Κυριακὴ τῶν Βαΐων (Φιλιπ. δ΄ 4-9, Ἰωάν. ιβ΄ 1-18)
Τοῦ Νικηφόρου Θεοτόκη, Ἀρχιεπισκόπου Σταυρουπόλεως
Τὸ «ἐπιεικές» ἔχει πολλὰς σημασίας.
Διότι σημαίνει καὶ τὸ ἀγαθὸν ἦθος καὶ τὸ μέτριον καὶ τὸ ἥμερον καὶ τὸ
πρᾶον καὶ τὸ ταπεινόν, καὶ τὸ ἀόργητον, καὶ τὸ παραχωρητικὸν καὶ τὸ
ἀνεξίκακον. Οὐδόλως δὲ σφάλλει ὅστις νομίζει ὅτι τὸ «ἐπιεικές» σημαίνει πᾶσαν ἀρετήν…
Βλέπε δὲ τῶν λόγων τὴν ὁμοιότητα· ὁ
Χριστὸς ὠνόμασε τὴν ἀρετὴν φῶς· ὁ δὲ Παῦλος ἐκάλεσεν αὐτὴν «ἐπιεικές»,
δὲν εἶπεν ὁ Χριστός, σπουδάσατε ἵνα λάμψῃ τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων, ἀλλὰ «λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν», εἶπε, δηλαδὴ αὐτὸ ἀφ’ ἑαυτοῦ ἄς
λάμψῃ τὸ φῶς τῆς ἀρετῆς, ἀφ’ οὗ σεῖς κατορθώσητε τὰ καλὰ ἔργα. Ὁμοίως
καὶ ὁ Παῦλος δὲν εἶπε «φροντίσατε ἵνα γνωρίσωσι πάντες οἱ ἄνθρωποι, ὅτι
εἶσθε ἐπιεικεῖς, ἀλλὰ «γνωσθήτω», εἶπε, «τὸ ἐπιεικὲς ὑμῶν πᾶσιν
ἀνθρώποις»· ὡς ἐὰν ἔλεγε, ἄς γνωρίσωσι πάντες οἱ ἄνθρωποι τὴν ἐπιείκειαν
σας, ἀφ’ οὗ σεῖς κατασταθῆτε ἐπιεικεῖς. Πρέπον δὲ καὶ ἁρμόδιον εἶναι τὸ
ἐπιεικὲς ἦθος εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ πράου καὶ ταπεινοῦ τῇ καρδίᾳ (Ματθ.
ια΄ 29), ἀκόμη δὲ καὶ τὸ κραταιὸ τοῦτον ὅπλον ἐναντίον εἰς τὰς ἐπιβουλὰς τῶν ἐχθρῶν, οἱ
ὁποῖοι καταδιώκουν καὶ βλάπτουν ἡμᾶς. Ὅσον δὲ μεγάλη ἡ ἀρετὴ τῆς
ἐπιεικείας, τόσον εἶναι καὶ δυσκολοκατόρθωτος· διὰ τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἀπόστολος ἐνθαρρύνει πρὸς τὴν κατόρθωσιν αὐτῆς, λέγων· «Ὁ Κύριος ἐγγύς».
Ἄνθρωπε, λέγει, μὴ διστάσῃς, ἀλλ’ ἔχε θάρρος, διότι ὁ Κύριός σου εἶναι
πλησίον σου· Αὐτὸς σὲ βοηθεῖ, διὰ νὰ εἰσαγάγῃς εἰς τὴν καρδίαν σου τὴν
ἐπιείκειαν καὶ νὰ μὴ σαλεύῃς ἀπ’ αὐτῆς. Τὸ αὐτὸ ἀκριβῶς ἔλεγεν εἰς
ἑαυτὸν καὶ ὁ ἅγιος προφήτης Δαβίδ· «προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διὰ
παντός, ὅτι ἐκ δεξιῶν μοὺ ἐστιν, ἵνα μὴ σαλευθῶ» (Ψ. ιε΄ 8)· Ἁρμόζει δὲ
τό, «ὁ Κύριος ἐγγύς», ὄχι μόνον εἰς τὰ προηγούμενα, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ
ἑπόμενα Ἀποστολικὰ λόγια, ἤτοι:
«Μηδὲν μεριμνᾶτε· ἀλλ’ ἐν παντὶ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ δεήσει μετ’ εὐχαριστίας τὰ αἰτήματα ὑμῶν γνωριζέσθω πρὸς τὸν Θεόν» (Φιλιπ. δ΄ 6).
