίες πού κάνουν συνήθως τά παιδιά καί θά προσπαθήσει νά τά ἀποδεσμεύσει ἀπό τίς κακές τους συνήθειες. Ὅλα αὐτά γίνονται μέ μεγάλη προσοχή γιά νά μήν μάθεις ἐσύ, ὦ Πνευματικέ, τήν τάδε καί τήν τάδε ἁμαρτία στά παιδιά, διεγείροντάς τους τήν περιέργεια.
4. Στό ναό, τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, νά εἶσαι στόν πρόναο ἤ στήν εἴσοδο τοῦ ναοῦ. Ρωτᾶς ὅπως ἀκριβᾶς εἶναι γραμμένο στό βιβλίο. Χωρίς ἐξαίρεση (ἐννοεῖ τίς ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο). Νά τίς χρησιμοποιήσεις ὅλες. Ἔχω τήν ἴδια γνώμη, ὅπως τήν εἶχε ὅλη ἡ Ἐκκλησία ἀνά τούς αἰῶνες. Εἶμαι σίγουρος ὅτι ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά σφάλει στήν σύνταξη τῆς διάταξης αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ μυστηρίου. Ἑπομένως, κάθε ἱερέας θά πρέπει νά θέτει στόν χριστιανό τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου.
Τήν ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν, ἀπό ἑπτά ἕως καί δέκα ἐτῶν, τήν κάνω ὁμαδικά (4-5 παιδιά μαζί), ὅπως γίνεται καί στό σχολεῖο τους, μέ ἐρωτήσεις καί συμβουλές γιά νά συνηθίσουν τόν ἱερέα, ὥστε στό μέλλον νά ἔχουν σεβασμό, θεῖο φόβο καί ἀγάπη γι᾿αὐτόν, διότι εἶναι ὁ Πνευματικός τους πατέρας καί γιατρός, στό ὁποῖο μποροῦν ὅποτε θέλουν νά ἐξὁμολογηθοῦν τά κρυπτά τῶν καρδιῶν τους σέ κάθε περίπτωση καί ἀνάγκη. Ἀπό 10 χρονῶν καί ἄνω τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω ὅπως καί στούς ὥριμους ἀνθρώπους, σύμφωνα μέ τό βιβλίο καί ὅπως παρουσιάζεται στήν κάθε περίπτωση.
5. Τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, ὅπου γράφονται ἐκεῖ δέν τίς χρησιμοποίησα ποτέ, ἀλλά μόνο ἐκεῖνες πού ἔμαθα ὅτι ἔχουν σχέση μέ τίς ἐξὁμολογούμενες ἁμαρτίες τοῦ πιστοῦ. Εἶναι σχεδόν ἀδύνατον καί νομίζω ὅτι οὔτε χρήσιμο εἶναι νά συνομιλήσεις μέ τόν μετανοῦντα ἄνθρωπο περί τόσων καί τόσων ἁμαρτιῶν, τίς οποῖες οὔτε αὐτός τίς γνωρίζει. Ἄλλωστε θά μποροῦσα ἔτσι νά τόν μάθω νά ἀσχοληθεῖ μ᾿ ἕνα καινούργιο τρόπο ἁμαρτίας.
Μέ τούς ἁπλούς πιστούς, πού προϋποτίθεται ὅτι δέν μποροῦν νά ἐξετάσουν τήν δική τους συνείδηση μέ τά διδάγματα τοῦ Εὐαγγελίου, συνήθως τούς ἐρωτῶ τά ἑξῆς: «Πότε ἐξὁμολογήθηκες τελευταία φορά; Εἶχες κάποια ἐπιτίμια καί τά ἐξεπλήρωσες ἤ ὄχι; Σκέφθηκες τήν κατάσταση τῆς ψυχῆς σου ἀπό τήν τελευταία σου ἐξομολόγηση μέχρι τώρα; Τί ἁμαρτίες αἰσθάνεσαι ὅτι σοῦ βαρύνουν τήν ψυχή; Τί πράξεις ἔκανες ἤ τί ἐντολές δέν ἐτήρησες; Ἀπό τί εἶσαι δυσαρεστημένος μέ τόν Θεό;
Μετά ἀπ᾿ αὐτές τίς εἰσαγωγικές ἐρωτήσεις τόν ἀφήνω νά πεῖ ὁ ἴδιος τίς ἁμαρτίες του πού τίς ἀναγνωρίζει καλά. Ἄν καταλάβω ὅτι ἀκόμα χρειάζεται βοήθεια γιά νά συμπληρώσει τήν ἐξομολόγησή του, τοῦ κάνω ἐρωτήσεις σχετικά μέ τίς θεῖες καί ἐκκλησιαστικές ἐντολές περί ἐκείνων τῶν ἁμαρτιῶν τίς ὁποῖες ἄλλοι ἁπλοί ἄνθρωποι, ὅπως κι αὐτός, ἔχουν συνηθίσει νά τίς κάνουν. Ἀπ᾿ αὐτά πού ἄκουσα μαθαίνω ποιά εἶναι ἡ πνευματική κατάσταση καί ἡ ἐνοχή τοῦ πιστοῦ καί ἐπιμένω νά διεγείρω σ᾿ αὐτόν τήν λύπη καί τόν πόνο γιά τόν παροργισμό τῆς αγαθότητας τοῦ Θεοῦ πού προκάλεσε. Μετά τοῦ δίνω συμβουλές πῶς νά πολεμήσει τίς κακές του συνήθειες καί νουθεσίες γιά νά ἐνισχυθεῖ ἡ πίστη του καί νά ἐμπιστεύεται τόν ἑαυτό του στόν Θεό, ἀπό τόν Ὁποῖο θά βρεῖ συγχώρηση, διορθώνοντας τήν ζωή του ὕστερα, σύμφωνα μέ ὅλα αὐτά τοῦ δίνω καί ἐπιτίμιο, ἄν χρειασθεῖ.
6. Ἐγώ δέν ἐξὁμολογῶ κανέναν. Ἑτοιμάζω τόν πιστό μέ τό παράδειγμα τῆς καθημερινῆς μου ζωῆς, διά τῶν ὁμιλιῶν, κατηχήσεών μου καί ὅταν ἔλθει νά ἐξὁμολογηθεῖ, τόν ἀφήνω χωρίς νά τόν ρωτήσω τίποτε ἄλλο. Τόν βοηθάω ὅταν τόν βλέπω ἔκπληκτο, τόν ἐγκαρδιώνω, τόν παρηγορῶ μέ τήν γλυκειά αὐστηρότητα καί καλωσύνη τοῦ πνευματικοῦ πατέρα καί χριστιανοῦ. Ἀπευθύνομαι ὄχι στόν νοῦ, ἀλλά στήν πίστη του. Τόν νοῦ τόν θεωρῶ ὅπλο προστασίας γιά θέματα πού ἔχουν σχέσι μέ τόν βιολογικό ἄνθρωπο. Ἡ πίστη εἶναι τό βασικό στοιχεῖο κι ἐγώ ἀπευθύνομαι στόν ἄνθρωπο χωρίς νά κυττάζω το πρόσωπο του. Ἐκθέτω τήν ψυχική κατάσταση τοῦ μετανοοῦντος, τήν ὁποία παρουσιάζω γενικά σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, χωρίς διαφορά λόγω τῆς κοινωνικῆς τους κατάστασης. Δέν ἀπορῶ γιά τίποτε, οὔτε γιά τίς παρασιωπήσεις του, οὔτε γιά τήν ἀσθενική του πνευματική κατάσταση. Ἄν ὁ μετανοημένος χριστιανός δέν εἶναι γνωστός μου, πρῶτα συζητῶ μαζί του κοιτώντας τον στά μάτια. Ἔτσι τρυπώνω στά βάθη τῆς ψυχῆς του, ἀφήνω νά τόν νικήσει μέσω ἐμοῦ ὁ Χριστός καί μετά τόν βάζω νά γονατίσει καί ἀναπτύσσω χωρίς δειλία ὅλο τό ψυχικό του περιεχόμενο, ἐρωτώντας τον ὅπως μέ διατάζει ὁ Θεός ἀπό ψηλά καί ἡ συνείδησής μου ἀπό μέσα μου. Δέν ντρέπομαι κανέναν, ὅποιος καί νά εἶναι ὁ ἐξὁμολογούμενος.
Ἄν εἶναι γνωστός μου, πάλι συνομιλοῦμε πρόσωπο πρός πρόσωπο. Μετά διερευνῶ τά βάθη τῆς ψυχῆς του καί κατόπιν τόν προσκαλῶ νά γονατίσει καί νά ἐξὁμολογηθεῖ. Τίποτε τό ἀνειλικρινές, τίποτε τό δύστροπο δέν προκαλῶ, τίποτε πού θά μποροῦσε νά καταλάβει ὅτι ἐγώ ξέρω περισσότερα ἀπ᾿ αὐτόν, ἔστω κι ἄν εἶμαι σίγουρος γιά ὁρισμένες πράξεις του καί παρατηρῶ ὅτι ἀρνεῖται τήν φανέρωσή τους. Ἄλλωστε δέν ἐξὁμολογοῦμε ἐγώ, αὐτός ἐξὁμολογεῖτα. Φροντίζω νά τοῦ ἔχω διαφωτίσει τήν συνείδηση καί μετά τόν ἀφήνω στήν ἡσυχία του. Τοῦ λύω ὅσα ἁμαρτήματα ἔχει ἐξὁμολογηθεῖ καί σύμφωνα μέ τήν ἐξομολόγησή του τόν δέχομαι ἤ ὄχι στά Ἄχραντα Μυστήρια. Δέν γίνομαι γίνομαι ἐγώ ἀφεντικό, ἀφοῦ εἶμαι ὑπηρέτης Του. Ὁ καλός Θεός θά κρίνει τελικά. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ποτέ ἐγώ δέν θα γνωρίσω τό ἀπέραντο βάθος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Θέλει αὐτός νά κοινωνήσει; Γνωρίζει τά ἐντός του. Ἐγώ φρόντισα νά τόν ὁδηγήσω στήν πορεία τῆς γνώσεως καί ὁ ἴδιος θ᾿ ἀπαντήσει κατόπιν γιά τόν νυμφικό του χιτῶνα. Ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού μπορεῖ νά τόν δεχθεῖ στό δεῖπνο τοῦ ἀκτίστου φωτός ἤ νά τόν βγάλει ἔξω ἀπ᾿ αὐτόν.
