«Ἡ θεία Λειτουργία στὸν καιρὸ τῆς πανδημίας»
Ἐφόσον τελεῖται ἡ Εὐχαριστία ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὸν Χριστὸ καὶ ὑπακούοντας στὴν ἐντολή του, τότε μποροῦν βάσιμα νὰ ὑποπτεύονται οἱ πιστοὶ ὅτι ἡ τέλεσή της βλάπτει τὸ ἐκκλησίασμα ἢ τοὺς ὑπόλοιπους ἀνθρώπους; Ἡ πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ δὲν συνδυάζει ρητὰ τὴν ἐντολὴ τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν συνάνθρωπο, μὲ τὴν ὑποχρέωση συμμετοχῆς στὴν εὐχαριστιακὴ σύναξη (Ἑβρ. 10: 24-25); Δὲν εἶναι οἱ ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ συμβατὲς μεταξύ τους καὶ μὲ τὴ δημιουργία του, σύμφωνα μὲ τὴν πρόνοιά του; Διαφορετικά, ἐφόσον ἡ μεταδοτικότητα ὁρισμένων ἀσθενειῶν ἦταν γνωστὴ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα, ἡ Ἐκκλησία δὲν θὰ εἶχε θεσπίσει τουλάχιστον ἕνα κανόνα, ποὺ θὰ προέβλεπε σὲ περίπτωση ἐπιδημίας τὴν ἀναστολὴ τῆς τέλεσης τῆς Λειτουργίας ἢ τὴν τέλεσή της μὲ περιορισμένη προσέλευση;
Σύμφωνα μὲ τὴν ἐντολὴ τοῦ Χριστοῦ ἡ Λειτουργία εἶναι ἔργο ὁλόκληρου τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ· ἄρα ἡ συμμετοχὴ τῶν λαϊκῶν εἶναι θέμα ἐκκλησιολογικό· δὲν εἶναι θέμα ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας, ὥστε νὰ ἀναζητιέται ὁ «οἰκονομικότερος» τρόπος ποὺ καθιστᾶ «τεχνικὰ δυνατὴ» τὴν τέλεση τῆς Λειτουργίας. Ἑπομένως μήπως εἶναι ἐκκλησιολογικὰ ὀρθὸ νὰ ἀφορίζεται οὐσιαστικὰ ὁ λαὸς ἢ ἕνας μέρος του, χωρὶς τὸν λόγο κάποιας συλλογικῆς ἁμαρτίας, ἐνῷ εἶναι ὅλοι προορισμένοι νὰ λατρεύουν τὸν Θεὸ (1 Πέτρ. 2:9); Ἡ πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ διακηρύσσει ὅτι μὲ τὴ σταυρική του θυσία ὁ Χριστὸς δυνάμει ὄχι μόνο ἔχει ἀπαλλάξει τὸν λαὸ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, ἀλλὰ τὸν ἔχει ἐπίσης ἁγιάσει μὲ τὸ αἷμα του καὶ τὸν ἔχει καθιερώσει («τετελείωκεν») μαζί του ὡς ἱερατικὴ τάξη (Ἑβρ. 7: 26-28 καὶ 10:12-14)1. Τὴν ἱερατικὴ καθιέρωση τῶν ἀνθρώπων τοῦ λαοῦ ὡς «τελείωσιν» καταγράφει καὶ ὁ Διονύσιος, περιγράφοντας τὴν κατάληξη τῆς μύησης ἑνὸς λαϊκοῦ μὲ τὸ Βάπτισμα, τὸ Χρῖσμα καὶ τὴν Εὐχαριστία2. Εἶναι μήπως ὀρθὸ γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση ἐπὶ ἑβδομάδες ἡ Λειτουργία νὰ ἔχει τελεστεῖ μόνο ἀπὸ κληρικούς, ψάλτες καὶ νεωκόρους; Εἶναι ὀρθὸ νὰ ὑποχρεώνονται λαϊκοὶ νὰ παραμένουν στὰ σπίτια τους, ὅταν δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ προσέλθουν στὴ Λειτουργία πρὶν ἀπὸ ἄλλους, ἔτσι ὥστε νὰ τηροῦνται οἱ ἐπιβεβλημένοι ἀπὸ τὸ κράτος κανόνες ὑγειονομικῆς ἀσφαλείας μέσα σὲ μία ἐκκλησία;
Στὴν πραγματικότητα ἡ συμμετοχὴ τῶν λαϊκῶν στὴν εὐχαριστιακὴ σύναξη καὶ στὴ θεία Κοινωνία εἶναι ζήτημα ζωῆς ἢ θανάτου γι’ αὐτούς. Γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ἐκτὸς ἀπὸ τὴ ρητὴ ὑπόμνηση τοῦ τέταρτου Εὐαγγελίου (Ἰωάν. 6: 53) ὑπάρχει καὶ ἕνα σημαντικὸ παραινετικὸ καὶ διδακτικὸ χωρίο τῆς πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολῆς, τὸ ὁποῖο ἑρμηνεύεται εὐχαριστιακά: Ἡ ἀνθρώπινη φύση («σάρκα») τοῦ «μεγάλου ἱερέως», στὴν ὁποία συμμετέχουν ὅσοι κοινωνοῦν, εἶναι ὁ ζωντανὸς δρόμος πρὸς τὸν Θεὸ (Ἑβρ. 10: 19-22). Ἀντίστροφα ἡ σὺν-λειτουργία τοῦ λαοῦ μαζὶ μὲ τὸν κλῆρο εἶναι ἀπολύτως ἀπαραίτητη γιὰ τὴ σύναξη, ὅπως εἶναι καὶ ἡ ἱερουργία τοῦ κλήρου: ἀπὸ κοινοῦ προσφέρουν στὸν Θεὸ τὴ λογικὴ λατρεία, τὴν «θυσίαν αἰνέσεως» (Ἑβρ. 13:15).
Ὁ Θεὸς ποὺ εἶναι ἀγάπη (1 Ἰωάν. 4: 8), δὲν θὰ χαρίσει στοὺς λειτουργούς του, τὰ μέλη τῆς «ἁγίας συνάξεως», κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, προστασία ἀπὸ κάθε ἀσθένεια ποὺ εἶναι δυνατὸν νὰ προέλθει ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ συμμετοχή τους;
Τὸ «ἡμεῖς» τῶν προσευχῶν τῆς Λειτουργίας ἀφορᾶ συλλογικὰ στὴ σύναξη: Ὅσοι συμμετέχουν, εἶναι ὅλοι βαπτισμένοι καὶ χρισμένοι μὲ μύρο. Μὲ τὴν παρουσία τους ἔχουν ὅλοι φανερώσει στὸν κόσμο ἀγαθὴ προαίρεση, ἔστω καὶ ἂν κάποιοι δὲν εἶναι εἰλικρινεῖς σὲ αὐτήν, ἔστω καὶ ἂν ἡ πίστη κάποιων εἶναι ἐλλιπὴς ἢ ἀσταθής, ἀκόμη καὶ ἂν πολλοὶ δὲν κοινωνοῦν ἢ ἔστω καὶ ἂν κάποιοι κοινωνοῦν ἀναξίως· ὁ ἱερεὺς ἔχει προσευχηθεῖ εἰδικὰ γιὰ τοὺς τελευταίους. Ἐπάνω ἀπ’ ὅλα εἶναι μέλη τῆς εὐχαριστιακῆς σύναξης. Καὶ βέβαια ἡ πίστη τοῦ καθενὸς εἶναι καὶ αὐτὴ χάρισμα τοῦ Παρακλήτου, ὁ ὁποῖος εἶναι παρὼν καὶ ἐνεργός.