Παραγγέλλει ὁ Ἀπόστολος ἵνα, εἴτε διὰ
προσευχῆς, εἴτε διὰ δεήσεως, παρουσιάζωμεν τὰ ζητήματα ἡμῶν πρὸς τὸν
Θεόν, ποιῶμεν τοῦτο μετ’ εὐχαριστίας, δηλαδὴ προσφέροντες εἰς Αὐτὸν τὴν
εὐχαριστίαν ὑπὲρ τῶν προηγουμένων εὐεργετημάτων Αὐτοῦ· εἴτε ζητεῖς,
λέγει, παρὰ Θεοῦ, τὴν ἀπόλαυσιν κάποιου ἀγαθοῦ, εἴτε τὴν ἀπαλλαγὴν ἀπὸ
τῶν δυστυχιῶν, αἱ ὁποῖαι σὲ κυκλώνουν, σύναπτεν μετὰ τῆς ἱκεσίας σου
τὴν πρὸς τὸ Θεὸν εὐχαριστίαν.
Ὡς φαίνεται, ἡ προσευχὴ καὶ ἡ δέησις, ἡ
ὁποία γίνεται μετὰ τῆς πρὸς Θεόν εὐχαριστίας, εἶναι ἀρεστὴ καὶ
εὐπρόσδεκτος εἰς τὸν Θεόν καὶ ἀποτελεσματική. Κατὰ τί δὲ διαφέρει ἡ
προσευχὴ τῆς δεήσεως; Διὰ μὲν τῆς προσευχῆς ζητοῦμεν παρὰ τοῦ Θεοῦ τὴν
δόσιν κάποιου ἀγαθοῦ· «προσευχὴ ἐστιν αἴτησις ἀγαθοῦ», εἶπεν εἷς ἐκ τῶν ἁγίων, «παρὰ τῶν εὐσεβῶν εἰς Θεὸν γινομένη», διὰ δὲ τῆς δεήσεως ζητοῦμεν παρὰ Θεοῦ τὴν ἀπολύτρωσιν ἀπὸ τὰς θλίψεις· διότι
ἡ λέξις «δέησις», παράγεται ἀπὸ τοῦ δέους ἤτοι ἐκ τοῦ φόβου· ὁ δὲ φόβος
γεννᾶται ἐκ τῶν θλιβερῶν περιστάσεων, ὅταν δὲ εὑρισκώμεθα εἰς αὐτάς,
ζητοῦμεν τὴν ἀπαλλαγὴν ἀπ’ αὐτῶν.
Σημείωσε δὲ τὴν σειρὰν καὶ συνάφειαν τῶν
προκειμένων Ἀποστολικῶν λόγων, μετὰ τῶν προηγουμένων. Ἀνωτέρω
παρήγγειλε τῆς ἀρετῆς τὴν κατόρθωσιν, ὀνομάσας αὐτὴν ἐπιείκειαν·
γνωρίζων δὲ τὴν δυσκολίαν τοῦ ἔργου, εἶπεν, «Ὁ Κύριος ἐγγύς», δηλαδὴ ὁ
Κύριος μᾶς βοηθεῖ καὶ συνεργεῖ καὶ μᾶς προστατεύει· τώρα δὲ φανερώνει
καὶ τὸν τρόπον, διὰ τοῦ ὁποίου ἀπολαμβάνομεν τὴν βοήθειαν καὶ ἀντίληψιν
τοῦ Θεοῦ. Ὁ τρόπος δὲ εἶναι ἡ μετ’ εὐχαριστίας προσφερομένη εἰς τὸν Θεὸν προσευχὴ καὶ ἡ δέησις·
ὁ Κύριος, λέγει, εἶναι πλησίον ὑμῶν, διὰ τοῦτο «μηδὲν μεριμνᾶτε», τοῦτο
εἶναι σύμφωνον πρὸς τὸ «Μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε, καὶ τί
πίητε· μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν, τί ἐνδύσησθε» (Ματθ. στ΄ 25)· ἀλλ’ ἐν
παντί», εἰς πάντα δηλαδὴ καιρὸν καὶ εἰς πᾶσαν ὑπόθεσιν, «τῇ προσευχῇ καὶ
τῇ δεήσει μετ’ εὐχαριστίας τὰ αἰτήματα ὑμῶν γνωριζέσθω πρὸς τὸν Θεόν»,
δηλαδὴ διὰ προσευχῆς καὶ δεήσεως, ἡνωμένης μετὰ εὐχαριστίας, ζητεῖτε
παρὰ τοῦ Θεοῦ τὰ ἀναγκαῖα ζητήματα.
«Καὶ ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν, φρουρήσει τὰς καρδίας ὑμῶν καὶ τὰ νοήματα ὑμῶν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Φιλιπ. δ΄ 7).
