Διαβάζουμε στὸ κατὰ Λουκᾶ Εὐαγγέλιο
(κβ΄, 41)· «καὶ αὐτὸς ἀπεσπάσθη ἀπ’ αὐτῶν ὡσεὶ λίθου βολήν, καὶ θεὶς τὰ
γόνατα προσηύχετο» καὶ Αὐτὸς δηλ. ὁ Κύριος, ἀπεμακρύνθη ἀπὸ αὐτοὺς
(Ἀποστόλους) εἰς ἀπόστασιν βολῆς πέτρας, καὶ ἀφοῦ ἐγονάτισε προσηύχετο.
Βλέπουμε λοιπὸν ὅτι τὸ γονάτισμα στὴν
προσευχὴ εἶναι μία στάση προσευχῆς, ποὺ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος τὴν ἐφήρμοσε.
Φυσικὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτὴ ἡ στάση. Συνήθως τὸ γονάτισμα συνδέεται καὶ
μὲ τὶς μετάνοιες. Ἀλλὰ στὸ ἴδιο Εὐαγγέλιο διαβάζουμε «ἰδὼν δὲ Σίμων
Πέτρος προσέπεσε τοῖς γόνασιν Ἰησοῦ λέγων· ἔξελθε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι ἀνὴρ
ἁμαρτωλὸς εἰμι, Κύριε». (Λουκ. ε, 8). Ἐδῶ βλέπουμε τὸν Ἀπόστολο Πέτρο νὰ
δείχνη τὴν ταπείνωσή του μὲ τὸ γονάτισμα καὶ νὰ λέγη· «ἔβγα ἀπὸ τὸ
πλοῖο μου καὶ φύγε ἀπὸ ἐμέ, Κύριε, διότι εἶμαι ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς καὶ
δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ σὲ ἔχω στὸ πλοῖο μου».
Τὸ γονάτισμα σημαίνει ταπείνωση, παράκληση, σεβασμό.
- Λέγει ὁ Ὅσιος Ἀμβρόσιος τῆς Ὄπτινα: «Πῆγε κάποιος στὴ Σκήτη τῆς Ὄπτινα καὶ εἶπε στὸν Ὅσιο Ἀντώνιο: – Πάτερ, μὲ πονοῦν τὰ πόδια μου, καὶ δὲν μπορῶ νὰ κάνω μετάνοιες. Καὶ ὁ Ὅσιος ἀποκρίθηκε: – Ὁ Θεὸς στὴν Ἁγία Γραφὴ λέει: «Παιδί μου, δῶσε μου τὴν καρδιά σου», δὲν λέει: «δῶσε μου τὰ πόδια σου» (Παροιμ. 23,26).
- Ὁ Στρατηγὸς Μακρυγιάννης ἔλεγε: «Ἀπὸ ἑνὸς χρονοῦ παιδὶ μὲ ἐσυνείθισαν οἱ γονέοι νὰ κάνω μετάνοιες καὶ μ’ ἔλεγαν· Κάνε μετάνοιες νὰ πιάσω περδικούλα. Καὶ ἐσυνείθισα μὲ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ ἔκανα μετάνοιες». Μάλιστα ἀναφέρεται ὅτι περνοῦσε τὶς 1200 μετάνοιες τὴν νύκτα.
- Ὁ π. Ἰάκωβος ὁ Τσαλίκης εἶπε σὲ πνευματικό του παιδί.
«Κάποτε, μετά τήν θεία Λειτουργία, ἀφοῦ
πῆρε λαδάκι σ’ ἕνα βαμβάκι ἀπ’ τὸ καντήλι τῆς ἁγίας Κάρας τοῦ Ὁσίου
Δαυΐδ καὶ μὲ σταύρωσε στὸ μέτωπο, μοῦ λέγει: «Ὅλα, τέκνον μου, ὑπάρχουν
(δηλαδὴ ὅλα ἔχουν ἀξία) καὶ οἱ μετάνοιες ὑπάρχουν. Ἕνας δόκιμος προχθὲς
ἔκανε 100 μετανοίας καὶ παρουσιάζεται ὁ διάβολος ἐκεῖ ποὺ εἶναι τὸ
παγκάρι καὶ τοῦ λέγει· «δὲν μπορῶ νὰ σοῦ κάνω τίποτε, γιατὶ ἔκανες τὰς
μετανοίας· τώρα δὲν φαντάζεσαι τί θὰ σοῦ ἔκανα!». Γι’ αὐτὸ σοῦ λέγω,
τέκνον μου, ὅλα ὑπάρχουν καὶ ἡ νηστεία ὑπάρχει καὶ οἱ μετάνοιες
ὑπάρχουν, μόνο κι ἐμεῖς νὰ ἔχωμε διαρκὴ μετάνοια».
