Το συναξάρι του Τριωδίου για τη Μεγάλη Πέμπτη λέει: «Τη Αγία και Μεγάλη Πέμπτη, οι τα πάντα καλώς διαταξάμενοι θείοι Πατέρες, αλληλοδιαδόχως εκ τε των θείων Αποστόλων και των ιερών Ευαγγελίων παραδεδώκασιν ημίν τέσσαρά τινα εορτάζειν· τον ιερόν Νιπτήρα, τον Μυστικόν Δείπνον, δηλαδή την παράδοσιν των καθ’ ημάς φρικτών μυστηρίων, την υπερφυά Προσευχήν και την Προδοσίαν αυτήν».
Και μάλιστα έχει πολύ ωραίους στίχους.
Εις τον ιερόν Νιπτήρα.
Νίπτει Μαθητών εσπέρας Θεός πόδας,
Ου πους πατών ην εις Εδέμ δείλης πάλαι.
Ο Θεός, ο Χριστός, νίπτει τους πόδας των μαθητών το εσπέρας εκείνο, στο ανώγειον που έγινε ο Μυστικός Δείπνος, του οποίου Θεού ο πους, το πόδι, ή και στον πληθυντικό τα πόδια, «πατών ην της Εδέμ δείλης πάλαι». Τα πόδια αυτού του Θεού, που νίπτει τα πόδια των μαθητών, περπάτησαν εκείνο το δειλινό στην Εδέμ, τότε που πήγε να βρει τους δύο πρωτοπλάστους, οι οποίοι ήδη είχαν αμαρτήσει.
Εις τον Μυστικόν Δείπνον.
Διπλούς ο Δείπνος· Πάσχα γαρ νόμου φέρει,
και Πάσχα καινόν, Αίμα, Σώμα Δεσπότου.
Ο Δείπνος είναι διπλούς, διότι Πάσχα νόμου φέρει και Πάσχα καινόν. Δηλαδή την ώρα που ο Κύριος τελεί μετά των μαθητών του το εβραϊκό Πάσχα, όπως γιόρταζαν όλοι οι Εβραίοι με την εντολή του Θεού, τελεί λοιπόν αυτό το παλιό Πάσχα. Τώρα ο Κύριος θεσπίζει και το καινό Πάσχα, το καινούριο Πάσχα. Τότε βέβαια ήταν η διάβασις του λαού δια της Ερυθράς θαλάσσης, και τώρα το καινόν Πάσχα, το καινούριο Πάσχα είναι Αίμα και Σώμα του Δεσπότου Χριστού.
Και αν προσέξουμε στα Ευαγγέλια που ομιλούν για τον Μυστικό Δείπνο –ιδιαίτερα φαίνεται αυτό, νομίζω, στον ευαγγελιστή Λουκά– τελείται ο Μυστικός Δείπνος «μετά το δειπνήσαι»· δηλαδή πρώτα τρώνε και μετά κοινωνούν. Αν θέλετε να το πούμε έτσι, δηλαδή τελειώνει το ένα Πάσχα και ο Κύριος καθιερώνει το δεύτερο Πάσχα. Πάσχα, βέβαια, είναι ο θάνατος του Χριστού, η ταφή του Χριστού και η Ανάσταση του Χριστού, αλλά είναι το καινόν Πάσχα. Το συνεχές καινό Πάσχα είναι μέσα στη Θεία Λειτουργία, μέσα στη Θεία Ευχαριστία και δεν θα μπορούσαμε ποτέ-ποτέ να εννοήσουμε ότι κάνουμε Πάσχα χωρίς Θεία Λειτουργία και χωρίς Θεία Κοινωνία.
Έτσι παίρνουν μία απάντηση εκείνοι οι οποίοι, ας πούμε, δυσανασχετούν στο θέμα της νηστείας, της ασιτίας δηλαδή προ της Θείας Κοινωνίας. Ότι, να, ο Χριστός την ώρα που τρώγανε, έδωσε στους μαθητές το Σώμα και το Αίμα του. Ναι, το έκαμε αυτό ακριβώς διότι ετέλεσε το εβραϊκό Πάσχα· στο κατά Λουκάν, όπως είπα, φαίνεται καθαρότερα. Στην αρχή-αρχή δίδει ο Κύριος το πρώτο ποτήριον, που έχει σχέση με το παλιό Πάσχα. Και μετά πήρε τον άρτο στα χέρια του, έκανε ευχαριστήρια προσευχή, το έκοψε κομμάτια και το έδωσε λέγοντας· «Λάβετε, φάγετε· τούτο εστί το σώμα μου κλπ.». «Ωσαύτως και το ποτήριον μετά το δειπνήσαι», δίδει λοιπόν και το ποτήριον, όμως είναι το ποτήριον της Καινής διαθήκης, «πίετε εξ αυτού πάντες κλπ.».
