ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Η ΠΡΩΤΗ ΠΗΓΗ ΑΞΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Μερόπης Ν. Σπυροπούλου Ὁμοτίμου Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Εἶναι, νομίζω, σκόπιμο νὰ μπῶ στὸ θέμα μου μὲ μιὰ μικρὴ ἐπεξήγηση σχετικὰ μὲ τὴν ἐπιλογὴ τῶν δύο λέξεων ποὺ συνυπάρχουν στὸν τίτλο του: «Πηγή» καὶ «Ἀξίες». Ἐννοῶ, γιατὶ πηγὴ καὶ ὄχι κάτι ἄλλο, ὅπως γιὰ παράδειγμα σχολεῖο ἢ σύστημα ἀγωγῆς καὶ γιατὶ ἀξίες καὶ ὄχι κανόνες ἢ συνήθειες;

Πιστεύω πὼς ἡ λέξη πηγὴ εἶναι ἡ πιὸ κατάλληλη, γιὰ νὰ χαρακτηρίσει τὴν οἰκογένεια, αὐτὴν τὴ «μικρὰ ἐκκλησία», ὅπως τὴν ὀνομάζει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τὸ θεμελιῶδες κύτταρο κάθε συγκροτημένης κοινωνίας. Διότι, ὅπως μιὰ ἀστείρευτη πηγὴ προσφέρει τὸ νερὸ στὸ περιβάλλον της συνεχῶς καὶ ἀδιαλείπτως, χωρὶς καμμία εἰδικὴ προσπάθεια, ἔτσι καὶ ἡ οἰκογένεια, εἴτε τὸ ἐπιδιώκει καὶ τὸ συνειδητοποιεῖ εἴτε ὄχι, ἀπὸ τὴν πρώτη μέρα τῆς ζωῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου τὸν ποτίζει καθημερινὰ μὲ τὸ ζωηφόρο νερὸ τῆς κάθε μέρας.

Ἂν τὸ νερὸ αὐτὸ εἶναι γάργαρο καὶ καθαρό, τοῦ μεταγγίζει ὅλους τοὺς κώδικες συμπεριφορᾶς ποὺ συγκεκριμενοποιοῦν καὶ ἐκφράζουν τὰ ποιοτικὰ 16 χαρακτηριστικὰ τῶν ἀξιῶν ποὺ θὰ ἀποκτήσουν προτεραιότητα στὴ συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι δὲ ἀναπόφευκτο νὰ συμβεῖ τὸ ἀντίθετο, ἂν τὸ νερὸ αὐτὸ εἶναι λασπωμένο ἢ μολυσμένο ἀπὸ ἐπικίνδυνα στοιχεῖα καὶ ἀπόβλητα.

Διότι, ὅπως ἔχει γράψει καὶ σὲ ἕνα ἐξαιρετικὸ περὶ ἀξιῶν ἄρθρο του ὁ Ὁμότιμος Καθηγητὴς καὶ πρώην Πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Εὐάγγελος Θεοδώρου, «Ἡ βίωσις καὶ πραγματοποίησις τῶν ἀξιῶν ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ ἐκ τοῦ ἂν αὐτὸς θὰ δεχθεῖ τὰ ὑπὸ τῶν ἀξιῶν ἀπευθυνόμενα πρὸς αὐτὸν δεοντολογικὰ μηνύματα καὶ αἰτήματα καὶ ἐκ τοῦ ἂν θὰ θελήσει νὰ καταστήσει αὐτὰ σκοπὸν τῆς ζωῆς καὶ τῆς δράσεώς του».

Ὅπως διαπιστώνουν μάλιστα συνεχῶς οἱ παιδοψυχολόγοι καὶ οἱ παιδαγωγοί, τὰ πρῶτα πέντε ἕως ἑπτὰ χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι καθοριστικὰ γιὰ τὰ βιώματα, τὰ ζωντανὰ παραδείγματα ποὺ θὰ παρακολουθήσει, θὰ καταγράψει καὶ θὰ θελήσει νὰ μιμηθεῖ. Ἀπὸ αὐτὰ θὰ δομηθεῖ ἡ προσωπικότητά του, θὰ συγκεκριμενοποιηθοῦν οἱ ἔννοιες τῶν ἀξιῶν καὶ θὰ ὁριστικοποιηθεῖ ἡ ἱεράρχησή τους. Κατὰ συνέπεια, γίνεται ἐντελῶς προφανὴς ὁ καταλυτικὸς ῥόλος ποὺ διαδραματίζει σὲ ὅλα αὐτὰ τὸ πρῶτο στενὸ περιβάλλον τοῦ παιδιοῦ, δηλαδὴ ἡ οἰκογένειά του, ἡ στενὴ ἀλλὰ καὶ ἡ εὐρύτερη.

