«Πάντα
δε τα έργα αυτών ποιούσι προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις» (Ματ. 23,5).
«Όποιος γεύθηκε την ουράνια δόξα, περιφρόνησε την επίγεια» (Όσιος
Ιωάννης της Κλίμακος). Αδελφοί και Πατέρες, Στο θείο Ευαγγέλιο
του Ματθαίου σήμερα ακούσαμε ένα πλήθος διδασκαλίες, τις οποίες εάν
θελήσουμε να τις εξηγήσουμε μία προς μία, θα χρειασθούν πολλές ώρες και
ίσως ολόκληρες ημέρες. Δεν θα σταματήσουμε όμως σε όλους τους στίχους
του σημερινού Ευαγγελίου, αλλά σε μερικούς απ’ αυτούς.
Ίσως ρωτήσετε κάποτε, για ποια αιτία ο Σωτήρ μας Ιησούς Χριστός, αφού τέλεσε μερικά παράδοξα θαύματα, ηθέλησε να κρύβεται και να παραμένει άγνωστος; Όπως ακούσατε στο σημερινό Ευαγγέλιο, ο Σωτήρ, αφού θεράπευσε τους δύο τυφλούς, τους διέταξε με αυστηρότητα τα εξής: «οράτε μηδείς γινωσκέτω» (Ματθ. 9,30).
Άλλη φορά θεραπεύει ένα λεπρό και του λέγει: «όρα μηδενί είπης» (Ματθ. 8,4). Άλλη φορά πάλι κάνει το περιβόητο θαύμα του πολλαπλασιασμού των πέντε άρτων και των δύο ιχθύων και τρέφει περίπου πέντε χιλιάδες άνδρες, χωρίς τα παιδιά και τις γυναίκες και κατόπιν φεύγει απ’ αυτόν τον τόπο, όπου έγινε το μεγάλο αυτό θαύμα και πηγαίνει με το πλοίο στην απέναντι όχθη της Γαλιλαίος. Θεραπεύει κατόπιν ένα κωφάλαλο και τον διατάζει: «ίνα μηδενί ειπωσιν» (Μαρκ. 7,36). Ύστερα θεραπεύει τον χωλό που ευρισκόταν στην προβατική κολυμβήθρα, και γρήγορα κρύβεται. Φεύγοντας μακριά από τον λαό «ο γαρ Ιησούς εξένευσεν όχλου όντος εν τω τόπω» (Ίωάν. 5,13). Θεραπεύει την κόρη της Χαναναίας και όλο το μυστήριο του θαύματος το εναποθέτει στην πίστη της (Μάρκ. 7,29). Και κάτι ακόμη περισσότερο, ότι Αυτός επιτιμά και τον διάβολο, όταν αυτός ήθελε να τον φανερώσει ως Υιό του Θεού (Λουκ. 4,41).
Όλα αυτά να γνωρίζετε, αδελφοί μου, ότι τα κάνει ο Σωτήρ μας για να μας διδάξει ν’ αποφεύγουμε την μεγάλη αμαρτία της κενοδοξίας, διότι ολόκληρη η ζωή Του επί της γης παρέμεινε ως ένα παράδειγμα όλων των αρετών για την κάθε ανθρώπινη γενεά.