Ἐγώ ἐξὁμολογῶ μόνο στό παρεκκλήσι τοῦ ἱεροῦ ναοῦ, τό ὁποῖο βρίσκεται δίπλα στό ἱερό Βῆμα, μέ τό ὁποῖο ἐπικοινωνεί μέσω μιᾶς πόρτας. Μόνο σέ περίπτωση ἀσθένειας ἤ γιά κάτι ἄλλο πολύ σοβαρό δέχομαι νά ἐξὁμολογῶ ἐκτός τοῦ ναοῦ, ἀλλά καί πάλι σύμφωνα μέ ὅλη τήν προβλεπόμενη ἀπό τό ὀρθόδοξο τυπικό προετοιμασία. Στήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ὅταν ἐξὁμολογοῦνται τό 99% τῶν πιστῶν τῆς ἐνορίας, διαβάζω στό ναό κάθε Κυριακή καί γιορτή ὅλες τίς εὐχές πρό τῆς ἐξὁμολογήσεως. Πρίν ἐξὁμολογήσω ξαναδιαβάζω ὅλες τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, τίς ὁποῖες θεωρῶ ἐπαρκεῖς καί κατάλληλες. Μετά ἐξετάζω καί τόν εαὐτό μου, ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψιν αὐτούς πού ξέρω ὅτι θά ἔλθουν νά ἐξὁμολογηθοῦν, καί προετοιμάζομαι καί γιά ἄλλους πού μπορεῖ νά ἔρθουν κι ἔτσι βαδίζω ἤρεμος, ἀποφασισμένος, χωρίς βιασύνη καί μέ ἱερότητα ἀπό τήν τέταρτη Κυριακή τῆς Νηστείας μέχρι καί τήν Μεγάλη Πέμπτη. Στίς ἄλλες νηστεῖες τῆς χρονιᾶς, ὅταν ἔρθουν γιά ἐξομολόγηση μόνο περίπου 10-30%, διαβάζω τίς εὐχές πρό τῆς ἐξὁμολογήσεως στούς Ἑσπερινούς τῶν Κυριακῶν καί τῶν γιορτῶν, ὅταν ἐκκλησιάζονται ὅσοι θά ἤθελαν νά κοινωνήσουν. Συνομιλῶ μέ τόν καθέναν ξεχωριστά, ἀνάλογα μέ τήν προσωπικότητα του, καί δέν θεωρῶ ὅτι ὑπάρχει κάτι κοινό ἀνάμεσά μας.
7. Ποτέ δέν πῆγα νά ἐξὁμολογήσω μέ τεμπελιά, οὔτε ἄφησα νά παρατηρήσουν ἄλλοι σέ μένα κάποια ἀηδία καί δυσάρεστη διάθεσι. Μέ ὅλους ἤμουν σάν ἕνας στοργικός πατέρας, ὁ ὁποῖος ξοδεύει τόν λίγο χρόνο του μέ πολλή ἀγάπη γιά νά συζητήσει μέ τό πνευματικό του παιδί, νά τό παρηγορήσει, νά τό ἐνισχύσει στήν πίστη του, νά τοῦ ἐμπνεύσει ἀγάπη πρός τόν Θεό, τόν πλησίον, τήν Ἐκκλησία καί τό ἔθνος του. Ποθοῦσα ὁ κάθε ἐξὁμολογούμενος νά φεύγει ἀπό τήν ἐξομολόγηση παρηγορημένος καί εὐχαριστημένος καί νά περιμένει μέ λαχτάρα τήν Θεία Κοινωνία.
Οἱ ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο δέν εἶναι ὅλες κατάλληλες, διότι ζητοῦν μία ἀρνητική ἀπάντησι.· Ὁ ἐξεταζόμενος ἀπό ἐμᾶς ὁμολογεῖ ὅτι δέν ἔκανε καί δέν ἐξὁμολογεῖται τί κακό ἔχει κάνει. Ἐμεῖς οἱ ἱερεῖς ἠμποροῦμε νά συμβουλευτοῦμε ἀπ᾿ αὐτές τίς ἐρωτήσεις, ἀλλά ὄχι νά τίς χρησιμοποιοῦμε κατά τόν ἴδιο τρόπο.
8. Συνήθως κάθομαι σ᾿ ἕνα στασίδι, μέσα στό ναό. Νοιώθω πολύ τήν ἔλλειψη μιᾶς καρέκλας τῆς ἐξομολόγησης. Ἀφ᾿ ἑνός γιά νά κάτσει καί ὁ ἱερέας πιό ἄνετα, ἀφ᾿ ἑτέρου γιά τόν πιστό, ὁ ὁποῖος ἔτσι θά γονάτιζε καί, μέ τό ἐπιτραχήλιο στό κεφάλι του, θ᾿ ἀπαντοῦσε ἤρεμα στίς ἐρωτήσεις μου.
Ἡ πρώτη ἐρώτηση πού θέτω εἶναι: Ἐξὁμολογήθηκες ποτέ; Ἄν ναί, πότε ἀκριβῶς; Στήν τελευταία σου ἐξομολόγηση ἄφησες κάτι πού δέν τό ἐξωμολογήθηκες, τό ὁποῖο μετά σοῦ ἔφερε τύψεις τῆς συνείδησης; Τί σοῦ βαρύνει τώρα τήν ψυχή;
Σέ περίπτωση πού εἶχε ἐξὁμολογηθεῖ καί ἄλλη φορά, τώρα τοῦ ἐξηγῶ τά περί τῆς οὐσίας αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου. Οἱ περισσότεροι ἐξὁμολογοῦνται σέ κάθε μεγάλη νηστεία. Μ᾿αὐτούς συνήθως ἀναφἐρομαι πιό σύντομα συνοψίζοντας τά τρία σημεῖα: τήν ἀναζήτηση τῶν ἁμαρτιῶν, τήν συντριβή γι᾿ αὐτές καί τήν μετάνοια διά τῆς ἐκπλήρωσης καί τοῦ ἐπιτιμίου. Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δέν μποροῦν νά ἐφαρμοστοῦν στήν πράξη. Αὐτές εἶναι καλές μόνο συμβουλευτικά. Τό ἴδιο καί οἱ συγκεντρωμένοι ἐκεῖ παρόμοιοι κανόνες.
Προτείνω σάν πραγματικές ἐρωτήσεις τίς ἑξῆς: Λυπᾶσαι γι᾿ αὐτά πού ἔκανες; Νομίζεις ὅτι στό μέλλον θά εἶσαι ἀρκετά ἀνθεκτικός) γιά ν᾿ ἀποφύγεις τέτοιες πράξεις; Ὑπόσχεσαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ νά ἐξετάσεις τήν ψυχή σου ἀπ᾿ ἐδῶ καί πέρα μέ περισσότερη αὐστηρότητα; Θά ὁμολογεῖς τόν Χριστό μπροστά στούς ἀνθρώπους; Θά ζεῖς σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία Του;
9. Τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω ἐντός τοῦ ναοῦ, φορώντας ἐπιτραχήλιο καί φαιλόνι. Τούς ἀρρώστους τούς ἐξὁμολογῶ στό σπίτι τους, φορώντας μόνο τό ἐπιτραχήλιο. Ἕνα κερί θεωρῶ ὅτί πρέπει νά εἶναι ἀναμμένο. Στό ναό κάθομαι, συνήθως, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἐπάνω στόν σολέα, ὅταν διαβάζω τίς εὐχές, ἐνῶ οἱ πιστοί εἶναι δίπλα στόν σολέα. Ὅταν ἐξὁμολογοῦμε περισσότεροι ἱερεῖς, ἀπομακρύνονται ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο. Οἱ ἐρωτήσεις εἶναι σχετικές μέ τίς θεῖες ἐκκλησιαστικές ἐντολές καί ἀφοροῦν τίς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό καί μέ τούς συνανθρώπους του, πρῶτα μέ τούς γονεῖς του καί μέ τούς συγγενεῖς του. Ἄν συνηθίζει νά προσεύχεται κάθε μέρα, εἶναι ἔνδειξη ὅτι ἔχει πίστη στόν Θεό. Ἡ εἰρήνη ἐντός τῆς οἰκογένειας εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς εἰρήνης ὁλόκληρου τοῦ κόσμου. Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου περιλαμβάνουν ὅλες τίς δυνατότητες ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ὅλων τῶνκαταστάσεων καί τῶν ἡλικιῶν.
Ἡ ἐπιλογή τῶν κατάλληλων ἐρωτήσεων εἶναι δύσκολη, ἀλλά εἶναι ἐνδεδειγμένη ἀπό τίς συνθῆκες τοῦ ἐξὁμολογουμένου. Ἐκεῖνες πού ἀφοροῦν τήν ἕβδομη καί τήν ὄγδοη ἐντολή τοῦ Δεκαλόγου δέν μποροῦν νά τεθοῦν ὅπως τίς παρουσιάζει τό βιβλίο, ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχουν. Ἐγώ ἐρωτῶ τούς νέους, συνήθως πρίν ἀπό τόν γάμο ὡς ἑξῆς:· Εἶσαι ὑγιής, καθαρός ψυχικά καί σωματικά; Ἔχεις κάνει κακό σέ κάποιον; Πῶς, τί; Περί τῆς πίστεως δεν ἐρωτῶ τίποτε. Ὅποιος ἔρχεται νά ἐξὁμολογηθεῖ, ἔχει πίστη. Ἄν ἔχει ἀμφιβολίες, θά τίς πεῖ καί θ᾿ ἀρχίσω ἀπό ἐκεῖ.
10. Ὁ ὑπογραφόμενος κάνω τήν ἐξομολόγηση μέ τόν ἑξῆς τρόπο: Πρίν τήν ἐξομολόγηση τούς λέω μερικά πράγματα σχετικά μ᾿ αὐτό τό Μυστήριο, ὅτι ἱδρύθηκε ἀπό τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό γιά τήν σωτηρία μας, δίνοντας στούς Ἀποστόλους καί στούς διαδόχους τους, δηλαδή στούς ἐπισκόπους καί στούς πρεσβυτέρους, τήν δύναμη ἄφεσης καί ἀπόλυσης τῶν ἁμαρτιῶν, λέγοντάς τους: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιο κτλ. Μετά λέω τί πρέπει νά κάνει ὁ χριστιανός ὅταν δεχθεῖ αὐτό τό ἱερό Μυστήριο· νά θυμᾶται τήν ψυχή του, ἡ ὁποία πρέπει νά καθαριστεῖ ἀπό τίς ἁμαρτίες, νά λυπᾶται γιά τίς πεπραγμένες του ἁμαρτίες, νά τίς ἐξὁμολογηθεῖ καί μετά νά διορθωθεῖ. Ἔτσι προετοιμασμένος, τόν βάζω νά γονατίσει κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιό μου. Ἐπάνω στό τραπέζι ἔχω τόν σταυρό καί ἕνα ἀναμμένο κερί. Ὕστερα τόν ρωτάω: Πότε ἐξὁμολογήθηκες τελευταία φορά; Ἀπό τότε μέ ποιές ἁμαρτίες αἰσθάνεσαι ὅτι εἶσαι ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ;
Τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δεν τίς χρησιμοποιῶ. Ἀφήνω καθέναν νά πεῖ τίς ἁμαρτίες του. Ἔτσι μοῦ ἔχει εἰπεῖ ὁ Ἐπίσκοπός μου,ὁ ὁποῖος μ᾿ ἐξομολόγησε μέ τήν εὐκαιρία τῆς χειροτονίας μου ὡς ἱερέα ὅτι δέν εἶναι σωστό νά ἐρωτοῦμε ἄν ἔχεις κάνει τήν τάδε ἤ τήν τάδε ἁμαρτία, ἀλλά νά φέρουμέ τόν πιστό ν᾿ ἀναγνωρίσει μόνος του ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός, ὅπως κάθε ἄνθρωπος καί ὅτι δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος νά εἶναι ζωντανός καί νά μή ἔχει σφάλει. Ὁ κάθε πνευματικός ἱερέας πρέπει νά μή βιάζεται στήν ἐπιτέλεση αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου καί νά τό κάνει μέ μέγιστη χριστιανική εὐλάβεια. Νά ἔχει πάντα μαζί του καί ἕνα βιβλιάριο μέ τούς ἐξὁμολογουμένους, βέβαια μόνο γιά τήν προσωπική του χρήση.