Διότι τὸ παιδὶ ἀπὸ πολὺ νωρὶς μπορεῖ νὰ «ψυχανεμίζεται», ὅπως λέει ὁ λαὸς μας. Δηλαδή, εἴτε τὸ θέλουμε ἐμεῖς εἴτε ὄχι, τὸ παιδὶ διαισθάνεται, ἀναπνέει μὲ τὴν ψυχὴ του, παρακολουθεῖ, ἀντιλαμβάνεται, καταγράφει, ἀποτυπώνει καὶ ἀντιγράφει τὰ ὅσα συμβαίνουν γύρω του, ἔστω καὶ ὅταν ἐμεῖς νομίζουμε ὅτι ἀσχολεῖται μὲ κάτι ἄλλο καὶ δὲν μᾶς ἀκούει ἢ δὲν μᾶς βλέπει. Καὶ δὲν θεωρῶ καθόλου τυχαῖο τὸ ὅτι οἱ Ἄγγλοι λένε πὼς στὴν ἐρώτηση «Ἀπὸ ποῦ κατάγεσαι;» ἡ σωστὴ ἀπάντηση πρέπει νὰ εἶναι «ἀπὸ τὰ παιδικὰ μου χρόνια». 17

Ὅπως ὅμως τὸ ζοῦμε ὅλοι καθημερινά, ἡ σύγχρονη ἑλληνικὴ οἰκογένεια –στὰ ἀστικὰ κυρίως κέντρα– περνάει σοβαρὴ κρίση καὶ τείνει ὅλο καὶ περισσότερο, μὲ κάποιες σωτήριες εὐτυχῶς ἀκόμα διαφορές, νὰ μοιάσει στὶς οἰκογένειες τῶν «προηγμένων», ὅπως συνηθίζεται νὰ ἀποκαλοῦνται, κρατῶν. Ἐκεῖ, ἡ μητέρα εἶναι πάντα ἐργαζόμενη, τὰ παιδιὰ λίγα καί συχνὰ ἀπὸ πολὺ νωρὶς ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸ πατρικὸ σπίτι, σωματικὰ καὶ ψυχικά. Καὶ στὴν πατρίδα μας ὅμως τὰ πράγματα ἀλλάζουν μὲ γοργὸ ῥυθμό. Ἡ εὐρύτερη παραδοσιακὴ οἰκογένεια, ποὺ μόλις πρὶν ἀπὸ λίγες δεκαετίες ἦταν ὁ κανόνας, συνεχῶς περιορίζεται, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ ὅπου ἐξακολουθεῖ νὰ ὑπάρχει, ἐξ αἰτίας τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς δὲν φαίνεται νὰ μπορεῖ νὰ λύσει τὰ προβλήματα.

Μέσα λοιπὸν σ᾽ αὐτὴν τὴ σύγχρονη οἰκογένεια, πού, ὅλο καὶ πιὸ συχνά, ἀπομένει «μισή» ἀπὸ διαζύγια, συμβιώσεις ἐκτὸς γάμου, μονογονεϊκὲς οἰκογένειες μὲ ἄγαμες μητέρες, μεγαλώνουν συνήθως τὰ μ ο ν α χ ι κ ὰ παιδιὰ τῶν διαμερισμάτων, σὲ πολυκατοικίες ὅπου οἱ γείτονες μπορεῖ καὶ νὰ μὴ λένε οὔτε καλημέρα μεταξὺ τους.

