Πώς και πότε διαπράχθηκε η γενοκτονία;
Ο ποντιακός ελληνισμός, από την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1461) γνώρισε συνεχείς διωγμούς, σφαγές, ξεριζωμούς και προσπάθειες για το βίαιο εξισλαμισμό και εκτουρκισμό του, με αποκορύφωμα τη συστηματική και μεθοδευμένη εξόντωση - γενοκτονία του αιώνα μας.
Επτά χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Τραπεζούντα.
Τρεις περίοδοι
Η οθωμανική κατάκτηση του μικρασιατικού Πόντου μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις περιόδους.
Η πρώτη αρχίζει με την άλωση της Τραπεζούντας το 1461 και λήγει στα μέσα του 17ου αιώνα. Την περίοδο αυτή οι Τούρκοι κρατούν ουδέτερη στάση κατά των Ελλήνων του Πόντου.
Η δεύτερη αρχίζει στα μέσα του 17ου αιώνα και λήγει με το τέλος του πρώτου ρωσοτουρκικού πολέμου (1774). Χαρακτηρίζεται με τη θρησκευτική βία κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Κατά την περίοδο αυτή πραγματοποιούνται οι ομαδικοί εξισλαμισμοί των ελληνικών πληθυσμών.
Η τρίτη και τελευταία περίοδος, που τελειώνει το 1922 υποδιαιρείται σε δύο υποπεριόδους. Η πρώτη αρχίζει με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774 και χαρακτηρίζεται από τη συστηματική προσπάθεια των τοπικών αρχών να μην εφαρμόζουν προς όφελος των χριστιανών τους φιλελεύθερους νόμους. Στη δεύτερη υποπερίοδο, που αρχίζει το 1908, χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του τουρκικού εθνικισμού.
Από τους βαλκανικούς πολέμους και από τους επίσημους συμβούλους τους, που ήταν οι Γερμανοί, οι Νεότουρκοι διδάχθηκαν, ότι μονάχα με την εξαφάνιση των Ελλήνων και των Αρμενίων θα έκαναν πατρίδα τους τη Μικρά Ασία. Κι επειδή οι διάφορες μορφές βίας δεν αρκούσαν για να φέρουν τον εκτουρκισμό, πάρθηκε από τους Νεότουρκους απόφαση για την εξόντωσή τους το 1911. Απόφαση που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και ολοκληρώθηκε από το Μουσταφά Κεμάλ (1919 - 1923).
Νεοτουρκικό Κομιτάτο " Ένωση και Πρόοδος"
Το Νεοτουρκικό Κομιτάτο " Ένωση και Πρόοδος" ιδρύθηκε το 1889. Στο συνέδριο τους, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1911 πάρθηκε η απόφαση, ότι η Μικρά Ασία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα. Η απόφαση αυτή καταδίκασε σε θάνατο διάφορες εθνότητες.
Οι Τούρκοι στον Πόντο άρχισαν με την επιστράτευση όλων από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους σε Τάγματα Εργασίας (Amele Taburu). Παράλληλα, αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επί πλέον απαγόρευσαν τους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες. Όποιος το έπραττε τιμωρείτο από τις στρατιωτικές αρχές.
Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, οι κρεμάλες, οι πυρπολήσεις χωριών, οι βιασμοί, οι δολοφονίες τούς ανάγκασαν να οργανώσουν την προστασία του άμαχου πληθυσμού
Έτσι, βάζοντας σε εφαρμογή το σχέδιο τους, άρχισαν άτακτες ορδές των Τούρκων να επιτίθενται στα απομονωμένα ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας, αρπάζοντας νέα κορίτσια, κακοποιώντας και καίγοντάς τα.
Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου
Εφαρμόζοντας, λοιπόν, αυτήν την πολιτική, ανάγκασαν με τη βία χιλιάδες Έλληνες των παραλίων της περιοχής του Πόντου να εγκαταλείψουν τις προαιώνιες εστίες τους και να μετοικήσουν, με πολυήμερες εξοντωτικές πορείες.
Σύμφωνα με μια έκθεση της Ελληνικής Πρεσβείας, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1915 είναι γραμμένα τα εξής: «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ' αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών, τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα» Σκοπός των Τούρκων ήταν, με τους εκτοπισμούς, τις πυρπολήσεις των χωριών, τις λεηλασίες, να επιτύχουν την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρα των ελληνικών περιοχών και να καταφέρουν ευκολότερα τον εκτουρκισμό εκείνων που θα απέμεναν.
Το τελικό πλήγμα
Το 1919 αρχίζει νέος διωγμός κατά των Ελλήνων από το κεμαλικό καθεστώς, πολύ πιο άγριος κι απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Εκείνος ο διωγμός υπήρξε η χαριστική βολή για τον ποντιακό ελληνισμό.
Στις 19 Μαΐου, με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας. Με τη βοήθεια μελών του Νεοτουρκικού Κομιτάτου συγκροτεί μυστική οργάνωση, τη Mudafai Milliye (Εθνική Άμυνα), κηρύσσει το μίσος εναντίον των Ελλήνων και σχεδιάζει την ολοκλήρωση της εξόντωσης του ποντιακού ελληνισμού. Αυτό που δεν πέτυχε το σουλτανικό καθεστώς στους πέντε αιώνες της τυραννικής διοίκησής του, το πέτυχε μέσα σε λίγα χρόνια ο Κεμάλ, εξόντωσε τον ελληνισμό του Πόντου και της Ιωνίας.
Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, οι κρεμάλες, οι πυρπολήσεις των χωριών, οι βιασμοί, οι δολοφονίες ανάγκασαν τους Έλληνες του Πόντου να ανέβουν στα βουνά οργανώνοντας αντάρτικο για την προστασία του αμάχου πληθυσμού. Τα θύματα της γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα, αν δεν υπήρχε το επικό και ακατάβλητο ποντιακό αντάρτικο.
Οι Νεότουρκοι για να επιτύχουν τη μαζική εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου και παράλληλα να είναι καθόλα «νόμιμες» οι διώξεις και οι απαγχονισμοί, ξεκίνησαν να λειτουργούν τα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» στην πόλη της Αμάσειας. Με αυτό τον τρόπο θα επιτύγχαναν την μαζική εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου, ως τμήμα της συνεχιζόμενης ως τότε, γενοκτονίας. Η επιλογή της Αμάσειας, ως έδρα των «δικαστηρίων» δεν ήταν τυχαία, καθώς βρισκόταν μακριά από τα προξενεία δυτικών χωρών, με σκοπό να αποφευχθεί η παρουσία αντιπροσώπων τους. Οι δίκες θεωρήθηκαν από την τουρκική ηγεσία ως καθαρά «εσωτερική υπόθεση». Έτσι, από τον Δεκέμβριο του 1920 τα όργανα του καθεστώτος του Μουσταφά Κεμάλ εξαπέλυσαν κύμα μαζικών συλλήψεων εξεχουσών προσωπικοτήτων του Πόντου, τους οποίους φυλάκισαν στην Αμάσεια.
Οι δίκες ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1921. Οι καταδικαστικές αποφάσεις προέβλεπαν θάνατο δι’ απαγχονισμού. Αφορμή για αυτές τις αποφάσεις παρουσιάστηκε η υποτιθέμενη σύνδεση των κατηγορουμένων με το κίνημα για μια αυτόνομη Δημοκρατία του Πόντου. Από τις 20 Αυγούστου ως τις 21 Σεπτεμβρίου, 1921, 117 Πόντιοι απαγχονίστηκαν. Ο συνολικός, όμως, αριθμός των θυμάτων εκτιμάται 400 με 450, που εκτελέστηκαν στην κεντρική πλατεία της πόλης.
Οι εκτελεσθέντες ήταν πολιτικοί, δημοσιογράφοι, έμποροι, επιχειρηματίες, μητροπολίτες.
Ένας εκ των θυμάτων, των φθονερών «Δικαστηρίων Ανεξαρτησίας» της Αμάσειας, υπήρξε και ο γενναίος δημοσιογράφος Νίκος Καπετανίδης, εκδότης από τον Οκτώβριο του 1918 της εφημερίδας «Εποχή», όπου με θάρρος και δυνατή πένα αναδείκνυε καθετί ελληνικό και καταδίκαζε, επωνύμως, τις θηριωδίες των Τούρκων.
Το 1921 συνελήφθη και μετά από έρευνα στο σπίτι του, όπου εντοπίστηκε επιστολή του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη, του μεγάλου πατριώτη από τη Μασσαλία, που αγωνιζόταν για έναν ανεξάρτητο Πόντο, κατηγορήθηκε, μαζί με ακόμα 68 Έλληνες, ότι έδινε αγώνα για την ανεξαρτησία του Πόντου. Όταν ο πρόεδρος του «δικαστηρίου» του απήγγειλε την κατηγορία, ο Καπετανίδης σηκώθηκε και είπε: «Όχι μόνον για την ανεξαρτησία του Πόντου, αλλά και για την ένωσή του με την Ελλάδα!». Καταδικάστηκε και απαγχονίστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1921. Ήταν μόλις 32 χρονών.
Η τελευταία του κραυγή, λίγο πριν από την αγχόνη, ήταν: «Ζήτω η Ελλάς!».
Οι μαρτυρίες των Σοβιετικών
Οι σοβιετικοί υπήρξαν οι βασικοί σύμμαχοι του κεμαλικού εθνικισμού τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του. Οι σοβιετικοί λοιπόν προμήθευσαν τους κεμαλικούς με όπλα, χρήματα, στρατιωτικούς συμβούλους. Η τουρκική αντεπίθεση στο μικρασιατικό μέτωπο κατά των ελληνικών στρατευμάτων το 1921, οργανώθηκε από τον Μικαήλ. Φρούνζε, στρατιωτικό απεσταλμένο των σοβιετικών. Έτσι, η μαρτυρία των αποσταλμένων αυτών έχει ιδιαίτερη αποδεικτική σημασία.