Ἰδοὺ τὸ βραβεῖον τῶν ἐπιεικῶν ἀνθρώπων,
οἱ ὁποῖοι διὰ τίποτε δὲν φροντίζουσιν ἰδιαιτέρως, ἀλλ’ εἰς πᾶσαν
περίστασιν μετ’ εὐχαριστίας προσεύχονται εἰς τὸν Θεόν, καὶ παρακαλοῦν,
καὶ ζητοῦν τὴν παρ’ Αὐτοῦ βοήθειαν καὶ ἀντίληψιν· ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ
εἶναι τὸ βραβεῖον, ἡ ὁποία διαφυλάττει τὰς καρδίας καὶ τὰ νοήματα ἡμῶν
διὰ τῆς χάριτος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὰς μὲν καρδίας ἀπὸ τῶν πονηρῶν
ἐπιθυμιῶν, τὰ δὲ νοήματα ἀπὸ τῶν αἰσχρῶν σκέψεων. ποία δὲ εἶναι ἡ
τοιαύτη εἰρήνη, ἡ πάντα νοῦν ὑπερέχουσα; Αὐτὴ εἶναι ἡ εἰρήνη, τὴν ὁποίαν
δίδει ὁ Θεὸς εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δὲν φροντίζουσι διὰ τίποτε, ἀλλ’
ἐλπίζουσιν εἰς Αὐτόν, καὶ παρ’ Αὐτοῦ ζητοῦσι τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν
ζητημάτων αὐτῶν· καὶ ὑπερέχει μὲν πάντα νοῦν ἡ τοιαύτη εἰρήνη, ἐπειδὴ «τῆς εἰρήνης Αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ὅριον» (Ἡσ. θ΄ 7), τὰ δὲ ἀπεριόριστα εἰς οὐδένα νοῦν χωροῦσιν· εἰρηνεύει δὲ καὶ τὴν καρδίαν καὶ τὰ νοήματα τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι ἀγαπῶσι τὴν ἀρετήν, ἀντὶ τῆς ταραχῆς τῶν παθῶν.
Μήπως δὲ εἰρήνην, «πάντα νοῦν
ὑπερέχουσαν», ὠνόμασεν αὐτὸν τὸν Θεόν, ὅστις εἶναι καὶ «Ἄρχων εἰρήνης»
(Ἡσ. Θ΄ 6), καὶ ἀκατανόητος καὶ ἀκατάληπτος· αὐτὸς δὲ ὡς φρουρὸς
ἀκαταμάχητος, καὶ τὰς καρδίας καὶ τὰ νοήματα τῶν δούλων Αὐτοῦ φυλάττει
ἀπὸ τῆς ἐπιβουλῆς τῶν σαρκικῶν παθῶν, καὶ τῆς κοσμικῆς ματαιότητος, καὶ
τῆς δαιμονικῆς ἀπάτης.
«Τὸ λοιπόν, ἀδελφοί, ὅσα ἐστίν
ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα, εἴ τις
ἀρετὴ καὶ εἴ τις ἔπαινος, ταῦτα λογίζεσθε» (Φιλιπ. δ΄ 8).
Ἐπειδὴ διὰ τῶν προηγουμένων λόγων
παρήγγειλε μόνην τὴν ἐπιείκειαν καὶ τὴν προσευχήν, διὰ τῶν προκειμένων
παραγγέλλει καὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν τὴν ἐργασίαν· καὶ σιωπᾶ μὲν τὰ εἰδικὰ
ὀνόματα τῶν ἀρετῶν, προβάλλει δὲ μόνον τὰ γένη αὐτῶν, λέγων «ὅσα ἔργα
εἰσὶν ἀληθῆ ἤτοι, καθαρὰ ἀπὸ παντὸς ψεύδους καὶ ἀπάτης καὶ δολιότητος·
«ὅσα σεμνά», δηλαδὴ μεμακρυσμένα ἀπὸ πάσης αὐθαδείας, ἀναισχυντίας καὶ
ἀνευλαβείας· «ὅσα δίκαια» ὅσα δηλαδὴ εἶναι ἀπηλλαγμένα παντὸς εἴδους
ἀδικίας, «ὅσα ἀγνά», δηλαδὴ ἀμόλυντα καὶ ἀμίαντα ἀπὸ παντὸς σαρκικοῦ
πάθους, καὶ πάσης κοσμικῆς ματαιότητος· «ὅσα προσφιλῆ», δηλαδὴ ἀγαπητὰ
καὶ ἀρεστὰ εἰς τὸν Θεόν· «ὅσα εὔφημα», τὸ ὁποῖον σημαίνει, ὅσα ἀληθῶς
εἶναι ἄξια εὐφημίας καὶ τιμῆς, καὶ δόξης· «εἴ τις ἀρετὴ καὶ εἴ τις
ἔπαινος», καὶ ἐὰν πέραν τούτων ὑπάρχῃ καὶ κάποια ἄλλη ἀρετή, καὶ κάποιο
ἄλλο ἔργον ἄξιον ἐπαίνου· «ταῦτα λογίζεσθε», ταῦτα ἔχετε κατὰ νοῦν,
ταῦτα συλλογίζεσθε. Ἀναμιμνήσκει δὲ εἰς αὐτοὺς διὰ τῶν ἑπομένων λόγων,
ποῖα εἶναι τὰ ἔργα, περὶ τῶν ὁποίων αὐτὸς λαλεῖ, λέγων·
«Ἅ καὶ ἐμάθετε, καὶ παρελάβετε
καὶ ἠκούσατε καὶ εἴδετε ἐν ἐμοί, ταῦτα πράσσετε· καὶ ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης
ἔσται μεθ’ ὑμῶν» (Φιλιπ. δ΄ 9).