Αὐτὰ τὰ μοναχικὰ παιδιὰ συχνὰ μὲ ἕνα πιάτο πρόχειρου φαγητοῦ ἀπὸ τὸ ταχυφαγεῖο τῆς γειτονιᾶς κάθονται καθηλωμένα καὶ ἀμίλητα γιὰ ὧρες μπροστὰ σὲ μιὰ γυάλινη ὀθόνη. Γεμίζουν ἔτσι τὴν ἀνάγκη τους γιὰ ἐπικοινωνία, ἀλλὰ καὶ τὴ συνυφασμένη μὲ τὴν ἡλικία τους ἀνάγκη γιὰ δράση –φανταστικὴ ἢ πραγματική– εἴτε μὲ ἄθλια τηλεοπτικὰ προγράμματα, ποὺ προβάλλουν λαμπερὰ ἀλλὰ σαθρὰ καὶ ἐκμαυλιστικὰ πρότυπα βίας, χυδαιότητας καὶ ἀνηθικότητας, εἴτε μὲ ἐπικίνδυνες ἐμπειρίες μέσῳ τοῦ διαδικτύου. Μέσα ἀπὸ τὸ γυαλὶ ἀποκτοῦν, συγχρόνως, καὶ τοὺς προσωπικοὺς τους κώδικες Παιδείας. Αὐτὰ εἶναι συνήθως παιδιὰ τῶν ὁποίων οἱ γονεῖς, ὁ ἕνας ἢ καὶ οἱ δυό, μπορεῖ νὰ νοιάζονται μὲν γιὰ τὸ σῶμα τους καὶ τὸ μυαλὸ τους, φορτώνοντάς τα μὲ φροντιστήρια, ξένες γλῶσσες, πιάνο, γυμναστήρια, μπαλέτα, καράτε ἢ 18 κολυμβητήρια, ἀλλὰ ἀφήνουν κλειστὴ καὶ σιωπηλὴ τὴν ψυχὴ τους. Παιδιὰ ποὺ συμβιώνουν ἁπλῶς μὲ τὸν ἕνα ἢ καὶ μὲ τοὺς δύο γονεῖς, οἱ ὁποῖοι ὅμως πηγαινοέρχονται σ᾽ ἕνα σπίτι ποὺ μοιάζει μὲ ξενοδοχεῖο.

Εἶναι γονεῖς λαχανιασμένοι καὶ ἀγχωμένοι ἀπὸ ὑποχρεώσεις, δουλειὲς καὶ κοινωνικὲς συναναστροφές, ποὺ στὸ σχολεῖο τοῦ παιδιοῦ τους πηγαίνουν κάποτε, μόνο γιὰ νὰ ῥωτήσουν ἢ νὰ διαμαρτυρηθοῦν γιὰ τοὺς βαθμοὺς του ἢ γιὰ τὴν αὐστηρότητα κάποιου δασκάλου, καὶ ὄχι γιὰ νὰ συνεργαστοῦν μὲ τοὺς ἐκπαιδευτικοὺς γιὰ ὅποια τυχὸν προβλήματα ἐκδηλώνει ἡ συμπεριφορὰ του. Εἶναι γονεῖς νευρικοὶ καὶ κουρασμένοι ἀπὸ τὶς ἀτελείωτες ὑλικὲς ἀπαιτήσεις, ποὺ οἱ ἴδιοι συνήθως καλλιεργοῦν ὡς ἀξίες γιὰ τοὺς ἴδιους καὶ τὰ παιδιὰ τους, κάνοντας τὸ μεγάλο λάθος ἤ, ἂς πῶ καλύτερα, τὴν πολὺ κρίσιμη παρεξήγηση νὰ θεωροῦν ὅλες τὶς ἐπιθυμίες ὡς ἀνάγκες. Τὶ ἀξίες, ἑπομένως, ὁριοθετοῦν γιὰ τὰ παιδιὰ τους;

Δίνοντας ὑπερβολικὴ ἀξία σὲ ὑλικὰ κατ᾽ ἀποκλειστικότητα ἀγαθά, δηλαδὴ νεκρὰ πράγματα, οἱ γονεῖς καλλιεργοῦν ἀπαιτήσεις τὶς ὁποῖες θεωροῦν ὅτι πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ ἱκανοποιήσουν, νομίζοντας ὅτι ἔτσι ἐξαγοράζουν τὴν ἀγάπη τῶν παιδιῶν τους.