Πότε ἐπιτρέπονται οἱ γονυκλισίες καὶ πόσες πρέπει νὰ κάνουμε;
- Ὁ Ἅγιος Νικόδημος λέγει· «οἱ μὲν μεγαλόσχημοι καὶ τέλειοι Μοναχοὶ εἶναι διωρισμένον νὰ κάμνουν τὸ ἡμερονύκτιoν τριακοσίας γονυκλισίας, ἤγουν στρωτὰς μετανοίας, κατὰ τὸν Ἅγιον Κάλλιστον, καὶ τοὺς Θεοφόρους Πατέρας (ὅρα Φιλοκαλ. σελ. 1053)· κατὰ δὲ τοὺς ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει διακριτικούς, νὰ κάμνουν γονυκλισίας μὲν ἑκατὸν εἴκοσι, προσκυνητὰς δὲ μετανοίας, δώδεκα κομβοσχοίνια. Οἱ δὲ σταυροφόροι νὰ κάμνουν, γονυκλισίας μὲν ἑκατὸν δέκα, προσκυνητὰς δὲ μετανοίας, ἕξ κομβοσχοίνια. Οἱ δὲ δόκιμοι καὶ ῥασοφόροι, εἶναι διωρισμένον νὰ κάμνουν γονυκλισίας ἑκατόν, καὶ προσκυνητάς, τρία κομβοσχοίνια, λέγοντες εἰς κάθε μίαν, ὡς εἴπομεν, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ ἐλέησόν με», καὶ προσκυνοῦντες ἕως ἐδάφους τῆς γῆς.
Ὁ Κανόνας δὲ τῶν γονυκλισιῶν, ἤξευρε,
ὅτι δὲν γίνεται τὴν Κυριακήν, κατὰ τὸν κ΄ Κανόνα τῆς πρώτης Συνόδου, καὶ
τὸν υ΄ τῆς ἕκτης, καὶ τὸν υα΄ τοῦ μεγάλου Βασιλείου, οὔτε τὴν
Πεντηκοστὴν ὅλην, ἤγουν τὰς πεντήκοντα ἡμέρας, ὅπου εἶναι ἀναμεταξύ τῆς
Ἀναστάσεως, καὶ τῆς Πεντηκοστῆς, κατὰ τοὺς αὐτοὺς Κανόνας, καὶ κατὰ τὸν
Ἅγιον Ἐπιφάνιον, καὶ τὸν Εἰρηναῖον, καὶ τὸν Αὐγουστῖνον (ἐπιστολὴ πρὸς
Ἰανουάριον), καὶ τὸν Ἱερώνυμον, καὶ τὸν Ἀμβρόσιον, καὶ τὸν Ἀββᾶν Ἡσαΐαν,
καὶ τὸν Ἅγιον Κάλλιστον. Κατὰ δὲ τὰ Τυπικά, αἱ γονυκλισίαι σχολάζουσι
καὶ τὸ Σάββατον· οὐχ ἁμαρτάνει ὅμως, καὶ ὅποιος ἐν Σαββάτῳ γονυκλιτεῖ,
καθότι τοῦτο ἀπὸ τοὺς Κανόνας δὲν ἐμποδίζεται, κατὰ τὸν β΄ τοῦ Νικολάου.
Αἱ προσκυνηταὶ ὅμως μετάνοιαι δὲν ἐμποδίζονται εἰς κανένα καιρόν».
Δηλαδὴ τὶς Κυριακὲς καὶ ἀπὸ τὴν Ἀνάσταση
μέχρι καὶ τὴν Πεντηκοστὴ δὲν ἐπιτρέπονται οἱ γονυκλισίες παρὰ μόνο
προσκυνητὲς μετάνοιες.
Θὰ λέγαμε ὅτι μποροῦμε νὰ κάνουμε μετάνοιες ἀνάλογα μέ τήν εὐλογία τοῦ πνευματικοῦ μας.