Και επειδή ο λόγος μας είναι για την κενοδοξία, τίθεται δικαίως το ερώτημα: τι είναι η κενοδοξία; Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μας λέγει: «Η κενοδοξία ως προς μεν την μορφή είναι μεταβολή της φυσικής τάξεως, διαστροφή των καλών ηθών και παρατήρηση παντός αξιόμεμπτου πράγματος. Ως προς δε την ποιότητα, σκορπισμός των καμάτων, απώλεια των ιδρώτων, δόλιος κλέπτης του θησαυρού, απόγονος της απιστίας, πρόδρομος της υπερηφάνειας, ναυάγιο μέσα στο λιμάνι, μυρμήγκι στο αλώνι, που είναι μεν μικρό αλλά απειλεί να κλέψει αθόρυβα όλο τον καρπό και τον κόπο του γεωργού. Το μυρμήγκι περιμένει να συγκεντρωθεί το σιτάρι, ενώ η κενοδοξία πότε να συγκεντρωθεί ο πλούτος των αρετών» (Λόγος 21,2). Οπότε, επί παραδείγματι, όταν κάποιος άνθρωπος νηστεύει με κενοδοξία για να φαίνεται δηλαδή στους άλλους, τότε δεν έχει μισθό και η προσευχή του δεν έχει καρπό. Ενώ ο Ιερός Χρυσόστομος μας λέγει τα εξής γι’ αυτή την κακία: «Φοβερό έργο είναι η επιθυμία της δόξης, φοβερό και γεμάτο κακίες. Είναι αγκάθι που μετά δυσκολίας εκριζώνεται. Είναι θηρίο εξωτερικά ήμερο, αλλά με πολλά κεφάλια και μπαίνει μέσα σ’ αυτούς που το τρέφουν και θάλπουν. Καθώς το σκουλήκι τρώγει τους χυμούς του ξύλου από το οποίο και γεννάται και η σκουριά τρώγει το σίδερο από το οποίο και προέρχεται, έτσι και η κενοδοξία καταστρέφει την ψυχή του ανθρώπου, που την έχει και την τρέφει. Γι’ αυτό πολύς κόπος μας χρειάζεται για να θεραπεύσουμε αυτό το πάθος».
Κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος η διαφορά ανάμεσα στην κενοδοξία και υπερηφάνεια ομοιάζει με την διαφορά του παιδιού προς τον άνδρα ή του σίτου προς το ψωμί. Εμείς γνωρίζουμε ότι, όταν γεννάται το παιδί, για να ανδρωθεί, τρέφεται και φθάνει σταδιακώς σε τέλειο άνδρα. Το ίδιο και με το σιτάρι γίνεται ψωμί, αφού το σπείρουμε στην πεδιάδα, θα ριζώσει, θα αναπτυχθεί και καρποφορήσει, κατόπιν το μαζεύουμε, το κάνουμε αλεύρι, το ζυμώνουμε, το ψήνουμε στον φούρνο και γίνεται ψωμί τέλειο. Αυτό γίνεται και με την κενοδοξία, όταν την τρέφουμε στην ψυχή μας, μεγαλώνει και γίνεται τέλειο πάθος η υπερηφάνεια, η οποία είναι μεγαλύτερο και φοβερότερο πάθος. Εξ αίτιας αυτής έπεσαν οι άγγελοι, και οι πρωτόπλαστοι, οι οποίοι και εξεβλήθησαν από τον παράδεισο του Θεού. Αυτό το έργο το εξηγεί ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος με λίγα λόγια: «Η κενοδοξία είναι η αρχή, ενώ η υπερηφάνεια το τέλος».
Γι’ αυτό, αδελφοί μου, γνωρίζετε πως ο Χριστός δίδασκε τους αγίους Του Μαθητάς και Αποστόλους και όλους όσους θα πιστεύσουν σ’ Αυτόν, όσον αφορά αυτό το επικατάρατο πάθος. Ιδού τι έλεγε: «Συ δε νηστεύων αλειψαί σου την κεφαλήν και το πρόσωπον σου νίψαι, όπως μη φανείς τοις ανθρώποις νηστεύων, αλλά τω πατρί σου τω εν τω κρύπτω και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» (Ματθ. 6,17-18). Τα ίδια λέγει και για την προσευχή: «συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμιείον σου, και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ, και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» (Ματθ. 6,6). Για δε την εντολή της ελεημοσύνης είπε: «σου δε ποιούντος έλεημοσύνην μη γνώτω η αριστερά σου τι ποιεί η δεξιά σου» (Ματθ. 6,3).