11. Ἀπ᾿ ὅλα τά Μυστήρια πού ἐπιτελῶ, αὐτό τῆς ἐξομολόγησης μοῦ φαίνεται τό πιό δύσκολο, διότι καταλαβαίνω ὅτι ὁ χριστιανός πού βαδίζει πρός τήν ἐξομολόγηση ἀσφαλῶς θέλει νά γυρίσει δικαιωμένος στό σπίτι του καί τότε πρέπει νά ἐνεργήσω μέ ὅλη τήν προθυμία μου.
Εἶναι πολύ δύσκολο πρᾶγμα νά περιέχεται σέ μερικές ἐρωτήσεις καί σέ λίγα λεπτά ὅλο τό θέμα, κυρίως ὅτἌν ὁ ἐξὁμολογούμενος δέν λέει μόνος του τίς ἁμαρτίες, ἀλλά μόνο ἀπαντᾶ στίς ἐρωτήσεις τοῦ Πνευματικοῦ. Παρόλα αὐτά καί αὐτός πού μόνο ἀπαντᾶ στίς ἐρωτήσεις πρέπει νά φύγει ἐλαφρωμένος, ὅπως κι ἐκεῖνος πού θεληματικά καί μέ δάκρια μετανοίας χύνει ὅλη τήν πικρία τῆς ψυχῆς του. Μοῦ συνέβη πολλές φορές τό φαινόμενο νά ἔχω πιστούς οἱ ὁποῖοι νά μή μποροῦν νά ἐξὁμολογηθοῦν λόγω τῶν συνεχῶν δακρύων τους. Ἀπ᾿ ἐδῶ προκύπτει ὅτι ὑπάρχουν δύο τάξεις μετανοημένων· αὐτοί πού προσέρχονται στήν ἐξομολόγηση μέ τήν ἀπόφαση νά πάρουν συγχώρηση γιά τίς ἁμαρτίες τους καί ν᾿ ἀλλάξουν οὐσιαστικά τόν τρόπο ζωῆς τους καί ἐκεῖνοι πού ἔρχονται ἀπό συνήθεια, δηλαδή ὄχι πάντα μέ μία σκέψη ἐπανόρθωσης.
Ὅσοι ἔχουν βαρειές ἁμαρτίες – στά χωριά εἶναι συνήθως λιγώτεροι ἀπό τίς πόλεις – δέν ἔρχονται νά ἐξὁμολογηθοῦν παρά μόνο ὅταν περάσει ἕνα μεγάλο διάστημα. Ὅταν ξέρουν ὅτι σίγουρα δέν εἶναι ἄξιοι νά κοινωνήσουν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου.
Ἄν ἔπρεπε νά χρησιμοποιοῦμε ὅλες τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, δέν θά χρειαζόταν ν᾿ ἀσχοληθοῦμε μόνο καί μόνο μέ τήν ἐξομολόγηση. Ἐκεῖ ὑπάρχουν πολλά ἐρωτήματα τά ὁποῖα δέν μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν στήν πρωτότυπή τους μορφή, διότι θά καλλιεργοῦσαν τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ἁμαρτία.
12. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἔχω ἀκούσει ὅτι γίνεται ἡ ἐξομολόγηση δέν μέ ἱκανοποιεῖ καθόλου. Ἐγώ θεωρῶ τήν ἐξομολόγηση ὡς κλειδί μέ τό ὁποῖο, ἀνοίγοντας τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ μου, εἰσδύω μέσα της νά καθαρίσω τά πάντα ἐκεῖ μέσα, γιά νά μπορέσω θά βάλω μετά ἐκεῖ τόν Σωτῆρα Χριστό. Εἶναι ὁ μοναδικός τρόπος μέ τόν ὁποῖο μπορῶ ν᾿ ἀναγεννήσω τόν πλησίον μου. Δι᾿ αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου πλησιάζω τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ, τόν ὁποῖον, μετά ἀπό μία θερμή προετοιμασία, ἐμπνέοντάς του ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη, τόν βοηθῶ ν᾿ ἀποκαλύψει τά πάντα. Δίνοντάς του τήν ἀπόλυση τῶν ἁμαρτιῶν του, τόν ἔχω πάντα ὑπ᾿ ὅψιν μου καί μέ πραότητα τοῦ ὑπενθυμίζω–ἄν χρειαστεῖ–τήν σημαντική στιγμή στήν ὁποία εἶχε ὑποσχεθεῖ στόν Κύριο, ὁ ὁποῖος θυσιάσθηκε γιά ὅλους ἐμᾶς, ν᾿ ἀλλάξει τήν ζωή του. Κι ἔτσι, ἔχοντάς τον πάντα κοντά μου (καί δι᾿ ἐμοῦ μέ τόν Χριστό), θά τόν ἀποδεσμεύσω τελικά ἀπό τίς ἁμαρτίες του.
Πρό τῆς ἐξομολόγησης τούς ὁμιλῶ θερμά καί ἐπιθυμῶ νά ξυπνήσω μέσα τους συναισθήματα θρησκευτικοῦ δέους, νά τούς κάνω νά αισθανθοῦν τήν ἀναγκαιότητα αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, παρουσιάζοντάς τους μία ζωντανή εἰκόνα τῆς ἁμαρτωλῆς κατάστασης καί τήν μεγάλη σημασία τῆς ἀγνότητας, χωρίς νά ξεχάσω βέβαια καί μερικά παραδείγματα σχετικά μέ ὅλα αὐτά. Προχωράω, τελώντας μ᾿ ἕνα πανηγυρικό τρόπο τήν ἀκολουθία τῆς ἐξομολόγησης, σύμφωνα μέ τίς ὁδηγίες τοῦ Εὐχολογίου …
Σχετικά μέ τίς ἐρωτήσεις πού μπορεῖς νά κάνεις στόν μετανοημένο χριστιανό πρέπει νά εἶσαι πάρα πολύ προσεκτικός. Ἀναμφίβολα, ἐμεῖς γνωρίζουμέ τούς ἐνορίτες μας, ὕστερα ἀπό τόση διαβίωση μαζί τους καί ξέροντας τήν ζωή τους καί σχεδόν ὅλες τίς συμπεριφορές τους, δεν θά κάνουμε ἐρωτήσεις οἱ ὁποῖες, μπορεῖ νά διεγείρουν περιέργειες καί νά ὁδηγήσουν σέ πειρασμούς. Μία ἀνασκόπηση τῶν δέκα ἐντολῶν, μαζί μέ τούς Μακαρισμούς καί ἄλλες πού ἀναφέρει τό Εὐχολόγιο, μέ τήν ἐλπίδα ὁ μετανοημένος νά σκεφτεῖ καλά καί νά μή ἀποκρύψει τίποτε, θεωρῶ ὅτι θά ἦταν ἀρκετή γιά νά ἐξετάσει τήν ψυχή του. Κάποιες ἐρωτήσεις, ὅμως, τοῦ Εὐχολογίου, ὅπως προανέφερα, δέν ἔχουν κανένα νόημα.
13. Ἡ θέση τοῦ μετανοημένου, εἶναι κανόνας νά εἶναι γονατισμένος. Σπάνια συνηθίζω νά τόν σηκώσω ὄρθιο, μετά τήν ἐξομολόγηση, κυρίως ὅταν θέλω νά τοῦ μιλήσω πειστικά ἤ ἔχει καμία ἀμφιβολία, ἀπορία κτλ. Κάνω αὐτό κοιτώντας ἀκριβῶς στά μάτια καί μιλώντας του θερμά καί μέ πολύ ἀγάπη. Νομίζω ὅτι ὁ λόγος ἔχει περισσότερη δύναμη ἔλξης καί πεποίθησης.
Ἐρωτήσεις, ὅπως: Αἰσθάνεσαι ὅτι εἶσαι ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ; Τί ἔχεις νά ἐξὁμολογηθῆς; Τί σοῦ ἐπιβαρύνει τήν ψυχή; Κάνω ἐρωτήσεις πού νά ἀναφέρονται στίς θεολογικές καί ἠθικές ἀρετές. Ἔμπρακτα, αὐτές τίς ἐρωτήσεις τίς δανειζόμεθα ἀπό τό Εὐχολόγιο. Στό τέλος συνηθίζω νά ρωτάω: Δέν ἔχεις τίποτε ἐξαιρετικό νά ἐξὁμολογηθῆς; Ἤ δέν ἔχεις κάτι ἄλλο νά πεῖς, καμμία μεγαλύτερη ἁμαρτία τῆς ζωῆς σου ἤ ἀπό τήν νεότητα σου; Καί τότε ἐμφανίζονται πιό βαρειές ἁμαρτίες, τίς ὁποῖες ντρέπονται νά τίς ποῦν.
Σ᾿ ἐμᾶς οἱ λόγιοι δέν ἐξὁμολογοῦνται. Γιατί; Ὄχι ἐπειδή ἦταν ἄθεοι ἤ δέν ἀγαποῦσαν τήν Ἐκκλησία. Ἀντίθετα, ἐκκλησιάζονται καί τήν στηρίζουν καί εἶναι καλοί χριστιανοί καί πιστοί. Τότε; Νά, ἔχουν ἕνα φόβο, μία ἀηδία καί δέν θέλουν ν᾿ ἀπαριθμήσουν λεπτομερειακά τίς ἰδιαίτερες ἁμαρτίες τους, μέ τά ἄλλα ψυχικά τους χαρίσματα.
Ἄν ἔρθουν λόγιοι, νά μήν ἐπιμένεις νά τούς ἐρωτᾶς γιά ἰδιαίτερες ἁμαρτίες, ἀλλά καλύτερα νά τούς διδάσκεις. Νά κάνεις ἕνα σχετικό μάθημα μαζί τους, ν᾿ ἀπαριθμήσεις ἁμαρτίες, λέγοντας: Κύριε, ἁμάρτησα, κακίες διέπραξα, δέν Σέ τίμησα, δέν πίστεψα στήν ἀγαθότητά Σου, δέν ἐτήρησα τίς γιορτές Σου κτλ. Φυσικά ἀπαριθμεῖς ἀνθρώπινες ἁμαρτίες σάν νά βάζεις μιά πιατέλα μέ κάποια φροῦτα μέσα, τά ὁποῖα τοῦ τά προσφέρεις ἕτοιμα, μόνο νά δεχθεῖ νά τά πάρει. Βλέπεις, αὐτά καί μεγαλύτερα ἀπ᾿ αὐτά ἔχω πράξει.