Ἢ καὶ γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἴσως ἀπὸ τὶς ἐνοχὲς ποὺ τοὺς βασανίζουν ἄν, ἐνδόμυχα καὶ μυστικά, συναισθάνονται κάπως ὅτι δὲν προσφέρουν στὰ παιδιὰ τους αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ ἔχουν ἀνάγκη. Δηλαδὴ ποιοτικὸ χρόνο οὐσιαστικῆς ἐπικοινωνίας, χαρούμενα γέλια καὶ πειράγματα γύρω ἀπὸ τὸ οἰκογενειακὸ τραπέζι καὶ μία ἤρεμη καὶ γλυκειὰ οἰκογενειακὴ ἀτμόσφαιρα, μέσα στὴν ὁποία θὰ ἀνθίσουν ἀβίαστα οἱ σωστὰ ἱεραρχημένες ἀξίες. Ἂν γιὰ παράδειγμα ἕνα παιδὶ βιώνει μιὰ κακὴ συμπεριφορὰ μεταξὺ τῶν γονιῶν του ποὺ ὅλο καὶ πιὸ συχνὰ πλέον καταλήγει σὲ διαζύγιο, πῶς θὰ γεννηθεῖ στὴ συνείδησή του ἡ ἀ ξ ί α ἑνὸς εὐλογημένου γάμου καὶ μιᾶς ἁρμονικῆς συμβίωσης; 19 Οἱ διαπιστώσεις τῶν ἐπιπτώσεων ποὺ αὐτὲς οἱ συνθῆκες μπορεῖ νὰ ἔχουν στὴ ζωή, τὴν ψυχικὴ ἰσορροπία, τὴν παιδεία καὶ τὴ συμπεριφορὰ τῶν παιδιῶν μας, ἀλλὰ καὶ στὸ μέλλον τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καὶ τῆς πατρίδας μας, εἶναι σταθερὰ ἐπαναλαμβανόμενες καὶ προβάλλουν ἀνάγλυφες στὰ εὑρήματα τῶν πολλῶν, σχετικῶν μὲ τὸ θέμα, κοινωνικῶν ἐρευνῶν, ἀλλὰ καὶ σὲ ὅσα νοσηρὰ φαινόμενα παρατηροῦμε συνεχῶς γύρω μας.

Ἀντιθέτως, εἶναι πραγματικὴ εὐλογία, ὅταν μέσα στὴν οἰκογένεια, μὲ τὴν καθημερινὴ οὐσιαστικὴ ἐπικοινωνία, τὸ παιδὶ θὰ διδαχθεῖ καὶ θὰ ἀπολαύσει τὴν ὀμορφιὰ τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης καὶ τὴ χαρὰ τῆς προσφορᾶς. Τὸ ἴδιο μπορεῖ νὰ συμβεῖ μὲ τὶς ἔννοιες τῆς ἐντιμότητας, τῆς δικαιοσύνης, τοῦ σεβασμοῦ τοῦ ἄλλου, τῆς προσπάθειας γιὰ αὐτοβελτίωση, τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς πειθαρχίας, τῆς ἔγνοιας γιὰ τὸν συνάνθρωπο καὶ τόσων ἄλλων σημαντικῶν παραμέτρων τῆς ἀληθινῆς σὲ νόημα ζωῆς.

Ἐπίσης, μέσα στὴν οἰκογένεια τὸ παιδὶ θὰ πάρει τὰ πρῶτα στοιχεῖα τῆς χριστιανικῆς μας πίστης καὶ παραδόσεως, θὰ διαβάσει τὰ πολύτιμα βιβλία ποὺ δείχνουν τὴν ὀμορφιὰ τῆς γλώσσας μας, θὰ γευθεῖ τὴ γλύκα καὶ τὴ σημασία τῆς προσευχῆς, θὰ χαρεῖ τὴ διαχρονικὴ ζεστασιὰ τῶν πολύτιμων στοιχείων τῶν πολιτιστικῶν μας παραδόσεων καὶ τῆς ἱστορικῆς μας διαδρομῆς ὡς ἔθνους. Ὅλα αὐτὰ θὰ κατασταλάξουν στὴ συνείδησή του ὡς ἀξίες. Διότι, ὅπως γράφει καὶ πάλι ὁ καθηγητὴς κ. Θεοδώρου, «Ἡ ἔννοια τῆς ἀξίας σημαίνει ἔκφραση καταφάσεως, παραδοχῆς, οἰκειώσεως καὶ ἱκανοποιήσεως γιὰ κάτι ποὺ εἶναι σ᾽ ἐμᾶς ἐνδιαφέρον, ἀρεστό, ἐπιθυμητό».