Ἡ προστασία ἀπὸ ἀσθένειες προερχόμενες ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν συμμετοχὴ στὴ Λειτουργία δὲν εἶναι οὔτε θαυματουργικὴ θεραπεία προϋπαρχουσῶν ἀσθενειῶν οὔτε προστασία ἀπὸ μελλοντικὲς ἢ ἐξωγενεῖς ἀσθένειες ἢ καταστροφές· καὶ αὐτὰ βέβαια μποροῦν νὰ ὑπάρξουν στὸν βαθμὸ ποὺ ἡ πίστη ἀγκαλιάζει κάθε σκέψη, λόγο καὶ πράξη τοῦ κάθε συμμετόχου· γιατί ἡ ἀτομικὴ εὐθύνη ἀπέναντι στὸν Θεὸ παραμένει γιὰ τὸν κάθε ἕνα πιστό. Ἀλλὰ ἡ εὐχαριστιακὴ σύναξη καθεαυτήν, ὡς «Ἁγία σύναξις», ἔχει συλλογικὰ τὴν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὴ μία πίστη. Δὲν εἶναι λοιπὸν ἑπόμεμο νὰ ὑπάρχει, ἐκεῖ καὶ μόνο ἐκεῖ, προστασία ὅλων ἀπὸ ἐνδογενῆ ἐπέκταση τοῦ κακοῦ; Γιατί ἐκεῖ ὅπου ἐκδηλώνεται ἡ κυριαρχία τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ σὲ ὅλη τὴν παντοδυναμία της, τὸ κακὸ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ διαδίδεται.
Ὡστόσο σὲ περιόδους ἐπιδημιῶν, γιὰ νὰ μὴ δίνεται ἀφορμὴ σὲ κανένα νὰ κατηγορήσει τὴν Ἐκκλησία, τὰ μέτρα ποὺ ἐπιβάλλονται ἀπὸ τὶς κρατικὲς ἀρχές, ἁρμόζει νὰ τηροῦνται, ἀλλὰ «κατ’ οἰκονομίαν» καὶ χωρὶς παράβαση τῶν ἱερῶν Κανόνων, ἰδιαίτερα ἐκείνων ποὺ ἀφοροῦν στὴν ἀπουσία τῶν λαϊκῶν ἀπὸ τὴ Λειτουργία, ὅπως τοῦ 80οῦ τῆς Πενθέκτης.
Ὅμως ἡ πίστη ὅτι μέσα στὴ θεία Λειτουργία ὁ Θεὸς προστατεύει ὅλους ἀπὸ μετάδοση ἀσθενειῶν, ἀναπαύει τὸν νοῦ στὴν ἀλήθεια.
Σημειώσεις:
1. Αὐτὴ εἶναι ἡ σημασία στοὺς Ἑβδομήκοντα καὶ κατ’ ἐπέκταση στὴν ἰουδαιοχριστιανικὴ Παράδοση τοῦ ἑλληνικοῦ ρήματος «τελειῶ». Βλ. π.χ. Ἔξ. 29:31 καὶ Λευϊτ. 8:33. 2. Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, ὅ.π. β΄ (PG 3, 400C): «καὶ τελειωθεὶς ἐπὶ τὴν ἀκρότητα τὴν θεαρχικὴν ἐν τάξει καὶ ἱερῶς ἀναχθήσεται… Τὸν δ’ οὕτως ἀναγόμενον ἡ θεία μακαριότης εἰς τὴν αὐτῆς μετουσίαν εἰσδέχεται καὶ τοῦ οἰκείου φωτός, ὥσπερ τινὸς αὐτῷ σημείου μεταδίδωσιν, ἔνθεον ἀποτελοῦσα καὶ κοινωνὸν τῆς τῶν ἐνθέων ἀποκληρώσεως καὶ ἱερᾶς κατατάξεως».
Πηγή: Περιοδικό «Σύναξη»,Ὀκτ. – Δεκ. 2020
Σημ. Ο.Τ.: Δημοσιεύομεν ἐλάχιστα ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν ἐμβριθὴ μελέτην.