Οι Άγιοι Πατέρες μας λέγουν ότι ο άνθρωπος που εργάζεται τις αρετές, εάν δεν τις κρύβει και δεν τις κάνει για να ευαρεστήσει τον Θεό, ομοιάζει με τον γεωργό που σπέρνει το σπόρο του επάνω στο έδαφος, χωρίς να τον σκεπάσει, και έρχονται τα πετεινά του ουρανού τον τρώγουν και όλος ο κόπος του σπορέως γίνεται επί ματαίω. Η κενοδοξία, κατά τον άγιο Χρυσόστομο, είναι μητέρα της γεέννης, προσκύνηση των ειδώλων, ρίζα και πηγή όλων των κακών. Μας συνοδεύει και μετά τον θάνατο μας. Εάν κάποιος πεθάνει, του ευτρεπίζουν οι συγγενείς του ολομάρμαρο και μεγαλοπρεπή τάφο, τον τοποθετούν σε σκαλιστό φέρετρο και γενικώς κάνουν πολλά έξοδα για την ωραιότητα του τάφου. Αυτά γίνονται είτε κατ’ επιταγήν του αποθανόντος προσώπου είτε από τους συγγενείς για να τιμήσουν με την κενή δόξα τον προσφιλή νεκρό των. Οι Άγιοι Πατέρες όμως έφευγαν την κενοδοξία, ως επί παραδείγματι ο όσιος Αρσένιος, ο όποιος, αν και ήταν διδάσκαλος των παιδιών του βασιλέως Θεοδοσίου του Μεγάλου, εν τούτοις έφυγε στην έρημο, όπου έζησε επί 40 χρόνια. Όταν ερωτήθηκε από τους μαθητές του πως να τον θάψουν, εκείνος τους είπε: «Θα κριθώ μαζί σας, εάν δώσετε σε κάποιον το σώμα μου». Ενώ αυτοί του είπαν: «Και τι θα κάνουμε, αββά, διότι δεν γνωρίζουμε πως να σε θάψουμε». Και αυτός τους είπε: «Να δέσετε ένα σχοινί από τα πόδια μου και να με τραβήξετε προς το βουνό».
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οποιαδήποτε αρετή εργασθούμε σ’ αυτήν την ζωή, εάν δεν την φυλάξουμε από τον κίνδυνο δηλητηριάσεώς της από την κενοδοξία και υπερηφάνεια, τότε αυτή ενώπιον του Θεού είναι μισητή. Η ταπείνωση λέγουν οι Πατέρες και χωρίς άλλες αρετές, έσωσε πολλούς, αλλά χωρίς την ταπείνωση πολλοί χάθηκαν και απομακρύνθηκαν από τον Θεό. Γι’ αυτό, κάθε έργο που κάνουμε να ερωτάμε τον λογισμό μας, γιατί το κάνουμε. Εάν το κάνουμε για την δόξα του Θεού και την σωτηρία της ψυχής μας, να έχουμε ελπίδα στο έλεος του Θεού και, αφού το κάνουμε, θα μας ωφελήσει. Εάν όμως στον νου μας διακρίνουμε άλλους σκοπούς, για τους οποίους αγωνιζόμεθα να αποκτήσουμε τις αρετές, τότε να γνωρίζουμε ότι τις εργαζόμεθα για τιμωρία και όχι για την σωτηρία μας. Ο Απόστολος Παύλος λέγει: «Είτε ουν εσθίετε είτε πίνετε είτε τι ποιείτε, πάντα εις δόξαν Θεού ποιείτε» (Α' Κορ. 10,31). Ενώ ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέγει: «Η τέχνη για να αγωνιζώμεθα κατά της κενοδοξίας είναι η εξής: να σχολάζουμε διαρκώς στην προσευχή και να κάνουμε τα καλά έργα κρυφά. Ενώ για να νικήσουμε την υπερηφάνεια πρέπει να αποδίδουμε κάθε επιτυχία μας στην δύναμη και ευλογία του Θεού και όχι στον εαυτό μας».