Συνήθως θά λένε ναί, ναί! Εἶναι εὔκολα σάν διδαχές ὅλα αὐτά. Καί γιά τόν Πνευματικό σάν ἀρχή εἶναι ἀρκετά αὐτά. Τά ἄλλα μέ ἄλλες εὐκαίρίες θά ἔρθουν μόνα τους.
14. Ἐγώ κάνω τήν ἐξομολόγηση ὡς ἑξῆς: Διαβάζω ἀπό τόν ἄμβωνα τίς εὐχές τοῦ Εὐχολογίου, ἐνῶ οἱ ἐξὁμολογούμενοι γονατίζουν. Τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω σ᾿ ἕνα ξεχωριστό μέρος, ὅπου βρίσκονται μόνο ὁ Πνευματικός καί ὁ μετανοημένος. Τήν κάνω ὄρθιος. Ὁ πιστός κάνει τόν σταυρό του, χαιρετᾶ τόν Τίμιο Σταυρό, πού βρίσκεται στό χέρι τοῦ Πνευματικοῦ, στέκεται κι αὐτός σεμνός, μέ τά χέρια του ἑνωμένα σάν σέ προσευχή καί θά γονατίσει μόνο ὅτἌν ὁ ἱερέας τοῦ διαβάσει τήν συγχωρητική εὐχή. Νά στέκεται ὁ πιστός κατά τήν ἐξομολόγηση εἶναι πολύ πρακτικό, διότι τόν κυττάω στά μάτια καί βεβαιώνομαι γιά τήν εἰλικρίνεια τῆς ἐξομολόγησής του. Ἄν ἐξὁμολογιόταν γονατισμένος, σκεπασμένος μέ τό ἐπιτραχήλιο, δέν θά μποροῦσα νά ἔχω κι αὐτήν τήν ψυχολογική ἀπόδειξη.
Πρίν τόν ἐρωτήσω, τόν προετοιμάζω μέ μερικά λόγια πού τά λέω μέ ὅλη τήν ἀγάπη μου, ἐπιβεβαιώνοντάς τον ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός εἶναι παρόν ἀόρατα καί ἀκούει τήν ἐξομολόγηση του κτλ. Τόν πείθω γιά τό μυστικό τῆς ἐξομολόγησης καί μέ κατάλληλα καί εἰλικρινά λόγια τόν πείθω νά ἔχει ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στόν Πνευματικό ἱερέα.
Ἀκολουθοῦν ἐρωτήσεις πού τοῦ κάνει ὁ ἱερέας. Αὐτές πρέπει νά εἰπωθοῦν μέ πολύ δεξιότητα, ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία, τό φῦλο, τήν παιδεία καί τήν κοινωνική κατάσταση τοῦ μετανοημένου. Αὐτές οἱ ἐρωτήσεις πρέπει νά εἶναι συγκεκριμένες, στίς ὁποῖες νά μπορέσει ὁ μετανοημένος ν᾿ ἀπαντήσει μόνο μέ ναί ἤ μέ ὄχι. Νά μήν ξεσκαλίζουν ἄλλες ἁμαρτίες, τίς ὁποῖες ὁ χριστιανός ὄχι μόνο δέν τίς εἶχε διαπράξει, ἀλλά οὔτε ἤξερε ὅτι γίνονται. Οἱ πρῶτες ἐρωτήσεις ἀφοροῦν τήν χριστιανική πίστη. Π. χ., ἄν προσεύχεται καθημερινά μέ πίστη, ἄν ἐκφωνεῖ κάθε μέρα τό Σύμβολο τῆς Πίστεως καί πιστεύει ὅλα ὅσα περιέχει αὐτό. Μετά, ἄν εἶναι συνεχῶς ἕτοιμος νά ὁμολογήσει μέ ἀνδρεία τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅποτε πολεμεῖται ἀπό κάποιον;
Ἕνας λόγιος θά ρωτηθεῖ ἄν εἶχε ἀμφιβολίες σχετικά μ᾿ ἕνα ἄρθρο (μία ἀλήθεια) τῆς πίστεως ἤ ἄν εἶχε ποτέ κάποιες ἀντεγκλήσεις μέ κάποιον. Μήπως ἄρχισε νά περιπλανιέται ἀπό τίς μέχρι τότε ὀρθόδοξες πεποιθήσεις του;
Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δέν ταιριάζουν πάντοτε μέ τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς μας. Ἐγώ ἔβγαλα ἀπ᾿ αὐτές περίπου δέκα, τίς ὁποῖες τίς συγκράτησα, ἀλλά σέ μιά νέα μορφή καί τίς πρόσθεσα στό σύνολο τῶν ἐρωτήσεων πού συγκέντρωσα μέ τόν συνδυασμό τῶν θεϊκῶν καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐντολῶν, ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψιν νά θέτω ἐρωτήσεις καί ἀπό τό τομέα τῶν θανάσιμων ἁμαρτιῶν κι αὐτῶν πού εἶναι ἐναντίον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἄλλων πολύ σοβαρωτέρων. Αὐτές οἱ ἐρωτήσεις ἔχουν σάν σκοπό νά ὑπογραμμίσουν τήν μεγάλη ἀνάγκη ἐκπλήρωσης τῆς χριστιανικῆς ἐλεημοσύνης, ἡ ὁποία εἶναι τόσο θεάρεστη καί ταυτόχρονα ὠφελιμότατη γιά κάθε ψυχή χριστιανοῦ.
ὍτἌν ὁ μετανοημένος δηλώσει ὅτι δέν ἔχει κάτι ἄλλο νά ἐξὁμολογηθεῖ, ὁ Πνευματικός, ἔχοντας ὑπ᾿ όὄψιν τίς πιό βαρειές ἁμαρτίες τοῦ πνευματικοῦ του παιδιοῦ, μέ ἀγάπη τό συμβουλεύει οὕτως ὥστε νά ἐξευμενίσει τήν θέληση καί τήν ἀπόφαση του ν ᾿ ἀπομακρυνθεῖ στό μέλλον ἀπό τίς ἁμαρτίες. Ὁ ἱερέας ὁ ὁποῖος ξέρει νά μιλήσει μ᾿ αὐτήν τήν ἀγάπη, ὄχι σπάνια θά βγάλει καί δάκρυα ἀπό τά μάτια τοῦ μετανοημένου. Ὕστερα θά τοῦ δώσει καί τό κατάληλο ἐπιτίμιο...
Ὁ μετανοημένος γονατίζει, ὁ Πνευματικός βάζει τό ἐπιτραχήλιο ἐπάνω στό κεφάλι καί διαβάζει τήν συγχωρητική εὐχή. Μετά αὐτός φιλεῖ τόν Τίμιο Σταυρό, τό ἐπιτραχήλιο καί τό χέρι τοῦ ἱερέως ...
15. Σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιαστική μας τάξη, στήν ἀκολουθία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης, προηγεῖται τό μέρος τῆς ἐξέτασης τῆς συνείδησης, κι αὐτό πρέπει νά γίνεται γιά κάθε πιστό ξεχωριστά. Σήμερα εἶναι συνήθεια νά ἔχει εἰσαχτεῖ ἡ πρακτική τοῦ ὁμαδικοῦ διαβάσματος γιά ὅλους πού ἔχουν παρουσιαστεῖ ταυτόχρονα μέ τήν πρόθεση νά ἐξὁμολογηθοῦν. Λόγω τῆς κούρασης, τήν θεωρῶ κατάλληλη. Ἀλλά νά μήν διαβαστεῖ μέ χαμηλή φωνή. Κι ἄν ἕνας πιστός ζητήσει νά διαβαστεῖ μόνο γι᾿ αὐτό ξεχωριστά, ἄς γίνει ἔτσι. Χωρίς αὐτήν τήν ἀκολουθία ἤ τήν εὐχή γιά ὅλη τήν ἐνορία (ἡ ὁποία γίνεται στήν ἀρχή τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστής ἤ κάθε Κυριακή τό ἀπόγευμα κτλ) νά μήν γίνει ἡ ἐξομολόγηση.
Ἡ ἐξομολόγηση νά γίνεται μόνο καί μόνο ἐντός τοῦ ναοῦ, στό καθολικό κι, ἄν ὑπάρχει μέρος, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Κυρίου τοῦ τέμπλου, οὕτως ὥστε ὁ μετανοημένος νά ἔχει μπροστά του τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου. ὁ ἱερέας νά φορέσει τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιο. Δίπλα του νά εἶναι τοποθετημένα τό Εὐαγγέλιο καί ὁ Σταυρός κι ἕνα κηροπήγιο μ᾿ ἕνα ἀναμμένο κερί.
Ὁ πιστός νά στέκεται, μπροστά στόν ἱερέα, κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξομολόγησης. Ὁ Πνευματικός κάθεται μέ μία ἤρεμη στάση, μ᾿ ἕνα πρόσωπο καί ὕφος πού νά ἐμπνέει ἀγάπη, σοφία, πραότητα, ὑπομονή καί συγχώρηση. Ὅταν διαβάσει τήν συγχωρητική εὐχή, καί κάνει τήν ἀπόλυση, ὁ ἱερέας σηκώνεται καί ὁ πιστός γονατίζει κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο.
Γιατί συνιστῶ νά εἶναι ὄρθιος ὁ πιστός; Γιά δύο λόγους. Κάνοντας μία εἰλικρινῆ ἐξομολόγηση θά ἔχεις μία συνομιλία μεγάλης διάρκειας. Ἄν τόν κρατήσεις στά γόνατα, κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, θά τόν κουράσεις τόσο πολύ ὥστε θά τοῦ προκαλέσεις πόνους, οἱ ὁποῖοι δημιουργοῦν ἀντιπερισπασμό ἀπό τά λεγόμενά σου, ἐνῶ ἐσύ, ὡς Πνευματικός, πρέπει νά κάτσεις μέ τό αὐτί σκυφτός πλάγια γιά ν᾿ ἀκούσεις τούς ἤχους κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο κι αὐτό μετά σιγά-σιγά ἀρχίζει νά σ᾿ ἐνοχλεῖ.
Τόν δεύτερο λόγο μου τόν ἔχουν ὑποβάλει οἱ ἐνορίτες μου μέ τά λόγια τους: Σ᾿ αὐτόν τόν ἱερέα πρέπει νά τά λές ὅλα ὀρθά καί ἴσια, ἐπειδή σέ κυττάζει στά μάτια κι ἄν δέν τόν κυττᾶς κι ἐσύ, σοῦ λέγει ἐκεῖνος νά τόν κυττᾶς. Δέν ξέρω ἄν τό κάνω ἔτσι ἀκριβῶς, ἀλλά μοῦ λέγουν ὅτι εἶναι καλό νά τό κάνω αὐτό.