Ο Αράλοβ, σοβιετικός πρέσβης στην Άγκυρα, ενημερώθηκε στη Σαμψούντα από τον αρχιστράτηγο Φρούνζε. Ο Φρούνζε του είπε ότι είχε δει «βάρβαρα σκοτωμένους Έλληνες -γέρους, παιδιά, γυναίκες». Προειδοποίησε επίσης τον Αράλοβ για τ’ ότι επρόκειτο να συναντήσει πτώματα σφαγιασμένων Ελλήνων, τους οποίους είχαν απαγάγει από τα σπίτια τους και είχαν σκοτώσει πάνω στους δρόμους.
Ο Αράλοβ είχε ιδιαίτερη συνομιλία με τον Κεμάλ για το θέμα αυτό. «Του είπα (του Κεμάλ) για τις φρικτές σφαγές των Ελλήνων που είχε δει ο Φρούνζε και αργότερα εγώ ο ίδιος. Έχοντας υπ’ όψη μου τη συμβουλή του Λένιν να μην θίξω την τουρκική εθνική φιλοτιμία, πρόσεχα πολύ τις λέξεις μου.» Και ο Κεμάλ απάντησε ως εξής, στις «επισημάνσεις» του Φρούνζε: «Ξέρω αυτές τις βαρβαρότητες. Είμαι κατά της βαρβαρότητας. Έχω δώσει διαταγές να μεταχειρίζονται τους Έλληνες αιχμαλώτους με καλό τρόπο. Πρέπει να καταλάβετε τον λαό μας. Είναι εξαγριωμένοι. Ποιοί πρέπει να κατηγορηθούν για αυτό; Εκείνοι που θέλουν να ιδρύσουν ένα "Ποντιακό κράτος" στην Τουρκία».
Στο βιβλίο του "Αναμνήσεις από την Τουρκία", ο Φρούνζε γράφει: «Από τους 200.000 Έλληνες που ζούσανε στη Σαμψούντα, τη Σινώπη και την Αμάσεια έμειναν λίγοι μόνο αντάρτες που τριγυρίζουν στα βουνά. Το σύνολο σχεδόν των ηλικιωμένων, των γυναικών και των παιδιών εξορίστηκαν σε άλλες περιοχές με πολύ άσχημες συνθήκες. Πληροφορήθηκα ότι οι Τσέτες του Οσμάν Αγά (εννοεί του Τοπάλ Οσμάν, του δεινότερου φονιά της περιοχής και στενού συνεργάτη του Κεμάλ) έσπειραν τον πανικό στην πόλη Χάβζα. Έκαψαν, βασάνισαν και σκότωσαν όλους τους Έλληνες και Αρμένιους που βρήκαν μπροστά τους και γκρέμισαν όλες τις γέφυρες. Παντού υπήρχαν σημάδια γκρεμίσματος.
Η διαδρομή από την πόλη Καβάκ προς το πέρασμα Χατζηλάρ θα μείνει για πάντα στη μνήμη μου όσο θα ζω. Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων συναντούσαμε μόνο πτώματα. Μόνο εγώ μέτρησα 58. Σ’ ένα σημείο συναντήσαμε το πτώμα μιας ωραίας κοπέλας. Της είχαν κόψει το κεφάλι και το τοποθέτησαν κοντά στο χέρι της.».
Η γενοκτονία των Χριστιανών ήταν ένα καλά μελετημένο σχέδιο εξόντωσης όλων των μειονοτήτων της άλλοτε κραταιάς Αυτοκρατορίας. Ένα σχέδιο που άρχισε να εφαρμόζεται από το 1914, με τον πρώτο διωγμό. Και ολοκληρώθηκε μετά την καταστροφή του 1922.
Έτσι, 1.134 εκκλησίες λεηλατήθηκαν. 960 σχολεία καταστράφηκαν. 815 κοινότητες εξαφανίστηκαν. 353.000 ζωές Ελλήνων χάθηκαν από την περιοχή του Πόντου.
24 Φεβρουαρίου 1994
Με ομόφωνη απόφαση η ολομέλεια της Ελληνικής Βουλής όρισε την 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η Γενοκτονία δοκιμάζει συνεχώς την ευθύνη μας απέναντι στο κακό της ανθρωπότητας. Δεν μπορούμε να εναντιωθούμε στην βαρβαρότητα του παρελθόντος. Το μόνο που ίσως θα μπορούσαμε να κάνουμε ως άνθρωποι είναι να μην επαναλάβουμε εμείς το κακό και να μην τηρούμε ουδέτερη παθητική στάση όταν αυτό εξελίσσεται. Ευχαριστούμε την Ποντιακής Καταγωγής δημοσιογράφο Θωμαΐδα Κιζιρίδου για το υλικό αλλά και για την φωτογραφία που η ίδια τράβηξε στο μνημείο του Κεμάλ, στην Αμάσεια και μας την παραχώρησε, όπου απαγχονίστηκαν χιλιάδες Έλληνες χριστιανοί Πόντιοι.