Εν κατακλείδι αυτού του λόγου μου, παρακαλώ όλους σας να μη ξεχνάτε και εμένα τον τεμπέλη και δούλο της κενοδοξίας. Ίσως, εάν προσέξω αυτά που διδάσκω στους άλλους, να αρχίσω να κάνω αρχή μετανοίας και να παρακαλέσω τον Πανάγαθο Θεό και την Πανάχραντο Μητέρα Του να με βοηθήσουν να μισήσω την κενοδοξία και υπερηφάνεια και έτσι γνωρίσω την αδυναμία μου. Αμήν.
Πηγή: Πνευματικοί Λόγοι Ιερομ. Κλεόπα Ήλιε. Εκδ.: Ορθόδοξος Κυψέλη. Ίσως ρωτήσετε κάποτε, για ποια αιτία ο Σωτήρ μας Ιησούς Χριστός, αφού τέλεσε μερικά παράδοξα θαύματα, ηθέλησε να κρύβεται και να παραμένει άγνωστος; Όπως ακούσατε στο σημερινό Ευαγγέλιο, ο Σωτήρ, αφού θεράπευσε τους δύο τυφλούς, τους διέταξε με αυστηρότητα τα εξής: «οράτε μηδείς γινωσκέτω» (Ματθ. 9,30).
Άλλη φορά θεραπεύει ένα λεπρό και του λέγει: «όρα μηδενί είπης» (Ματθ. 8,4). Άλλη φορά πάλι κάνει το περιβόητο θαύμα του πολλαπλασιασμού των πέντε άρτων και των δύο ιχθύων και τρέφει περίπου πέντε χιλιάδες άνδρες, χωρίς τα παιδιά και τις γυναίκες και κατόπιν φεύγει απ’ αυτόν τον τόπο, όπου έγινε το μεγάλο αυτό θαύμα και πηγαίνει με το πλοίο στην απέναντι όχθη της Γαλιλαίος. Θεραπεύει κατόπιν ένα κωφάλαλο και τον διατάζει: «ίνα μηδενί ειπωσιν» (Μαρκ. 7,36). Ύστερα θεραπεύει τον χωλό που ευρισκόταν στην προβατική κολυμβήθρα, και γρήγορα κρύβεται. Φεύγοντας μακριά από τον λαό «ο γαρ Ιησούς εξένευσεν όχλου όντος εν τω τόπω» (Ίωάν. 5,13). Θεραπεύει την κόρη της Χαναναίας και όλο το μυστήριο του θαύματος το εναποθέτει στην πίστη της (Μάρκ. 7,29). Και κάτι ακόμη περισσότερο, ότι Αυτός επιτιμά και τον διάβολο, όταν αυτός ήθελε να τον φανερώσει ως Υιό του Θεού (Λουκ. 4,41).
Όλα αυτά να γνωρίζετε, αδελφοί μου, ότι τα κάνει ο Σωτήρ μας για να μας διδάξει ν’ αποφεύγουμε την μεγάλη αμαρτία της κενοδοξίας, διότι ολόκληρη η ζωή Του επί της γης παρέμεινε ως ένα παράδειγμα όλων των αρετών για την κάθε ανθρώπινη γενεά.
Και επειδή ο λόγος μας είναι για την κενοδοξία, τίθεται δικαίως το ερώτημα: τι είναι η κενοδοξία; Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μας λέγει: «Η κενοδοξία ως προς μεν την μορφή είναι μεταβολή της φυσικής τάξεως, διαστροφή των καλών ηθών και παρατήρηση παντός αξιόμεμπτου πράγματος. Ως προς δε την ποιότητα, σκορπισμός των καμάτων, απώλεια των ιδρώτων, δόλιος κλέπτης του θησαυρού, απόγονος της απιστίας, πρόδρομος της υπερηφάνειας, ναυάγιο μέσα στο λιμάνι, μυρμήγκι στο αλώνι, που είναι μεν μικρό αλλά απειλεί να κλέψει αθόρυβα όλο τον καρπό και τον κόπο του γεωργού. Το μυρμήγκι περιμένει να συγκεντρωθεί το σιτάρι, ενώ η κενοδοξία πότε να συγκεντρωθεί ο πλούτος των αρετών» (Λόγος 21,2). Οπότε, επί παραδείγματι, όταν κάποιος άνθρωπος νηστεύει με κενοδοξία για να φαίνεται δηλαδή στους άλλους, τότε δεν έχει μισθό και η προσευχή του δεν έχει καρπό. Ενώ ο Ιερός Χρυσόστομος μας λέγει τα εξής γι’ αυτή την κακία: «Φοβερό έργο είναι η επιθυμία της δόξης, φοβερό και γεμάτο κακίες. Είναι αγκάθι που μετά δυσκολίας εκριζώνεται. Είναι θηρίο εξωτερικά ήμερο, αλλά με πολλά κεφάλια και μπαίνει μέσα σ’ αυτούς που το τρέφουν και θάλπουν. Καθώς το σκουλήκι τρώγει τους χυμούς του ξύλου από το οποίο και γεννάται και η σκουριά τρώγει το σίδερο από το οποίο και προέρχεται, έτσι και η κενοδοξία καταστρέφει την ψυχή του ανθρώπου, που την έχει και την τρέφει. Γι’ αυτό πολύς κόπος μας χρειάζεται για να θεραπεύσουμε αυτό το πάθος».
Κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος η διαφορά ανάμεσα στην κενοδοξία και υπερηφάνεια ομοιάζει με την διαφορά του παιδιού προς τον άνδρα ή του σίτου προς το ψωμί. Εμείς γνωρίζουμε ότι, όταν γεννάται το παιδί, για να ανδρωθεί, τρέφεται και φθάνει σταδιακώς σε τέλειο άνδρα. Το ίδιο και με το σιτάρι γίνεται ψωμί, αφού το σπείρουμε στην πεδιάδα, θα ριζώσει, θα αναπτυχθεί και καρποφορήσει, κατόπιν το μαζεύουμε, το κάνουμε αλεύρι, το ζυμώνουμε, το ψήνουμε στον φούρνο και γίνεται ψωμί τέλειο. Αυτό γίνεται και με την κενοδοξία, όταν την τρέφουμε στην ψυχή μας, μεγαλώνει και γίνεται τέλειο πάθος η υπερηφάνεια, η οποία είναι μεγαλύτερο και φοβερότερο πάθος. Εξ αίτιας αυτής έπεσαν οι άγγελοι, και οι πρωτόπλαστοι, οι οποίοι και εξεβλήθησαν από τον παράδεισο του Θεού. Αυτό το έργο το εξηγεί ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος με λίγα λόγια: «Η κενοδοξία είναι η αρχή, ενώ η υπερηφάνεια το τέλος».
Γι’ αυτό, αδελφοί μου, γνωρίζετε πως ο Χριστός δίδασκε τους αγίους Του Μαθητάς και Αποστόλους και όλους όσους θα πιστεύσουν σ’ Αυτόν, όσον αφορά αυτό το επικατάρατο πάθος. Ιδού τι έλεγε: «Συ δε νηστεύων αλειψαί σου την κεφαλήν και το πρόσωπον σου νίψαι, όπως μη φανείς τοις ανθρώποις νηστεύων, αλλά τω πατρί σου τω εν τω κρύπτω και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» (Ματθ. 6,17-18). Τα ίδια λέγει και για την προσευχή: «συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμιείον σου, και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ, και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» (Ματθ. 6,6). Για δε την εντολή της ελεημοσύνης είπε: «σου δε ποιούντος έλεημοσύνην μη γνώτω η αριστερά σου τι ποιεί η δεξιά σου» (Ματθ. 6,3).