Ἡ ἐξέταση τῆς συνείδησης εἶναι μία πράξη διακριτικότητας, μεθόδου, ἀγχίνοιας, ζωντανῆς παρουσίας διάφορων δογματικῶν, ἠθικῶν, νομικῶν, ἰατρικῶν, ψυχολογικῶν, κοινωνιολογικῶν κτλ γνώσεων ἀπό τήν πλευρά τοῦ Πνευματικοῦ. Ἐδῶ ἐξετάζεται καί ὁ ἱερέας, πόση παιδαγωγική δύναμη διααθέτει μέσα του, κατά πόσο εἶναι Πατέρας. Διότι ἐσύ ἔχεις νά προκαλέσεις τήν ἀναγνώριση τῆς ἐνοχῆς καί τῆς ψυχικῆς νόσου καί νά διεγείρεις τήν συντριβή, τήν μεταμέλεια, τήν ἐπιθυμία ἐπανόρθωσης καί νά τοῦ δώσεις τήν συνταγή, τό φάρμακο. Ὀφείλεις νά τόν εἰσαγάγεις πάλι μέσα στήν κοινωνία, νά τόν κάνεις ὠφέλιμο γιά τούς ἄλλους καί γιά τόν ἑαυτό του, νά τόν ὁδηγήσεις πρός τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί νά τόν συμφιλιώσεις μέ τόν Χριστό, ὁ πεῖ: «Πάρε τό κρεβάτι σου καί ὕπαγε στό σπίτι σου καί κοίταξε νά μήν ξανά σφάλεις, γιά νά μήν πάθεις χειρότερα. Διά τῶν ἐρωτήσεών σου καί τῶν ἀπαντήσεων του, ἐσύ μπαίνεις σ᾿ ἕνα νέο κόσμο. Βλέπεις κάθε τι πού ὑπάρχει στήν καρδιά του, πῶς ζεῖ στό σπίτι του, στήν αὐλή του, στήν γειτονιά του. Ξαφνικά σοῦ ἔδωσε τό δικαίωμα νά τακτοποιήσεις τόν ρυθμό τῆς προσωπικῆς του ζωῆς. Καί πόσες φορές δέν φρίττεις γι᾿ αὐτά πού ἔχεις ἀκούσει στήν ἐξομολόγηση καί ἄρα δέν χαίρεσαι ὅταν ξέρεις ὅτι μέ τήν συμβουλή σου κατάφερες νά ἀποφύγεις τόσα ἀτυχήματα! Κι ἔρχεται ἡ σύζυγός του κι ἔρχεται ὁ συνἐνοχός του κι ἔρχεται ὁ ἐχθρός του! Κι ἐσύ, σάν νά μήν ἤξερες τίποτε, μέ προσοχή τόν ὁδηγεῖς πρός τήν ἴδια χριστιανική ζωή καί συμφιλιώνεις ἰσόβιους ἐχθρούς! Πῶς νά μή σ᾿ εὐλογεῖ ὅλος ὁ κόσμος καί ὁ Θεός! ὅταν ἔτσι ἐνεργεῖ ὁ Πνευματικός, νά ξέρεις ὅτι ἔφτασε νά εἶναι απαραίτητος γιά τήν ἐνορία του σάν τό καθημερινό ψωμί. Εἶναι ἕνας πραγματικός πατέρας μιᾶς μεγάλης χριστιανικῆς οἰκογένειας. Θά νοιώθει τήν χαρά τῆς ἱερωσύνης του.
Ἄλλα εἶναι κουραστικά καί δύσκολα. Πρέπει νά μιλᾶς πολύ καί συγκεντρωμένος. Πρέπει νά ξέρεις νά σιωπᾶς σάν τήν γῆ, νά κρατᾶς ὁλόκληρο το μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης. Πρέπει νά προσέξεις μέ τί εἴδους ἄνθρωπο ἔχεις ν᾿ ἀσχοληθεῖς. Δέν ἀντιμετωπίζεται ἐξ ἴσου μία πολύ αἰσθητική καί εὐσυνείδητη ψυχή ἤ μία κυνική καί ἀναίσθητη φύση, ἡ ὁποία ἐξὁμολογεῖται μόνο ἀφοῦ ἔτσι ἔτυχε νά γίνει.
Αὐτή ἡ πλευρά τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσης εἶναι ἕνα πραγματικό μάθημα κατηχήσης, τό ὁποῖο τό διδάσκεις σέ κάθε πρόσωπο ξεχωριστά, σύμφωνα μέ τήν φύση καί τῶν ψυχικῶν του ἀναγκῶν.
Θά πρέπει νά καταστρώσεις γιά σένα μία σειρά ἐρωτήσεων, οὕτως ὥστε νά συνοψίσεις τά κύρια σημεῖα τῆς δογματικῆς καί τῆς ἠθικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας. Τό πιό κατάλληλο μοῦ φάνηκε νά εἶναι τό σχέδιο τοῦ Δεκαλόγου. Σχετικά μέ τίς ἐντολές του ἔχω προσαρμόσει τίς ἐρωτήσεις μου, τίς ὁποῖες ἤθελα νά τίς χρησιμοποιῶ γενικά μέ τόν καθένα, ἰδιαίτερα ἐμβαθύνοντας μόνο ἐκεῖ πού ἔπρεπε. Διότι, σύμφωνα μέ τούς ἱερούς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, δεν συγχωρεῖται ὁ ἱερέας πού ντρέπεται νά ρωτήσει, ἀλλά ταυτόχρονα πρέπει νά προβαίνει μέ πολύ μεγάλη προσοχή, μή τυχόν ὁ ἴδιος πειράξει τόν ἐξὁμολογοὐμενο πρός μία ἄγνωστη μέχρι τότε ἁμαρτία γιά τόν συγκεκριμένο πιστό. Ἡ ἐρώτηση θ᾿ ἀρχίσει ἀπό μακριά καί θά προχωρήσει σταδιακά πρός τήν ὑποψία πού ἔχει ψυχολογικά ὁ ἱερέας. Π. χ., σχετικά μέ τήν πορνεία, θ᾿ ἀρχίσεις ἀπό κενολογίες, περνᾶς στά νερόβραστα ἀστεῖα καί ἄν ὁμολογήσει ὅτι κι αὐτός κάνει τέτοια ἀστεῖα, προχωρᾶς ἀκόμα ἕνα βῆμα: Ποῦ, μέ ποιόν ἀστειεύεται καί μόνο ὕστερα ρώτησε ξάστερα (προϋποθέτοντας ὅτι μπροστά σου βρίσκεται ἕνας νέος, παλικάρι ἤ μία δεσποινίδα). Τό ἴδιο κάνε το καί μέ τούς παντρεμένους γιά νά τούς μάθεις νά εἶναι εὐπρεπεῖς καί ν᾿ ἀποφεύγουν τίς διαστροφές, πού σήμερα γίνονται ὄχι μόνο στίς πόλεις, ἀλλά πλέον καί στά χωριά. Κι ἄν, παρόλο πού ἔκανες αὐτό μέ πολλή προσοχή καί σύνεση, ἔσφαλες μνημονεύοντας ἕνα κακό, νά ἔχεις ὅλο τό ὁπλοστάσιο (τήν πανοπλία) ἐπιχειρημάτων, στοιχείων καί παραδειγμάτων, τά ὁποῖα ν᾿ ἀποδείξουν ἀληθοφανῶς τήν βαρύτητα τῆς καταδικασμένης ἁμαρτίας. Γιά κάθε ἐξομολόγηση (ἐννοώντας σέ κάθε νηστεία μεγάλης διάρκειας) καλό εἶναι νά συζητηθεῖ ἕνα πρόβλημα στό ὁποῖο νά ἐπιμένει ὁ Πνευματικός. Ἔτσι, λοιπόν, π.χ. μία φορά θά επιμένει ἐκτενῶς στό θέμα τοῦ ὅρκου ἤ τῆς ἀγάπης πρός τούς γονεῖς ἤ τῆς πορνείας, τῆς μέθης, τῆς χαρτοπαιξίας, τῶν αἰρέσεων, τῶν κοινωνικῶν ἰδεολογιῶν, τῆς ὡραιότητας κάποιων ἀρετῶν, τῆς φροντίδας τῶν γονέων γιά τήν καλή καί πνευματική διαμόρφωση τῶν παιδιῶν ἤ τῆς ἀληθινῆς χριστιανικῆς οἰκογένειας ἠ τῆς σωστῆς προσευχῆς, τῆς ἀληθινῆς λατρείας τοῦ Θεοῦ, τῆς νηστείας κτλ. Ὁ Πνευματικός, ὅμως, νά εἶναι πολύ προσεκτικός στό τί ἰσχυρίζεται τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, νά μήν τό διαψεύσει διά τῶν ἔξω πράξεών του.
Ποτέ νά μή ἱκανοποιηθεῖ μόνο μέ τήν ἁπλῆ ἐξομολόγηση τοῦ πιστοῦ, ὅτι δηλαδή ἔχει κάνει τήν τάδε ἤ τήν τάδε ἁμαρτία, ἀλλά νά τήν ἀναλύει μέ τόν πιστό γιά νά τοῦ ἀποδείξει τήν κακία της. Ἐπίσης νά τοῦ δείξει τά μέσα ἐξυγίανσης καί τόν δρόμο στό ὁποῖο νά πορεύεται γιά νά φτάσει στό σκοπό του.
Ἡ συγχώρηση μπορεῖ, ὅμως, νά εἶναι μερικές φορές καί ἐπιτίμιο. Ἄν κάποιος ἔχει κάνει μεγάλες ἁμαρτίες καί σοῦ λέγει ὅτι θέλει νά τίς ξανακάνει, γιά ὡρισμένους λόγους του, νά τοῦ ἀρνηθεῖς τήν συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν του μέχρις ὅτου ἀποφασίσει νά μή τίς ξανακάνει. Αὐτό ἔχει ἀποτέλεσμα μόνο μέ μία προϋπόθεση· νά μή τοῦ δώσει τήν σύγχώρηση ἄλλος Πνευματικός. Κανένας νά μήν ἐπιτρέπει στό ποίμνιο του τά πρόβατα ἄλλου τσοπάνη. Μόνο στήν δικαιολογημένη περίπτωση ἄν ὁ πιστός βρίσκεται σέ μεγάλη ἐχθρότητα μέ τόν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας του.
Ἡ συγχωρητική εὐχή πάντα διαβάζεται μέ γονατισμένο τόν μετανοημένο, κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο. Ὁ Πνευματικός θά σηκωθεῖ. Στό σημεῖο αὐτό θά κάνει τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ ἐπάνω στό κεφάλι τοῦ ἐξὁμολογούμενου. Ὕστερα θά τόν βάλει νά ἀσπαστεῖ τό ἱερό Εὐαγγέλιο καί τόν Τίμιο Σταυρό.