Ὑπάρχουν ὅμως τρία ἀξιώματα ποὺ κατὰ τοὺς παιδαγωγοὺς καὶ τοὺς παιδοψυχολόγους ἰσχύουν ὡς προϋποθέσεις, γιὰ νὰ εἶναι θετικὰ καὶ ἀποτελεσματικὰ τὰ ὅσα αὐτὴ ἡ πηγή, ἡ οἰκογένεια, μπορεῖ νὰ προσφέρει: 20

α– Ἡ συντροφικότητα τῶν γονιῶν εἶναι δῶρο ἀνυπολόγιστης ἀξίας γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ ἡ μεταξὺ τους συμπεριφορὰ καταγράφεται ἀνεξίτηλα στὴ μνήμη καὶ τὴν ψυχὴ τους.

β– Τὸ καλύτερο δῶρο τοῦ πατέρα στὰ παιδιὰ του εἶναι νὰ ἀγαπάει, νὰ σέβεται καὶ νὰ τιμᾶ τὴ μητέρα τους.

γ– Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι τὸ 80% τῆς εἰκόνας ποὺ σχηματίζουν τὰ παιδιὰ γιὰ τὸν πατέρα τους –καὶ κατὰ συνέπεια ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ ἐκτίμησή τους πρὸς αὐτόν– προέρχεται ἀπὸ αὐτὰ ποὺ λέει γι᾽ αὐτὸν ἡ μητέρα τους.

Κατὰ συνέπεια, μέσα σ᾽ αὐτὴν τὴν οἰκογένεια τὸ παιδὶ θὰ πρέπει νὰ συνειδητοποιήσει ἀπὸ νωρὶς ὅτι στὴ ζωὴ πρέπει νὰ ἰσχύουν κανόνες συμπεριφορᾶς. Τοὺς χρειάζεται αὐτοὺς τοὺς κανόνες, ὅπως τὸ τρένο τὶς ράγες, γιὰ νὰ μάθει τὰ ὅριά του καὶ νὰ μὴν ἐκτροχιαστεῖ. Εἶναι ὅμως συγχρόνως ἀνάγκη νὰ δεῖ πρῶτα ἐμᾶς τοὺς μεγάλους νὰ τηροῦμε αὐτοὺς τοὺς κανόνες, ἀφοῦ μόνο τὸ τὶ κάνουμε ἔχει οὐσιαστικὴ ἀξία καὶ ὄχι τὸ τὶ λέμε. Μόνο δηλαδὴ μὲ τὸ ζωντανὸ παράδειγμα μποροῦμε νὰ διδάξουμε ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποκτήσουμε τὴν ἐκτίμηση καὶ τὸν σεβασμὸ τοῦ παιδιοῦ, ὅταν καὶ ἐφ᾽ ὅσον συνειδητοποιεῖ τὴ συνέπεια ποὺ τηροῦμε μεταξὺ αὐτῶν ποὺ λέμε καὶ αὐτῶν ποὺ κάνουμε. Διότι, ἂς μὴν ξεχνᾶμε πὼς τὸ παιδὶ εἶναι ἀσυμβίβαστος καὶ ἀδέκαστος κριτής. Γιὰ παράδειγμα, ἀκόμα καὶ τὰ μικρὰ καὶ συχνὰ ἀνώδυνα ψέμματα ποὺ μπορεῖ νὰ λέγονται ἀπὸ τοὺς μεγάλους, στὴ συνείδηση τοῦ παιδιοῦ ὑποβαθμίζουν ἢ ἀναιροῦν τελείως τὴν ἀξία τῆς ἀλήθειας. Ἐπίσης, ἂν οἱ μεγάλες θρησκευτικὲς καὶ ἐθνικὲς μας γιορτὲς θεωροῦνται ἀπὸ τὴν οἰκογένεια μόνο ὡς εὐκαιρίες γιὰ διακοπὲς καὶ ἐκδρομές, πῶς θὰ ἀντιληφθεῖ τὸ παιδὶ τὴν οὐσιαστικὴ ἀξία ποὺ ἔχουν γιὰ τὴν ταυτότητά μας ὡς ἔθνους;