Οι Άγιοι Πατέρες μας λέγουν ότι ο άνθρωπος που εργάζεται τις αρετές, εάν δεν τις κρύβει και δεν τις κάνει για να ευαρεστήσει τον Θεό, ομοιάζει με τον γεωργό που σπέρνει το σπόρο του επάνω στο έδαφος, χωρίς να τον σκεπάσει, και έρχονται τα πετεινά του ουρανού τον τρώγουν και όλος ο κόπος του σπορέως γίνεται επί ματαίω. Η κενοδοξία, κατά τον άγιο Χρυσόστομο, είναι μητέρα της γεέννης, προσκύνηση των ειδώλων, ρίζα και πηγή όλων των κακών. Μας συνοδεύει και μετά τον θάνατο μας. Εάν κάποιος πεθάνει, του ευτρεπίζουν οι συγγενείς του ολομάρμαρο και μεγαλοπρεπή τάφο, τον τοποθετούν σε σκαλιστό φέρετρο και γενικώς κάνουν πολλά έξοδα για την ωραιότητα του τάφου. Αυτά γίνονται είτε κατ’ επιταγήν του αποθανόντος προσώπου είτε από τους συγγενείς για να τιμήσουν με την κενή δόξα τον προσφιλή νεκρό των. Οι Άγιοι Πατέρες όμως έφευγαν την κενοδοξία, ως επί παραδείγματι ο όσιος Αρσένιος, ο όποιος, αν και ήταν διδάσκαλος των παιδιών του βασιλέως Θεοδοσίου του Μεγάλου, εν τούτοις έφυγε στην έρημο, όπου έζησε επί 40 χρόνια. Όταν ερωτήθηκε από τους μαθητές του πως να τον θάψουν, εκείνος τους είπε: «Θα κριθώ μαζί σας, εάν δώσετε σε κάποιον το σώμα μου». Ενώ αυτοί του είπαν: «Και τι θα κάνουμε, αββά, διότι δεν γνωρίζουμε πως να σε θάψουμε». Και αυτός τους είπε: «Να δέσετε ένα σχοινί από τα πόδια μου και να με τραβήξετε προς το βουνό».
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οποιαδήποτε αρετή εργασθούμε σ’ αυτήν την ζωή, εάν δεν την φυλάξουμε από τον κίνδυνο δηλητηριάσεώς της από την κενοδοξία και υπερηφάνεια, τότε αυτή ενώπιον του Θεού είναι μισητή. Η ταπείνωση λέγουν οι Πατέρες και χωρίς άλλες αρετές, έσωσε πολλούς, αλλά χωρίς την ταπείνωση πολλοί χάθηκαν και απομακρύνθηκαν από τον Θεό. Γι’ αυτό, κάθε έργο που κάνουμε να ερωτάμε τον λογισμό μας, γιατί το κάνουμε. Εάν το κάνουμε για την δόξα του Θεού και την σωτηρία της ψυχής μας, να έχουμε ελπίδα στο έλεος του Θεού και, αφού το κάνουμε, θα μας ωφελήσει. Εάν όμως στον νου μας διακρίνουμε άλλους σκοπούς, για τους οποίους αγωνιζόμεθα να αποκτήσουμε τις αρετές, τότε να γνωρίζουμε ότι τις εργαζόμεθα για τιμωρία και όχι για την σωτηρία μας. Ο Απόστολος Παύλος λέγει: «Είτε ουν εσθίετε είτε πίνετε είτε τι ποιείτε, πάντα εις δόξαν Θεού ποιείτε» (Α' Κορ. 10,31). Ενώ ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέγει: «Η τέχνη για να αγωνιζώμεθα κατά της κενοδοξίας είναι η εξής: να σχολάζουμε διαρκώς στην προσευχή και να κάνουμε τα καλά έργα κρυφά. Ενώ για να νικήσουμε την υπερηφάνεια πρέπει να αποδίδουμε κάθε επιτυχία μας στην δύναμη και ευλογία του Θεού και όχι στον εαυτό μας».
Εν κατακλείδι αυτού του λόγου μου, παρακαλώ όλους σας να μη ξεχνάτε και εμένα τον τεμπέλη και δούλο της κενοδοξίας. Ίσως, εάν προσέξω αυτά που διδάσκω στους άλλους, να αρχίσω να κάνω αρχή μετανοίας και να παρακαλέσω τον Πανάγαθο Θεό και την Πανάχραντο Μητέρα Του να με βοηθήσουν να μισήσω την κενοδοξία και υπερηφάνεια και έτσι γνωρίσω την αδυναμία μου. Αμήν.