Ἔτσι νομίζω ὅτι εἶναι πιό κατάλληλα νά φτάσουμε στόν ποθούμενο σκοπό μας. Κάνοντας ἔτσι δέν διατείνομαι ὅτι τά ἔκανα ὁ ἴδιος ὅλα καλά, ἀλλά ἕνα πρᾶγμα ξέρω. Θέρισα τούς πνευματικούς καρπούς καί γέμισα μέσα μου μέ χαρά. Ἄλλοι θά φωτιστοῦν ἀπό τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ ἄλλο τρόπο, διότι ἡΧάρη ἐνεργεῖ μέ ποικίλους τρόπους καί θά παραχθοῦν ἀκόμα πιό καλά ἀποτελέσματα ἀπό τά δικά μου. Γι᾿αὐτό θά ἦταν καλό νά τά λένε καί σέ ἄλλους, νά μάθουν κι αυτοί πῶς μπόρεσαν νά λύσουν αὐτό τό ποιμαντικό πρόβλημα.
16. Οἱ ἐξὁμολογήσεις εἶναι πραγματικές, ἀληθινές μόνο ὅταν γίνουν τό ζῶν ὕδωρ τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖο ὁδηγεῖ τούς πιστούς σέ μία πνευματική ἀνάρρωση καί ὄχι ὅταν αὐτή εἶναι μόνο μία συνήθεια, ἀνανεώνεται χωρίς καμμία ἐμψύχωση.
Πῶς μπορεῖ νά πραγματοποιηθεῖ ἡ πνευματική ἀναβίωση; Ἕνας ἱερέας ἔλεγε ὅτι ὁ Πνευματικός πρέπει νά ρωτήσει τόν μετανοημένο λεπτομερειακά ὅλες τίς συνθῆκες μέ τίς ὁποῖες ἔπραξε τίς ἁμαρτίες, οὕτως ὥστε διά τῶν ἐκτενῶν ἐρωτήσεων καί ἀπαντήσεων ὁ ἐξὁμολογούμενος νά συνειδητοποιήσει πραγματικά τήν ἐνοχή του. Ἡ μέθοδος εἶναι ἀναγράφεται στό τυπικό, ἄρα εἶναι καλή καί ἀκριβής. Ξυπνᾶ τίς ψυχές στήν θρησκευτική συνείδηση, διότι οἱ ἐρωτήσεις καί οἱ ἀπαντήσεις εἶναι σάν κάποιες ἀνάμοχλεύσεις οἱ ὁποῖες κινοῦν τά κοιμισμένα συναισθήματα τά ὁποῖα στεροῦνται τῆς συνείδησης ὅτι ζοῦν σέ ἁμαρτίες.
Ὅταν οἱ ἐξομολόγοι ἱερεῖς ξέρουν νά προκαλοῦν στίς ψυχές τῶν ἐξὁμολογουμένων τήν ἀηδία γιά τίς ἁμαρτίες τῆς ζωῆς τους μειώνεται ἡ ἐπιμονή τους ν᾿ ἁμαρτάνουν περαιτέρω καί γεννιέται μία νέα σκέψη, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν ἐπανόρθωση τῆς ζωῆς. Μία εἰαίσθητη καρδιά πάντοτε παρακινεῖ πρός ἀγαθότερες πράξεις. Αὐτή ἡ καρδιά εἶναι, ἑπομένως, ἡ ἀρχή μιᾶς καινούργιας ζωῆς. Οἱ ἐξὁμολογήσεις οἱ ὁποῖες μποροῦν νά πραγματοποιήσουν τέτοιες πνευματικές ἐπιτυχίες εἶναι πραγματικές ἐξὁμολογήσεις. Καί μακάριοι οἱ Πνευματικοί οἱ ὁποῖοι μποροῦν νά ἐπιτύχουν τέτοια κατορθώματα, ἀλλά μακάριοι καί οἱ ἐνορίτες οἱ ὁποῖοι μποροῦν ν᾿ ἀποφασίσουν κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο τοῦ ἱερέως νά γκρεμίσουν τόν ἐνδιάμεσο τοῖχο μεταξύ τοῦ ἁμαρτωλοῦ τους παρελθόντος καί τοῦ αφιερωμένου στήν χριστιανική ζωή μέλλοντός τους.
Ὅταν τά πρόσωπα δέν εἶναι σκληρόκαρδα, πείθονται εὔκολα καί ἐκτιμοῦν τά μαθήματα τοῦ ἱερέως μέσω τῆς ἐξομολόγησης. Ἄν οἱ ἐξὁμολογήσεις μέ πολλές ἐρωτήσεις καί ἀπαντήσεις θά μποροῦσαν νά φέρουν καλά ἀποτελέσματα, οἱ ἐξὁμολογούμενοι θά ἔπαιρναν μέσα στήν ψυχή τους τά διδάγματα τῶν Πνευματικῶν τους καί θά τά ἐφάρμοζαν ὅλα καί στήν καθημερινή τους ζωή.
Δυστυχῶς, ὅμως, ἄν ὄχι ὅλοι, οἱ περισσότεροι ἐξὁμολογούμενοι ἔχουν σχηματισμένες ἤδη τίς προσωπικότητές τους καί τά λόγια τῶν ἱερέων χάνονται στόν ἀέρα ἤ μιλᾶνε στούς κωφούς. Ὑπάρχουν μεταξύ τῶν ἐξὁμολογουμένων κάποιοι μέ σκληρό χαρακτῆρα, οἱ ὁποῖοι ἄν δέν ἀντιδράσουν τότε, ἐπειδή δέν τολμοῦν κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, μέσα τους σκέφτονται: Γιατί θέλει ὁ ἱερέας νά ξέρει ἀπό μένα περισσότερα ἀπ᾿ὅσα τοῦ λέω ἐγώ; Εἶμαι σέ δύσκολη θέση ν᾿ ἀπαντήσω σ᾿ ὅλες τίς ἐρωτήσεις του, διότι ντρέπομαι ὁ ἴδιος γιά πολλές ἀπό τίς πράξεις μου. Ἄρα γε πῶς θά μποροῦσα νά τά πῶ αὐτά καί σέ ἄλλον, ἔτσι ὅπως ἔχουν γίνει;
Ἐδῶ φτάνουμε ἄν ρωτήσουμε πολλά πράγματα στήν ἐξομολόγηση. Ἐγώ τό ἔχω πάθει καί μποροῦν νά μοῦ τό ποῦν κατάμουτρα μερικοί ἐξὁμολογούμενοι. Τήν τάδε ἤ τήν τάδε πράξη τήν ἔκανα στά νειᾶτα μου, ἀλλά κάθε φορά πού ἤθελα νά τήν πῶ στόν Πνευματικό ἔφριττα καί ντρεπόμουνα τόσο πολύ γι᾿ αὐτήν ὥστε, μολονότι ἤξερα ὅτι σφάλω, δέν μπόρεσα νά τήν δηλώσω στήν ἐξομολόγηση. Τέτοιες ἐνσυνείδητες ἤ ἀσυνείδητες παραβλέψεις δεν λείπουν. Σφάλλει ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δέν δηλώνει ρητά καί κατανοητικά ὅλες τίς ἁμαρτίες του; Σφάλλει ὁ Πνευματικός, ὁ ὁποῖος δέν ἐξετάζει ἀρκετά λεπτομερειακά τούς ἐξὁμολογουμένους Χριστιανούς; Μπορεῖ νά σφάλουν καί οἱ δύο πλευρές. Κρίνοντας ὅμως πραγματικά, τό σφάλμα καί τῶν δύο δικαιολογεῖται. Ὁ ἐξὁμολογούμενος–προϋποθέτοντας ὅτι εἶναι ἄνθρωπος μέ καλό χαρακτῆρα καί ἀπόλυτα συνεπής – δέν θεωρεῖ τήν ἀνεξομολόγητη ἁμαρτία ὡς συγχωρημένη· αὐτή ἡ ἁμαρτία τοῦ βαρύνει τήν ψυχή καί μετά τήν ἐξομολόγηση στοῦ εἶναι σάν ἕνα βαρύ φορτίο ἀπό τό ὁποῖο θέλει νά γλυτώσει ὅσο σύντομα γίνεται, χωρίς νά τόν πιέζει κανένας ἐξωτερικά νά κάνει αὐτό. Διά τοῦ γεγονότος ὅτι λέει τώρα αὐτά πού τά ἔχει πράξει παλαιά, διορθώνει ὅ,τι ἔμεινε ἀδιόρθωτο στήν τελευταία του ἐξομολόγηση. Ἕνα, δύο λόγια ἐπίπληξης ἤ καλύτερα ἐνθάρρυνσης ἀπό τήν πλευρά τοῦ Πνευματικοῦ ὥστε ἄλλη φορά νά μή σφάλει καί νά εἶναι φοβητσιάρης – τοῦ ἐπαναφέρουν τήν ψυχική του ἡσυχία καί τήν συγχώρηση, ἄρα ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά σωθεῖ. Ὁ Πνευματικός δικαιολογεῖται νά πεῖ στούς πιστούς νά προσέξουν νά μή κρύψουν τίς πράξεις τους, διότι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος τίς κρύβει ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ, ψεύδεται στόν Θεό, δέν ξεγελᾶ τόν Πνευματικό, ἀλλά τόν Θεό.
Οἱ ἀναλυτικές ἐξετάσεις τῆς συνείδησης βάζουν ὅμως εὔκολα τούς ἐξομολόγους σέ μιά δύσκολη θέση. Ὁ ἐξὁμολογούμενος δηλαδή πιστεύει ὅτι ὁ ἱερέας θέλει νά χρησιμοποιήσει τῆς πληροφορίες πού θά μάθει μέσῳ τῆς ἐξομολόγησης γιά νά τόν ψυχολογεῖ, ὅταν ξανακάνει ἁμαρτίες, ἔχοντας βέβαια καί συνεργούς νά βοηθήσουν σ᾿ αὐτή τήν προσπάθεια.
Ἔτσι ὁ ἱερέας ἀπομακρύνει τούς πιστούς ἀπό τήν ἐξομολόγηση ἤ τούς ἀναγκάζει νά πᾶνε σέ ἄλλους ἱερεῖς. Τό μεγαλύτερο λάθος τους εἶναι ὅτι καθυστεροῦν καί κουράζουν τούς ἄλλους πιστούς, πού περιμένουν τήν σειρά τους στήν ἐξομολόγηση, ὅπως εἶναι τό ἔθιμο κατά τήν διάρκεια τῶν νηστειῶν. Ἄν ἔχει μόνο ἕναν ἐνορίτη νά ἐξὁμολογήσει, τότε τέλος πάντων γίνεται νά τόν ἐρωτήσει λεπτομερῶς. Στίς νηστεῖες, ὅμως, οἱ ἐπιθυμοῦντες νά ἐξὁμολογηθοῦν εἶναι δεκάδες καί περιμένουν μπροστά στίς θύρες τοῦ ναοῦ. Πρέπει νά δοθεῖ καί σ᾿ αὐτούς ἡ κατάλληλη εὐκαιρία νά ἐξὁμολογηθοῦν.