Εις την υπερφυά Προσευχήν.
Προσεύχη· και φόβητρα, θρόμβοι αιμάτων,
Χριστέ, προσώπου, παραιτούμενος δήθεν
θάνατον, εχθρόν εν τούτοις φενακίζων.
Προσεύχεσαι, Κύριε – αναφέρεται εδώ στην προσευχή που έκανε στον κήπο της Γεθσημανή – και «φόβητρα», φοβερά πράγματα συμβαίνουν.
«Θρόμβοι αιμάτων», «εγένετο ο ιδρώς αυτού ωσεί θρόμβοι αίματος», λέει το Ευαγγέλιο (Λουκ. 22:44). Στάζει δηλαδή από το πρόσωπό του ιδρώτας, ο οποίος ίσως, όπως λένε οι ειδικοί, έβγαζε και αίμα, ήσαν θρόμβοι αίματος. Θρόμβοι αιμάτων, Χριστέ, από το πρόσωπό σου.
«Παραιτούμενος δήθεν θάνατον»· εκεί στην προσευχή αυτή ο Κύριος λέει: «Πάτερ, ει δυνατόν εστι, παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο» (Ματθ. 26:39). «Παραιτούμενος δήθεν θάνατον», κάνει πως παραιτείται από τον θάνατο ο Κύριος.
«Εχθρόν εν τούτοις φενακίζων» και μ’ αυτόν τον τρόπο φενακίζει, παραπλανά τον εχθρό, τον διάβολο. Διότι, όπως το ακούμε και στα τροπάρια του Μεγάλου Σαββάτου, τρόπον τινά ο διάβολος και ο άδης παγιδεύτηκαν, νομίζοντας ότι ο Χριστός είναι ένας απλός άνθρωπος. Παγιδεύτηκαν και ο διάβολος με το να ανεβάσει στον σταυρό τον Χριστό και ενόμισε ότι επέτυχε το έργο που ήθελε να πετύχει, αλλά και ο άδης που δέχθηκε μέσα στα σπλάγχνα του τον Χριστό και δεν μπορούσε να τον κρατήσει.
Τι δει μαχαιρών, τι ξύλων, λαοπλάνοι,
προς τον θανείν πρόθυμον εις κόσμου λύτρον;
Αυτοί είναι οι στίχοι στην προδοσία, στο τέταρτο θέμα της ημέρας.
Τι έρχεσθε, λοιπόν, με μαχαίρια και με ξύλα, λαοπλάνοι, προς αυτόν ο οποίος είναι πρόθυμος να πεθάνει, για να λυτρώσει τον κόσμο; Δεν χρειάζεται να πάτε οπλισμένοι σαν να έχετε να κάνετε με κάποιον ο οποίος ανθίσταται. Αν αντισταθεί, δεν μπορείτε ούτε να πλησιάσετε. Τι πηγαίνετε λοιπόν με μαχαίρια και με ξύλα, λαοπλάνοι, προς αυτόν, ο οποίος είναι πρόθυμος να πεθάνει για να λυτρώσει τον κόσμο;
Αυτά είναι τα τέσσαρά τινα, όπως λέει εδώ, που εορτάζει η Εκκλησία την Μεγάλη Πέμπτη. Και όπως θα προσέξατε, όλα τα τροπάρια του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης που ψάλλονται την Μεγάλη Τετάρτη το βράδυ, αναφέρονται σ’ αυτά τα θέματα.
Και όπως συνέβαινε και τις προηγούμενες ημέρες, αυτά και τα τέσσερα στοιχεία περιέχονται στο Ευαγγέλιο που αναγινώσκεται όχι στον Όρθρο της Μεγάλης Πέμπτης, αλλά στον Εσπερινό που γίνεται συνήθως την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί μαζί με τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Και αναγινώσκεται εκεί στην κανονική θέση η ευαγγελική περικοπή η οποία είναι μικρές-μικρές περικοπές από το κατά Ματθαίον, το κατά Ιωάννην, πάλι από το κατά Ματθαίον, από το κατά Λουκάν και από το κατά Ματθαίον.
Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου “Σταυροαναστάσιμα”, Β’ έκδοση, Πανόραμα Θεσσαλονίκης 2003, σελ. 145.