Δὲν πρέπει νὰ κλείσω αὐτὲς τὶς σκέψεις μου, χωρὶς νὰ τονίσω ἰδιαίτερα τὸν ρόλο τῆς μάννας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ γιὰ κάθε ἄνθρωπο τὴν πρώτη καὶ ἀναντικατάστατη δασκάλα του. Γράφει χαρακτηριστικὰ 21 ὁ κορυφαῖος δοκιμιογράφος, Κώστας Τσιρόπουλος: «…Ἡ γυναῖκα εἶναι ἡ σεπτὴ κλειδοκρατόρισσα τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς, ἐκείνη ποὺ διερμηνεύει ὀργανικὰ καὶ ψυχικὰ ὅλα τὰ αἰνίγματα καὶ τὰ θεῖα δωρήματα τοῦ ἀνθρώπου. Σ᾽ αὐτὴν στηρίζεται ὁ θεσμὸς τῆς οἰκογένειας κι ἐκείνη, μὲ τρόπους ποικίλους στοργῆς, παραδείγματος καὶ πειθαρχίας σφραγίζει τὰ παιδιὰ της, καὶ ὄχι μόνο, μὲ σφραγίσματα ἀνεξίτηλα μνήμης καὶ πολυτίμων ἐμβιώσεων…».

Ὁ ρόλος, κατὰ συνέπεια, τῆς γυναίκας στὴν ἐγχάραξη ἀξιῶν στὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν, θεωρῶ ὅτι εἶναι καθοριστικὸς καὶ καταλυτικός, ἀφοῦ μάννα δέν εἶναι μόνο αὐτὴ ποὺ ἀξιώνεται νὰ γίνει φυσικὴ μητέρα καί, στὴ συνέχεια, εὐλογημένη γιαγιά. Μάννα εἶναι, μπορεῖ νὰ εἶναι, κάθε γυναῖκα ποὺ προσφέρει τὴν ἀγάπη της στὸ παιδὶ ποὺ θὰ συναντήσει στὸν δρόμο τῆς ζωῆς της καὶ μὲ τὸ παράδειγμα καὶ τὴ συμπεριφορὰ της θὰ ἐνσαρκώσει γι᾽ αὐτὸ τὸ παιδὶ τὰ χαρακτηριστικὰ μιᾶς ἀξιοθαύμαστης μάννας. Ἂς θυμηθοῦμε, γιὰ παράδειγμα, τὴν ἀξέχαστη γλυκιὰ αὐθεντία τῆς πρώτης μας δασκάλας στὸ Νηπιαγωγεῖο ἢ στὸ Δημοτικό.

Μέσα ἑπομένως στὴν οἰκογένεια ἀλλὰ καὶ μέσα στὸ ὅποιο στενὸ ἢ εὐρύτερο περιβάλλον της, πιστεύω ὅτι ἡ κάθε γυναῖκα, συνειδητοποιῶντας τὴν ἱερότητα καὶ τὸ μεγαλεῖο τοῦ ρόλου ποὺ τῆς ἐμπιστεύθηκε ὁ Μεγαλοδύναμος Θεός, μπορεῖ, ἂν πραγματικὰ τὸ θέλει, νὰ ἐμπνέει τὸν ἄνδρα ποὺ στέκει δίπλα της. Καὶ οἱ δύο σύζυγοι μαζὶ νὰ μεταδίδουν καὶ νὰ καλλιεργοῦν συμπεριφορὲς ποὺ στοιχειοθετοῦν καὶ ἐκδηλώνουν ἀξίες γιὰ τὸ παρόν, ἀλλά καὶ γιὰ τὶς γενιὲς ποὺ ἔρχονται. Καὶ πιστεύω ἀκόμη ὅτι εἶναι πιὰ καιρὸς μὲ τὸ χέρι στὴν καρδιὰ νὰ κάνουμε ὅλοι ἐμεῖς, οἱ ἐνήλικες τῆς δεύτερης καὶ τῆς τρίτης ἡλικίας, γυναῖκες καὶ ἄντρες, μιὰ αὐστηρὴ αὐτοκριτική, ὅσο πικρὴ κι ἂν εἶναι αὐτή, σχετικὰ μὲ τὸ ποιὲς οὐσιαστικὲς ἀξίες κληροδοτοῦμε στὰ παιδιὰ καὶ στὰ ἐγγόνια μας. 22

Διότι, ὅσοι ἀξιωθήκαμε στὴ ζωὴ μας νὰ συναναστραφοῦμε μὲ νέα παιδιά, γνωρίζουμε καλὰ πὼς αὐτὰ τὰ νέα παιδιά:

–διψοῦν, ἔστω καὶ χωρὶς νὰ τὸ συνειδητοποιοῦν, γιὰ ἀλήθεια καὶ νόημα ἀληθινῆς ζωῆς, πίσω ἀπὸ τὶς στεῖρες γνώσεις καὶ τὸν κούφιο εὐδαιμονισμό. Καὶ ἐμεῖς τοὺς δείξαμε ὡς ὑπέρτατη ἀξία τὸν ἄκρατο ἀτομικισμὸ καὶ τὸ βουλιμικὸ καὶ ἀνελέητο κυνήγι τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν,

–θέλουν ἐλευθερία, κι ἐμεῖς τὰ ὁδηγήσαμε πρὸς τὴν ἀναίδεια καὶ τὴν ἀσυδοσία, –θέλουν τὴ μαγεία καὶ τὴ γλύκα τῆς ἀγάπης, κι ἐμεῖς τὰ ὠθήσαμε στόν ἄψυχο καὶ ἐπιδερμικὸ ἐρωτισμό,

–θέλουν τὴν ἀληθινὴ πίστη στὸν Θεό, κι ἐμεῖς προσπεράσαμε τὴν οὐσιαστικὴ πνευματικὴ της διάσταση καὶ περιοριστήκαμε στὴ λατρεία τῶν τύπων ἢ στὸν παθητικὸ μηδενισμό,

–θέλουν πρότυπα καὶ ἰδανικά, κι ἐμεῖς κρύψαμε τὴν ἀνικανότητά μας νὰ τοὺς τὰ προσφέρουμε μέσα σὲ μιά ἄκρατη «παιδοκολακία» καὶ σὲ μιὰ ἀσυγχώρητη ἀνεκτικότητα καὶ ἀτιμωρησία.

Τέλος, οἱ νέοι μας ψάχνουν σήμερα ἀπεγνωσμένα γιὰ ἐθνικὴ ὑπερηφάνεια κι ἐμεῖς, μὲ τὰ ὅσα κάναμε ἢ παραλείψαμε, δυστυχῶς τοὺς κατευθύναμε στὸ νὰ λένε … «καταντήσαμε Ἕλληνες».

Ὅμως, πιστεύω βαθιὰ ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀφήσουμε νὰ μᾶς παραλύσει ἡ ἀπογοήτευση ἢ ἡ κατάθλιψη. Μέσα στὴν ἴδια τὴν παραδοχὴ τῶν λαθῶν, ὑπάρχει ὁ σπόρος γιὰ τὴ διόρθωσή τους. Καὶ δὲν ξεχνῶ ποτὲ πὼς ἕνας ἀείμνηστος καὶ σοφὸς μου δάσκαλος μᾶς ἔλεγε: «Νὰ θυμᾶστε πάντα πὼς ἡ κάθε μέρα ποὺ ξημερώνει εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς ὑπόλοιπης ζωῆς σας».

Αὐτοὶ οἱ σημερινοὶ παράγοντες ποὺ ἀναφέρθηκαν, ἂν τοὺς προσέξουμε, ἴσως μᾶς βοηθήσουν μέσα στὶς οἰκογένειές μας καὶ ὄχι μόνο, νὰ προσφέρουμε στὰ νέα 23 παιδιὰ ποὺ ἔχουμε γύρω μας καθαρὸ καὶ ἀξιοφόρο νερό. Αὐτὸ ποὺ θὰ τὰ ποτίσει μὲ τὰ ὡραῖα νάματα τῆς πίστης, τῆς ἐλπίδας, τῆς αἰσιοδοξίας καὶ τῆς ἀληθινῆς σὲ νόημα ζωῆς.

Καὶ πάντα, ὅπως πρέπει νὰ συμβαίνει ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ κάποιος γίνεται γονιός, φυσικὸς ἢ πνευματικός, μὲ μιὰ μυστικὴ προσευχὴ συνεχῶς στὴν καρδιὰ μας γι᾽ αὐτὰ τὰ παιδιά, ποὺ ἡ Θεία Πρόνοια μᾶς ἐμπιστεύθηκε, μιὰ θερμὴ προσευχὴ πρὸς τὸν Δημιουργὸ νὰ τὰ προστατεύει καὶ νὰ τὰ φωτίζει.

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ
ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΑΜΑΤΑ 8

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕΛΕΤΗΣ – ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»