Ἡ πολλή λεπτομερειακή ἐξέταση τοῦ πιστοῦ μπορεῖ νά καταλήξει καί σέ κάτι ἀπρόοπτο. Ὅπως εἶναι γνωστό, στίς ἀρχές τοῦ Χριστιανισμοῦ οἱ ἐξὁμολογήσεις ἦταν δημόσιες. Ἀργότερα αὐτό ἄλλαξε καί ἡ ἱερά ἐξομολόγηση εἶναι μία πράξη πού γίνεται προσωπικά μπροστά στόν ἐξομολόγο. Γιατί αὐτή ἡ ἀλλαγή; Ἦταν δύσκολο γιά τούς τότε χριστιανούς ν᾿ ἀνακαλύπτουν τίς ἁμαρτωλές τους πράξεις ἐνώπιον ὅλου τοῦ κόσμου. Ἔλεγαν: καλύτερα νά μή ἐξὁμολογηθοῦμε παρά νά ρεζιλευτοῦμε διά τῆς δημόσιας ἐξαγόρευσης τῶν ἐλεεινῶν πράξεων, τίς ὁποῖες ἐκάναμε. Καί εἰσακούστηκαν ἀπό τήν Ἐκκλησία. Τό ἴδιο μπορεῖ νά κάνει καί σήμερα κάποιος καί νά ἔρθει σ᾿ ἐμᾶς, στούς ἱερεῖς, καί νά μᾶς πεῖ: Συγκεντρώνουμε στόν νοῦ μας τίς ἁμαρτίες μας ὅταν βρεθοῦμε κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, ἀλλά θά τίς λέμε μόνο καί μόνο στόν Θεό, ὁ ὁποῖος οὕτως ἤ ἄλλως ξέρει τίς καρδιές μας. Ἀπό τόν Πνευματικό περιμένουμε μόνο τήν συγχωρητική εὐχή.
Τούς κανόνες, ἀνάλογα μέ τό βαθμό ἐνοχῆς πού νοιώθουμε, νά τούς βάλουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Ἐγώ ὁ ἴδιος εἶχα μία τέτοια περίπτωση. Μία, ἀλήθεια, ὄχι περισσότερες. Τί θά κάνει ὁ ἱερέας σ᾿ αὐτές τίς περιπτώσεις ἀντιδράσεως; Δεν θά τόν ἐνδιαφέρει ἐκεῖνος στόν ὁποῖον δέν θέλει νά πεῖ τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά ἀναγνωρίζει τήν ἐνοχή του καί νοιώθει τήν ἀνάγκη τῆς πνευματικῆς συγχώρησης; Δέν εἶναι καλό νά μήν ἐνδιαφέρει τόν ἱερέα, ἐπειδή ὁ ποιμένας πάντα ψάχνεινά βρῆ τό πλανημένο πρόβατό του καί νά τό φέρει ὑγιές πίσω στό ποίμνιο;
Δέν θέλω νά καταργήσω τούς ἱερούς κανόνες, οὔτε τό τυπικό, ὅμως λέω ὅτι ὁ ἱερέας μπορεῖ καί ὀφείλει νά δεχτεῖ ἀπό τούς πιστούς πιό περιληπτικές ἐξὁμολογήσεις. Ὅταν κάποιός μοῦ λέει:· εἶμαι οἰνοπότης, πόρνος, ἔχω βάλει φωτιά, ἔχω κλέψει, δέν τήρησα τίς χριστιανικές γιορτές, δέν ἔχω ἐκκλησιαστεῖ κτλ, μπορεῖ πιό εὔκολα νά καταλάβει τήν ἐνοχή του, χωρίς νά τόν ἀναγκάσω ἐγώ σέ ἄλλες πιό ἐκτενεῖς ἐξὁμολογήσεις. Ἔτσι μπορεῖ νά δεχτεῖ καί ἐπίτιμιο, χωρίς πρόβλημα. Ἄρα δέν ἔπραξε τό ἴδιο καί ὁ Χριστός; Σέ πόσους καί πόσες φορές δέν ἔλεγε: ἡ πίστη σου σ᾿ ἔσωσε, χωρίς νά τούς ὑπενθυμίσει στούς θεραπευμένους ὅτι ἐσύ ἔκανες αὐτό κι αὐτό, νά μή ξανακάνεις τέτοιες ἁμαρτίες! Ἀκόμα καί στόν ἐσταυρωμένο ληστή, ὅταν ἐκεῖνος παρακαλοῦσε: «Μνήσθητί μου ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου (Λκ. 23, 42), παρόλο πού τά λόγια τῆς μετάνοίας του ἦταν πολύ περιληπτικά, τοῦ συγχώρησε τίς ἁμαρτίες καί τόν πῆρε μαζί του στόν παράδεισο.
Εἶναι ἀποδεδειγμένο, λοιπόν, ὅτι ἡ σωτηρία κρέμαται ὄχι σέ πολλά λόγια, ἀλλά στήν μετάνοια μέ βαθειά μετάνοια καί μέ ψυχική περισυλλογή. Ἡ ἀληθινή μεταμέλεια ἀκολουθεῖ αὐτόματα ὅτἌν ὁ ἐξὁμολογούμενος δηλώνει ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός καί αἰισθάνεται ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί χωρίς πολλές μπροστά στόν Πνευματικό λεπτομέρειες. Ἔτσι καταλαβαίνω καί κάνω ἐγώ.
Γιά νά μή θεωρηθῶ ὡς ἐλαφρόμυαλος σᾶς ὁμολογῶ ὅτι οἱ ἀναγκαῖες ψυχικές προετοιμασίες προηγοῦνται ἀπό τήν ἐξομολόγηση. Δέν ὑπάρχει μία φορά νά μιλήσω στόν λαό καί νά μή τοῦ ἐπισημάνω τά ἠθικά του καθήκοντα. Ὅσες κακίες μποροῦν νά γίνουν στήν καθημερινή ζωή, ὅλες ἐγώ τίς μεταχειρίζομαι, δείχνοντας μάλιστα καί τήν θεραπεία τους. Πάντα χρησιμοποιῶ τήν ἠπιότητα, προσπαθῶ νά ἐγείρω τήν θρησκευτική συνείδηση καί νά συμβουλέψω γιά τήν τήρηση τῶν νόμων, πού κυβερνοῦν τήν χριστιανική ζωή. Πρό τῶν μεγάλων νηστειῶν τῆς Ἐκκλησίας, οἱ χριστιανοί ἔρχονται συνήθως ὅλοι νά ἐξὁμολογηθοῦν, τότε ἔχω μία σειρά ὁμιλιῶν, διά τῶν ὁποίων ἐξηγῶ λεπτομερῶς ὅλα τά καθήκοντα αὐτοῦ πού προετοιμάζεται γιά τήν ἐξομολόγηση. Σ᾿ αὐτά ἀναφέρω ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ συμπεριφορά τῶν ἐνοριτῶν τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, ἀκόμα καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐρωτᾶται ὁ πιστός καί πῶς πρέπει νά δοθοῦν οἱ ἀπαντήσεις, ὥστε ὁ καθένας νά ἔρθει στήν ἐξομολόγηση ἕτοιμος καί ὄχι βιαστικά καί ἀκατήχητος. Ὁ πιστός πού ξέρει καλά τά καθήκοντά του, τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης δέν περιμένει οὔτε πολλές ἐρωτήσεις, οὔτε πολλά διδάγματα περί τῶν ἁμαρτιῶν του. Πλησιάζει στενάζοντας τόν ἱερέα καί μέ δάκρυα στά μάτια τοῦ λέει ὅλα ὅσα τόν βαρύνουν. Σέ πέντε λεπτά ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά τελειώσει τήν ἐξομολόγηση τέτοιου ἀνθρώπου, ἀκόμα κι ὅταν θέλει νά τόν διδάξει καί μερικά πράγματα. Ὅποιος δέν ἔρχεται μέ καλή σκέψη καί μέ ἀκλόνητη ἀπόφαση νά καθαρίσει τήν ψυχή του καί νά ἀλλάξει τήν ζωή του, οὔτε μία ἐξέταση ὁλόκληρης ἡμερας δέν μπορεῖ νά τόν κάνει καλύτερο, παρόλο πού ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εἶναι παρόν καί ἀκούει τήν ἐξομολόγηση του. Οἱ ἐγωισμοί μόνο μέ ἐπιμονή μεγάλης διάρκειας – μηνῶν καί ἐτῶν – μπορεῖ νά μαλακώσουν.
Βάση τῶν προαναφερθέντων πνευματικῶν στοιχείων, μελετῶν καί ποιμαντικῶν ἐμπειριῶν μποροῦμε νά κάνουμε τίς ἀκόλουθες διαπιστώσεις:
Τό πρῶτο ποιμαντικό στοιχεῖο στήν πράξη τῆς ἐξομολόγησης εἶναι οἱ προετοιμασία τῶν πιστῶν. Ἡ ἀγεώργητη καί ἄσπαρτη μέ καλούς σπόρους γῆ δέν παράγει ἀπό μόνη της παρά ζιζάνια. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ διάφορες πρῶτες ὕλες, ἄν δέν ἐπεξεργαστοῦν σέ διάφορα ἐργαστήρια καί διαδικασίες, δέν θά γίνουν χρήσιμα πράγματα. Τό ἴδιο καί ὁ ἄνθρωπος. Πρέπει νά προετοιμαστεῖ κατάλληλα ἐνωρίς γιά νά κάνει μία πολύ καρποφόρα ἐξομολόγηση. Εἶναι γνωστό ὅτι διά τῆς σκέψεώς του, ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ τίς περισσότερες φορές νά δικαιολογήσει τά πάθη καί τίς ἁμαρτίες του. Εἶναι μία κακόγουστη κατάσταση γιά τόν ἱερέα ὅταν ἔλθει στήν ἐξομολόγηση ἕνας πιστός, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἀθῶο ἀπό κάθε ἁμαρτία. Σ᾿ αὐτήν τήν περίπτωση οἱ ἐξέταση μέσω ἐρωτήσεων εἶναι ἀναπόφευκτη. Γιά ν᾿ ἀποφευχθοῦν, ὅσο τό δυνατόν, αὐτές οἱ περιπτώσεις, χρειάζεται ὁπωσδήποτε καί πάντα μία προηγούμενη ἀγωγή τῶν χριστιανῶν γιά τήν ἱερά ἐξομολόγηση. Πῶς; Βάζοντάς τους νά ἐξετάσουν τήν συνείδηση τους ὑπό τοῦ φωτός τῶν δογμάτων τῆς πίστεως καί τῶν ἐντολῶν τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς. Χωρίς τήν ἀφύπνιση καί τήν ἐξέταση τῆς συνείδησης τῶν μετανοημένων, ἡ πράξη τῆς ἐξομολόγησης παραμένει ἄκαρπη.
Εἶναι πολύ σημαντικό νά ἔχει ὁ πιστός στήν διάθεσή του ἕναν μεγάλο πίνακα ἐρωτήσεως περί τῶν ἁμαρτιῶν, πρίν τήν ἐξομολόγηση. Ἔχοντας μπροστά στά μάτια του τόν Δεκάλογο, τίς ἐννέα ἐκκλησιαστικές ἐντολές, τίς θανάσιμες ἁμαρτίες καί τίς πράξεις τῆς ψυχικῆς καί σωματικῆς ἐλεημοσύνης, ὁ μετανοημένος μπορεῖ πιό εὔκολα ν᾿ ἀναγνωρίσει τίς ἀκαθαρσίες τῆς ψυχῆς του κι ἔτσι νά ἔλθει νά ἐξὁμολογηθεῖ.
Μία ἄλλη μέθοδος ἐξερεύνησης τῆς συνείδησης εἶναι μέ τό μολύβι καί τό χαρτί. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς συμβουλεύουν: Ἄν ξέρεις νά διαβάσεις, σημείωσε πάντα τίς ἁμαρτίες σου σ᾿ ἕνα χαρτί, γιά νά μήν τίς ξεχάσεις. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης, συγγραφέας τῆς Κλίμακας, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι στήν ἐποχή του μερικοί μοναχοί βαστοῦσαν στήν ζώνη τους ἕναν μικρό πίνακα ἐπάνω στό ὁποῖο σημείωναν καθημερινά τούς κακούς τους λογισμούς.
Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος συνιστᾶ μία ὅσο πιό προσεκτική ἐξέταση τῶν κακῶν μας πράξεων καί λογισμῶν – μέ πιστέψεις ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι μικρά πράγματα, ἀλλά μάζεψέ τα ὅλα καί γράψε τα ὅπως σ᾿ ἕνα βιβλίο. Ἄν τά γράψεις ἐσύ στήν μνήμη σου, ὁ Θεός θά τά σβήσει ἀπό τήν δική Του. Ἀντίθετα, ἄν δέν τά σημειώσεις, θά τά γράψει ὁ Θεός καί θά σέ τιμωρήσει. Ἑπομένως, εἶναι πολύ καλύτερο νά γραφτοῦν ἀπό ἐμᾶς καί νά σβηστοῦν ἄνωθεν, παρά νά κρύβονται ἀπό ἐμᾶς καί ν᾿ ἀνακαλυφτοῦν ἀπό τόν Θεό ἐνώπιον τῶν ματιῶν μας τήν ἡμερα ἐκείνη.
Ἐκτός ἀπ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἐξέτασης τῆς συνείδησης, πολύ ἐωφελής γιά ἐκείνους, πού ξέρουν ἔστω καί λίγο τά μυστήρια τῆς ψυχικῆς παιδείας εἶναι καί ἄλλος, τόν ὁποῖον θά τόν χρησιμοποιήσει ὁ Πνευματικός ἀπό τόν ἄμβωνα –τό κήρυγμα. Ἡ περί μετανοίας ὁμιλία εἶναι τό πύρινο ξίφος πού διασχίζει καί ἡ ράβδος, πού διαχωρίζει τά στοιχεῖα τοῦ φωτός καί τοῦ σκότους. Κάθε ἐξὁμολογητική πράξη πρέπει νά ἕπεται ἀπό μία καλή καί κατάλληλη γιά ἐκείνη τήν στιγμή ὁμιλία. Παρουσιάζουμε ἐδῶ ἕναν σύντομο λόγο ἀπό ἕνα σλαβονικό παλαιό Εὐχολόγιο, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νά προσαρμοστεῖ ἀνάλογα μέ τήν περίπτωση.
Ἀγαπητέ μου τέκνο ! Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο σ᾿ ἔφερε σήμερα ἐδῶ! Καλά ἔκανες πού ἦλθες στήν ἱερά ἐξομολόγηση, διότι δι᾿ αὐτῆς θά ξεπλύνεις τήν ψυχήν σου ἀπό κάθε ἁμαρτία καί ἐσύ μ᾿αὐτό τό οὐράνιο φάρμακο θά θεραπευτεῖς, θά καθαρίσεις τήν ψυχή σου ἀπό κάθε θανατηφόρα πληγή. Φρόντισε, τέκνο μου, νά μετανοήσεις μέ ὅλη τήν καρδιά σου γιά ὅλες τίς ἁμαρτίες πού ἔχεις κάνει καί πές τα ὅλα στόν Θεό, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀόρατος παρών ἀνάμεσά μας. Νά τά πεῖς ὅλα ἐνώπιον μου, διότι ἐγώ, ὁ ταπεινός δοῦλος Του, ἔχω δεχτεῖ ἀπ Αὐτόν τήν δύναμη ἄφεσης ἁμαρτιῶν. Μή κρύψεις καί μή δικαιολογήσεις τίποτε, ἀλλά ὅ,τι καί ὅπως τά ἔχεις κάνει ὅλα, ἐξομολόγησέ τα ἀνάλογα πώς θά τά θυμηθεῖς κιόλας, διότι ἡ ἀπόκρυψη τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι μία παραπλάνηση τῆς ψυχῆς, ἕνα πλήγωμά της, μία βεβήλωση καί ἡ ἁμαρτία σου δέν θά συγχωρεθεῖ. Δι᾿ αὐτῆς τῆς ἁμαρτίας γεννιέται μία ἄλλη ἁμαρτία, ἐπειδή τό ἱερό αὐτό μυστήριο τελειοποιεῖται μόνο ἐν ἀληθείᾳ. Μή κρύψεις ἀπό ντροπή καμία ἁμαρτία, διότι κι ἐγώ εἶμαι ἄνθρωπος πού συλαμβάνομαι ἀπό τίς ἴδιες ἀδυναμίες καί μπορῶ νά πέσω στίς ἴδιες ἁμαρτίες μέ σένα, ἐφ᾿ ὅσον κι ἐγώ ἔχω τόν πειρασμό τῶν ἀνθρώπινων ἀδυναμιῶν. Ἀφήνοντας τήν ντροπή, θ᾿ ἀποκαλύψεις μόνος σου τόν ἑαυτό σου ἐνώπιον μου, δέν θά τιμωρηθεῖς ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως. Ἄν κρύψεις, ὅμως, κάτι ἀπό μένα, τότε θά λογοδοτήσεις γιά ὅλα ἐνώπιον ὁλόκληρου τοῦ οὐράνιου κόσμου καί δεν θά γλυτώσεις τήν αἰώνια τιμωρία. Μή κρύψεις κάτι οὔτε ἀπό φόβο, διότι ἐγώ δέν θά σέ καταγγείλω ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων ποτέ, ἀλλά μέ τό πνεῦμα τῆς πραότητας θά προσπαθήσω νά σέ διορθώσω. Στήν ἐξομολόγηση μή δικαιολογεῖσαι, ἀλλά ἀνακάλυψε τίς ἁμαρτίες σου καί ὄχι τῶν ἄλλων. Τά συνένοχα στό παρελθόν πρόσωπα μή τά μνημονεύεις, διότι ὁ ἐξευτελισμός τοῦ πλησίον εἶναι ἀκόμα μία ἁμαρτία. Ἐξὁμολογήσου τίς δικές σου ἁμαρτίες, ὄχι ἀραδιάζοντας τες σάν τά μυθιστορήματα, ἀλλά μέ μεγάλη λύπη καί ἀπόφαση νά φυλάγεσαι στό μέλλον ἀπό τέτοιες ἁμαρτίες. Χωρίς αὐτές τίς προϋποθέσεις, μία πραγματική ἐξομολόγηση εἶναι ἀδύνατη. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἑτοιμάζοντας τήν ψυχή σου, τιμᾶς ὅπως πρέπει τόν Θεό. Ἀναγνώρισε τίς ἁμαρτίες σου ὥστε, δεχόμενος τήν ἄφεση τους, νά εἶσαι ἐλεύθερος ἀπό κάθε δεσμόν τῆς ἁμαρτίας, καθαρός καί θεραπευμένος ψυχικά διά τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ.
Εἶναι σημαντικό ἐδῶ νά παρατηρηθεῖ ὅτι σπάνια οἱ μετανοημένοι ἔχουν μία τέτοια διάθεση γιά πνευματικές ὁμιλίες, ὅπως τώρα, πρίν τήν πράξη τῆς ἐξομολόγησης. Αὐτή τήν στιγμή πρέπει νά τήν ἐκμεταλλευτεῖ ἀναμφίβολα ὁ ἱερέας.
Τό ἴδιο καί στήν περίπτωση τῶν εὐχῶν τοῦ Εὐχολογίου (κατά τήν ἀκολουθία τῆς ἐξομολόγησης). Μερικοί ἱερεῖς κάνουν τό μεγάλο λάθος νά συντομεύουν ἤ νά διαβάζουν βιαστικά αὐτές τίς εὐχές κι ἔτσι οἱ μετανοημένοι δέν μποροῦν ἤ ἐλάχιστα ἀντιλαμβάνονται τό περιεχόμενο καί τίς πνευματικές τους ὠφέλειες. Ὑπάρχει ἐδῶ ἕνας βασικός κανόνας: ἡ βιάσύνη δέν ἔχει καμία δικαιολογία στήν ἐπιτέλεση τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσεως. Καί ὁ δεύτερος γενικός κανόνας: νά γίνουν ὅλα κατά τάξη, δηλαδή σύμφωνα μέ τό τυπικό τοῦ Εὐχολογίου. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο πολλές ποικιλίες λειτουργικῶν πρακτικῶν θά ἐξαφανιστοῦν μόνες τους, ἐπειδή οἱ ὁδηγίες τοῦ Εὐχολογίου εἶναι σαφεῖς καί δέν ἔχουμε κανένα δικαίωμα νά τίς παραβλέπουμε.
Το γονάτισμα –σέ μιά ἐποχή πού ἐφαρμόζεται ὅλο καί λιγώτερες φορές-, τώρα στήν ἐξομολόγηση γίνεται μέ εὐχαρίστησι. Κανένας δέν θυμώνει ἐπειδή προσεύχεται καί ἀκούει γονατισμένος τίς εὐχές τῆς ἐξομολόγησης, διότι τό γονάτισμα, τά δάκρυα καί ἡ εὐπρεπής ἐνδυσμασία εἶναι κατεξοχήν στοιχεῖα μετανοίας, ὅπως καί τό ράσο τοῦ ἱερέως.
Γενικά οἱ Πνευματικοί συμφωνοῦν – ὅπως καί ὅλη ἡ Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας – ὅτι ἡ ἐξομολόγηση, ἡ ἐξέταση, ἡ νουθεσία καί ἐπιβολή τοῦ ἐπιτιμίου γίνονται σωστά, πρόσωπο πρός πρόσωπο. Το πρόσωπο εἶναι ὁ καθρέφτης τῆς ψυχῆς. Σύμφωνα μέ τήν μορφή τοῦ μετανοημένου, ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά διαβάσει τίς διαθέσεις του καί ὁ μετανοημένος, κυττώντας κατάματα τόν Πνευματικό, νοιώθει πιό εὔκολα τήν καλωσύνη καί τήν εὐμένεια του.
ΙΛΑΡΙΩΝΟΣ ΦΕΛΕΑ ΡΟΥΜΑΝΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ (+1940), ΕΓΚΟΛΠΙΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΠΑΤΡΟΣ Καί περί Μετανοίας Μεταφραστές: ἱερεύς π. Κυπριανός Στάϊκου, ρουμᾶνος καί μοναχός Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
